1. E-democratie
in Vlaanderen
Stef Steyaert
viWTA – Samenleving & Technologie
ICT – Brug naar een betere
dienstverlening
Vlaams Parlement – 26 februari 2008

2. Wie is en wat doet het
viWTA?
• Onafhankelijke en autonome instelling,
verbonden aan het Vlaams Parlement
• Onderzoek naar maatschappelijke
aspecten van wetenschappelijke en
technologische ontwikkelingen
• Op basis van studie, analyse en het
structureren en stimuleren van het
maatschappelijke debat
• Doel: beter onderbouwd
besluitvormingsproces en verhogen
kwaliteit maatschappelijk debat

3. Centrale onderzoeksvraag
Hoe staat de “civil society” in Vlaanderen
– reële en potentiële stakeholders:
burgers, politieke actoren,
middenveldorganisaties en politieke
journalisten – tegenover huidige en
potentiële processen, vormen en
instrumenten van e-democratie (in het
bijzonder van e-consultatie en e-
participatie)?

4. Meer concreet wordt dat…
1. Is er nood aan participatie? Wat is het
huidige niveau van participatie aan het
beleid en welk niveau hebben de
verschillende stakeholders voor ogen?
2. Hoe en in welke mate kan ICT e-
democratische processen vorm geven? Wat
zijn mogelijkheden, beperkingen en baten?
3. Is er in Vlaanderen interesse voor e-
democratie en is dit draagvlak bij de
stakeholders breed genoeg?

5. Aanpak onderzoek
• Onderzoek is uitgevoerd door het
Leuvense Indigov
• Theoretisch kader
• Kwalitatief gedeelte (focusgroepen en
interviews)
• Kwantitatief onderzoek:
– Post-enquete bij 655 burgers
– Online enquete bij 371 politici, 84
vertegenwoordigers middenveld en 15
politieke journalisten

6. Algemene visies over de representatieve en
participatieve democratie in Vlaanderen
• Meerderheid ondersteunt klassiek model van
de representatieve consensusdemocratie
• Sterke minderheid voor meer rechtstreekse
inspraak (directe democratie)
• Probleem van vertrouwen
– Niet in het systeem
– Wel in instellingen, personen
• Middenveld blijft belangrijkste partner
• Media geen goede weerspiegeling publieke
opinie

7. Theoretisch kader
participatie en E-democratie
Begrippenkader: niveaus van participatie
• Informeren = Politiek en bestuur houden burgers op de hoogte van
genomen beslissingen. Burgers leveren geen input.
• Consulteren = Politiek en bestuur bepalen beleidsrichting. Burger is
gesprekspartner. Resultaten zijn niet-verbindende bouwstenen voor
beleid.
• Actief deelnemen = Politiek en bestuur laten burgers problemen en
oplossingen formuleren. Ideeën hebben volwaardige rol in
beleidsontwikkeling.
• Meebeslissen = Politiek en bestuur laten de besluitvorming over aan
de burgers. Politiek neemt resultaten over, na toetsing aan specifieke
randvoorwaarden.
Definitie E-democratie: Het gebruik van nieuwe informatie- en
communicatietechnologieën (ICT) voor de participatie van de burger
aan het beleidsvormingsproces

8. Instrumenten van
E-democratie

9. Meer in detail: volgens stakeholder
en niveau van participatie
C it iz e n s
L o c a l In f o r m a t i o n
A b o v e l o c a l C o - d e c i si o n -
L o c a l C o n su l t a t i o n
m ak ing
A bov e loc al A c t iv e
Lo c al A c t iv e P ar t ic ipa t io n
P ar t ic ipat io n
A b o v e l o c a l C o n su l t a t i o n L o c a l C o - d e c i si o n - m a k i n g
A b o v e l o c a l In f o r m a t i o n
d e si r e d l e v e l c ur r ent lev el

10. Meer in detail: volgens stakeholder en
niveau van participatie
M id f ie ld
L o c a l In f o r m a t i o n
A b o v e l o c a l C o - d e c i si o n -
L o c a l C o n su l t a t i o n
m ak ing
A bov e loc al A c t iv e
Loc al A c t iv e P ar t ic ipat ion
P ar t ic ipat ion
A b o v e l o c a l C o n su l t a t i o n L o c a l C o - d e c i si o n - m a k i n g
A b o v e l o c a l In f o r m a t i o n
d e si r e d l e v e l c ur r ent lev el

