1. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

3. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΙΣ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ
1. ΑΡΧΑΙΑ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
Η πορεία το χρόνου προβάλλει ως κυκλική

4. 2. ΑΡΧΑΙΑ ΠΕΡΣΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ : ΖΩΡΟΑΣΤΡΙΣΜΟΣ -
ΜΑΝΙΧΑÏΣΜΟΣ - ΜΙΘΡΑÏΣΜΟΣ
Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
Η πρώτη ήταν θεμελιώδης και
αφορούσε ένα χρόνο αδιαίρετο, που
σχετιζόταν με την έννοια του
παρόντος.
Η δεύτερη αντίληψη αφορούσε ένα
διαιρετό χρόνο, που αποτελούνταν από
διαδοχικά μέρη. Σχετιζόταν με το
σύμπαν, και ονομαζόταν Ζουρβάν
Νταρέγκο-Σβαντάτα, που σημαίνει
«πεπερασμένος χρόνος» και έχει
γεννηθεί άγνωστο πότε από τον άπειρο
χρόνο.
Στην τελολογική ερμηνεία του Ζωροαστρισμού, ο πεπερασμένος χρόνος τελειώνει με τη νίκη
των ανθρώπων ενάντια στο κακό.

5. 3. ΚΕΛΤΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
Η κυκλική φορά του χρόνου είναι κοινή πίστη

6. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
Αναμφίβολα πρόκειται για θρησκευτικούς
ναούς, αλλά ταυτόχρονα φαίνεται πως
χρησίμευαν ως αστρονομικά παρατηρητήρια
για τον προσδιορισμότων εποχών και την
έναρξη των γεωργικών εργασιών.

7. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ

8. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
4. ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΚΟΛΟΜΒΙΑΝΗΣ ΑΜΕΡΚΗΣ
4.1 Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΤΩΝ ΙΝΔΙΑΝΩΝ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ
Οι Ινδιάνοι παρατηρούσαν προσεκτικά τον
ουρανό και από τις κινήσεις των ουράνιων
σωμάτων καθόριζαν το χρόνο τόσο για
πρακτικούς σκοπούς όσο και για τις
τελετουργίες τους
Ο κύκλος είναι το απόλυτο
γεωμετρικό σχήμα για τους Ινδιάνους,
το οποίο αναγνώριζαν παντού στη
φύση και το προτιμούσαν στις
κατασκευές τους

9. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
2. ΟΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΟΤΙΑΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ : ΙΝΚΑ, ΜΑΓΙΑ ΚΑΙ ΑΖΤΕΚΟΙ
Οι Μάγια (4ος αι.-9ος αι.) ήταν επίμονοι
παρατηρητές του ουρανού και από τις
αστρονομικές τους παρατηρήσεις πέτυχαν να
δημιουργήσουν το
ακριβέστερο ημερολόγιο του κόσμου.
Το φίδι, που επίσης
λατρευόταν ως θεϊκή μορφή,
είναι το σύμβολο του χρόνου
που προχωρά και των
κύκλων της φύσης.

10. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
Οι Αζτέκοι (1325‐1520) Σύμφωνα με τη
βαθιά πνευματική αντίληψη των
Αζτέκων, τα πάντα είναι ενταγμένα στο
ιερό σύμπαν. Μέσα από την πίστη
αυτή, προβάλλει η προοδευτική θέση
ότι ο χώρος και ο χρόνος υπάρχουν
εξαιτίας της κίνησης, αλλά η ίδια η
κίνηση οδηγεί στη διάσπαση τους και
στην απώλεια της ενέργειας. Ο
χρόνος σχετίζεται με το δημιουργό
θεό Ομοτεότλ, ο οποίος είναι ο
άρχοντας της φωτιάς και συνάμα ο
άρχοντας του χρόνου.

11. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
5. ΙΝΔΟΥΪΣΜΟΣ
Στην Μπαγκανταντγκίτα (4ος ή 3
ος π.Χ. αι.), ένα από τα πρώτα
κείμενα του Ινδουϊσμού,
παρουσιάζεται ο θεός Βισνού ως
το ανώτατο ον. Ο ίδιος μάλιστα
δηλώνει μπροστά στους άλλους
θεούς τα εξής : να ξέρετε ότι εγώ
είμαι ο Χρόνος, που κάνει τους
κόσμους να εξαφανίζονται, όταν
έρχομαι για να τους φέρω την
καταστροφή
Ο χρόνος είναι σχετικός και συνδέεται με την απελευθέρωση του ανθρώπινου
πνεύματος από την ύλη.

12. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
Η θεότητα Σίβα, σε μια εκδοχή που την
αναπαριστά ως την κυρίαρχο όλων των
πραγμάτων. Η τριπλή όψη απεικονίζει
την υπέρτατη ψυχή του κόσμου
Μπράχμαν (δημιουργός), το ανώτατο ον
Βίσνου (διατηρητής ) και τη θεότητα
Καλαρούντα (καταστροφέας ). Ο
επανάληψη του τρίπτυχου
δημιουργία‐διατήρηση‐καταστροφή
οδηγεί στον αέναο κύκλο της
αιωνιότητας. Στα πέντε δεξιά χέρια ο
Σίβα κρατάει αντικείμενα‐σύμβολα της
αρσενικής της υπόστασης , μεταξύ των
οποίων και μια κλεψύδρα , που
αντιπροσωπεύει το χρόνο. Τα
αντικείμενα στα αριστερά του χέρια
αφορούν τη θηλυκή υπόσταση.

13. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
6. ΒΟΥΔΙΣΜΟΣ
Κατά το Χιναγιάνα Βουδισμό, η συνεχής
κυκλική ροή του χρόνου δημιουργεί τον
εξωτερικό κόσμο.
Με κύκλο του χρόνου σχετίζονται και οι
συνεχείς αναγεννήσεις της ψυχής
(σαμσάρα), μέχρι ο άνθρωπος να
αποδεσμευτεί οριστικά από την υλική του
υπόσταση, δηλαδή να κατακτήσει τη νιρβάνα.
7. ΙΟΥΔΑÏΣΜΟΣ
Οι Εβραίοι ήταν από τους πρώτους που
θεώρησαν την εξέλιξη του χρόνου γραμμική

14. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
9. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ
Η χριστιανική αντίληψη για το χρόνο έχει τις θεολογικές της ρίζες στην Παλαιά
Διαθήκη, όχι όμως όπως την κατανόηση ο μετεχμαλωσιακός Ιουδαϊσμός.
1. ΑΝΑΤΟΛΗ : ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
Όπως το σύμπαν είναι ένα δυναμικό σύνολο συνεχούς κίνησης και
ανάπτυξης, έτσι και ο χρόνος ακατάπαυστα κυλά γραμμικά χωρίς να σταματά.
ΑΓ. ΜΑΞΙΜΟΣ Ο ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ
Γιατί ο χρόνος δεν μετράει μια ανερμήνευτα δεδομένη (τυχαία ή
νομοτελειακή) «ροή» (κίνηση - μεταβολή), αλλά μετράει μια «σχέση» που
έχει «νόημα», δηλαδή αιτία και σκοπό. Ο κόσμος είναι το γίγνεσθαι μιας
ελευθερίας και όχι η τυφλή διαδικασία μιας άλογης αναγκαιότητας ή
τυχαιότητας.

15. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
2. ΔΥΣΗ : ΙΕΡΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ
Τί εἶναι λοιπόν ὁ χρόνος; απαντά Ἐάν με ρωτήσει κανένας γι’ αυτό
θα του πω, ὅτι: τόν γνωρίζω μεν, ἀλλ΄ ἄν θελήσω νά του τόν
εξηγήσω, τότε διαπιστώνω ότι τόν ἀγνοῶ. Ἐν τούτοις ἰσχυρίζομαι
ὅτι, ἐάν δέν παρέρχονταν τίποτα, τότε δέν θά ὑπῆρχε χρόνος
παρελθών. Επίσης ἐάν δέν ακολουθούσε τίποτα, πάλι δέν θά
ὑπῆρχε μέλλων χρόνος, ενώ εάν δέν ὑπῆρχε τίποτε, δέν θά
ὑφίστατο χρόνος παρών».
Ο γραμμικός χρόνος είναι νομοτέλεια για τον
Αυγουστίνο και ως χριστιανός και μάλιστα
επίσκοπος , ήταν λογικό να θεωρεί το χρόνο
ως δημιούργημα του Θεού

16. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
10. ΙΣΛΑΜ
Ισλάµ διδάσκει ότι ο Αλλάχ δηµιούργησε τον κόσµο εκ του µηδενός και
σε έξι ηµέρες. Συνεπώς ο κόσµος δεν είναι άναρχος και ατελεύτητος,
όπως ο δηµιουργός του, αλλά έχει τέλος, προκειμένου να γίνει και
πάλι καινούργιος κατά την ηµέρα της αναστάσεως. Ο Αλλάχ, λέει,
περάτωσε το έργο της δηµιουργίας σε έξι ηµέρες και «υψώθηκε
έπειτα στον θρόνο του (κουρσί) για να διοικήσει τα πάντα»
«Αυτός είναι εκείνος ο οποίος εξέτεινε ευρύτατα τη γη, έθεσε
όρη σταθερά πάνω σ’ αυτήν και έκανε τους ποταµούς. Αυτός
έδωσε όλους τους καρπούς που υπάρχουν πάνω σ’ αυτήν κατά
ζεύγη και επιτρέπει τη νύχτα να διαδέχεται την ηµέρα. Σε όλα
αυτά υπάρχουν σηµεία για να κατανοήσουν αυτοί που
σκέπτονται».

17. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
ΟΨΕΙΣ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
1. ΗΣΙΟΔΟΣ
Πιθανολογείται ότι τα γεγονότα αυτά
συμβολίζουν τον έλεγχο της ροής του χρόνου
και του μέλλοντος από τον Κρόνο. Επιπλέον, γιος του
Κρόνου (και , κατ’ επέκταση, του Χρόνου) είναι ο Δίας , ο
αιώνιος θεός , ο οποίος υπηρετεί το χρόνο και έχει τις
Ώρες για θεραπαινίδες του.
Γενικά, στη «Θεογονία» διαφαίνονται δυο αντιλήψεις
για το χρόνο: η πρώτη σχετίζεται με ένα δυναμικό
κυκλικό χρόνο του ατελούς κόσμου (με σύμβολο τον
Κρόνο) και η δεύτερη με έναν στατικό χρόνο, που
χρησιμοποιείται για τη μέτρηση γεγονότων
κοσμοϊστορικής σημασίας.

18. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
ΟΨΕΙΣ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
2. ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ
Α. Η Σχολή της Μιλήτου
Για το χρόνο καθ’ εαυτόν έχει βρεθεί μόνο
ένα απόσπασμα του έργου του, κατά το
οποίο η αιωνιότητα παρομοιάζεται με παιδί
που παίζει πεσσούς , τους οποίους ελέγχει
απόλυτα, κάτι που δείχνει ότι είχε σαφή
προτίµηση στη µονόδροµη ροή τη μη
αντιστρεπτότητα του χρόνου.
Β. ΠΛΩΤΙΝΟΣ
Η αιωνιότητα σχετίζεται μόνο με τον
πλατωνικό κόσμο των ιδεών, την ψυχή, ενώ ο
χρόνος βρίσκει νόημα μόνο μέσα στον κόσμο
των ανθρώπων

19. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
ΟΨΕΙΣ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
2. ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ
Β. ΠΛΩΤΙΝΟΣ
Η ιστορία της γέννησης του χρόνου, όπως την έχει διηγηθεί ο Πλωτίνος, είναι
η εξής: Πριν γεννηθεί το πρότερο και η ανάγκη προσβλέψεως στο ύστερο, ο
χρόνος αναπαυόταν γαλήνιος μαζί με τα υπόλοιπα νοητά όντα
απολαμβάνοντας την ήσυχη μοναξιά της αιώνιας ζωής.
Όπως η αιωνιότητα είναι ζωή «εν στάσει», στον εαυτό και την ταυτότητά
της, ήδη άπειρη, ο χρόνος θα πρέπει να είναι εικόνα της αιωνιότητας σε
κίνηση. Σύμφωνα με αυτήν την υπόθεση, ο χρόνος, ως μέρος της
Ψυχής, υπάρχει όχι μόνο μέσα σε κάθε άνθρωπο, αλλά και σε κάθε τι που
έχει δημιουργηθεί από τη νοητή πρωταρχική ουσία.
Ο Πλωτίνος θεωρεί ότι ο χρόνος δεν μένει ποτέ ίδιος, γι ’ αυτό και καμιά
θεωρία που τον σχετίζει με στατικές καταστάσεις δεν μπορεί να τον
ερμηνεύσει

20. “ Τίποτε δεν θεωρώ μεγαλύτερο αίνιγμα από το χρόνο και
το χώρο .
Εντούτοις, τίποτε δεν με απασχολεί λιγότερο από αυτά
επειδή ποτέ δεν τα σκέφτομαι.”
Charles Lamb
(19ος αιώνας)
“ Ο απόλυτος, αληθής, μαθηματικός χρόνος, από τη φύση του και
αφ’εαυτού,
ρέει ανεξάρτητα από οτιδήποτε άλλο και δεν είναι αντιληπτό αντικείμενο.
Και ο απόλυτος χώρος, χωρίς καμία σχέση με οτιδήποτε άλλο,
από τη φύση του παραμένει μόνιμα αναλλοίωτος και ακίνητος.”
[ Isaac Newton, Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica, 1687 ]
Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
Ο χρόνος νοείται ως μια ανεξάρτητη γραμμή, κάτι σαν σιδηροδρομική
γραμμή, που εκτείνεται επ’άπειρο προς τις δυο
κατευθύνσεις και θεωρείται παντοτινός υπό την έννοια ότι είχε υπάρξει
από πάντα και θα υπάρχει για πάντα.”
Stephen Hawking, Χρονικό του Χρόνου, 1988.

21. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
Μετάβαση από ένα γεγονός σε άλλο γεγονός στον κλασικό χώρο-‐χρόνο.

22. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
Εντοπισμός της θέσης ενός σημείου στο χώρο από διαφορετικά
συστήματα αναφοράς.
Στροφή στο χώρο των ταυτόχρονων γεγονότων.

23. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΣΤΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΤΡΑΣ