Dokumen tersebut merupakan ringkasan tentang Tembang Macapat. Tembang Macapat adalah salah satu karya sastra tradisional Jawa yang berbentuk puisi. Terdapat tiga unsur pokok Tembang Macapat yaitu Guru Lagu, Guru Wilangan, dan Guru Gatra yang mengatur syair dan iramanya. Tembang Macapat juga memiliki filosofi dan 11 bab yang menceritakan perjalanan hidup manusia.
2. DAFTAR ISI
PANYERTEN TEMBANG MACAPAT 1
FILOSOFI TEMBANG MACAPAT 2
ANCASE TEMBANG MACAPAT 6
PANYERTEN 7
a. GURU GATRA
b. GURU WILANGAN
c. GURU LAGU
UNSUR KEBAHASAAN 10
3. PANYERTEN TEMBANG MACAPAT
TEMBANG MACAPAT yaiku salah siji karya sastra
Jawa sing kaya puisi tradisional Jawa. Hampir podo
karo tembang puisi ing kebudayaan Jawa, ada pula
karya sastra sing podo ing daerah liyo kaya Bali,
Sunda, Madura.
Maca tembang Macapat pada Karo maca mantra
sing disebut kekawin sing nggunakake basa
Sansekerta. Kekawin biasane digunakake ing upacara
keagamaan.
1
4. FILOSOFI
TEMBANG MACAPAT
Macapat ngandung isi ajaran lan
terangkum pada 11 bab. Macapat diartino
sebagai "maca papat papat". Tembang
macapat biasane diartino sebagai ilmu
golek jati diri.
1. MASKUMAMBANG
Perjalanan manungsa diawali saka
manungsa ing Jero kandungan. Fase Iki
para leluhur, masyarakat Jawa
ngadakake upacara slametan karo
dunga-dunga ben calon bayi sehat dan
nggawa pengharapan apik (Mitoni)
2
5. 3. SINOM
Usia memasuki masa anak-anak, manungsa
mulai sinau, nyoba nyesuaiake diri, kan
tumbuh kembang seiring mlakune waktu.
Anak-anak mulai dolan, nyoba sosialisasi
kaliyan wong liyo.
2. MIJIL
Diartino sebagai proses kelairane manungsa.
Kelairan manungsa diiringi 2 hal sing bertolak
belakang, gawe wong tua iku kebahagiaan lan
gawe sang bayi kelairane ing dunia iku diiringi
tangisan.
4. KINANTHI
Masa pembentukan jati diri kan meniti dalan
ngerahi cita-cita, sekolah, kan ngenal
kehidupan. Kinanthi saja kata kanthi/ tuntutan
seng bermakna sesuai seng Karo awak dewe
3
6. 5. ASMARADHANA
Nggambarake gejolak asmara ing kehidupan
manungsa. Pada masa iki dimulai manungsa
mulai tertarik karo lawan jenis
6.GAMBUH
7. DHANDHANG GULA
Nggambarake proses suka duka ing rumah
tangga sing kudu dilewati bareng bareng
mulai mapan ing berkeluarga lan isok nyukupi
kebutuhan keluarga
Diartino yaiku sepaham/cocok nggambarake
babar anyar ing kehidupan manungsa yaiku
mas perkawinan.
4
7. 8. DURMA
Saka kata derma sing berarti ngekei rejeki
nang wong liyo. Pas kebutuhan wis tercukupi
manungsa mulai mikirake gawe berbagai
rejeki ke wong liyo
9. PANGKUR
10. MEGATRUH
Tembang sing ngilingake karo kematian.
Tembang iki dadi sing terakhir.
Saka kata Mangkur. Manungsa mulai
mundur saka nafsu duniawi lan mulai
mikirake urip sakwise mati
Nggambarake manungsa pas sakaratul
maut. Saka kata Megat sing berarti pisah,
ruh sing berarti nyawa. Berpisah antara jiwa
raga lan kembali ke asale.
11. POCUNG
5
9. 1. GURU LAGU
PANYERTEN
2. GURU WILANGAN
3. GURU GATRA
Guru lagu yaiku tibaning swara ing
saben pungkasaning gatra (jatuhnya
persamaan bunyi sajak dalam setiap
larik/baris).
Guru wilangan yaiku cacahing
wanda ing saben gatra (banyaknya
jumlah suku kata dalam setiap
larik/baris).
Guru gatra yaiku cacahing gatra
ing saben pada (banyaknya jumlah
baris dalam satu bait).
7
12. UNSUR KEBAHASAAN
1. TEMBUNG KAWI
Tembung kawi yaiku tetembungan kang cak-
cakane winates ana ing basa endah,umpamane
kanggo ing kesenian wayang,kethoprak,lan
acara liyane kang gegayutan karo adat
kejawen.
https://www.intanpari.com/2020/05/tembung
-basa-kawi.html?m=1#searchfs
10
13. 2. DASANAMA
Dasanama yaiku tembung pirang-pirang
kang duwe teges siji utawa padha.
Artinya, dasanama adalah persamaan
istilah suatu kata dalam bahasa Jawa
yang mempunyai makna yang hampir
serupa, bahkan sama.
https://www.iweblogsite.com/2022/06/5
00-contoh-tembung-dasanama-
terbaru.html?m=1
11
14. Tembung garba adalah tembung yang
terbentuk dari menyingkat dua kata agar
mudah dalam pengucapannya dan lebih
ringkas.
https://lenteramata.com/tembung-
garba/#!/history
3. TEMBUNG GARBA
12
15. Amba narendra maharsi
Narendra wicaksana, birawa sugyarta
Sugara kalyan dhiya agung
Tanaya estri priyagung
Sinom, ajeng, listya kaya apsari
Amba dimintunake priyagung kalih dhiyane
Seta widada cinta tresna ratwagung lan Amba
(narendra)
Badra Kancana Maharani
Niku asmane tinaya estri ratwagung lan amba
Aku raja maha asri
Raja bijaksana, gagah, kaya harta
Terpesona dengan putri Agung
Anak perempuan Priayayiagung
Masih muda, baik, cantik seperti bidadari
Aku dijodohkan Priayayiagung dengan putrinya
Putih tulus cinta putri dan aku
Ratu rembulan elok baik bagai emas
Itu nama anak perempuan ratu dan saya
TULADHA
13