11. P o lit ic ia n s
L o c a l In f o r m a t i o n
A b o v e l o c a l C o - d e c i si o n -
L o c a l C o n su l t a t i o n
m ak ing
A bov e loc al A c t iv e
Loc al A c t iv e P ar t ic ipat ion
P ar t ic ipat ion
A b o v e l o c a l C o n su l t a t i o n L o c a l C o - d e c i si o n - m a k i n g
A b o v e l o c a l In f o r m a t i o n
d e si r e d l e v e l c ur r ent lev el

12. Wat leren ons die grafieken?
• Zeer grote kloof tussen gewenst en ervaren
intensiteit van participatie, en dit bij elke
stakeholder, voor elk niveau van participatie
• Participatie is belangrijker op lokaal vlak dan
op boven lokaal vlak
• Het verlangen om te participeren daalt
naargelang men stijgt op de participatieladder
(m.u.v. burgers en mee-beslissen)
• Het middenveld en de politici hebben hogere
verwachtingen dan burgers wat betreft
participatie maar burgers zijn wel het minst
tevreden van de huidige situatie.

13. Geloof in geschiktheid van ICT voor
participatieve processen
9
8
7
6
5
4
Informeren 3
2
Consulteren
1
0
Actief
s ci ld
deelnemen ger liti ve
ur n
Meebeslissen B Po de
id
M

14. Besluit: wat betreft de
burger
• Vlaamse burger ziet e-democratie niet
als topprioriteit
• Toch draagvlak voor e-democratie
• Types
– Cyberburger (19%): vroege
adaptoren/innovatoren
– Pragmatische burger (42%): afwachtend
meerderheid
– Passieve burger (39%): niet-
geïnteresseerde achterblijver

15. Besluit: wat betreft de
politicus
• Niet hoog op de agenda
• Helft: inspraak verloopt best via
middenveld
• Types
– Cyberpoliticus (36%): ICT-gezinde
aanhangers van burgerparticipatie
– Pragmatische politicus (17%): ICT-kritische
voorvechters van burgerparticipatie
– Sceptische politicus (47%): traditionele
aanhangers van representatieve democratie

16. Besluit: burger-politicus
vergeleken
50%
45%
40%
35%
30%
burgers
25%
politici
20%
15%
10%
5%
0%
Cyber Pragmatici Passief - sceptici

17. Besluit: en wat zegt het
middenveld?
• TEGEN rechtstreekse inspraak en
participatie van de burger:
– HELFT grote, traditionele organisaties
– KWART nieuwere sociale groeperingen
• Aanvoelen KLOOF tussen WENS en
REALITEIT
– ICT als een functionele aanvulling
– ICT nog niet omarmd in eigen werking

18. En de pers?
• Heel wat SCEPTICISME over
bereidheid politici voor participatie
burger
• ICT als aanvullend kanaal maar
belang MIDDENVELD voor
beleidsvorming
• Afstandelijk en kritisch t.o.v. e-
instrumenten

19. Samenvattend (1)
• Steun voor Vlaams/Belgisch model van de
getrapte, representatieve
consensusdemocratie, maar vertrouwen
tussen stakeholders is zoek
• Reëel draagvlak voor de participatieve burger
aanwezig bij burgers, politici en middenveld:
van “beleidssubject” tot “beleidspartner”
• Behoefte aan informatie én consultatie (zeker
op lokaal vlak), maar minder aan actieve
deelname en rechtstreeks meebeslissen

20. Samenvattend (2)
• ICT/e-democratie heeft potentiële
meerwaarde, met name m.b.t. informatie en
consultatie, maar minder voor actieve,
dialooggerichte processen
• Digitale kloof en participatiekloof: er blijft een
zeer moeilijk te bereiken groep van burgers
die geen interesse heeft voor ICT noch
participatie
• Stimulerende rol: “wat de Vlaamse regering
doet voor e-government, moet het Vlaams
Parlement doen voor e-democratie”

21. Vanuit de buik van de
praktijk
• Weinig – zo niet geen – goede voorbeelden van échte E-
democratie
• Huidig discours beschouwt E-democratie ofwel als
consultatie (welke opinies zijn er), ofwel als voting
(welke meerder/minderheden zijn er). ‘Actieve
participatie’ wordt zelden als doel voorop geschoven
• Dialoog – basisvoorwaarde voor actief deelnemen -
organiseren via E-kanaal is een serieuze uitdaging!
• We hebben dringend nood aan goede cases
• Ideaal werkterrein: op lokaal vlak, dossiers rond
ruimtelijke ordening, stadsvernieuwing, verkeer en
mobiliteit, recreatie, milieu,…
• Hoe dan ook: enkel via de E-weg participeren lijkt me
een maat voor niets, het moet vergezeld zijn van live-
processen.