2. SARRERA
Duela zenb ai t ha m a rk a d a t a t ik hon a historial ari e n inter e s a gehi a g o zuze n d u da periodo
luzeez ardur a t z e r a ; em a t e n du gora b e h e r a politikoak et a hau e n inguruko gert a e r a k alde bat er a
utzi et a ahal e gi n t z e n direl a argit ar a em a t e n oreka ego nkorr a k et a hau sk ai tz a k, itzuler a gab e k o
proz e s u a k, am ai g a b e k o ara uk e t a k, m e n d e e t a n zeh ar joera bera izan et a eure n gailurrer a heldu
ondor e n ust ek a b e a n atz er a k a egit e n dut e n zenb ai t feno m e n o , met a k e t a -mugi m e n d u a k et a eure n
sat ur a zio geldo ak, oinarri han di ak, higiezin ak et a mut u a k, kond air a tradizion al e n nah a s m e n d u a k
gert a e r e n geruz a sen d o bat e kin est ali zitue n a k. Analisi hau aurr er a era m a t e k o histori al ari ek
badit uz t e, alde bat e tik, eur ek landu t a k o tresn a k et a, best e tik, best e inore n g a n d i k jasot a ko a k: hala
nola, hazku n d e ekono mi ko a r e n ered u a k , elkartruk e e n jarioar e n azt erk e t a kuan tit a ti b o a ,
de m o g r afi ar e n gora b e h e r e n perfilak, egur al di ari et a ber ar e n aldak e t ei buruzko ikerket a k,
konst a n t e soziologiko e n zeh az t a p e n a , mold a e r a tekniko e n deskripzio a et a bait a eure n hed a p e n
et a iraup e n a r e n a ere. Tresn a hau e n bidez histori ar e n alorre a n bereizi ahal izan dituzt e zenb ait
sedi m e n t a z i o geruz a ezb er di n. Ordur a art e ikerket a r e n gaia izan den gert a e r e n segizio line al e n
lekua sakon e k o era uzk e t a jokoek hart u dut e. Azterket a r e n m ailak biderk a t u egin dira,
mugikort a s u n politikotik hasi et a «zibilizazio mat e ri al ar e n » geldot a s u n e r a i n o : maila bakoitz ak
ber e hau st u r a k ditu, bakoitz ak ber ar e n a best e rik ez den aletz e a , et a zenb a t et a mailarik
sako n a g o t a r a jaitsi ordu a n et a luze a g o a k izango dira et e n d u r a k . Gober n u e n , gerr e n et a gos e t e e n
histori a zalap a r t a t s u a r e n gibel etik, itxura n mu gi ezin ek o, aldat s leun e k o, historiak disein a t z e n dira:
itsas bide e n historiak, gariar e n edo urre -m e a t z e e n historiak, lehorr ek o et a urezt a t u t a k o
labor a n t z a r e n histori a, labor e e n errot azio ar e n historia, gizat eri ak gos e t e a r e n et a ugarit a s u n a r e n
art e a n lortu due n orekar e n historia. Analisi tradizion al ar e n gald er a zah arr e n ordez (es at e r a k o ,
Nola uzt art u loturarik ez dut e n bi gert a e r a ? Zein da bien art eko nahit a e z k o segizioa? Zer jarraip e n
dago eure n art e a n ? Zer es a n a h i at er a t z e n da bien art etik? Defini al dait ek e osot a s u n bat ala
kat e a k e t a soilak best e rik ezingo ditugu burur a t u ? ), best e mot a bat e ko gald er a k egin go dira
aurr er a n t z e a n : Zer geruz a ber eizi beh a r dira elkarr e n art e a n ? Zer mot a t a k o serie a k finkat u beh a r
dira? Zer periodiz azio -irizpide hart u beh a r dugu serie bakoitz ar e n t z a t ? Zer harr e m a n -mot a finka
dait ek e elkarr e n art e a n (hierarki a, nag u sit a s u n a , m ailak ak e t a , det e r m i n a zi o uniboko a ,
kaus alt a s u n zirkularr a)? Serie e n art e a n zer serie ezar dait ek e ? Eta ep e luzeko zein m ailat a n zeh at z
dait ek e gert a e r a bakoitz ar e n jarraip e n a ?
Alabai n a, gar ai bere a n gutxi gora b e h e r a , historiar e n izen a izan arre n berar e n lanetik et a
m et o d o tik alde n t z e n diren diziplina horiet a n , ost er a, –ideien, zientzie n, filosofiar e n ,
pent s a m e n d u a r e n edot a literat ur a r e n historia deritz e n diziplinet a n , alegi a (eur e n art eko
ber ezit a s u n a k alde bat er a utz dait ezk e une bat e z)– gar aitz a t edo me n d e t z a t jotze n ziren bat a s u n
3. han di ak utzi et a et et e -feno m e n o e t a n jarri dut e arret a. Pent s a m e n d u a r e n segizio han di e n azpitik,
gogo edo adi m e n kolektibo bat e n adi er az p e n m asi b o et a hom o g e n e o bat e n azpitik, existitz eko et a
ber e hasi er a tik ber e buru a osatz ek o am orr a t z e n dago e n zientzia bat e n bilaka e r a set a ti ar e n
azpitik, gen e r o bat e n, form a bat e n , diziplina bat e n , jardu e r a teoriko bat e n iraup e n a r e n azpitik,
orain hau st u r e n era gi n a antz e m a t e a bilatz e n da. Haust ur a hau e n est a t u t u a k et a izaer a k oso
ezb er di n a k dira. Batzuk G. Bach el a r d e k zeh az t e n ditue n ekintz a et a at al a s e epist e m ol o giko a k
izango dira: eza g u p e n e i dagoki e n e z eur e n m et a k e t a am ai g a b e a alde bat e r a uzt e n dut e, eur e n
heltz e geldo a mozt e n dut e et a gar ai berri bat e a n sarrar a z t e n dituzt e, eure n jatorri enpirikotik et a
hasi er ak o motib azio e t a t ik ban a n t z e n dituzt e, irudi m e n e z k o konplizitat e a k araz t e n dituzt e. Horrel a
azt erk e t a historiko ari eska tz e n diot e arrazion alt a s u n -mot a berri bat bila dez al a et a ez, orde a ,
hasi er a isila iker dez al a, ez buka e r a rik gab e k o lehe n aitzind ari e n bila aritz eko. Kontz e p t u e n
des pl az a m e n d u a et a erald a t z e a ere izango dira best e batz uk: G. Canguilh e m e n azt erk e t a k izan
dait ezk e hon e n adibid e a . Hauek erak u s t e n dut e kontz e p t u bat e n historia ez del a, guztiz, ber e
m ailak ak o zeh az k e t a r e n a , et e n g a b e hazt e n doa n ber e arraz oizkot a s u n a r e n a , ber e mailak ak o
abstr a kzio a r e n a , baizik et a ber a non eratz e n den et a baliozko a egit e n dut e n ere m u ezb er di n e n a ,
era bilp e n e k o ondoz ondoko arau e n a , ber a land u et a m a mi t u den inguru teoriko ugari e n a .
Best al d e , G. Canguilh e m e k berak ere egit e n due n zientzie n histori ar e n eskal a mikrosko piko e n et a
m akro sko piko e n art eko bereizke t a dugu, haiet a n ez baitira mod u ber e a n ban a t z e n gert a e r a k et a
hau e n ondorio ak: aurkikunt z a bat, m et o d o bat m a mi tz e a , jakitun bat e n lana, ber ar e n hut s egit e a k,
ez dut e era gi n ber a et a ezin dira mod u ber e a n deskrib a t u maila bat e a n edo best e a n ; ez da
histori a bera aurkituko idatzia leku ezb er di n e t a n . Birba n a t z e erre pik at u a k, hau e k zientzia bat et a
ber ar e n t z a t , ber e pres e n t zi a aldatz e n den neurria n, zenb ait iraga n agerr a r a z t e n dut e, kat e a t z e k o
zenb ait era, zenb ai t hierarki a garr a n t zit s u, era b a kitz ek o zenb ai t sare, zenb ait teleologi a; hon el a
deskrib a p e n historiko ak jakite a r e n gaurkot a s u n a r e n ara b e r a tax utz e n dira derrigor, bere
erald ak e t e ki n biderk a t z e n dira et a eure n buru ar e ki n hau s t e n dut e gelditu gab e (feno m e n o honi
dagokio n e z , M. Serre s jaun a k em a n berria digu teori a m at e m a t i k e n arloa n). Siste m e n unit at e
arkitekt o niko a k, M. Guerolt ek azt ert u ditue n mod uk o a k, hau e k ez dut e loturarik era gi n e n ,
tradizioe n et a jarraip e n kultural e n deskrib a p e n e ki n, baizik et a barruko koher e n t zi eki n, axiom e ki n,
kat e a k e t a ded ukti bo e ki n et a bat er a g a r rit a s u n e ki n. Azken e a n , zalant z a rik gab e , et e n d u r a
erra dik al e n a k hau s t u r a k dira, erald a t z e a r e n lan teoriko bat e n bidez gauz a t z e n diren a k «zient zi a
bat sortz e a n ber e iraga n e k o ideologi az ask at uz et a iraga n hori ideologiko bez al a agerr a r a ziz 1 ».
Honi gain er a t u beh a rk o litzaioke bat a s u n mod ur a ulertz e n den azt erk e t a literario a, ez gar ai bat e n
arim a edo sent si bilitat e a , ez «tald e a k », «eskol ak », «bel a u n al di a k » edo «m u gi m e n d u a k », ezt a ere
bizitza et a bere «sorku n t z a » uzt art u ditu e n egile ar e n nort a s u n a , baizik et a lan bat e n , liburu bat e n
test u bat e n egitur a.
Eta azt erk e t a historiko hau e t a t ik at er ak o den –ater a t z e n den– araz o han di a ez da izango
eza g u t z e a zein bidet a tik ezarri ah al izan diren jarraip e n a k ; nola sortu et a iraun ahal izan due n
egit a s m o bak arr ak, ost ert z bakarr a , hainb e s t e gogo ezb er di n et a bat a best e a r e n ondokor e n t z a t ;
zer jardu e r a et a zer oinarri biltzen due n trans m i sio e n , berr e s k u r a t z e e n , aha n z t u r e n et a
erre pik a p e n e n jokoak; nola hed a dez ak e e n etorb u r u a k ber e errein u a ber ar e n g a n d i k urrun et a
sekul a heltz e n ez den am ai e r a r ai n o; araz o a ez da aurr er a n t z e a n izango tradizioa edo arras t o a ,
baizik et a zatiket a et a mu g a , ez da izango betikotz e n den oinarria, baizik et a sorrer a mod u r a et a
sorrer e n berrizt at z e mod ur a balio dut e n erab e r ritz e a k. Honel a ikust e n dugu gald er a -ere m u bat
zab altz e n dela, gald er o n art etik batz uk eza g u n a k zaizkigul arik et a hau e n bidez histori ar e n era
berri hon e k ber e teoria propio a ma mi tz e n ah al e gi nt z e n da: nola zeh az t u jarrait a s u n - ez a
pent s a t z e a zilegitz e n dut e n kontz e p t u a k (at al a s e a , hau st u r a , eb akid ur a , mut azio a, erald ak e t a )?
Zer irizpider e n bidez bereizi araz o a k unit at e bez al a: Zer da zientzia bat? Zer da lan bat? Zer da
teori a bat? Zer da kontz e p t u bat? Zer da test u bat? Nola dibert sifikat u maila ezb er di n a k norb e r a
bert a n kokat u ah al izat eko et a bert a r a bakoitz ak bere et e n d u r a k et a bere azt ertz ek o erak ekar
4. ditza n? Zein da form aliz azio ar e n maila legitim o a? Zein interpr e t a zi o a r e n a ? Zein azt erk e t a
estrukt ur al a r e n a ? Zein kaus al t a s u n esleitz ek o a ?
Azken bat e n , pent s a m e n d u a r e n , eza g u t z e n , filosofiar e n et a literat u r a r e n histori ak badirudi
hau s t u r a k ugaritz e n ditu el a et a jarrait a s u n - ez ar e n harrotz e guzti ak bilatz e n ditu el a, historiak
ber ez, historia hut s a k, berriz, em a t e n du gert a e r e n oldartz e a bazt e rt z e n duel a, egitur a
sen d o a g o a k bilat uz.
***
Alabai n a, ez dadila inor lilurat u gurutz a t z e hon e kin. Ez dez al a inork irudikat u, itxurek
nah a s t u t a , histori ar e n diziplina batz uk jarrait a s u n e t ik jarrait a s u n - ez er a iraga n direla, et a best e a k ,
berriz, jarrait a s u n- ez en nah a s m e n d u t i k et e n d u r a rik gab e k o bat a s u n han di e t a r a iraga n direla; ez
da irudikat u beh a r politikar e n , eraku n d e e n edo ekono m i a r e n azt erk e t a n gero et a arret a gehi a g o
jarri izan zaienik mug a p e n glob al ei et a ideie n et a jakite a r e n azt erk e t a n gero et a arret a gehi a g o
jarri zaienik jokoei et a difere n t zi ei; ez da sinist u beh a r deskrib a p e n bi era hau e k gurutz a t u direla,
atz er a ere, elkar aintz at hart u gab e.
Izan ere, araz o ber ak plant e a t u dira bi kasut a n , bain a az al e a n aurkak o ondorio ak izan dituzt e.
