Het 'Sterk-weer-opstaan' proces

© Johan Roels, Thought Philosopher @ Roels’ Inn 1

Deel I: De waarde van tegendraads te
zijn
Bij een miskleun, een falen of een tegenslag heb je de
keuze: of (1) je vertoont het mainstream gedrag en je
begint ‘de ander’ de schuld te geven, je zoekt totdat je
de zwarte piet gevonden hebt; wanneer je die niet vindt
schuif je uiteindelijk de schuld door naar ‘Murphy’ of (2)
je reageert tegendraads: je weigert te oordelen, de
schuld in iemands schoenen te schuiven of ‘de ander’ te
veroordelen; in de plaats daarvan kies je voor het ‘sterk-
weer-opstaan’ proces. Dit start met een cruciale dialoog
met jezelf en je omgeving rond de miskleun of het falen.
Daarbij maak je best gebruik van het Cruciale
dialoogmodel1
. Zo los je het probleem op terwijl je
voorkomt dat het nog de kop op steekt in de toekomst.
Om tegendraads te zijn en in de spiegel te kijken, is er
moed nodig teneinde te laten zien hoe het werkelijk is
een miskleun te doorstaan; om de eigen kwetsbaarheid
te voelen in plaats van de fout in het gedrag van anderen
te zoeken of je frustratie op anderen af te reageren.
Bereid zijn om de werkelijkheid onder ogen te zien en
blijven leven in overeenstemming met je eigen waarden
en normen en dit bovendien daadwerkelijk tonen; daar
heb ook ik uiteindelijk voor gekozen.
Het ‘sterk-weer-opstaan’ proces is in feite het van
binnen uit beleven van Creative Interchange na een
miskleun. Als het gaat om het van binnen uit beleven van
creatieve wisselwerking en dus van m’n Cruciale
Dialoogmodel – denken, emoties en menselijk gedrag –
klopt de spreuk “Hoe meer ik leer, hoe minder ik weet”
als een bus. Dit is het loon van het leren uit eigen
fouten, men komt z’n eigen beperktheid tegen. Daardoor
heb ik onder meer geleerd “de waarheid in pacht te
hebben” op te geven. Ik beleef wel een basis- en
universele waarheid: Creative Interchange (CI). Daarbij
dien ik mij kwetsbaar op te stellen en mij over te geven
aan het ‘sterk-weer-opstaan’ proces. Het is de moed
hebben de uitdaging aan te gaan en daardoor het proces
van binnen uit beleven en dit bovendien laten zien. Dit
alles terwijl je heel goed weet dat je geen controle hebt

1 Roels, J., Cruciale dialogen. De dagelijkse beleving van het
‘Creatieve wisselwerking. Antwerpen – Apeldoorn: Garant, 2012.
Het ‘sterk-weer-opstaan’ proces
1. Introductie
2. Creative
Interchange

