Балдандоржиева Баира Дашинимаевна, учитель бурятского языка Агинская СОШ №1 Забайкальского края

1. Хэшээлэй зорилго
«Алтан γдэтэ хун шубуун»
гэhэн онтохон ямар далда
удхатай гээшэб гэжэ
элирγγлхэбди.

2. Алтан үдэтэ хун шубуун
«Тиихэдэ Бодисада нэгэ айлай хүбүүн боложо
түрөө. Томо болоходонь, шадалаараа тэдэнээр адли
айлай басагантай гэрлүүлһэн юм. Тиигээд
һамганиинь гурбан басага түрэһэн байгаа.
Бодисадын наһа барахада, һамга, басагадынь
түрэлэйдөө ошоһон байна. Тииһээр байтар Бодисада
алтан үдэтэй хун шубуун боложо, дахин түрэбэ ха.
Урданай ехэ габьяатай байһанайнгаа ашаар тэрэ
урдахи наһанайнгаа байдал һанажа шадаха байгаа.
Тиигээд энээнэй урдахи наһандаа хүн боложо түрөө
бэлэйб, һамгатай, басагадтай һэмнайб, тэдэмни яажа
байгаа юм ааб?» - гэжэ һанаба ха. Тиин һамга,
басагадайнь түрэлэйдөө зарасанар шахуу болоод
байдагыень мэдэжэ, алтан үдэтэ хун шубуун иигэжэ
бодобо: ?

3. Асуудал:
Һамга басагадайнгаа зарасанар
болоод ябахадань, алтан үдэтэ хун
шубуун иигэжэ бодобо. Юун гэжэ, яаха
гэжэ бодооб? Таанад юун гэжэ
һананат?

4. Харюу
«Энээхэн алтан үдэнүүдһээ байд гээд
лэ, нэгэ нэгээр үгэжэ байгаа һаамни,
һамга, басагадни ядамаргүй һуухал!»

5. Хун шубуун тэдэнэй байһан айлай гэр дээрэ ниидэн
ошожо һуугаад, һамган болон басагадтаа хүнэй
хэлээр иигэжэ хэлэбэ: «Би таанарай үбгэн ба
эсэгэтнай гээшэб. Наһа бараһанайнгаа һүүлээр алтан
үдэтэ хун шубуун боложо дахин түрөөб, мүнөө
таанартаяа уулзахаяа дахин ниидэжэ ерэбэб.
Энээнһээ хойшо таанарни түрэлэйдөө зарасанар
шэнгеэр хүдэлжэ, хооһо нойтоор байхаяа болихот, би
танда алтан үдэеэ үгэдэг болохомни. Тэрэниие
худалдажа мүнгэн болгоод, ажана тэнюун, аза
жаргалтай һуугаарайгты!» Тиин нэгэ үдэеэ
унагаагаад, хун шубуун ниидэжэ ябашаба. Тиигээд үе
үе болоод лэ ерэжэ, алтан үдэеэ бэлэглээд, ошодог
болобо ха. Бодисадын һамганиинь, басагадынь тэдэ
алтан үдэнүүдыень худалдан, ядаха дутахые
мэдэнгүй һуудаг болоһон гэхэ.
Тиигэжэ байтараа, нэгэтэ эхэнь басагадтаа
иигэжэ хэлэбэ ха: ?

6. Асуудал
Бодисадын һамганиинь, басагадынь
тэдэ алтан үдэнүүдыень худалдан,
ядаха дутахые мэдэнгүй һуутараа,
нэгэтэ эхэнь басагадтаа иигэжэ хэлэбэ.
Юун гэжэ хэлээ хаб? Таанадай
һанамжа.

7. Харюу
«Хөөрхы басагадни, шубуунай зүрхэн
хубиламгай: иигэһээр эсэгэтнай
ниидэжэ ерэхэеэ болишоходоо болохо.
Тиимэһээ тэрэниие баряад, бүхы алтан
үдэнүүдыень зулгаажа абая».

8. «Үгы, абадамнай үбшэнтэй байхал», -
гээд, басагадынь эжынгээ хэлээшые
дэмжэбэгүй. Харин тэрэ һамганай
хомхойнь улам ехээр хүдэлжэ. Хун
шубуунай дахяад ниидэжэ ерэхэдэнь,
энхэргэнээр дуудажа дүтэлүүлээд, гэнтэ
хүлһөөнь шүүрэжэ баряад, үдэнүүдыень
зулгаажа абаба.

9. Асуудал:
Тэрэ алтан үдэнүүдээрээ юу
саашань хээ хаб, баяжаа ха гү?
Юун болоо гэжэ һананат?

10. Харюу
Теэд Бодисадын дурагүй байтар
зулгаагдаһан үдэнүүдынь тэрэ дары
алтан бэшэ, харин юрын лэ сагаан
үдэнүүд болошоо һэн. Харин хун
шубууниинь далияа тэниилгэн
дэбижэ, огторгойдо дэгдэн,
өөрынгөө уурхайда ябашаһан юм.
Тиигээд бэшэ бусажа ерээгүй.

11. Арбан хара нүгэл
1.Бэеэрээ хэһэн гурбан муу үйлэ.
-хүниие гү , али амитаниие алалга.
-хулгай хэлгэ (хүнэй юумэ һурангүй
абалга).
-буруу хурисал, нүхэртөө урбалга.
2.Үгөөрөө , хэлээрээ хэһэн дүрбэн
нүгэл.
-худалаар хэлэлгэ, хардалга.
-хоб тараалга.
-шэрүүн гү, али хараалай үгэ хэлэлгэ.
-бэеэ магталга, хүниие муушалалга,
дэмы шашалга.
3.Сэдьхэлээрээ үйлэдэһэн гурбан
нүгэл.
-хүндэ хоро сэдьхэлгэ, атаархалга.
-хомхой, шунахай сэдьхэл, үлүү харалга.
-буруу үзэл, Буддын шажанда харша үзэл
бодол

12. Гэрэй даабари
1. 10 сагаан буян дэбтэртээ бэшэхэ.
2. Хомхой хобдог ябадалые шγγмжэлhэн оньhон γгэнуудые
бэшэхэ. (6-7)
3. Ажабайдалда дайралдаhан, хараhан хомхой шунахай
ябадал тухай зохеолго бэшэхэ.