Arazook hitz bat e z labur dait ezk e: doku m e n t u a auzit a n jartz e a . Ez dadila gaizki -ulert urik ego n:
garbi dago histori ar e n gisako diziplina bat existitz e n den e tik doku m e n t u a k erabili izan direla, eur ei
gald er a k egin zaizkiel a, eur ei buruz gald er a k egin direla; gald e t u izan zaie ez bakarrik zer es a n
nahi zut e n, baizik et a, bait a ere, ea egia es at e n zute n et a zer arraz oi izan zez ak e t e n egia
adier a z t e n dut el a aldarrikat z ek o, ea zintzoak edo gez urti ak ziren, ea ondo inform a t u a k edo
ezjakin ak ziren, jatorrizko ak edo aldat u a k. Baina gald er a hau e k guzti ak et a ego n e zi n kritiko han di
hau helbur u berari begira dau d e : doku m e n t u e k diot e n e tik edo iradokitz e n dut e n e t ik abiat ut a
berr er aiki nahi dut e eur e n jatorria den iraga n a , gaur egu n urrun d u z et a des a g e r t z e n doa n a eure n
atz e a n ; doku m e n t u a beti trat a t u izan da, egu n, isiltas u n e r a kond e n a t u a izan den ahot s bat e n
hizkunt z a bez al a, hon e n arras t o hau sk or bain a, beh a r b a d a , ulerg arri ar e n mod ur a. Alabai n a,
mut a zio bat dela- et a –oraingo a ez den a , bain a oraindik inolaz ere burut u ez den a–, histori ak
doku m e n t u a ri buruzko ber e jarrer a aldat u egin du: lehe n lana ez da, jada, izango ber a
interpr e t a t z e a , ezt a ebaz t e a ere ea egi a dioen edo zein den ber e adier a z p e n balioa, baizik et a
doku m e n t u a r e n barru a n jardut e a et a bera lantz e a : ber a antol at z e n du, mozt u, ban a t u, orde n a t u ,
m ailak a t u , sailak finkat u, egoki ar e n et a ez egoki ar e n art e a n ber eizt e n du, ele m e n t u a k ban a n d u ,
bat a s u n a k definitu, harr e m a n a k deskrib a t u. Dokum e n t u a ez da, ordu a n , histori ar e n t z a k o gai
inert e a , historia gizon -em a k u m e e k egin edo es a n dut e n a berrer aikitz e n ah al e gi n d u k o da berar e n
bidez, kontu hau e n arra s t o a best e rik ger a t z e n ez den kasu e t a n : doku m e n t u z k o ehu n e a n
bat a s u n a k definitz e a bilatuko du, hal a nola multzo ak, sailak, harr e m a n a k . Historia aska t u beh a r da
den b or a luzez bere t z a t ats e gi n e z hart u due n irudiaz, justifikazio antro p olo giko mod ur a balio izan
diona: hots, milak a urt eko m e m o ri a kolektibo bat e n justifikazio a, agiri mat e ri al ez baliat uz
oroitza p e n a k berriro burur a dak artz a n a . Historia beti et a non a hi, gizart e guzti et a n , iraup e n a r e n
form a esp o n t a n e o a k , nola ant ol a t u a k, eraku s t e n ditue n doku m e n t a zi o m at e ri al ak (liburu ak,
test u a k, kont a e r a k , erre gi str o a k, batz ar -agiriak, eraiku nt z a k, eraku n d e a k , ara u di a k, teknikak,
gai ak, ohitur ak et a ab ar) lantz e a et a baliatz e a da. Doku m e n t u a ez da berez et a esku bi d e osoz
m e m o ri a izango den historiar e n zorion eko tresn a ; historia zera da: gizart e jakin bat e k bere tik
ban a n d u ezina zaion doku m e n t u -lantz ek o et a aitorp e n a em a t e k o due n mod u a .
Labur es a n d a , histori a, era tradizion al e a n , iraga n e k o mon u m e n t u a k «m e m o riz a t z e n » ahal e gi n t z e n
da, eur ak doku m e n t u bihurtz e n, et a hitz era gi n go die ber ez sarrit a n hitzezko ak ez diren et a isilean
diot e n a z best e zerb ait diot e n arra st o ei. Gaur egu n historiak doku m e n t u a k mon u m e n t u bihurtz e n
ditu, gizaki ek utzitako arra st o a k deszifratz e n ditu, lehe n azt ar n e t a n oinarrit uz ahal e gi n t z e n baz e n
5. gizakiak zer izan ziren jakiten, orain osa g ai multzo bat agerr a r a z t e n du; osa g ai horiek bak art u
beh a r dira, tald ek a t u , egoki ak bihurt u, elkarr e n art e a n harre m a n e a n jarri, multzo ak sortu. Garai
bat e n, arke olo gi a mon u m e n t u mut u e n , arra s t o biziga b e e n , test ui n g u r u rik gab e k o gaie n et a
iraga n a k utzit ako gauz ez ardur a t z e n zen diziplina zen e a n historiar a n t z jotze n zue n et a bere lana
diskurt so historikora itzuliz hartz e n zuen ber e zentz u a . Esan ah al izango da, hitzekin pittin bat
jokoa egin az, gaurko historiak arkeolo gi ar a n t z jotzen duel a, mon u m e n t u a r e n barruko
deskrib a p e n e r a .
Hem e n di k zenb ai t ondorio at er a k o dira. Eta lehe n a aipat u den az al ekot a s u n -efekt u a izango da:
ideie n histori an haus t ur a k ugaltz e a , historia hut s a r e n bait a n den b or a tart e luze ak sortz e a . Historia
hut s hon e k, bere era tradizion al e a n , egit at e e n edo dat a jakineko gert a e r e n art eko harre m a n a k
definitz e a zuen helburu a (hala nola, kaus alt a s u n soileko harre m a n a , mu g a p e n zirkularr a,
aurk ako t a s u n a , adi er az p e n a ) . Saila behi n em a n d a , kont u a zen osa g ai bakoitz ar e n art eko
hurbilt a s u n a zeh az t e a . Aurrer a n t z e a n , araz o a sailak eratz e a izango da: sail bakoitz ar e n t z a t ber e
osa g ai a k definitz e a , ber e mu g a k zeh az t e a , berari dagokion harr e m a n -mot a ber ezi a agerr a r a z t e a ,
ber ari dagokion lege a form ul at z e a et a, hon e t a z guzti az gain, sail ezb er di n e n art eko harr e m a n a k
deskrib a t z e a , hon el a sailen sailak, edo «koa dr o a k », eratz ek o: hortik letork e geruz e n ugalk et a,
eur e n erauz k e t a , eur ei dagozki e n den b or e n et a kronolo gi e n ber ezit a s u n a ; hortik gert a e r a
garra n t zit s u a k (ondorio kat e a k e t a luzea darr ai e n a ) bereizi beh a rr a , garr a n t zi txikien e k o a k ber eizi
beh a rr a , bain a bait a guztiz m aila ezb er di n e k o gert a e r a -mot ak ere: laburr ak batz uk, erdi
iraup e n e k o a k best e a k –esat e r a k o, teknika jakin bat e n hed a p e n a edo diruar e n eska s t e a – et a best e
batz uk, azke nik, gar a p e n geldoko a k, adibid e z, orek a de m o g r afiko a edo ekon o m i a r e n klim a
aldak e t a bati pau s o k a mold a t u beh a rr a; hortik dator sail luze ak agerr ar a zi ahal izat eko auk er a,
gert a e r a arraroz edo erre pik a t z e n diren gert a e r e z osat ut a k o a k . Gaur egu n g o histori a n den b o r al di
luzeak agert z e a ez da histori ar e n filosofiet a r a itzultz e a et a ezt a mun d u a r e n gar ai han di e t a r a , edo
zibilizazioe n pat u e t a n aurr etik idatzit ako fase e t a r a , itzultz e a ere, baizik et a ado st u t a k o m et o d o e n
bidez sailen elabor a zi o a r e n ondorio a da. Alabain a, ideien, pent s a e r e n et a zientzi e n historia n
mut a zio ber ak aurkak o ondorio a ekarri du: kontzien t zi ar e n aurrer a bi d e a –edo arraz oi ar e n
teleologi a edo giza pent s a e r a r e n eboluzio a– osatz e n due n sail luze a bereizi du; bat er a t z e a r e n et a
gailurra jotze a r e n gai ak auzit a n jarri ditu, tot alizatz e k o auker a k zalantz a n jarri ditu. Elkarre n
ondo a n , elkarre n segid a n , bat a best e a r e n gain e a n jartz e n diren edo eske m a lineal bat e r a murriztu
ezinik gurutz a t z e n diren sail ezb er di n e n ber eizk et a ekarri du. Horrela, arraz oi ar e n et e n g a b e k o
kronolo gi a hon e n lekua n –zeinak helezin a den jatorrira, irekier a fund a t z ail er a, joarazt e n gaitu e n–
agertz e n dira batz u e t a n laburr ak diren esk al ak, elkarr e n art e a n ezb er di n a k diren a k, lege bakarr a
onartz e n ez dut e n a k , sarrit a n bakoitz ak ber e a due n historia -mot a due n a , murrizt u ezin diren a k
ber e g a n a t z e n due n, aurrer a egit e n due n et a gogor a t z e n due n kontzi en t zi a ere d u orokor bat e r a .
Bigarre n ondorio a: jarrait a s u n - ez ar e n adigai ak leku gore n a hartz e n du histori a diziplinet a n .
Historiar e n era klasikoa n jarrait a s u n- ez a em a n a et a pent s a e z i n a zen aldi bere a n : saka b a n a t u t a k o
gert a e r e n art e a n agertz e n zen a –erab a ki ak, gert a e r a k , ekim e n a k , aurkikunt z a k– et a analisiar e n
bidez saih e s t u a , murriztu a , eza b a t u a izan beh a r zen a gert a e r e n jarraip e n a ager zedin. Jarrait a s u n-
eza, den b or a z k o barrei ak e t a r e n estig m a horixe, hain zuze n, historiatik eza b a t z e a izango zen
histori al ari ar e n eginb e h a r r a . Bera bihurt u da orain, berriz, azt erk e t a historiko ar e n oinarrizko
osa g a rri et a k o bat. Modu hirukoitz e a n agertz e n da. Hast eko, histori al ari ak gur at a egind a k o
era gike t a bat da (ez, ost er a, ber ak jorrat u beh a r due n m at e ri al e tik gogoz kontra jasotz e n due n
zerb ait): izan ere, berak, hipot e si sist e m a t iko mod ur a gutxi e n e z , azt erk e t a r e n ah al ez ko m ailak
ber eizi beh a r ditu, hal a nola bakoitz ari dagozkion m et o d o a k et a kom e ni zaizkion aldizkatz e a k .
Bera, bigarr e nik, ber e deskrib a p e n a r e n em ai tz a da (et a ez azt erk e t a r e n ondorioz deu s e z t a t u beh a r
den ezer): izan ere, aurkitu nahi due n a proz e s u bat e n mug a k dira, bihurgu n e bat e n
inflexio -punt u a , mugi m e n d u erre g ul a t z ail e bat e n alder a n z k e t a , oszilazio bat e n mu g a k,
6. funtzion a m e n d u bat e n at al a s e a , kaus al t a s u n biribil bat e n hau s t u r a une a . Eta, hirug arr e nik, lanak
et e n g a b e zeh az t e n dihar d u e n kontz e p t u a da (ber a alde bat e r a utzi gab e , bi irudi positibor e n
art e a n dago e n zuritas u n uniform e a et a aiher g a bailitza n); izend a t z e n zaion ere m u a r e n et a
m ailar e n arab e r a form a et a funtzio berezi bat hart uko du: ez dugu berb a egit e n jarrait a s u n- ez
ber ari buruz deskrib a t z e n dugu n e a n at al a s e epist e m ol o giko bat edo biztanl eri a -kurb a bat e k
gorak a egit e n due n punt u a edo teknika aldak e t a bat. Adigai par a d o xiko a jarrait a s u n- ez ar e n hau:
aldi bere a n ikerket a r e n tres n a et a gai a bait a, ber ak mu g a t z e n baitu arlo bat zeina bera ondorio a
den, esp a rr u a k ban a k a t z e n baititu, nahiz et a ezin diren esp a rr u horiek finkat u eur ak alder a t u z ez
bad a et a, azke n e a n , beh a r b a d a , ez del ako histori al ari ar e n diskurt s o a n aurkitz e n den kontz e p t u
soila izango, baizik et a historial ari ak berak isilean aurre s u p o s a t z e n due n zerb ait: nola hitz egin
ah al izango luke, best el a, histori ak –eta ber ar e n historiak– gai bez al a esk aint z e n dion haus t ur a
hori gab e? Historia berri ar e n eza u g a r ri funt s e z ko e n e t a k o bat jarrait a s u n- ezar e n des pl az a m e n d u a
da: oztopo a izat etik praktikar a pas a t z e a , historial ari ar e n diskurt s o a n integr a t z e a , et a he m e n ez du
jokat uko deu s e z t a t u beh a r den kanpo tiko ezb e h a r bat e n pap e r a , baizik et a era biliko den
kontz e p t u era gi nkor bat e n a ; et a hori guztia dela et a, zeinu e n alder a n z k e t a honi esk err a k,
jarrait a s u n - eza ez da izango gehi a g o irakurk e t a historiko ar e n neg a ti b o a (ber e alder a n t zizko a, bere
porrot a, ber e ah al m e n a r e n mug a) baizik et a bere gaia mu g a t z e n due n et a bere azt erk e t a ri balioa
em a t e n dion osa g ai positibo a.
Hirugarr e n ondorio a: histori a glob al bat e n auker a des a g e r t z e n et a disein u oso ezb er di n bat
zirriborr at z e n hast e n da, historia orokorra dei dait ek e e n horret x e n zirriborro a, alegi a. Historia
global bat e n egit a s m o a k zibilizazio bat e n form a orokorra berrer aikitz e a bilatz e n du, gizart e bat e n
hast a p e n a (m at e ri al a nahiz espiritu al a), gar ai bat e k o feno m e n o guztie n es a n a h i bat er a k o a , eure n
kohe si o a azaltz e n due n lege a –met afor a erabiliz gar ai bat e n «aur p e gi a » deritzon a–. Era hon e t a k o
egit a s m o a hipot e si bi edo hiruri lotut a dago: supo s a t z e n da ondo definitut a k o esp a zi o -den b or a z k o
es p arr u bat ek o gert a e r a guztie n art e a n , arra st o a aurkitu ah al izan zaien feno m e n o guztie n art e a n ,
harr e m a n hom o g e n e o e n sist e m a bat finkat u ah al izan beh a r dela, hau e t a k o bakoitz a
ondoriozt a t z e a zilegiko due n kaus al t a s u n sar e a , alegi a, an al o gi a -harr e m a n a k elkar nola
sinbolizatz e n dut e n eraku s t e n dut e n a k , edo bait a eraku s t e n dut e n a k ere nola adier a z t e n dut e n
guzti ek muin a r e n erdi bat et a berb e r a ; supos a t z e n da, best al d e , historikot a s u n a r e n form a
bak arr ak et a berb e r a k biltzen dituel a egitur a ekono m iko a k, gizart e egonk ort a s u n a k ,
pent s a m o l d e e n inertzi a, ohikuntz a tekniko ak, joka er a politikoak, et a guztiei erald a k e t a -mot a ber a
ezartz e n diela; supo s a t z e n da, azke nik, historia bera artikul a dait ek e el a bat a s u n han dit a n –est a dio
edo fase e t a n – eur e n bait a n dagoki e n eur e n kohe sio -hast a p e n a biltzen dut e n a k. Postul at u hau e t a z
ezt a b ai d a t z e n du historia berriak auzit a n jartz e n ditu e n e a n sailak, zatiket a k, mu g a k, maile n art eko
ezb er di n t a s u n a k , des or e k a k, ber ezit a s u n kronologiko ak, iraut ek o mod u ber ezi ak, harre m a n e n
ah al ez ko mot ak. Baina hon el a berak ez du bilatuko bak arrik historia ezb er di n a k m a m itz e a ,
elkarre n ondo a n jarrita egon g o diren a k et a elkarr ekiko ask e a k izango diren a k: hal a nola,
ekono m i a r e n histori a erak u n d e e n a r e n ondo a n , hau e n alda m e n e a n zientzi e n a , erlijioen a edo
literat ur e n a ; ez du bilat uko, ezt a ere, historia ezb er di n hau e n art e a n azpi m a rr a t z e a dat u e n art eko
kointzide n t zi ak edo form e n edo zentz u e n an alo gi ak. Orain agertz e n den araz o a –eta histori a
orokor bat e n eginb e h a r r a definitz e n due n a– izango da mug a t z e a sail ezb er di n horien art e a n zein
harr e m a n -mot a deskrib a dait ek e e n legitim oki; zer sist e m a bertikal era dez ak e t e n eurek; zer
korrel azio et a m e n d e r a t z e -joko dago e n eur e n art e a n ; zer ondorio izan dez ak e t e n des or e k e k,
den b or a t a s u n ezb er di n e k, iraup e n ezb er di n e k; zer multzo ezb er di n e t a n ager dait ezk e e n aldi
ber e a n osa g ai jakin batz uk; laburbilduz, ez bak arrik zer sail baizik et a bait a zer «saile n sail» (edo
best e hitz batz u e t a n , zer taul a 2 ) osa dait ezk e e n . Deskrib a p e n glob al bat e k feno m e n o guzti ak
erdigu n e bakar bat e n inguru a n biltze n ditu: hast a p e n a , es a n a hi a , espiritu a, mun d u ikusker a ,
multzo ar e n form a; histori a orokor bat ek, aitzitik, sak a b a n a k e t a bat e n esp azio a agerr a r a ziko luke.