© Johan Roels, Thought Philosopher @ Roels’ Inn

2
over het uiteindelijke resultaat. Je kunt creatieve
wisselwerking wel beleven, je kan het proces evenwel
niet sturen naar een welbepaald resultaat.
Je zo kwetsbaar opstellen, zonder zeker te zijn van het
resultaat, is geen teken van zwakte; moediger kan men
niet zijn. Als je zo leeft dan bevind je je op de
‘werkelijkheid van het terrein’; je bevindt je in de
arena. Je bent echter geen ‘tribune speler’ en nog
minder een toeschouwer. Je beschouwt jouw beleven
van het proces wel, maar je bent een speler, geen
toeschouwer! Meer nog, je hebt lak aan toeschouwers die
van op veilige afstand strooien met bekrompen kritiek en
kleinerende opmerkingen. Dit fenomeen zorgde ervoor
dat ik Twitter vorig jaar uiteindelijk de rug toekeerde.
Twitter is overbevolkt met toeschouwers.
Dit wil ook zeggen dat ik selectief geworden ben met
betrekking tot feedback die ik in mijn leven toelaat. Ik
hanteer deze vuistregel: als je niet met mij in de arena
staat en dus niet de kans loopt zelf onderuit gehaald te
worden, dan ben ik niet geïnteresseerd in jouw
feedback. Bevind je je wel op het strijdtoneel, dan
waardeer ik jouw feedback ten zeerste en zal er zelfs om
vragen. Het voorgaande is op de keper beschouwd geen
echte regel, en toch…, als je je niet kwetsbaar opstelt,
niet met mij in dialoog gaat, met de kans dat deze
uitdraait op een ‘cruciale’, dan hoeft het voor mij niet.
De moed hebben je authentiek op te stellen, heeft als
wetmatigheid dat je ook op je bek kan, zelfs ooit zal,
gaan. Daardoor is de “The Boxer’ van Paul Simon mijn
lijflied. Ik weet namelijk dat, wanneer ik de moed heb
mij kwetsbaar op te stellen, ik ooit met het canvas zal in
aanraking komen. Ik weet echter ook dat ik dan terug
recht zal krabbelen, want ik heb van binnen uit gekozen
voor Creative Interchange!
In the clearing stands a boxer
And a fighter by his trade
And he carries the reminders
Of every glove that laid him down
Or cut him till he cried out
In his anger and his shame
“I am leaving, I am leaving”
But the fighter still remains.
Paul Simon – The Boxer


3
Door gekozen te hebben voor creatieve wisselwerking
“beyond the point of no return” kan ik niet meer terug …
“the fighter still remains”. Zoals ik niet terug kan keren
naar de werkelijkheid van voor de val. Waar ik in geloof
is dat ik uit die ervaring zal leren en terug zal komen op
een ‘hoger’ niveau dan waarop ik me bevond voor de val.
Ik weet ook dat ik echt door het stof zal dienen te gaan
en dit met het bloed, het zweet en de tranen eigen aan
het gevecht. Plezierig is anders, maar ik heb niet voor
plezier gekozen, wel voor groei. En die gaat steeds
gepaard met groeipijnen. Het is enerzijds pijnlijk en
anderzijds weet ik dat ik, aan het einde van de strijd, als
‘herboren’ én ‘beter’ zal herrijzen. Door deze Awareness
en dit Vertrouwen krijg ik de kracht om door te gaan,
word ik door de creatie spanning naar een hoger niveau
gestuwd. Die kracht (cf. The Force van Yoda) is niets
anders dan Creative Interchange. Maar, eerlijk is eerlijk,
makkelijk en vredig is deze strijd allerminst.
Het opstaan na de val is een persoonlijke opgave en toch
sta ik er niet alleen voor. Ik bezit de innerlijke zekerheid
dat – indien a) ik met anderen verbonden blijf en b)
Creative Interchange met hen van binnen uit beleef – ik er
kom! Met andere woorden: in de eenzaamheid van de
tegenslag dien je wel de uitdaging, om creatieve
verbinding met anderen te zoeken én te vinden, aangaan.
Daartoe is het ‘upfront’ geven van vertrouwen een
voordeel. Het is beter dat je vertrouwen soms geschaad
wordt dan dat je nooit je vertrouwen ‘upfront’ geeft; met
andere woorden dat je wacht totdat dit vertrouwen
‘verdiend’ is, want dan zou het wel eens te laat kunnen
zijn.
Echte Creatieve wisselwerking legt wat we leren uit een
mislukking of falen vast in een beslissing tot actie. Door
het continu uitvoeren van die actie met commitment en
doorzettingsvermogen, zorgt Creative Interchange ervoor
dat uiteindelijk het nieuwe gedrag een goede gewoonte
wordt. Echt leren gaat via het hoofd, het hart en onze
handen naar onze geest waardoor uiteindelijk onze
mindset transformeert.
Zo is leren opstaan na een dreun, door het van binnen uit
beleven van Creative Interchange, een deel van m’n
mindset geworden. Ik weet dat ik af en toe zal vallen en
ik weet ook dat ik, juist door het van binnen uit beleven
van CI, er sterker en beter boven op kom. Dat ik terug
rechtop, wendbaar en weerbaar, ten volle in het leven
zal staan totdat ik terug zal vallen. Dat is, heb ik
geleerd, een natuurwet zoals de zwaartekracht. Het


4
‘sterk-weer-opstaan’ proces na een tegenslag is steeds
hetzelfde proces; of het nu over persoonlijke problemen
gaat of over problemen op het werk, het creatief
wisselwerkingsproces helpt ons er bovenop.
Kortom, om wendbaar (pro-actief) en weerbaar
(reactief) te zijn, dient men creatieve wisselwerking van
binnen uit te beleven. Dit werd uiteindelijk een
levenswijsheid die ik nu, zo goed en zo kwaad ik dit al
kan, doorgeef aan m’n drie kleinkinderen. Want die
zullen dit – zoals Fons Leroy het zo treffend schetste in
een interview op het één journaal van 7 oktober 2016, de
dag na de aankondiging van het massaontslag bij ING – in
de toekomst meer dan nodig hebben. Die kennis nu
doorgeven doe ik omdat ik besef dat de dag ooit komt
dat ik niet meer op zal kunnen staan. Ook dat is een
natuurwet, elk leven is eindig, ook het mijne. Wat wel
zal voortleven is het creatief wisselwerkingsproces en
hopelijk, mijn vurigste wens, ook in mijn kleinkinderen.
Creative Interchange doorgeven doe ik onder meer door
hen aan te tonen hoe gedachten, emoties en gedrag een
samenhangend geheel vormen, zoals het Cruciaal
dialoogmodel zo mooi duidelijk maakt.
Het grootste probleem met Creative Interchange is dat
het als een makkelijke formule oogt die iedereen kan
uitwerken. Begrijp mij niet verkeerd; Creatieve
wisselwerking kan iedereen van binnen uit beleven; meer
nog, we zijn er mee geboren! Het probleem zit in het
feit dat Creative Interchange bij de eerste bewuste
kennismaking als een makkelijke ‘formule’ overkomt. Dit
komt ook omdat ik er (nog) niet in geslaagd ben om CI
complex én bevattelijk voor te stellen. Mijn meest
complexe voorstelling van CI is het ‘vlindermodel’ met
z’n 4 fasen, 8 basiscondities en 16 vaardigheden:
3. Wendbaar en
weerbaar
4. CI is geen
formule !


5
Die voorstelling oogt inderdaad al ingewikkelder dan het
lemniscaat model waarmee ik ooit startte. Ik leg echter
het vlindermodel nog te veel uit als een soort ‘stap voor
stap’ aanpak, wat het allerminst is. Het vlindermodel
geeft een mogelijke route aan (communicatie à
appreciatie à imaginatie à transformatie) maar dit pad
kan echter op verschillende manieren gelopen worden.
Het oorzaak en gevolg denken, dat het model zou kunnen
impliceren, kan volledig omgedraaid worden en
bovendien bevat elk van de vier fasen ALLE vier fasen.
Bijvoorbeeld: de vierde fase, transformatie, omvat de
vaardigheid van het geven en ontvangen van feedback.
Feedback dient gegeven te worden (communicatie),
correct waarderend begrepen te worden (appreciatie),
aanzetten tot verandering en dus het vinden van ideeën
daartoe (imaginatie) die uiteindelijk dienen ingezet te
worden (transformatie).
Creatieve wisselwerking heeft echt geen lineaire
volgorde. Toegegeven, ik stel het bijna steeds
gemakshalve en als eerste kennismaking zo voor. Dit
zoals reeds gesteld met de hulp van m’n Cruciale
dialoogmodel en z’n vier fasen. Ik vertel of schrijf er
steeds bij dat die voorstelling eigenlijk te simpel en te
lineair is voor het levend, complex, organisch
levensproces dat Creative Interchange is. Creatieve
wisselwerking lijkt op het eerste gezicht inderdaad
volgens bepaalde patronen te verlopen, maar is heus niet
in een formule te vatten, en ook niet in een stap-voor-
stap lineaire volgorde. Het heeft in veel gevallen de
vorm van de oude Echternach processie (drie stappen
voorwaarts gevolgd door twee achterwaarts). Die regel
leidde, zoals je misschien wel weet, tot een dusdanige
chaos dat de processie uiteindelijk drastisch werd
gewijzigd: het werd een dansprocessie. Creatieve
wisselwerking heeft veel weg van een dans waarbij de
deelnemers met elkaar verbonden zijn. Niet met een
witte zakdoek, zoals het huidig protocol van de
Echternach processie voorschrijft, maar met het creatief
wisselwerkingsproces zelf. “You have to go with the
flow”, zeg ik soms, goed beseffend dat het fenomeen
‘Flow’ een van de vele verschijningsvormen van Creative
Interchange is.
Creatieve wisselwerking is een zich herhalend, iteratief
en zelfs intuïtief proces dat voor verschillende mensen
verschillende vormen aanneemt. Ook zorgen
verschillende contexten voor een verschillend beleven
van Creative Interchange. Er is bovendien niet steeds een
eenduidige relatie tussen inspanning en resultaat. Je
kunt het enkel zo standvastig en zo zuiver mogelijk