7. Bukatz ek o azke n ondorio a: historia berriak aurrez aurre egit e n du zenb ait araz o
m et o d ol o gikor eki n; hau e n art etik zenb ai t ek zalantz a rik gab e bera baino askoz lehe n a g o t ik
existitz e n ziren et a orain eure n osot a s u n e a n hart u t a bera eza u g a r ritz e n dut e. Hau e n art e a n
hon a k o ok aipa dait ezk e: agirien corpu s koher e n t e a k et a hom o g e n e o a k osatz e a (corpu s irekiak edo
itxiak, burut u a k edo burut u g a b e a k ); haut a t z e -hast a p e n bat ez artz e a (nahi den arab e r a k o a : del a
agiri mord o a mod u sako n e a n jorratz e k o, dela dat u -biltze est a ti stikoko m et o d o e n ara b e r a k o
lagin ak at er a t z e k o, dela aldez aurr etik osa g ai adier az g a r ri e n a k zeh az t e n ahal e gi n t z e k o); azt erk e t a
m ailar e n et a berar e n t z a t nab a r m e n g a r ri a k diren osa g ai e n definizioa (ikert ut a k o m at e ri al e a n
adier a z p e n nu m e riko ak nab a r m e n a r a z dait ezk e; nab a r m e n a r a z dait ezk e, hala b e r, gert a e r ei,
erak u n d e e i , jardu e r ei buruzko errefer e n t zi ak –esplizituak nahiz ez– ; erabilit ako hitzak,
era bilp e n e k o arau a k, adi er az t e n dut e n ere m u se m a n t iko a et a guzti, edo, gehi a g o oraindik,
propo sizioe n egitur a form al a et a batz e n ditu e n kat e a t z e -mot ak); azt erk e t a -m et o d o bat e n
zeh az t a p e n a (dat u e n lanket a kuantit a ti bo a , zeh az t u dait ezk e e n eza u g a r ri batz u e n ara b e r a k o
desko n p o s a k e t a , ez au g a r ri horiei buruz ikert uko da eure n art eko korrel azio a, dezifra p e n
interpr e t a t i b o a , maizt a s u n e n et a ban a k e t e n azt erk e t a ); lantz e n ari den mat e ri al a artikulatz e n
dut e n multzo e n et a azpi m ultzo e n mu g a p e n a , (esku al d e a k , den b o r al di ak, proz e s u unitario ak);
multzo bat ez au g a r ritz e a baim e n t z e n dut e n harre m a n e n mu g a p e n a (harre m a n nu m e riko ak edo
logikoak izan dait ezk e; et a bait a harre m a n funtzion al ak, kaus al a k, analo giko a k; izan dait ek e
adier a zl e a r e n et a adi er azi ar e n art eko harre m a n a ) .
***
Historiar e n mut azio epist e m ol o giko hau ez dago burut u a oraindik gaur egu n. Alabain a, ez da atzo
bert ak o kont u a, izan ere, zalantz a rik gab e Marxe n g a n a i n o jo ahal izango dugu har e n abia p u n t u a
aurkitz eko. Baina den b o r a luze a joan zen ondorio ak izat eko. Gure egu n o t a n oraindik, et a, bat ez
ere, pent s a m e n d u a r e n histori ari dagokio n e a n , ez da erre gi str a t u a izan et a ez da ber ari buruz
hau s n a r k e t a rik egin, orain a g o k o best e erald ak e t a batz uk, berriz, bai erre gi st r a t u a k et a
hau s n a r t u a k izan diren arre n –hizkuntz al a ritz ar e n a k esa t e r a k o–. Emat e n du ber eziki zaila izan
dela, gizakiek eur e n ideia et a eure n eza g u p e n propio e n historia hau berriro mold a t z e a n teori a
orokor bat form ul a tz e a jarrait a s u n- ezaz, sailez, mug e z , bat a s u n e z , orde n a esp ezifikoez,
auto n o m i e z et a ber eizit ako me n d e t a s u n e z . Ohikoa izan den e a n jatorriak bilatz e a , aurr ek a ri e n
lerroa n barre n a atz er ak a jotze a mug a p e n i k gab e, tradizioak susp e r t z e a , kurb a ebolutibo ei
jarraitz e a , teleologi ak proiekt a t z e a et a bizitzar e n met af or e t a r a jotze a et e n gab e, badiru di higuin
ber ezi bat su m a t z e n zela difere n t zi a pent s a t z e k o , urrunk e t a k et a saka b a n a k e t a k deskrib a t z e k o,
berb e r a r e n form a lasaig a rri a ber eizt ek o. Zeh a zki a g o oraindik, badiru di at al a s e , mut azio, sist e m a
inde p e n d e n t e , sail mug a t u et a era hon e t a k o kontz e p t u e t a t i k –berez historial ari ek dar a biltz at e n
mod u a n– nekez a dela teori a zertz e a , ondorio orokorr ak at er a t z e a et a bait a inplikazio guztiak
erat ortz e a ere. Emat e n du beldur gar el a best e a pent s a t z e k o geur e pent s a m e n d u a r e n den b o r a
ber e a n .
Bad a hon e t a r a k o arraz oi bat. Pents a m e n d u a r e n historiak iraun ahal izango balu jarrait a s u n
et e n g a b e e n bait a izat e n, geldit u gab e lotuko balitu kat e a k e t a k –inongo azt erk e t a rik des e gi n
ezingo lituzke e n a abst r a kzior a jo gab e– ehu n d u k o balitu, gizon -em a k u m e e k es a n et a egit e n dut e n
guzti ar e n inguru a n , bere buru az iragar p e n a k egingo lituzket e n sint e si ilunak, ber a gert a t u et a
am ai g a b e ki etorkizu n e r a n t z era m a n g o luket e n a k , bab e sl ek u pribilegi at u a izango litzat ek e
kontzien t zi ar e n subira n o t a s u n e r a k o . Historia jarraitu a , ber a da subj ekt u a r e n funtzio
fund a t z ail e a r e n ezinb e s t e k o korrel at u a , ihes egin dion guzti a berriro ber e g a n a t u k o due n ber m e a ;
as e g u r a t u k o due n a den b or a k ez duel a ez er barr ei a t uk o berr e gi n d a k o bat a s u n bat er a ekarri gab e
berriro, agind u k o due n a subj ekt u a k –kontzie nt zi a historiko ar e n form a n– ezb er di nt a s u n a dela -et a
8. urrun m a nt e n t z e n diren gauz a guzti ak berr e s k u r a t u k o ditu el a egu n bat e a n et a eure n
nag u sit a s u n a berr ez a rriko duel a, ber e bizileku a dei dait ek e e n a aurkituz. Azterke t a historiko a
jarrait u a r e n diskurt s o bihurtz e a et a giza kontzie nt zi a bilaka e r a orore n et a jardut e orore n jatorrizko
subj ekt u bihurtz e a , hau e x e k biak dira pent s a m e n d u -sist e m a berar e n bi azal ak. Denb or a totaliz azio
mod ur a burur a t z e n da et a iraultz ak kontzi en t zi a hartz e a best e rik ez dira.
Form a ezb er di n a k hart uz, gai hon e k et e n g a b e k o pap e r a jokat u du XIX. m e n d e a z geroztik: hain
zuzen, desz e n t r a m e n d u guzti en aurr e a n subjekt u a r e n subira n o t a s u n a et a antro p olo gi ar e n et a
hu m a ni s m o a r e n irudi bizkiak salb at z e a . Marxek –prod ukzio -harre m a n e n , det er m i n a zio
ekono m iko e n et a klase e n art eko borrok ar e n azt erk e t a historiko ar e n bidez– gauz a t u t a k o
desz e n t r a m e n d u a r e n aurre a n XIX. me n d e a r e n buka e r a alder a histori a glob al bat bilatz eko bide a
em a n du, hon e t a n gizart e bat ek o ezb er di nt a s u n guzti ak form a bak ar bat e r a murriztu ahal izango
lirat ek e, mun d u ikusker a bat e n ant ol ak u n t z a r a , balio -sist e m a bat ezartz er a , zibilizazio -mot a
koher e n t e bat er a. Gen e al o gi a nietz sc h e a r r a k gauz a t u t a k o desz e n t r a m e n d u a r e n aurr e a n
arrazion alt a s u n a gizat eri ar e n telos a bihurt uko due n jatorrizko oinarri ari buruzko ikerket a
kontraj arri du et a pent s a m e n d u a r e n historia osoa lotu du arrazion alt a s u n horre n bab e s a r e ki n,
teleologi a horri eust e a r e ki n et a beti beh a rr e z k o a den oinarri horret a r a n t z itzultz e a r e ki n. Azkenik,
orain a g o psiko a n alisi ar e n , hizkunt z al a ritz ar e n , etnolo gi ar e n ikerket e k subjekt u a desz e n t r a t u dut e
ber e nahi ar e n lege e kiko, ber e hizkunt z a r e n form ekiko, bere jardut e a r e n ara u e kiko, ber e diskurt s o
mitiko edo alegi azko a r e kiko; argi zego e n e a n gizaki ak, bera zen ari buruz gald ek a t u a , ezin zuel a
ber e sex u alit at e a r e n et a bere inkontzi e n t e a r e n kont u em a n , ezt a bere hizkuntz ar e n form a
sist e m a t i ko e n a edo ber e fikzioen erre g ul a rt a s u n a r e n a ere, histori ar e n jarrait a s u n a r e n gaia
berpizt u egin da: et e n d u r a z k o a izango ez den historia, bilaka e r a z k o a baino; harr e m a n -jokoa
izango ez den a, barruko dina m i s m o a baino; sist e m a izango ez den a , ask at a s u n a r e n lan gogorr a
baino; form a izango ez den a , baizik et a kontzie nt zi a bat e n et e n g a b e k o egin a h al a bere buru a ri
heltz e n dion a et a ah al e gi nt z e n den a bere buru a atz e m a t e n ber e baldintz arik sakon e n e t a r a i n o :
et e n d u r a rik gab e k o pazi en t zi a luzea izango litzat ek e e n histori a bat et a, aldi ber e a n , mu g a guztiak
apurtz e n bukat z e n due n mu gi m e n d u bat e n bizitas u n a ere. Egitur e n «m u gi ezi nt a s u n a ri », eure n
sist e m a «itxiari», eure n nahit a e z k o «sinkro ni ari » historiar e n irekit as u n bizia kontr aj art z e n due n gai
hau baliaraz t e k o beh a rr e z k o a da, jakina, azt erk e t a historiko e t a n uko egit e a jarrait a s u n- ezar e n
era bilp e n a ri, maile n et a mu g e n definizioari, sail esp ezifikoe n deskrib a p e n a ri, ezb er di n t a s u n -joko
osoar e n egu n e r a t z e a ri. Joera dago, beraz, Marx antro p ol o giz at z e k o, ber a totalit at e e n historial ari
bihurtz ek o, et a berar e n g a n hu m a ni s m o a r e n as m o a aurkitz ek o; joera dago, beraz, Nietzsch e
filosofia tran sz e n d e n t a l a r e n ikusp e gi tik interpr e t a t z e k o et a bere gen e al o gi a jatorriar e n
bilakun tz a r e n egit a s m o bat e n mailar a jaitsar a z t e k o; joera dago, azke nik, alde bat er a uzteko,
sekul a lorat u izan ez balitz bez al a, histori a berriak gaur egu n propo s a t z e n due n araz o
m et o d ol o giko e n ere m u hori guzti a. Izan ere, egiaz t a t u k o balitz diziplina historiko guzti et a n
plant e a t z e n dela jarrait a s u n - ez en araz o a, hal a nola, sist e m e n a et a erald ak e t e n a , sailen a et a
at al a s e e n a , (eta ez gutxia g o ideiez edo zientziez ardur a t z e n diren diziplinet a n , ekono m i a z edo
gizart e e z ardur a t z e n diren e t a n baino), ordu a n nola kontraj arri ah al izango lirat ek e zilegit a s u n
zantz ur e n bat e kin «bilaka e r a » et a «sist e m a », mu gi m e n d u a et a erre g ul azi o zirkularr ak, edo
arinkeri az et a buru a nek at u gab e es at e n den mod u a n «histori a » et a «egit ur a »?
Funtzio konts e r b a t z ail e ber a ego n g o da ekine a n kultur totalitat e e n gai an (izan ere, hon e g a t ik Marx
kritikat u a et a mozorrot u a izan da), jatorriari buruzko ikerku nt z a r e n gai an (Nietzsch e ri kontraj arri
izan zaion a ondor e n Nietzsc h e bera horret a n txert a t u nahi izan del arik), et a histori a bizi, jarrai et a
ireki bat e n gaia n. Oihu egingo da asa si n a t u t a k o historia g a t ik ikust e a n azt erk e t a historiko bat e a n –
et a bereziki pent s a m e n d u e z , ideiez et a eza g u p e n e z dihar d u g u n e a n – mod u nab a r m e n e g i a n
era biltz e n direla jarrait a s u n - ezar e n et a difere n t zi ar e n kat e g o ri ak, at al a s e a r e n , hau s t u r a r e n et a
erald ak e t a r e n adigai ak, sailen et a mu g e n deskrib a p e n a k . Salat uk o da hor histori ar e n
bazt er t e zi n e k o esku bi d e e n aurk ako eras o a et a bait a ah al ez ko historikot a s u n orore n oinarri e n
aurk ako a ere. Baina ez du inork bere buru a nah a s t u beh a r, hain ozen neg a r egit e n bad a ez da
9. histori ar e n des a g e r p e n a g a t i k, baizik et a ezkut u a n , bain a oso -osorik, subj ekt u a r e n jardu e r a
sint etiko ari uztart u a dagokion historiar e n form a r e n ez ab a k e t a g a t i k; neg a r egit e n da
kontzien t zi ar e n subira n o t a s u n a ri at er p e a em a n beh a r dion bilaka e r a g a t i k (mitoak,
ah ai d e t a s u n -sist e m a k , hizkunt z a k, sex u alit at e a edo nahi m e n a baino segur u a g o a et a bab e s
han di a g o k o a den a); neg a r egit e n da egit a s m o a r e n bidez zentz u a r e n eginb e h a r r a edo
tot alizazio ar e n mugi m e n d u a sus p e r t z e k o auk er a g a t ik, et a bait a mug a p e n mat e ri al e n , arau
praktiko e n , sist e m a inkontzi e n t e e n , harre m a n zorrotz e n bain a hau s n a r t u gab e e n , bizi izand a k o
edoz ei n esp e ri e n t zi at a tik at dau d e n korrel azio e n jokoak susp e r t z e k o auker a g a t i k ere; neg a r egit e n
da historiar e n era bil er a ideologiko a g a t ik, zeinar e n bidez ah al e gi n a egit e n den gizakiari itzultzeko
m e n d e bat baino gehi a g o a n zeh ar et e n g a b e ihes egin dion guzti a. Garai bat e ko altxor guzti ak
histori a hon e n hiri zah arr e a n pilat u dira; sen d o a zela ust e izan da; sakralizat u izan da;
pent s a m e n d u antro p ol o giko ar e n azke n kokalek ut z a t jo izan da; ust e izan da ber ar e n kontra ank er
jokat u dut e n haiex ek harra p a t u a k izan ahal izango zirela; ust e izan da eur ak jagole arret a t s u a k
bihurt u ahal izango zirela. Baina gotorlek u zah ar hau asp al di utzi dut e bert a n beh e r a histori al ari ek
et a joand a dira laner a best e leku batz u e t a r a ; eza g u n zen ez zut el a ber m a t z e n Marxek et a
Nietzsch e k bere tik esp e r o izan zut e n zaintz a. Ezin zen eur eki n gehi a g o kont a t u pribilegio a k
gord e t z e k o, ezt a bai ezt a t z e k o ere berriro (et a Jainkoak daki beh a rr e z k o a izango ote den gaur
egu n g o larritas u n e a n ) histori ak, ber ak bai gutxi e n e z , bizirik et a jarrai dirau el a, ber a dela auzit a n
dago e n gai ari dagokio n e a n ziurt a s u n a r e n , adiskid e t z e a r e n , lo lasait u a r e n ats e d e nl e k u a .
Puntu hon e t a n zeh az t e n da Histoire de la Folie, Naiss a n c e de la cliniqu e, Les Mots et les Chose s
lanet a n , mod u oso inperf ekt u bat e a n best e rik ez bad a ere, disein a t u den eginkizun a. Eginkizun
hon e n bidez ah al e gi n a k egit e n dira histori ar e n ere m u a n oro har gauz a t z e n diren mut azio ak
neurtz ek o; eginkizun hon e t a n auzit a n jartz e n dira ideie n histori ari dagoz kion m et o d o a k, mug a k
et a gaiak; eginkizu n hon e n bidez ah al e gi n a k egit e n dira antro p olo gi ak o azke n loturak ask at z e k o;
eginkizun hon e k, horre n ordain e a n , agerr a r a zi nahiko du nola erat u ahal izango ziren lotura
horiek. Lanok nolab ait e k o des or d e n a bat e a n burur a t u a k izan dira et a eur e n artikulazio orokorr a
argi et a garbi definitu barik. Bazen gar ai a eur ei koher e n t zi a em a t e k o , edo gutxi e n e z horret a r a k o
ah al e gi n a k egit eko. Ahale gin horre n em aitz a aurr e a n duzun liburu hau da.
Ohar batz uk, hasi aurre tik et a edoz ei n gaizki -ulert u saih e s t e k o.
— Arazoa ez da izango histori ar e n ere m u r a , eta ber eziki ezag u t z e n historiar e n e r a , meto d o
estrukt u r ali st a bat tra n sfe ritz e a , azt e rk e t a r e n best e alor batzu e t a n prob a t u a izan den a. Kontua izango
da jakite historiko a r e n ere m u a n burutz e a r dago e n erald a k e t a autokt o n o bate n hast a p e n a k eta
ondorioa k zab altz e a . Nahikoa liteke e n a da erald a k e t a hau, berak plant e a t z e n ditue n arazo a k,
dara biltz a n tre sn a k, bera r e n bidez definitze n diren kontze p t u a k, erdies t e n ditue n emaitz a k, ez
dait ez el a izan, neurri bat e r ai no, azt erke t a estrukt u r al a deritzon horrekiko arrotz a k. Alabain a ez da
azt e rk e t a hau jokoa n dago e n a bere ziki.
— Arazoa ez da (are gutxia go oraindik) kultur totalitat e e n (mun d u ikusker a k direla, tipo idealak
direla, garai ezb e r di n e n espirit u berezia direla) kate go ria k erabiltze a historiari ezartz e ko azterk e t a
kultural a r e n form a k. Deskriba t u t a k o sailak, finkat u t a k o mug a k, ezarrit ako alder a k e t a k eta korrelazio ak
ez dira etz a t e n antzina ko histori ar e n filosofiet a n , haatik, eure n xede a teleologiak eta totalizazioak
auzit a n jartz e a da.
— Arazoa antrop ol ogi a ko gaitik aske a izango den met o d o bat definitze a den neurrian, ikusiko da
ondo a n zirriborra t u ko duda n teori ak harr e m a n bikoitza duela orain arte egin diren ikerke t e kin. Alde
bat e tik, ahal e gi n d u ko da formul a t z e n modu orokorr e a n (eta zuzenk e t a ugarirekin eta asko landu a z)
ikerke t a horie t a n era bili diren tre s n a k, bai eure n jardun e a n baliatu t a k o a k bai eure n helburu a k
ezarrit a ko pre mi a g a t i k ma mi t u t a k o a k. Baina, best ald e, indart u egite n da edozein mot a t a k o
antro polo gi s m o t i k garbi a izango den met o d o a definitze a n lortu diren emaitz e kin. Bera datz a n lurzoru a
bera k aurkit u due n berb e r a da. Erome n a ri buruzko ikerket a k eta psikologia bate n ager p e n a –
gaixot a s u n a ri et a me diku n t z a klinikoar e n sorrer a ri buruzko a, bizitzar e n zientziei buruzko a, hizkuntz a ri
et a ekono mi a ri buruzko a–, neurri bat e a n itsuak izan diren ahale gin a k izan dira, bain a argitze n joango
dira, ez baka rrik eure n me t o d o a pittinka -
10. -pittinka zeh a z t e n doala ko, baizik eta –huma ni s m o a ri eta antro polo gi ari buruzko ezta b ai d a horret a n–
aurkitz e n dut el a ko eure n ahal bid e historiko ar e n puntu a .
Hitz bat e a n esa n d a , lan hau, bere aurrek o a k bez al a, ez da txert a t z e n –ez behi ntz a t zuzen e a n et a
ezt a lehe n as m o a n ere– egitur a ri buruzko ezt a b ai d a n (bera gen e si a ri, historiari edo bilaka e r a ri
kontraj arrit a), ha atik, txert a t z e n da gizakiari, kontzi en t zi ari, jatorriari et a subj ekt u a ri buruzko
gald er a k agertz e n diren, hazt e n diren, gurutz a t z e n diren et a zeh az t e n diren arloa n. Alabai n a,
zalant z a rik gab e, ez da zentz u g a b e a izango es at e a egitur a r e n araz o a ere plant e a t z e n del a bert a n.
Lan hau ez da Histoire de la folie, Naissa n c e de la Cliniqu e edo Les Mots et les Chos e s lanet a n
irakur dait ek e e n a r e n birm ol d a k e t a et a deskripzio zeh at z a . Makinat x o bat punt u t a n ezb er di n a da.
Aldi bere a n , zenb ait zuze nk e t a et a barruko kritika biltzen du. Modu orokorr e a n esa n d a , histoire de
la folie lane a n zati han di e gi a –eta ben e t a n enigm a t iko a gain er a– em a t e n zitzaion bert a n
«es p e ri e n t zi a » mod u r a izend a t u a aurki zitek e e n a ri, hon el a eraku s t e n zelarik zer hurre a n nen go e n
histori ar e n subj ekt u ano ni m o et a orokorra onartz e tik; Naiss a n c e de la cliniqu e lane a n behin et a
berriz azt erk e t a estrukt ur al e r a jotze a k baz ek a rr e n berar e ki n plant e a t u t a k o araz o a et a arke ologi ari
dagokio n maila alde bat e r a ger at z e k o arrisku a; et a, azke nik, Les mot s et les Chose s lane a n
mug a rritz e m et o d ol o giko ar e n faltak era m a n ah al izan du pent s a t z e r a nire analisiak tot alit at e
kultural ak balira bez al a burur a t u ditud al a. Tristatz e n nau ez naiz el a gai izan arrisku hau e k
saihe s t e k o, et a nire buru a konts ol a tz e n dut neuri esa n a z eurak nire eginkizun e a n bert a n
txert a t u t a dau d el a, izan ere, eginkizu n hon e k, bere neurk e t a k egin ahal izat eko, bazt e rt u beh a r
izan ditu bai m et o d o ezb er di n horiek et a bait a histori ar e n form a ezb er di n horiek ere; et a gain er a,
plant e a t u dizkidat e n gald er a rik gab e 3 , aurkez t u t a k o zailtas u nik gab e, era goz p e n i k gab e, inolako
zalant z a barik ez nuke e n hain mod u argi et a garbi a n disein a t z e n ikusiko ordutik aurr er a, gogoz
edo gogoz kontra, lotut a nauk a n eginkizun a. Hortik dat or test u hon e n kontu han diko et a
dud a -mud a k o estiloa: uneor o urrunt a s u n a hartz e n du, alder di guzti ekiko neurrit a s u n a erak u s t e n
du, hazt a m u k a doa hau e n mu g e t a r a i n o , talka egit e n du esa n nahi ez due n a r e ki n, lubaki ak egit e n
ditu ber e bide a definitz eko. Uneoro salatz e n du gert a dait ek e e n edoz ei n nah a s m e n d u . Uko egit e n
dio ber e identit at e a ri, bain a ez aldez aurr etik zera es a n gab e : ni ez naiz ez hau et a ez best e a . Ez
da kritikoa, gehi e n e t a n ; ez dago es at e rik den a k, alde bat e ko a k nahiz best e k o a k , oker dau d el a .
Hem e n g o hau, bere inguruko e t a tik kanp o a n , kokag u n e propio a definitz eko lana da; gain er a k o a k
isiltasu n e r a murrizt eko ahal e gi n a baino gehi a g o (eure n as m o a alferrikako a del a aldarrikat u z)
aipat u dud a n gun e zuria definitz eko lana, et a gun e hon e k tank e r a hartz e n du astiro -astiro nik
oraindik hain prek ario a et a ez ziurra deritzod a n diskurt s o bat e a n .
***
— Ez al zaud e diozun a z segur u? Aldatu beh a r al duz u atz er a ere, plant e a t u dizkizut e n
gald er e t a t ik alde n d u , esa n beh a r al duzu kontrak o arraz oi ek ez diot el a ben e t a n begir at z e n zure
ikuspu n t u e n jatorriari? Gert a tz e n ari al zara berriro ere es at e k o ez zarel a sekul a izan aurp e gir a t u
dizut e n hori? Irtenbi d e a atont z e n dihard uz u zure hurre n g o liburu a n, orain dagiz u n mod u a n , best e
non b ai t e n berra g e r t z e k o et a zirikatz eko es a n a z : ez, ez nago niri zelat a n zaud e n leku a n, ha a tik,
he m e n nago, zuri begir a et a barr ezk a?
— Zer ba? Irudikatz e n al duzu hart uk o nuke el a nik hainb e s t e k o oinaz e a et a hainb e s t e k o
plaz er a , ust e al duzu hain te m a ti a, hain itsua izango nintz a t e k e e l a idazt e a n , prest a t u k o ez ban u –
esku bero sa m a r bat e kin– m e nt u r a t u k o naize n labirinto a, nire as m o a bert a n higiar az t e k o,
ber ar e n t z a t lurpeko bide ak irekitzeko, ber e buru a z urruntz e r a beh a rt z e k o, bert a n irten a k
aurkitz eko ber e ibilbide a murrizt e n et a desitx ur a t z e n dut e n a k edo nire buru a galtz eko et a
azke n e a n berriro inoiz ikusi beh a rr a izango ez dud a n begi e n aurr e a n agert z ek o. Bat ek baino
gehi a g o k, neuk bez al a zalantz arik gab e, aurp e girik ez izat eko idazt e n du. Ez gald e gi n niri nor
11. naiz e n ni et a ez eska t u niri beti bat iraut ek o: nort a s u n ego er a r e n moral ari dagokio hau: gure
pap e r e z ardur a t z e n da bera. Askat a s u n a em a t e n digu tokatz e n den a idazt e a den e a n .
14. I.
Diskurtso a r e n bat a s u n a k
Jarrait a s u n -ez ar e n , hau st u r a r e n , at al a s e a r e n , mu g a r e n , sailar e n, erald ak e t a r e n kontz e p t u a k
jokoa n sartz e a k proz e d u r a ri buruzko gald er a ez ezik araz o teoriko ak ere plant e a t z e n dizkio
azt erk e t a historiko ari. Arazo teorikook izango dira he m e n landu nahi diren a k (proz e d u r a ri buruzko
gald er a k gero a g o burut uko diren ikerket e t a n azt ert uk o dira; bai behintz a t halako lan bati ekit eko
auk er a, gogo a et a ador e a bad u t noizb ait). Arlo berezi bat e a n baino ez dira azt ert uko gain er a araz o
teorikoak: hots, ideie n, pent s a m e n d u a r e n , zientzie n edo ez a g u t z e n histori a deritz e n diziplinet a n ,
eur e n mu g e z hain ez -segur u a k et a eur e n eduki et a n hain zalant z a ti a k diren diziplinet a n alegi a.