6
beleven. Wanneer het resultaat niet in verhouding is met
de inspanning, dan dient men daarover te reflecteren,
wat op zich weer een van binnen uit beleven van
Creative Interchange is.
Door het beleven van creatieve wisselwerking van binnen
uit, ook en vooral bij het opstaan na een doodsmak, leer
je dat je deel uitmaakt van een groter geheel. De
Franciscaan Richard Rohr vertolkt dit treffend wanneer
hij stelt: “Na elke initiatie weet je dat je deel uitmaakt
van een groter geheel. Het leven draait voortaan niet
meer om jou, je gaat je inzetten voor het Leven!”2
Een
andere pater, Paul de Sauvigny de Blot SJ, leerde mij,
eigenlijk, meer nog dan Charlie Palmgren, dat ‘sterk-
weer-staan’ in wezen een spirituele oefening is. In zijn
dissertatie3
met als hoofdfiguur de stichter van de
Jezuïeten orde, Ignatius van Loyola, komt ‘spiritualiteit’
telkens weer uit diens levensverhaal naar voor als
cruciaal onderdeel van veerkracht en het gevecht om na
een zware tegenslag weer op te staan. Vader de Blot
definieert spiritualiteit als ‘innerlijke ervaring die
mijzelf overstijgt, richting geeft aan mijn leven en mijn
bestaan zinvol maakt’.
De innerlijke ervaring van creatieve wisselwerking leidt
naar volgende innerlijke zekerheid: creatieve
wisselwerking is het levensproces. Het proces dat aan de
grondslag ligt van alle leren en veranderen, dus van alle
transformatie. Creative Interchange steunt op onze
onderlinge verbondenheid en door het van binnen uit
beleven worden onze ervaringen als ‘spirituele’
oefeningen. Voor mij is een van de belangrijkste
toepassingen van Creative Interchange, als spirituele
oefening, het weer opstaan nadat men zwaar ten gronde
is gegaan. Want dit opstaan vereist een diepgeworteld
geloof in de kracht van creatieve wisselwerking door
verbondenheid en vereist een worsteling met jezelf en in
de meeste gevallen het terugwinnen van betekenis en
zingeving.
Wat ik ook geleerd heb, is dat zonder het beleven van
creatieve wisselwerking het uiterst moeilijk is om terug
op te staan. Die levensles leerde ik in m’n meest donkere
periode tot nog toe (mijn massieve depressie: 2008-

2
Rohr, R. Adam’s Return: The five promises of Male Initiation. New
York: Crossroad Publishing, 2004.
3
de Sauvigny de Blot, P. SJ, Vernieuwing van organisaties in een
chaotische omgeving door vernieuwing van de mens. Breukelen:
Nyenrode University Press, 2004.


7
2010). Toen kwam de weerbaarheid rijkelijk laat, wat ik
mij later maar met heel veel moeite heb vergeven. Ik
had m’n kennis toen al in praktijk moeten brengen, want
ik had jaren ervoor m’n boek ‘Creatieve wisselwerking’
geschreven. M’n kennis was toen nog geen wijsheid
geworden. Uiteindelijk verbond ik mij terug met het
levensproces. Ook dacht ik in die donkere periode veel
aan de song “Don’t cry for me, Argentina”, uit ‘Evita’
waarbij ik ‘Argentina’ verving door ‘Creative
Interchange’:
I had to let it happen, I had to change
Couldn't stay all my life down at heel
Looking out of the window,
staying out of the sun
So I chose freedom
Running around trying everything new
But nothing impressed me at all
I never expected it to
Don't cry for me Argentina
The truth is I never left you
All through my wild days
My mad existence
I kept my promise
Don't keep your distance
And as for fortune, and as for fame
I never invited them in
Though it seemed to the world they were all I
desired
They are illusions
They're not the solutions they promised to be
The answer was here all the time
I love you and hope you love me
….
Have I said too much?
There's nothing more I can think of to say to you
But all you have to do is look at me to know that
Every word is true!
Bij m’n volgende dreun – darmkanker 2013 – deed ik het
stukken beter en was ik de dreun eigenlijk voor. Door
proactief, dus wendbaar, het Creative Interchange van
binnen uit te beleven, met mezelf én mijn omgeving, zag
ik die dreun ‘aankomen’. Spijtig genoeg geloofde m’n


8
huisdokter mijn ‘innerlijke zekerheid’ toen helemaal
niet; hij wist het beter. Darmkanker kon helemaal niet,
gezien m’n voorgeschiedenis – hij was m’n derde huisarts
in een serie grootvader-vader-zoon. Ik had nogal wat
moeite om van onder mijn loyaliteit uit te komen, wat
dan weer een Creative Interchange levensles was. Bij
darmkanker is ontwijken echt geen optie, direct recht
veren en doorgaan wel! En dat laatste heb ik dan ook
gedaan! Je kunt dit steeds navragen bij m’n drie
kleinkinderen: Eloïse, Edward en Elvire. Als puntje bij
paaltje komt, zijn zij mijn grootste reden om ‘door te
gaan zoals ik door ga’. Aldus het ‘oorzaak en gevolg’
model op z’n kop zettend.
In volgende delen bespreken we het ‘sterk-weer-opstaan’
proces in detail. Onderstaande figuur is een mogelijke
voorstelling van dit proces:


9
Deel II: Je eigen verhaal onder ogen zien
Het ‘sterk-weer-opstaan’ proces is, zoals gesteld in deel
I, het van binnen uit beleven van het creatief
wisselwerkingsproces (Creative Interchange – CI). Door
het CI proces van binnen uit te beleven, leren we ons
miskleun verhaal en de daaruit voortkomende pijn onder
ogen zien, zodat we beiden waarderend kunnen
begrijpen waardoor we ze later positief kunnen benutten
teneinde uiteindelijk moedig een nieuw verhaal te
schrijven. Dit deel II gaat over in stilte in verbinding
komen met jezelf om nadien, in volgende fasen, het
leven terug een kans te kunnen geven zodat je kan
helen.
Brené Brown stelt meermaals in haar boeken: “Je eigen
verhaal onder ogen zien en terwijl je dit doet van jezelf
houden het moedigste is wat je ooit kan doen.”4
Het gaat
dus over in verbinding komen met je miskleun en je falen
en toch van jezelf blijven houden. Het is niet alleen het
moedigste, het is ook het wijste dat je kunt doen, wil je
de befaamde quote van voetballer-filosoof Johan Cruijff
“Elk nadeel heb z’n voordeel” bewaarheid zien door
bewust naar het potentieel voordeel op zoek te gaan en
dit voordeel uiteindelijk effectief te realiseren.
Het ‘sterk-weer-opstaan’ proces begint met de feiten
van jouw verhaal op een rijtje te zetten. Daartoe is
onder meer de eerste karakteristiek van Creative
Interchange nodig: Authentieke Interactie. Niet alleen
authentieke interactie met je zelf; ook authentieke
interactie met mensen uit jouw omgeving die getuige
waren van je faal verhaal. Vervolgens dien je
nieuwsgierig genoeg te zijn om de juiste vragen te
stellen en op die vragen correcte antwoorden te krijgen.
Daardoor begrijp je jouw verhaal uiteindelijk

4
Brown, B., Rising Strong, New-York: Spiegel & Grau, 2015.
1. Vastleggen en
onder ogen
zien van je
eigen verhaal
2. Authentieke
Interactie


10
waarderend wat dan later zal uitmonden in min of meer
heftige gevoelens (deel III). Daarbij trek je niet de eerste
de beste conclusie en ga je dus niet over tot actie (het
zo verfoeilijke ‘jump to conclusion’ gedrag). Integendeel
je blijft lang genoeg je eigen verhaal onder ogen zien
totdat je ten volle de complexe ‘oorzaken en gevolgen’
keten waarderend begrijpt.
Daar zullen wij het in deze column over hebben. Het is
een fase van verbinding en verstilling, niet van
verlamming, van vechten of van vluchten. Op het einde
van die fase voel je aan de lijve wat er dient veranderd
te worden (deel III) en dien je die gevoelens via
creatieve ideeën om te zetten in mogelijke nieuwe
verhalen (deel IV) waarna er een wordt gekozen en
gerealiseerd (deel V). Dit laatste zorgt er voor dat de
quote van Johan Cruijff uiteindelijk bewaarheid wordt:
het nadeel (de val) is een voordeel geworden (we gaan
weer door)!
In dit deel, ‘je eigen verhaal onder ogen zien’, dien je
echt, authentiek en heel te zijn teneinde je rekenschap
te kunnen geven van de werkelijke betekenis van je
eigen verhaal. Dat is de start van het proces. Daarbij
dienen wij te antwoorden op de vraag welke rol we in
ons eigen leven gaan spelen: “Willen we zelf ons eigen
verhaal schrijven of geven we de regie van ons leven aan
iemand anders?” Er voor kiezen ons eigen verhaal te
schrijven, geeft een ongemakkelijk gevoel: het is kiezen
voor moed boven gemak.
Ons lichaam reageert vaak voor we ten volle begrepen
hebben en die reacties zijn er op gericht om ons te
beschermen door te vluchten, te vechten of te
verstijven. Dit komt omdat ons lichaam een eeuwenoude
programmatie met zich meedraagt. Reflex gedrag dat
eeuwen lang in mensen is gesleten. In het ‘sterk-weer-
opstaan’ proces kunnen we geen dappere, nieuwe koers
bepalen indien we niet exact inzien waar we ons


11
bevinden, nieuwsgierig zijn naar hoe we daar terecht
gekomen zijn en innerlijke zekerheid hebben waar we
uiteindelijk naar toe willen; wij moeten emotioneel
rekenschap aan onszelf geven.
Als we in de arena op ons gezicht gegaan zijn, is de
eerste reactie vaak ‘rond kijken of niemand het gezien
heeft’. Wij voelen direct schaamte opwellen en indien
we leven volgens de ‘mainstream’ filosofie (zie deel I)
gaan we aansluitend op zoek naar de ‘schuldige’.
Uiteraard zoeken we die, conform de ‘heersende’
mindset, buiten onszelf. De combinatie
schaamte/verwijt is zo gebruikelijk omdat we, uit
wanhoop om onder de pijn uit te komen, verwijten als
een snelle oplossing zien. Voor de meesten van ons, die
hun toevlucht nemen tot het maken van verwijten, is de
behoefte aan controle zo sterk dat ze schuld willen
toewijzen. Ze denken dat ze zich beter voelen nadat ze
met de vinger naar iets of iemand gewezen hebben,
maar er verandert niets. Verwijten maken is juist
dodelijk in relaties. Het is giftig. Maar het blijft de
voorkeursreactie van de meesten van ons.
Indien we ‘tegendraads’ zijn, bekijken we ons verhaal
eerst afstandelijk, alsof het een verhaal van iemand
anders is. Anders gesteld, we observeren de feiten van
ons verhaal met ons ‘helder’ bewustzijn. Dit wordt in
Angelsaksische landen aangeduid met het begrip
Awareness. Met andere woorden, we leggen eerst ons
verhaal vast met ons helder bewustzijn en observeren de
‘naakte’ waarheid.
Pas daarna kleuren wij het verhaal met ons gekleurd
bewustzijn (in Angelsaksische landen is dit het begrip
Consciousness). Bij dit interpreteren dragen wij er zorg
voor ook, en vooral, onze eigen inbreng in het verhaal te
begrijpen. We beleven ten volle de tweede karakteristiek
3. Awareness vs
Consciousness