Aldez aurr etik bad a g o lan neg a ti b o bat bet e beh a rr a: gure buru a adigai -joko oso bat e z ask e
utzi beh a r dugu, hain zuzen jarrait a s u n a r e n gaia bakoitz ak bere erar a dibert sifikatz e n dut e n
adigai e n jokoaz. Hauek ez dut e egitur a kontz e p t u a l zorrotz -zorrotz a osatz e n , ez dago hon e t a z
zalant z a rik, bain a eur e n eginb e h a r r a zeh a t z a da. Tradizioar e n adigai a es at e r a k o :
feno m e n o -multzo bati –guztiak aldi ber e a n jarrait u ak et a berb e r a k diren a k (edo an alo g o a k
gutxie n e z )– den b o r a z k o est a t u s berezi a em a t e n ah al e gi nt z e n da; berak bai m e n d u k o du
histori ar e n sak a b a n a k e t a berriro pent s a t z e a berb e r a r e n form a r e n bait a n; hasi er a orori ber ezko a
zaion difere n t zi a murrizt ek o auker a em a n g o du, geldit u barik atz er a k a joaz jatorria et e nik gab e
zeh az t e n joat eko; ber ari esker berrit a s u n a k ban a n d u dait ezk e atz e al d e iraunkor bat e n gain e a n et a
m eritu a gizab a n a k o e i dagoki e n orijinalt a s u n a ri, jenioari et a era b a ki a ri atxiki dakiok e. Esat er a k o,
hala b e r, era gi n a r e n adigai a, tran s m i si ozko et a kom u nik aziozko gert a e r ei eusk a rri a em a t e n dien a,
m a giko e gi a beh a r den mod u a n azt ert u a izan ah al izat eko; ber ak antz ek ot a s u n et a
erre pik a p e n -feno m e n o a k proz e s u bati lotzen dizkio, itxura n kaus al a den a (bain a mu g a t z e zorrotzik
gab e k o a et a definizio teorikorik gab e k o a ), et a gizab a n a k o , lan, adigai, edo teoria mod ur a
definitz e n diren bat a s u n a k uzt artz e n ditu urrun e tik et a den b o r a r e n barr e n a –hed a p e n -inguru n e
bat ez baliat uko balitz bez al a–. Esat er a k o, best al d e , gara p e n a r e n et a bilaka e r a r e n adigai ak: hau e k
uzt e n digut e saka b a n a t u t a k o gert a e r a batz u e n segid a berriro elkarlotz e n , hast a p e n ant ol a tz ail e
bak ar et a berb e r a r e ki n erlazion a t z e n , ber a bizitzar e n ahal m e n ere d u g a r ri ar e n m e n p e a n ipintz e n
(ber e joko mold a t z ail e e ki n, ber e berritz eko gait a s u n a r e ki n, ele m e n t u ezb er di n e n art eko
et e n g a b e k o korrel azio ar e ki n, ber e asi milazio et a aldak e t a sist e m e ki n), et a uzte n digut e
desku britz e n, bait a ere, koher e n t zi a -hast a p e n bat, hasi er a guzti et a n jardu n e a n ego n g o den a, et a
etorriko den bat a s u n bat e n zirriborro a, et a uzt e n digut e, halab e r, den b or a m e n d e r a t z e n
(hon e t a r a k o baliat uk o da itzulgarri ak diren abi ap u n t u et a xed e a r e n art eko harre m a n e z , sekul a
em a n a k ez et a beti jardu n e a n dau d e n a k ). Eta esa t e r a k o, era ber e a n , «pe n t s a m o l d e » edo
«go go a r e n » adigai ak, hau e k bai m e n t z e n dut e gar ai jakin bat e ko aldi berek o edo segid ak o
feno m e n o e n art e a n zentz u bat a s u n a ez artz e a , hal a nola lotura sinbolikoak et a antz eko t a s u n et a
ispilu -jokoak, edo az alp e n -hast a p e n mod ur a sorrar a z t e a kontzie nt zi a kolektibo bat e n
15. subira n o t a s u n a . Auzitan jarri beh a r dira, atz er a , aldez aurr etik zertut a k o sint e si horiek, inolako
azt erk e t a rik egin aurr etik onart u ohi diren multzok a t z e a k , jokoan sart u ahal a eure n
baliag a r rit a s u n a onartz e n zaien loturak; bazt err e r a t u beh a r dira gizakie n diskurt s o a k elkarr e n
art e a n lotzeko erabili ohi ditugu n form a et a indar ilunak; bazt e rr e r a t u beh a r dira nag u si diren
gerizp e horret a tik. Eta eurei berez ko balioa em a n baino lehe n a g o hob e da onartz e a , m et o d o a k
horrel a eska tz e n duel ak o et a hast e k o, eurek dihar d u t el a gert a e r a saka b a n a t u pila bati buruz et a
ez best e ez eri buruz.
Kezka izan beh a r dugu, hala b e r, zatiket a et a multzok a t z e e ki n, eur et a r a ohitut a gauzk a t e n a k .
Onar al litezke, diren horret a n t x e , diskurt s o -mot a han di e n art eko ber eizke t a k? Onar al litezke
zientzi a, literat u r a , filosofia, erlijioa, histori a, fikzioa, et a b, elkarr e n art e a n kontraj art z e n dituzt e n
form e n edo gen e r o e n art eko ber eizke t a k? Gu geu ere ez gau d e segur u ber eizke t a hau e n
era bilp e n a z geur e a den diskurt so a r e n mun d u a n , et a arraz oi gehi a g o r e ki n, oraindik, azt ert u
beh a rr e k o a enu n t zi at u -multzo batz uk diren e a n , zeintz uk form ul a t u ziren gar ai a n oso mod u
ezb er di n e a n ban a t u a k, zatikat u a k et a ez au g a r rit u a k zeud e n : azke n bat e n, «litera t ur a » et a
«politika » orain del a gutxiko kat e go ri ak dira et a ezin zaizkio aplikat u erdi aroko kulturari ez et a
kultura klasiko ari ere, ez bad a atz er a begirako hipot e si bat e n bidez et a an al o gi a form al e n joko edo
antz ek o t a s u n se m a n tiko e n bidez; bain a ez literat u r a k, ez politikak et a ezt a filosofiak edo zientzi ak
ere artikul atz e n dut e diskurt s o a r e n ere m u a XVII. edo XVIII. Mend e e t a n , XIX. m e n d e a n artikulat u
dut e n bez al a. Edoz ei n mod u t a n zatiket ok –geuk onart ut a k o a k direl a, edo azt ert u t a k o diskurt s o e n
gar aikid e a k direl a– hau s n a r k e t a k o kat e g ori ak izango dira berez et a beti, sailkatz e k o hast a p e n a k ,
erre g el a arau -em ail e a k, instituzion aliz at u t a k o mot a k: hau e k, aldi bere a n , diskurt so a r e n egit e a k
izango dira, best e batz u e n ondo a n azt ert u beh a rr e k o a k; hau e ki n, jakina, harre m a n konpl ex u a k
dituzt e, bain a ez dira berez ko ez au g a r ri, ez aut okt o n o a k ez et a unib ert s al ki antz e m a n
dait ezk e e n a k ere.
Baina mod u zuze n a g o a n ez artz e n zaizkigu n a k izango dira guzti en gain e tik esekit a jarri beh a r
diren a k: hots, liburu a r e n a k et a obrar e n a k . Ezab a t u al dait ezk e ez bad a gehi e gizko artifizio bat ez
baliat uz? Ez al dira eurak em a n a k mod urik ziurre n e a n ? Liburu ar e n indibidu aliz azio m at e ri al a: leku
jakin bat bet e t z e n du, balio ekono m iko bat du et a ber ez ber e hasi er ar e n et a buka e r a r e n mug a k
adier a z t e n ditu zeinu kopuru zeh at z bat e n bidez; lan oso bat e n finkap e n a da, egile bati test u
kopuru jakin bat atxikiz eza g u t u et a mug a t z e n den a . Eta, hal a ere, pittin bat hurra g o tik begira tz e n
zaion e a n zailtas u n a k dat oz. Liburu ar e n bat a s u n unibert s al a? Gauz a ber a al dira poe m a ant ologi a
bat, hil ost eko test u -zati batz u e n bildu m a , Traité des coniqu e s lana edo Michel et e n Histoire de
franc e- ren liburuki bat? Gauz a bera al dira Un Coup de dés, Gilles de Raise n ep aik et a , Butore n San
Marco edo m ez a -liburu katoliko bat? Best e hitz batz u e t a n es a n d a , liburuki ar e n bat a s u n m at e ri al a –
ber ak eusk arri a em a t e n dion bat a s u n diskurt sib o a ri dagokio n e z– ez al da bat a s u n ahul a, bat a s u n
osa g a rri a? Baina bat a s u n diskurt si bo hau, best al d e , hom o g e n e o a et a mod u unifor m e a n
aplika g a rri a al da? Sten d a hl e n eleb e rri bat edo Dostoiev skire n eleb e rri bat ez al dira
indibidu aliz atz e n Balzac e n La Com é di e hum ai n e r e n bi liburukiak indibidu aliz atz e n diren bez al a?
Eta azke n biok ez al dira bereizt e n elkarr e n art e a n Joycer e n Ulises et a Hom eror e n Odise a
ber eizt e n diren mod u r a ? Liburu bat e n mug a k ez dira sekul a garbi ak et a mod u zorrotz bat e a n
m arr az t u a k: izenb u r u a r e n gain e tik, lehe n lerroez et a punt u et a am ai e r a z gain e tik, ber e barn e
konfigur a zio a z et a aut o n o m i a em a t e n dion form a r e n gain e tik harra p a t u a dago best e liburu, test u
et a esa e r e kiko errefer e n t zi a -sist e m a bat e a n : sar e bat ek o kora pilo bat da. Eta erref er e n t zi e n joko
hau ez da hom olo go a m at e m a t i k a -trat a t u bat e z dihar d u g u n e a n edo test u -iruzkin bat ez , kond air a
historiko bat e z edo eleb e rri ziklo bat e k o pas ar t e bat ez ari gar e n e a n ; liburu ar e n bat a s u n a , bait a
ber a harre m a n -multzo legez ulert ut a ere, ezin da berb e r a izan ez bat e a n et a ez best e e t a n ere.
Liburu a esku e t a n dugu n gai bat dela bad e ritzo g u ere, ber a biltzen due n paral el e pi p e d o a n
ost e n t z e n bad a ere, bere bat a s u n a aldakorr a et a erlatibo a da. Galdatz e n zaion e a n bere ebid e n t zi a
16. galtz e n du; ber ak adier aziko du et a eraikiko du bere buru a bak arrik diskurt s o e n ere m u konpl ex u
bat e n bidez.
Obra bati dagokion e a n , ber ak plant e a t z e n ditue n araz o a k zailago a k dira oraindik. Baina,
itxura n behintz a t , ba al dago ez er sa m u rr a g o rik? Test u -multzo bat dugu, izen ber ezi bat e n
zeinu ar e ki n adier a zi ah al izango diren a k. Alabai n a, adier az t e hori (alde bat er a utzit a atribuzio ar e n
araz o a k) ez da funtzio hom o g e n e o bat: egile bat e n izen ak berdin -berdin adi er az t e n al du ber e
izenar e ki n argit ar a t u due n test u bat edo goitizen bat eki n aurkez t u due n a edo ber a hil ondor e n
aurkitu den a, zirriborro mod ur a edo ohar nah a s kila best e rik ez den ohar -liburu a? Obra bat e n edo
opus bat e n erak e t a k zenb ai t haut a k e t a biltze n ditu, erraz ak ez diren a k ez justifikatz ek o et a ezt a
form ul at z e k o ere: nahiko a al da egile ak argit ar a t u t a k o test u ei gehitz e a inprim a t z e k o as m o t a n
zitue n a k et a bere heriotz a zela -et a bukat u gab e ger at u diren a k? Sart u beh a r al da, hala b e r,
nah a s g a r ri a den guztia, lehe n as m o a , nola liburu e n zuzenk e t a et a eza b a k e t a den a ? Gainer a t u
beh a r al dira bazt er t u t a k o zirriborro ak? Zer est at u s aitort u beh a r zaie gut u n ei, oharr ei, best e
norb ait ek kont at u t a k o elkarrizket ei, entz ul e e k idatziz jasot a k o hitzaldi ei, laburbilduz, gizab a n a k o
bat ek hiltze a n ber e inguru a n uzt e n due n hitzezko arra st o jario esker g a horri, zeinak hizkuntz a
ezb er di n e n zeh az t u g a b e k o gurutz ak e t a bat e a n berb a egit e n due n? «Mallar m é » izen ak ez ditu
mod u bere a n aipat z e n berak jorrat u t a k o gai ingel e s a k , Edgar Poer e n lane n egin zitue n itzulpe n a k,
ber ar e n olerkiak, edo gald ek e t e i eran t z u n a k; Nietzsch e r e n izen ak, hal ab e r, ez du harr e m a n bera
gazt e t a k o aut o bi o gr afi ekin, eskola n em a n d a k o jardu n al di ekin, idazki filologiko eki n, Zarat h o u s t r a
et a Ecce Homor e kin, gut u n e ki n, «Dionys o s » edo «Kaiser Nietzsch e » mod ur a sinat ut a k o post al ekin,
edo garbit e giko oharr e k et a aforis m o e t a r a k o zirriborro ek ehu n t z e n dut e n fitxa kont a e zi n e ki n. Izan
ere, hitz egit e n bad a hal ako nat ur alt a s u n a r e ki n et a gehi a g o gald e t u gab e egile bat e n obraz,
izango da supos a t z e n del ako adier a z p e n -funtzio bat ek definitz e n duel a bera. Onartz e n da ego n
beh a r duel a m aila bat (hain sakon e k o a eze n irudikat u beh a rr a dago e n ) non lana erre b el a t z e n den
ber e zatiki guztiet a n , bait a txikien e t a n et a ines e n t zi al e n e t a n ere, egile ar e n pent s a m e n d u a r e n
adier a z p e n mod ur a , bere esp e ri e n t zi ar e n a , bere irudi m e n a r e n a , ber e inkontzie n t e a r e n a , edo, are
gehi a g o , egile a harra p a t u t a zego e n det er m i n a zio historikoe n a . Baina ikust e n da, era bat e r a ,
tank er a horret a k o bat a s u n a ez del a berez em a t e n baizik et a era gike t a bat e n bidez osatz e n dela,
et a era gik et a hau interpr e t a zi ozko a dela (izan ere, ber ak argitz e n du test u a k ezkut a t z e n due n et a
aldi bere a n adier a z t e n due n zerb ait e n transkripzio a), et a ikust e n da, azke nik, opus a mu g a t z e n
due n era gik et a , bere bat a s u n e a n , et a ondorioz lana bera, ez del a bat izango bera Le thé â t r e et
son dou bl e (Artau d) lanar e n egile a bad a edo Tract at u s a r e n egile a bad a et a, ondorioz, ez dela bi
kasuo t a n mod u bere a n hitz egingo «lan » bat e t a z . Lana ezingo da kontu a n hart u ez ber ezko
bat a s u n mod u r a , ez ben e t a k o bat a s u n mod ur a , ez bat a s u n hom o g e n e o mod ur a .