12
van Creative Interchange: Waarderend Begrijpen. Dit
betekent ook dat, indien we toch een andere actor
identificeren dan onszelf, we ons eerst afvragen welke
rol we daarbij zelf gespeeld hebben. “Hebben wij het
gedrag van de ander gedoogd of getriggerd?” is een van
de pertinente vragen die wij ons gedurende deze analyse
dienen te stellen. Wij kijken oprecht in de spiegel en
slaan hem niet stuk! We hoeden ons er voor onszelf
verwijten te maken die ondermijnend zijn en weinig
opleveren.
Ook zijn we er van overtuigd dat indien we onze
miskleun verhalen ontkennen of ons losmaken van die
moeilijke verhalen, deze niet weggaan. Integendeel, we
begrijpen ten volle dat ze ons dan bezitten en ons
daardoor bepalen. We kiezen er bewust voor dit niet te
laten gebeuren. We laten ons niet ‘van buiten naar
binnen’ beheersen!
Een van de redenen dat we soms geen rekenschap durven
afleggen van onze miskleun verhalen is angst. Daarbij
spelen volgende vragen: “Wat als ik iets vind met
betrekking tot mijn gedrag dat niet zo prettig is?” of
“Wat gaan anderen daarvan denken?” Angst zorgt ervoor
dat we onze verhalen in de doofpot willen steken, goed
wetende dat die doofpot niet bestaat. Angst leidt naar
struisvogel gedrag. Het is niet omdat wij onze kop in het
zand steken dat onze medemensen ziende blind worden.
Wat nodig is om zich rekenschap te kunnen geven van je
volledige eigen verhaal is nieuwsgierigheid, niet toevallig
een van de basiscondities van de tweede karakteristiek
‘Waarderend begrijpen’ van Creative Interchange.
Nieuwe informatie ‘as such’ verandert onze manier van
denken en daardoor ook ons leven niet. Pater Paul de
Blot SJ leerde mij dat wanneer iets je toevalt, je het
niet alleen dient op te rapen. Je dient er vooral iets uit
te leren en er iets mee te doen. Het echte leren is actie
leren, niet het verzamelen van informatie. Paul de Blot
heeft het daarbij over het creatief wisselwerkingsproces.
Informatie alleen zorgt niet voor transformatie!
De ‘kinderlijke’ nieuwsgierigheid bewaren betekent voor
mij te aanvaarden dat ‘niets voor niks is’ en dat ik die
kennis beleef totdat het wijsheid wordt.
Nieuwsgierigheid bewaren is een daad van kwetsbaarheid
en moed. Je moet dapper zijn om meer te willen weten,
omdat je nooit op voorhand weet of je iets gaat vinden
waardoor er jou echt iets te verwijten valt of blijkt dat
je geen gelijk had. Nieuwsgierigheid is onaangenaam
4. Waarderend
Begrijpen