Kontu izan beh a r da, azke nik, et a bazt e rt u beh a r dira azt ert u nahi ei den diskurt s o a aldez
aurr etik ant ol a tz e n dut e n haus n a r t u gab e k o jarrait a s u n a k : uko egin beh a r zaie elkarr eki n lotut a
et a kontraj arrit a dau d e n ondoko bi gaioi. Batak esk at z e n du ez dadila ahal ez ko a izan,
diskurt so a r e n orde n a n , egiaz t a g a r ri a den gert a e r a rik tart ek a t z e a , et a esk at z e n du, halab e r,
itxurazko abia p u n t u guzti en gain e tik egon dadila ezkut uko jatorri bat, hain ezkut uk o a et a hain
jatorrizko a eze n ezingo den inoiz atz e m a n guztiz ber a den mod u a n . Halab e h a r r e z , kronolo gi e n
inozot a s u n a r e n bidetik, beti atz er a g o dago e n punt u bat er ai n o zuzen t z e n bag a r a ere, inongo
histori at a n aurkituko ez den punt ur a n t z hain zuze n, punt u hori bera ber e buru a r e n huts a baino ez
da izango, et a hortik aurr er a k o hasi er a guzti ak atz er a ekite a edo ezkut ak e t a baino ezingo dira izan
(egia esa n d a , keinu bat et a berb e r e a n , bai bat a et a bai best e a izango dira). Gai honi best e bat
gehitz e n zaio, hon e n ara b e r a diskurt s o oro «da g o e n e k o -esa n d a » dago e n zerb ait e t a n letzak e
ezkut u a n ; et a «da g o e n e k o es a n d a k o » hori ez litzat ek e bakarrik izango hon e zk e r o aho sk a t u t a k o
enu n t zi at u bat, idatzit ako test u bat, baizik et a «inoiz esa n gab e k o a », gorp ut zik gab e k o diskurt s o a
izango litzat ek e , putz egit e bat hain a isila den ahot s a , bere traz a t u a r e n huts u n e a . Supo s a t z e n da
17. horrel a diskurt s o a n form ul at u a izat er a heltz e n den guztia ber ar e n aurrek o den erdi- isiltas u n e a n
artikulat u t a dago el a et a erdi- isiltasu n hon e k te m a ti jarraituko duel a diskurt s o a baino are a g o ,
azke n hau bera est altz e n et a isilarazt e n ah al e gi n d u arre n. Ageriko diskurt so a , azke n bat e n, ber ak
es at e n ez due n a r e n pres e n t zi a zap altz ail e a izango da, best e rik ez; et a «ez -esa n d a k o » hori
hut s u n e bat izango da, esa t e n den guzti a azpitik jaten due n a . Lehe n e n g o gai ak ikust e n du
diskurt so a r e n analisi historiko a jatorri bat e n bilaku nt z a et a erre pik a p e n a bailitzan, det e r m i n a zi o
historiko orori ihes egit e n dion jatorriar e n mod ur a, hain zuzen: best e a k ikust e n du
«da g o e n e k o -esa n d a » dago e n zerb ait e n interpr e t a zi o a edo entz uk e t a mod ur a , zeina aldi bere a n
«ez -esa n d a k o » zerb ait izango litzat ek e e n . Uko egin beh a r zaie funtzio bez al a zera izango dut e n
gai horiei guzti ei: hots, ber m a t z e a bai diskurt so a r e n am ai g a b e k o jarrait a s u n a , bai bere
buru a r e kiko bere ezkut uk o pres e n t zi a ere, zeina behin et a berriz luzatz e n den abs e n t zi a bat e n
jokoa n. Gertu egon beh a r dugu diskurt s o a r e n bat -bat ek o edoz ei n ager p e n i arret a jartz eko,
agertz e n den punt u al t a s u n e a n et a den b o r a z k o sak a b a n a k e t a n ; hon e k bai m e n t z e n dio erre pik a t u a ,
eza g u n a , ah az t u a , erald a t u a izat e a et a bait a azke n arra s t or ai n o eza b a t u a izat e a ere et a ezkut a t u a
izat e a liburu e n haut s e n art e a n edoz ei n begira d a t ik urrun. Ez da nahit a e z k o a diskurt s o a atz er a
uzt artz e a jatorrizko ar e n urrun e k o pres e n t zi ar e ki n, ha atik bere gert a t z e a r e n jokoan trat a t u beh a r
da.
Jarrait a s u n a r e n aurr eko form a hau e k, probl e m a t iz a t u gab e onartz e n diren sint e si horiek
guzti ak, esekit a utzi beh a r dira. Egia esa n, ez dira eurak arbui a t u beh a r betiko, bain a astind u
beh a r da eur ak onartz ek o em a t e n den lasait a s u n a ; eraku t si beh a r da ez datoz el a ber ez, eraiket a
bat e n ondorio a direl a beti et a kont u a izango del a eraiket a horre n ara u a k ez a g u t z e a , justifikazio ak
egi azt a t z e a , definitz e a zein baldintz a t a n et a ben e t a k o zein azt erk e t e n arab e r a diren legitim o a k,
et a adi er az t e a zein diren aurr er a n t z e a n inolaz ere onart u ezin diren a k. Liteke e n a da, es at e r a k o,
«er a gi n » et a «bilaka e r a » adigai ak kritika bat e a n biltze a –den b or a luze a g o edo motz a g o r a k o–
ezert a r a k o baliorik gab e k o bihurtz e n ditu e n a . Baina gaindit u beh a r al ditugu betiko «obr a »,
«liburu a », hala nola «zientzi a » et a «liter at u r a r e n » gisako bat a s u n a k ere? Jo beh a r al dira
irudipe n t z a t , legitimit a t e gab e k o eraikintz a t edo gaizki zertut a k o em aitz a t z a t ? Uko egin beh a r al
zaio eur ak oinarritz at hartz e a ri erab a t , bait a aldi bat er a k o ere, et a eur ei buruzko definizioa sekul a
sant a n em a t e a ri? Kontu a ben e t a n zera da: eur e n ia -ebid e n t zi a eure n bait atik ber eizt e a ,
plant e a t z e n dituzt e n araz o a k aska tz e a ; onartz e a ez direl a best e zenb ait gald er a plant e a t z e k o
gun e lasai a (eure n egit ur ari buruz, eur e n koher e n t zi az, eure n sist e m a t i zit at e a z , eur e n
erald ak e t e z ), baizik et a eur ek ber ez gald er a -sort a bat plant e a t z e n dut el a? (Zer dira eurak? Nola
defini edo mu g a dait ezk e? Zer mot a t a k o lege ezb er di n e n es a n a bet e dez ak e t e ? Zer
artikulazio -mot a har dez ak e t e ? Zer azpi m ultz o era gi n dez ak e t e ? Zer feno m e n o ber ezi
agerr a r a z t e n dut e diskurt so a r e n ere m u a n ? ). Kontu a da onartz e a beh a r b a d a eurak, azke n bat e n,
ez direla lehe n begira d a bat e a n ust e izan zen a; labur bilduz, teoria bat eska tz e n dut el a, et a teori a
hori ezin dela ma mi t u agert u gab e –bere arazt a s u n sint etiko a n– eurak eraikitz eko beh a r den
diskurt so -egit e e n ere m u a .
Eta nik neuk ere ez dut best e rik ezer egin go: egia es a n, em a n a k diren bat a s u n a k hart uko
ditut abi ap u n t u bez al a (hal a nola psikop a t ol o gi a, m e diku n t z a , edo ekono mi a politikoa), bain a ez
dut nire buru a bat a s u n zalantz a g a r ri horien bait a n kokat uko eure n barruko konfigur azio a edo
ezkut uk o kontr a e s a n a k azt ert z e k o. Euret a n etz a n g o naiz nahiko a den b o r a bakarrik nire buru a ri
gald e gi t ek o zer bat a s u n eratz e n dut e n , zer esku bi d e r e ki n aldarrika dez ak e t e n bad el a esp a rr u bat
es p azio a n eur ak ber eizt e n ditue n a et a den b or a n ban a k o t z e n ditu e n a , zer leger e n ara b e r a eratz e n
diren, gert a e r a diskurt si boz osat u t a k o zer atz e al d e r e n kontra tax utz e n diren, et a, azke n e a n , ez ote
diren eur ak izango (onart u t a k o a et a ia instituzion al a den eur e n ban a k o t a s u n e a n ) bat a s u n
sen d o a g o e n az al eko ondorio a. Historiak propo s a t z e n dizkida n multzo a k bakarrik onart uk o ditut
eur ak bere h al a auzit a n jartz eko baldin bad a; eure n korapiloak des e gi t e k o et a jakin ahal izat eko ea
18. berriz osa dait ezk e e n zilegit a s u n e z ; jakin ahal izat eko, hal ab e r, ea best e batz uk birsort u beh a r
diren; eurak esp a zi o orokorra g o bat e a n kokatz ek o, berai e n itxurazko etx eko t a s u n a des a g e r r a r a z iz
eur ei buruzko teoria m a mi tz e n utziko digun esp a zio a n , alegi a.
Behin esekit a jare ditugul a jarrait a s u n a r e n ber e h al a k o form a hau e k ere m u oso bat aska t u a
ger at u da, neurriga b e k o a izango den a , bain a defini dait ek e e n a . Erem u hau enu n t zi at u efektibo
guzti en multzo a z osat ut a dago (ahozko e z nahiz idatzizko ez), eurak gert a t z e n diren saka b a n a k e t a n
et a bakoitz ari dagokio n m ailan. Zientzia bati, eleb e rri ei, diskurt s o politikoei, egile bat e n obrari,
edo bait a liburu bakar bati, ben e t a n arret a jarri aurr etik jorrat u beh a r den mat e ri al a –bere
jatorrizko neut r alt a s u n e a n jorrat u ere– diskurt s o orokor bat e n esp a zio a n em a t e n den gert a e r e n
pop ul azio a da. Horrel a gert a e r a diskurt si bo e n deskripzio bat e n egit a s m o a agertz e n da hod ei er tz
mod ur a diskurt s o a n bert a n eratz e n diren bat a s u n a k ikertz ek o ordu a n . Deskripzio hau hizkunt z a r e n
an alisi az bereizt e n da oso sa m u r. Egia da ezin dela sist e m a linguistiko bat finkat u (bera artifizialki
eraiki ez e a n), baliat uz ez bad a enu n t zi a t u -corpu s bat e t a z edo diskurt s o -egit e e n bildu m a bat e t a z ;
bain a orain kont u a da, lagin bat e n balioa due n multzo hon e t a tik abi at uz ara u a k definitz e a ,
bai m e n d u k o dut e n a k noiz edo noiz horiet az gain best e enu n t zi a t u batz uk sortz e a . Hizkuntz a
bat ek, beti ere, ahal ezko enu n t zi at u e n t z a t sist e m a bat osatz e n du, bera asp al di des a g e r t u t a egon
arre n edo inork hitz egin ez arre n hizkunt z a horret a n : ber a ara u -multzo mu g a t u a da, am ai g a b e k o
perfor m a n c e kopur u a bai m e n t z e n due n a . Gert a e r a diskurt sib o e n esp a rr u a , berriz, form ul a t u a k
izan diren seku e n t zi a linguistiko huts e n multzo a da, beti burut u t a k o a et a orain e a n mug a t u t a k o
multzo a da hain zuze n; hau e k kont a e zi n a k izan dait ezk e, eur e n kopuru a g a t ik erre gi st r a t u a k
izat eko ah al m e n osoa ere gaindi dez ak e t e , et a bait a eur ak gogor a t z e k o a edo irakurtz ek o a ere, et a
askotik gaindit u gain er a ; bain a, hala ere, multzo mug a t u bat osatz e n dut e. Hizkuntz ar e n
azt erk e t a k edoz ei n diskurt so -egit eri buruz plant e a t z e n due n gald er a hon a k o a izango da beti: zer
ara ur e n ara b e r a izan da taxut u a enu n t zi at u bat et a, ondorioz, zer araur e n arab e r a taxut u ah al
izango lirat ek e antz ek o best e enu n t zi at u batz uk? Diskurts ok o gert a e r e n deskrib a p e n a k best e
gald er a bat plant e a t z e n du: nola agert u da enu n t zi a t u jakin horix e et a ez da agert u best e inolako
enu n t zi at urik ber e leku a n ?
Ikust e n da, hala b e r, diskurt s o a r e n deskrib a p e n hau pent s a m e n d u a r e n historiari
kontraj artz e n zaiola. Hem e n ere ezin da pent s a m e n d u a r e n sist e m a bat birsort u, ez bad a
diskurt so -multzo definitu bat e tik abiat uz. Alabai n a , multzo hau trat a t z e n da egin a h al a k egin az
aurkitz eko, enu n t zi at u hut s e z gaindi, subj ekt u mintz a t z ail e a r e n as m o a , ber ar e n jardu e r a
kontzien t e a , es a n gur a izan ei due n a , edo, are gehi a g o , aurkitz eko subj ekt u mintz at z ail e horrek
es a n due n horret a n , edo adi er azit ak o hitzet a n ia haut e m a n e z i n a den hau st u r a n , berak
horrel ak orik gura ez izand a ere ageriko a egit e n den joko inkontzi e n t e a . Edozein mod u t a n kont u a
da best e diskurt s o bat birsortz e a , et a aurkitz e a hon el a hitz mut u a , mar m a r egit e n due n a ,
agort e zi n a, entz ut e n den ahot s a ri barrutik bihotz a em a t e n diona; kont u a da test u xeh e a et a
ikusiezin a berr ez a r t z e a , idatzit ako lerroe t a k o irriztoak zeh ark a t u et a noizb e hi nk a astintz e n
ditu e n a . Pent s a m e n d u a r e n azt erk e t a beti da alegoriko a ber ak dar a bil e n diskurt s o a r e kiko. Haren
gald er a , ezinb e s t e a n , hon a k o a da: zer esa t e n zen, beraz, esa n d a zego e n horret a n ? Erem u
diskurt sib o a r e n azt erk e t a oso best el a dago orient a t u a ; kontu a da enu n t zi at u a atz e m a t e a bere
gert a t z e a r e n est ut a s u n e a n et a singul art a s u n e a n ; zeh az t e a bere exist e n t zi ar e n baldintz a k, ber e
mug a k finkatz e a ; berar e ki n lotut a ego n dait ezk e e n best e enu n t zi at u batz u e ki n izan ditzak e e n
korrel azio ak ez artz e a ; et a erak u s t e a zein best e enu n t zi at u -form ak bazt er tz e n ditu e n ber ak. Ez da
he m e n bilatz e n, ageriko a den a z gaindi, best e diskurt s o bat e n erdi- isileko berriket a ; erak ut si beh a r
da zer del a et a ezin zen izan ber a zen a baino, zert a n bereizt e n den best e edoz ei n e z , nolat a n
hartz e n due n berak best e inolako diskurt s orik bet e ezin due n lekua, best e batz u e n art e a n et a
eur eki n harr e m a n e a n . Era hon e t a k o azt erk e t a bati dagokion gald er a hon el a form ul a dait ek e: zein
da, ordu a n , es at e n den horret a n , et a ez best e inon, loratz e n den exist e n t zi a ber ezi hori?
19. Galdet u beh a r diogu gur e buru a ri zer azke n helburu due n onart u t a k o bat a s u n horiek guzti ak
es ekit a uzt e a k, azke n e a n kont u a baldin bad a itxura n et a hasi er a n auzit a n jarri diren bat a s u n a k
berriro aurkitz e a. Izan ere, em a n a k izan zaizkigu n bat a s u n guzti en eza b a p e n sist e m a t iko a k bide a
em a t e n digu, lehe nik, enu n t zi a t u a berrez a r t z e k o bere gert a t z e a r e n singul art a s u n e a n , et a
erak u s t e k o jarrait a s u n - eza akzide n t e han di horiet a k o bat dela, faila bat era git e n due n a historiar e n
geologi a n et a bait a enu n t zi at u a r e n akto sinpl e a n ere; bera at er a r a z t e n da bere oldartz e
historikoa n; berak osatz e n due n eb akid ur a hori da begira d a p e a n jarri nahi den a , me n d e r a e z i n a –
et a oso sarrit a n xum e a– den az al er a t z e hori. Enuntziat u bat beti izango da hizkuntz a k et a
zentz u a k inondik ere agort u ezingo dut e n gert a e r a , berdin da zenb a t e r a i n o den hut s al a enu n t zi a t u
hori, berdin da zer garr a n t zi gutxiko ondorio ak izango ditu e n gure irudi m e n a r e n ara b e r a , berdin
da zer agu d o ahaz t e n den ber a agert u ondor e n , edo berdi n da zer gutxi ulert u den edo gure ust ez
zer gaizki dezifrat u a izan den. Gert a e r a arraro a da ben e t a n : hast e k o lotut a dago el a k o idazke t a
keinu bati edo hitz bat e n artikulazio ari, bain a, best al d e , ber e buru a r e n t z a t irekitz e n duel ako
hon d a r mod uk o exist e n t zi a bat oroim e n bat e n esp arr u a n edo eskuizkribu e n , liburu e n et a berdin
da best e zein edoz ei n mot a t a k o erre gi st ror e n m at e ri alt a s u n e a n ; gain er a , ber a bakarr a delako,
edoz ei n gert a e r a den mod u a n , bain a gert u dago el a k o erre pik a p e n e r a k o , erald a k e t a r a k o,
susp e r t z e r a k o ; et a, azke nik, bera lotut a dago el a k o bera era git e n dut e n ego e r ei et a ber ak
bultz atz e n ditue n ondorio ei, bain a bait a, aldi bere a n , et a mod alit a t e guztiz ezb er di n bat e n
ara b e r a , bere aurr eko a k diren et a bere ondotik dat oz e n enu n t zi a t u ei ere.
Baina gert a e r a enu n t zi ati bo e n gauz a t z e a hizkuntz a tik et a pent s a m e n d u t i k bakart z e n bad a,
ez da egit e n horrel a egit e e n haut s a barr ei at z e k o, baizik et a segur u izat eko gauz a t z e hori ez del a
uzt artz e n psikologiko huts ak diren sint e si -era gil e e ki n (hala nola egile ar e n as m o a , ber e
es piritu ar e n era, ber e pent s a m e n d u a r e n zorrozt a s u n a , aztor a t z e n dut e n gai ak, ber e exist e n t zi a
zeh ark a t u et a ber ari zentz u em a t e n dion egit a s m o a ) et a atz e m a n ah al izat eko best e era
batz u e t a k o erre g ul ar t a s u n a k , best e era batz u e t a k o harre m a n a k : enu n t zi at u e n eur e n art eko
harr e m a n a k (direl a egile ar e n kontzi en t zi ari ihes egit e n diot e n a k, direl a egile ezb er di n e n lana diren
enu n t zi at u a k, edo direla elkar eza g u t z e n ez dut e n egile ak), era horret a r a ezarrit ako
enu n t zi at u -multzo e n art eko harre m a n a k (multzo hau e k ez izan arre n zerikusirik ere m u berdin eki n,
ezt a gert uko ere m u e ki n ere, edo ez izan arre n m aila form al ber eko a k, edo ez izan arre n eur ei
esleitz eko mod uk o aldak e t e t a r a k o gun e a ), enu n t zi at u e n edo enu n t zi a t u -multzo e n et a guztiz best e
era bat e k o gert a e r e n art eko harre m a n a k (gert a e r a tekniko ak, ekono m iko a k, gizart e k o a k,
politikoak). Gert a e r a diskurt si bo a k eure n araz t a s u n e a n barr ei at z e n diren esp azio a agerr a r a z t e a ,
ez da izango ber a inork gaindit u ezingo due n bak artz e bat e a n berrez a r t z e n ah al e gi nt z e a ; ez da
izango bera ber e bait a n ixte a; haa tik, izango da norb e r a ri ask at a s u n a em a t e a harre m a n -jokoak
deskrib a t z e k o ber e bait a n et a ber e bait atik kanpo.
Diskurt soko egit e e n era horret a k o deskrib a p e n a k hirug arr e n inter e s bat bad u: eur ak ask at uz
gero bat a s u n nat ur altz a t , bere h a l a k o t z a t et a unibert s al tz a t jotze n diren taldek a t z e guzti ez,
bad a g o auker a best e bat a s u n batz uk deskrib a t z e k o, bain a oraingo a n kontrolp e a n dau d e n erab a ki
pila bat e n bidez. Onart u t a baldintz a k argi et a garbi definitz e n direla, zilegi izan liteke diskurt s ozko
multzo ak eratz e a zuze n deskrib a t u t a k o harr e m a n e t a n oinarritut a, arbitrario ak izango ez diren
diskurt soz ko multzo a k, bain a, hala ere, ikusezin a k iraun g o dut e n a k. Jakina, harre m a n o k ez lirat ek e
sekul a ber ez form ul a t u a k izango aipat uriko enu n t zi at u horiet a n (hau ez da horrel a gert a t z e n
diskurt so a k berak propo s a t z e n et a adier a z t e n ditu e n harre m a n esplizitu e t a n , es at e r a k o, diskurt s o
horrek eleb e rri form a hartz e n due n e a n edo teor e m a mat e m a t i k o e n sail bat e a n inskrib at z e n
den e a n ) . Alabain a, eur ek ez dut e inolaz ere osat uk o nolab ait e k o diskurt so sekre t u bat, ageriko
diskurt so a k barrutik ani m a t u k o ditu e n a ; ez da, beraz egit e enu n t zi a tib o a k argit u ah al izango
lituzke e n interpr e t a zi o a , gehi a g o da eur e n aldi ber eko exist e n t zi ar e n azt erk e t a , eure n
jarrait a s u n e n a , eur e n elkarr ekiko funtzion a m e n d u a r e n a , bat ak best e a mug a t z e a r e n a , eure n
tran sfor m a zi o bakark a k o a r e n a edo korrel atib o a r e n a . Dena dela, ez da pent s a t u beh a r era
20. horret a r a ager dait ezk e e n harr e m a n guzti ak deskrib a t u ahal izango direnik erref er e n t zi a bat gab e.
Lehen hurbilket a bat e a n onart u beh a rk o da behi n- behin ek o zatiket a bat, hasi er a k o esku al d e bat,
azt erk e t a k des e gi n et a berr a n t ol a t u k o due n a beh a rr e z k o a den hainb a t aldit a n. Nola zed arrit u
esku al d e hau? Alde bat e tik, enpirikoki, auker a t u beh a r da esp arr u bat non arrisku a dago e n
harr e m a n a k ugari ak, dent s o a k et a neurri bat e a n deskrib a t z e k o sa m u rr a k izan dait ez e n : et a zein
best e esku al d e t a n em a t e n dut e gert a e r a diskurt si bo e k elkarre n art e a n hob e t o lotuak, et a hob e t o
argi dait ezk e e n harr e m a n e ki n gain er a, oro har zientzia ter mi no a r e ki n deritzon esku al d e horret a n
baino? Baina, best al d e , nola izan auker a gehi a g o enu n t zi a t u bat e a n jasotz ek o ber e exist e n t zi ar e n
mo m e n t u a et a bera agert z e k o arau e n mo m e n t u a ere, –eta ez ber e egitur a form al ar e n a et a bera
eraikitz eko lege e n a –, baldin et a ez badit u g u kont u a n hartz e n gutxi form aliz at u t a k o
diskurt so -multzo ak, zeinet a n itxuraz enu n t zi at u a k ez diren sortz e n derrigor sint axi huts a r e n
lege e n arab e r a ? Nola egon segur u saih e s t u k o ditugul a obrar e n mod uk o eb aki d ur a k, hal a nola
era gi n a r e n mod uk o kat e go ri ak, baldin et a ez bad a kontu a n hart uz hasi er a -hasi er a tik ere m u
nahiko a luzeak et a esk al a kronologiko nahiko a zab al ak? Hitz bat ez , nola segur u ego n ez gar el a
harr a p a t u a k gera t uk o gutxi hau s n a r t u t a k o bat a s u n edo sint e si horiet a n guzti et a n , zeintz uk
zerikusi a dut e n gizab a n a k o a r e ki n, diskurt s o a r e n subj ekt u a r e ki n, test u a r e n egile ar e ki n et a,
laburbilduz, antro p olo gi kat e g o ri a horiekin guztiekin? Nola, ez bad a kontu a n hart uz kat e g o ri a
horiek gauz a t z e k o oinarri a izan diren enu n t zi a t u e n osot a s u n a ; kont u a n hart uz diskurt s o a r e n
subj ekt u a (eur e n subj ekt u a ber a) «obj ekt u » -tzat auk er a t u dut e n enu n t zi at u e n osot a s u n a et a
eza g u t z e n arloa bailitza n zab altz e n ah al e gi n d u z .
Honel a az altz e n da diskurt s o hau ei «d e facto» aitort u died a n pribilegio a, era hon e t a r a es a n
ah al izango delarik, oso eske m a t ik oki, eur ek definitz e n dituzt el a «giza zientzi ak ». Baina hau
hasi er a bat e k o pribilegio a best e rik ez da. Oso gogo a n izan beh a r ditugu bi egit e: alde bat e tik,
gert a e r a diskurt si bo e n azt erk e t a ez dela tank e r a horret a k o ere m u bat er a mug a t z e n inolako
gait a n; et a, best e alde bat e tik, ere m u horret x e n zatiket a ezin dela kont sid er a t u definitibo a edo
balio abs olut uk o a ; lehe n hurbilket a bat da, bai m e n d u beh a r digun a lehe n zirriborro hon e n mug a k
eza b a dez ak e t e n harr e m a n a k agerr a r a z t e n .
21. II.
Erake t a diskurt sibo a k
Enuntziat u e n art eko harr e m a n a k deskrib a t z e n ah al e gi n d u naiz ber az. Kontuz ibili naiz aldez
aurr etik propo s a t u t a k o bat a s u n e t a t ik, hau da, ohitur ak eskur a jarritako bat a s u n e t a t i k, bat ere ez
jotzeko baliag a r ritz at . Erab a ki a hart u t a nen g o e n kontu a n hart uk o nitu el a jarrait a s u n- ezar e n form a
guzti ak et a bait a eb aki d ur a r e n a k , at al a s e a r e n a k et a mug a r e n a k ere. Erab aki a hart u t a nue n
enu n t zi at u a k deskrib a t u k o nitu el a diskurt s o a r e n ere m u a n et a bait a eur e n t z a t litezke e n a k ziren
harr e m a n e n ere m u a n ere. Arazoak bere h al a agert u ziren et a nire ust ez bi sailet a n agert u gain er a:
bat a dagokio nik enu n t zi at u, gert a e r a et a diskurt s o hitzez egin dud a n era bilp e n a ri –sail hau alde
bat er a utziko dut oraingoz et a gero a g o lotuko natz ai o berari atz er a–; best e a k zerikusi a du
legitim oki deskrib a dait ezk e e n harre m a n e k i n, zeh a t z es a n d a eure n behi n- behin ek o et a ageriko
taldek a t z e a n utzi diren enu n t zi a t u e n art e a n deskrib a dait ezk e e n harre m a n e k i n.
Badira, esa t e r a k o , enu n t zi at u batz uk ekono m i a politikoar e n adier a zl e t z a t jotzen diren a k –erraz
zeh a t z dait ek e e n dat a bat e tik aurr er a jo ere–, best e batz uk, halab e r, biologi ar e n adier a zl e t z a t joko
dira, best e batz uk psikop a t ol o gi a r e n a k ; badira, gain er a, gra m a t ik a et a me diku n t z a deritz e n
jarrait a s u n e i om e n dagozki e n a k, milak a urtet a tik datoz e n a k et a ia jaiotz e dat arik ez dut e n
jarrait a s u n horiei dagoz ki e n a k, alegi a. Alabain a, zer dira bat a s u n horiek? Zer dela et a es a n dait ek e
Willisek egin zue n buruko gaitz e n azt erk e t a et a Charcot e n a diskurt s o a r e n orde n a ber ar e n zatiak
direl a? Zer dela et a es a n Pettyr e n as m a k e t a k Neum a n n e n ekono m e t ri a r e n jarraip e n zuzen a
direl a? Zer dela et a es a n ere m u berek o a k direla bai Port -Royal eko gra m a t ik ari e n judizioari
buruzko azt erk e t a , bai indo e u r o p a r hizkuntz e t a n em a t e n den bokal e n art eko altern a n t zi az
jabetz e a ? Zer dira, ordu a n , m e diku n t z a , gra m a tik a, et a ekono m i a politikoa? Ez al dira izango
atz er a begir ak o berriz biltze bat, horrel a zientzi a gar aikid e e k eure n iraga n a z ilusio bat izat eko?
Izango al dira eurak behin et a betiko ez arri diren form ak, gero den b or a n barre n a mod u subira n o a n
gar at uk o diren a k? Estaltz e n al dituzt e eur ek best e bat a s u n batz uk? Eta zer nolako loturak
ber eizt e n dira, mod u baliag a r ri bat e a n , ma s a enigm a t iko bat –aldi ber e a n mod u familiar et a
te m a ti a n– eratz e n dut e n enu n t zi at u horien guzti en art e a n ?
Lehen hipot e si a: hast e k o egi a nt z e k o e n a et a frogat z e k o erraz e n a iruditu zaida n a : form a
ezb er di n e k o et a den b o r a n barrei a t u t a k o enu n t zi a t u e k multzo bat osat uk o dut e baldin et a objekt u
bat et a berb e r a ri bad a g o z kio. Honel a, psikop a t ol o gi ari dagoz kion enu n t zi at u e k em a t e n dut e
guzti ak lotut a dau d el a objekt u bat e kin, bera zora m e n hitzar e kin izend a dait ek e et a era
ezb er di n e t a n nab a r m e n t z e n da gizab a n a k o a r e n esp e ri e n t zi a n edo gizart e esp eri e n t zi a n. Alabain a,
ber e h al a jabet u naiz «zora m e n a » deritzon objekt u a r e n bat a s u n a k ez duel a enu n t zi at u e n multzo
bat bereizt e n uzte n et a ez duel a enu n t zi at u horien art e a n ezartz e n uzte n aldi ber e a n adier a z g a r ri a
et a konst a n t e a izango den harre m a n a . Eta hau hon el a da bi arraz oir e n g a t ik. Huts egingo gen u k e ,
ez dago zalant z a rik, gar ai jakin bat e a n zora m e n a ri buruz es a n den a jakiteko ordu a n , gald er a
22. egingo bag e ni o zora m e n a r e n izat e berari, bere eduki sekr et u a ri, bere egia mut u a ri, ber e bait a n
itxitako egiari. Buruko gaitz a osat u du ber a izend a t u dut e n enu n t zi at u e n multzo a n es a n d a k o
guzti ak, ber a ebaki, deskrib a t u et a azald u dut e n es ak u n e e n multzo a n esa n den guzti ak, ber e
gar a p e n a k adier a zi, ber e korrel azio ezb er di n a k eraku t si, bera juzgat u dut e n enu n t zi a t u e t a n es a n
den a k, et a, buruko gaitz ar e n izen e a n , ber ari hitza em a n diot e n enu n t zi a t u e t a n es a n den guzti ak
ber e a k balira bez al a agert uk o diren diskurt s o a k artikul at z e k o. Baina bad a gehi a g o oraindik:
enu n t zi at u -multzo hon e k ez du adi er a z t e n , ezt a hurretik ere, objekt u bak arr a, behin go a n et a
betiko erat u t a k o objekt u a, et a ez du, ezt a hurre tik ere, objekt u bakar hori iraun a r a z t e n mug a rik
gab e bere agort e zi n e k o idealt a s u n a r e n hod ei e rtz bez al a. XVII. edo XVIII. me n d e e t a k o
m e diku n t z a r e n enu n t zi a t u e n korrel at u mod ur a jartz e n den objekt u a ez da epai juridikoet a n edo
poliziak hart ut a k o neurri et a n izend a t z e n den berb e r a ; era bere a n , psikop a t ol o gi ar e n diskurt s o a r e n
objekt u guzti ak aldat u dira Pinel edo Esquirol en g a n d i k Bleuler e n g a n a i n o: ez dituzt e gaixot a s u n
berb e r a k kontu a n hartz e n bat a k et a bes t e a k; ez dira zoro berb e r a k kontu a n hartz e n.
Objekt u e n ugarit a s u n hon e t a n oinarritut a liteke e n a da, beh a r b a d a bait a beh a rr e z k o a ere, zera
ondoriozt a t z e a : alegi a, ezinezko a dela onartz e a «zor a m e n a ri buruzko diskurt so a » izan dait ek e e n i k
bat a s u n baliag a rri a enu n t zi at u e n multzo bat osatz ek o. Beh ar b a d a , kont u a n hart u beh a rko
lirat ek e e n enu n t zi at u -multzo bakarr a k izango lirat ek e objekt u bat et a berb e r a dut e n a k , es at e r a k o,
m al e nk o ni a ri buruzko diskurt s o a edo neuro si ari buruzko a . Baina bere h a l a jabet uk o gar a diskurt s o
hau e t a k o bakoitz ak ere ber e objekt u a osat u duel a et a ber a landu egin duel a guztiz erald a t z e r ai n o.
Arazo a, ordu a n , izango da jakite a ea diskurt s o a r e n bat a s u n a zertz e n den gehi e n b a t objekt u
ezb er di n a k taxutz e n diren et a et e n g a b e erald a t z e n diren esp a zio a n , et a ez hainb e s t e objekt u
bat e n iraup e n e a n et a singul art a s u n e a n . Zora m e n a ri buruzko enu n t zi at u -multzo bat ban a k o t z e a
bai m e n t z e n due n harr e m a n berezi a ez al da izango, ordu a n , arau bat, bet e beh a rr e k o a den a aldi
ber e a n et a segid a n az al er a t z e k o enu n t zi at u -multzo horret a n izend a t z e n , deskrib a t z e n , azt ert z e n,
esti m a t z e n edo juzgat z e n diren objekt u ezb er di n a k? Zora m e n a deritzon objekt u a ri buruzko
diskurt so e n bat a s u n a ez litzat ek e oinarrituko «zora m e n a » objekt u a r e n exist e n t zi a n , edo
objektibot a s u n hod ei er tz bakar bat e n erak e t a n ; bat a s u n horre n oinarri a izango litzat ek e arau -joko
bat, zeinak ah al ez ko a egin go due n objekt u a k den b or a tart e jakin bat e a n agertz e a : zokorak e t a et a
erre pr e si o neurri e n bidez eb akitz e n diren objekt u a k, egu n e r o k o jardu n e a n ber eizt e n diren
objekt u a k, jurispru d e n t zi a n bereizt e n diren a k, kasuistika erlijioso a n, sen d a gil e e n diagn o s tiko a n ,
deskrib a p e n patologiko e t a n agert z e n diren objekt u a k, me dika t z e k o, trat a m e n d u e t a r a k o ,
zainket a r a k o kode edo errez e t e k zed arritz e n dut e n objekt u a k. Best al d e, zora m e n a ri buruzko
diskurt so e n bat a s u n a izango litzat ek e objekt u ezb er di n e n erald a k e t a k definitz e n ditue n arau e n
jokoa, den b o r a n zeh ar em a t e n diren objekt u horien ez -identit at e a , eure n art e a n em a t e n den
hau s t u r a , eur e n iraup e n a et et e n due n barruko jarrait a s u n - ez a. Modu par a d o xiko bat e a n ,
enu n t zi at u -multzo bat ber e indibidu alt a s u n e a n definitz e a objekt u horien sak a b a n a k e t a
deskrib a t z e a izango da, eur ak ban a t z e n ditu e n zirrikitu guzti ak atz e m a t e a , eure n art eko
dist a n t zi ak neurtz e a , best e hitz batz u e t a n es a n d a , eur e n ban a k e t a -lege a form ul a t z e a .
Enuntzi at u e n art eko harre m a n e n multzo bat definitz eko bigarr e n hipot e si a: eur e n form a et a eurak
kat e a t z e k o mod u a . Iruditu zitzaid a n, es at e r a k o , me diku n t z a -zientzi a XIX. m e n d e tik aurrer a
gehi e n b a t eza u g a r ritz e n zela nolab ait e k o estilo bat e g a t ik, enu n t zi a t u a r e n nolab ai t e k o izaer a
iraunkor bat e g a t i k, et a ez hainb e s t e ber e objekt u edo kontz e p t u e n g a t i k. Lehe n e n g o z , me diku n t z a
ez zuen osat uk o tradizioe n, beh a k e t e n et a era askot a k o errez e t e n multzo bat ek, baizik et a
eza g u t z e n corpu s bak ar bat e k osat uko zuen; corpu s hon e k supos a t u k o zuen gauz ei mod u ber e a n
so egingo zitzaiel a: pertz e p zi o -arloar e n zatikatz e ber a, gert a e r a pat olo giko a r e n azt erk e t a ber a
(gorp ut z a r e n az al er a ikusg arri ar e n arab e r a k o a ), haut e m a t e n den a adi er az t e k o
tran skripzio -sist e m a ber a (hizte gi ber a, m et afor a berb e r a k); labur bilduz, iruditz e n zitzaid a n
m e diku n t z a ant ol a tz e n zela enu n t zi a t u deskriptibo batz u e n mod u r a . Baina hor ere beh a rr e z k o a
23. izan zen hasi er ak o hipot e si hori alde bat er a uzt e a, et a aitort u beh a r izan da diskurt s o klinikoa,
deskrib a p e n -multzo bat izat e a z gain, bizitza et a heriotz ari buruzko hipot e si -multzo bat ere izango
dela, auker a k e t a etiko e n multzo bat, erab a ki tera p e u t iko e n a , ara u di instituzion al e n a et a iraka s p e n
ere d u e n multzo bat; aitort u beh a r izan da, hala b e r, deskrib a p e n -multzo hori ezingo zela edoz ei n
mod u t a n best e multzo hau e t a t ik guzti et a tik at er a abst r a kzio a egin ez, et a enu n t zi azio deskriptibo a
izango litzat ek e e l a m e diku n t z a -diskurt so a n agertz e n diren form ul azio e t a k o bat, best e rik ez.
Aitortu beh a rk o da, gain er a , deskripzio hau leku ald a t z e n joan dela et e n g a b e : del a Bichat e n g a n d i k
hasit a et a pat ologi a zelularr er ai n o esk al ak et a erref er e n t zi ak lekual d a t u direl ako, dela
inform a zio -sist e m a aldat u a izan del ako ikuskatz e tik, auskult a t z e tik et a hazt a p e n e t i k
mikrosko pio ar e n et a biologia -test e n era bil er a r ai n o; del a, hala b e r, korrel azio ana t o m o -kliniko
sinpl etik proz e s u fisiop at olo giko e n azt erk e t a finer ain o zeinu e n lexikoa et a eurak deszifrat z e k o
mod u a berriz erat u delako oso -osorik; dela, azke nik, me diku a k ber ak utzi diolako pittink a -pittinka
inform a zio a erre gi str a t z e k o et a interpr e t a t z e k o gun e a izat e a ri et a bere albo a n , ber ar e n g a n d i k
kanp o, osat u direlako doku m e n t u m as a k, korrel azio tresn a k, et a azt erk e t a teknikak, berak, jakina,
horiek erabiliko ditu, bain a aldat uk o dut e gaixo ar e n aurre a n due n jarrer a ber a subjekt u
beh a t z ail e a den neurri a n.
Aldaket a hau e k guztiak, beh a r b a d a gaur egu n me diku n t z a berri bat e n at arira gar a m a t z a t e n a k ,
mot el -mot el joan dira ezartz e n me diku n t z a r e n diskurt s o a n XIX. m e n d e a n zeh ar. Definitu nahi
izango balitz diskurt s o hori adier a z p e n -sist e m a kodifikat u et a nor m a ti b o bat e n bidez, onart u
beh a rk o litzat ek e me diku n t z a hau deu s e z t a t u egin zela agert u ah al a et a bak arrik Bichat e n g a n et a
Laenn e c e n g a n form ul a t u ahal izan zela. Bat as u nik baldin bad a g o , hon e n hast a p e n a ez da izango
enu n t zi at u -mot a zeh at z bat; ez ote litzat ek e izango, hob e esa n d a , arau e n multzo bat, ah al ez ko a k
bihurt u dituzt e n a k pertz e p zio huts e z ko deskripzioak bat er a edo hurre n e z hurre n, ahal ezko a k
bihurt u dituzt e n a k lana b e s e n bidezko beh a k e t a k , labor a t e gi e t a k o esp eri m e n t u e n protokolo a k,
kalkulu est a tistiko a k, egiaz t a p e n epid e m i ol o giko ak edo de m o gr a fiko a k, arau di instituzion al a k,
preskripzio tera p e u t iko a k? Enuntzi at u saka b a n a t u et a het er o g e n e o horien art eko koexist e n t zi a da
eza u g a r rit u et a ber eizi beh a rko litzat ek e e n a ; hots, ez au g a r rit u et a ber eizi beh a rko litzat ek e eure n
ban a k e t a n agintz e n due n sist e m a , enu n t zi at u horiek elkarri em a t e n diot e n sost e n g u a , zer
mod u t a n nah a s t e n diren edo bazt err e r a t z e n diren, eurek jasotz e n dut e n erald ak e t a , eur e n
txan d a k a t z e a r e n , ban a k e t a r e n et a ordezk a t z e a r e n jokoa.
Ikerket a r a k o best e nora bi d e bat, best e hipot e si bat: ezin ote lirat ek e finkat u enu n t zi at u e n
multzo ak, jokoan jarri diren kontz e p t u iraunkor et a koher e n t e e n sist e m a zeh az t uz ? Esat er a k o,
hizkunt z a r e n et a gra m a t ik a -egit e e n azt erk e t a ez datz a klasikoe n t z a t (Lanc el ot e n ondotik XVIII.
m e n d e a r e n buka e r a art e) kontz e p t u kopuru definitu bat e a n , eduki a et a era bilp e n a behin et a
betiko ezarri a izango zut e n kontz e p t u kopur u bat e a n alegi a: judizioar e n kontz e p t u a edoz ei n
es aldir e n form a orokor et a arau -em ail e mod ur a definitu a, subjekt u a r e n et a atribut u a r e n
kontz e p t u a k izen ar e n kat e go ri a orokorr a g o a n bildut a, aditz ar e n kontz e p t u a kopul a logikoar e n
kontz e p t u a r e n baliokide bez al a era bilia, hitzar e n kontz e p t u a erre pr e s e n t a z i o bat e n zeinu mod ur a
definitu a, et a b.? Horrela gra m a tik a klasiko ar e n arkitekt ur a kontz e p t u a l a erat u ahal izango
litzat ek e atz er a. Baina hor ere, oraindik, mug a k aurkituko genit uzk e ber e h al a: ia zalant z a rik gab e
Port -Royal eko egile ek burut u t a k o azt erk e t a k deskrib a t u ahal izango lirat ek e osa g ai horiekin, bain a
ber e h al a onart u beh a rk o litzat ek e zenb ai t kontz e p t u berrire n ager p e n a ; hau e n art e a n batz uk
lehe n horiet a tik erat orrit ako a k izango dira beh a r b a d a , bain a gaino nt z e k o a k hai ekiko
het er o g e n e o a k izango dira, et a batz uk eurekin bat er a e zi n a k. Orde n a sint aktiko nat ur al a edo
alder a n t zik at u a r e n adigai a, osa g a rri ar e n adigai a (Beauz é e k sart ut a k o a XVIII. me n d e a n zeh ar)
integr a t u dait ezk e oraindik Port -Royal eko gra m a t ik a r e n sist e m a kontz e p t u al e a n , ez dago
zalant z a rik hon e t a z . Baina zenb ait ideia ez dira bat e r a g a r ri a k Lancelot ek edo Duclos ek era bili ah al
izan zut e n kontz e p t u e n multzo ar e ki n: ez da bat e r a g a r ri a kontz e p t u -multzo horrekin hizket a -hots e k
zerb ait adi er az t e k o ber ezko balioa dut el a adier a z t e n due n ideia edo hitzet a n jatorriz jakind uri a bat