13
omdat het naast kwetsbaarheid ook onzekerheid
betekent. Nieuwsgierigheid is daardoor een tegendraadse
eigenschap die afwijkt van de ‘mainstream’ norm.
Naast nieuwsgierigheid is kunnen omgaan met
onzekerheid een basisconditie van deze fase van het
‘sterk-weer-opstaan’ proces. De reden waardoor beiden
cruciaal zijn voor dit proces is dat de gevarieerde en
soms excentrieke koers van sterk weer opstaan ook
tegendraads is. Het omarmen van kwetsbaarheid,
nieuwsgierigheid en onzekerheid, dat nodig is om op te
staan na een val, is ook een beetje gevaarlijk, vooral
voor onze omgeving. Mensen die niet blijven liggen na
een dreun, maar – zoals de bokser uit Paul Simon’s
gelijknamige song – opstaan, zijn vaak onruststokers.
Lastig in bedwang te houden want “the fighter still
remains!” Ze stellen de juiste moeilijke vragen en dat is
tegendraads, dat kan gevaarlijk zijn.
We dienen een bepaalde mate van kennis of bewustzijn
te hebben om nieuwsgierig te kunnen zijn. Het verhaal
dat we onder ogen gezien hebben met ons helder
bewustzijn (awareness) heeft onze nieuwsgierigheid
gewekt. “Hoe is het in hemelsnaam mogelijk dat mij dit
overkomen is?” Onze nieuwsgierigheid, die leidt naar het
inkleuren van ons verhaal (consciousness), is echt
vastgehaakt aan onze awareness met betrekking van ons
miskleun-verhaal. Dit doen we door nederig pertinente
vragen te stellen van (cf. ‘Humble Inquiry’ van Edgar
Schein5
), die toch gevaarlijk in de oren kunnen klinken.
Het vastleggen van ons miskleun-verhaal is een cruciaal
onderdeel om het waarderend te kunnen begrijpen. Wel
dienen we bewust te zijn dat onze eerste versie in de
meeste gevallen een verzonnen verhaal is, dat nadien
dient verfijnd te worden. Het voordeel van dit
ongecensureerde verhaal is dat er antwoorden verscholen
liggen op drie uiterst belangrijke vragen; vragen die
leiden tot meer zelfkennis en innerlijke integratie en die
zorgen dan weer voor meer moed, empathie, mededogen
en verbinding in ons leven:
1 Wat moet ik nog meer leren en begrijpen over de
actuele situatie?
• Welke van m’n beweringen zijn objectief?
• Welke van m’n beweringen zijn gebaseerd op
aannames?

5
Schein, E. H., Humble Inquiry. The Gentle Art of Asking Instead of
Telling, San Francisco: Berret-Koehler Publishers, Inc., 2013.


14
2. Wat moet ik nog meer leren en begrijpen over de
andere spelers in m’n verhaal?
• Heb ik nog andere informatie nodig?
• Welke nederige vragen dien ik dienaangaande
te stellen?
3. Wat moet ik nog meer leren en begrijpen over
mezelf?
• Welke rol speelde ik echt?
• Wat staat er in m’n linker kolom (cf. Oefening
Argyris6
)?
Het grootste gevaar dat in het onder ogen zien van ons
miskleun-verhaal kan sluipen, is dat we daardoor onze
intrinsieke waarde in twijfel trekken. We dienen het
verschil tussen excentrieke waarde en intrinsieke waarde
steeds voor ogen houden. Door onze miskleun zou
misschien onze excentrieke waarde kunnen dalen
(anderen zouden een lagere dunk van ons kunnen
krijgen), edoch aan onze intrinsieke waarde kan nooit
getornd worden. Charlie Palmgren zegt in dit verband
dat we terug dienen te ontdekken wat we nooit uit het
innerlijk oog verloren; terugvinden wat we nooit verloren
hebben: onze intrinsiek waarde. Over die intrinsieke
waarde zingt Billy Joel in z’n song ‘River of Dreams’:
I’ve been searching for something
Taken out of my soul
Something I’d never lose
Something somebody stole …
“You are a human being of worth. Worth is a constant.
Your worth is unconditional. In truth, your worth is a
given. You never have been and you never will be worth
more than you are right now. You are worth all you can
be worth at this very moment.” schrijven Stacie Hagen
en Charlie Palmgren in het ‘The Chicken Conspiracy’7
.
Hun definitie is verrassend in z’n eenvoud:
Worth is defined by the capacity to engage in
transforming creativity.
Brené Brown komt tot exact dezelfde conclusie in haar

6
Senge, P.M. [et.al.], The Fifth Discipline Fieldbook. Strategies and
tools for Building a Learning Organization. New York: Doubleday,
1994. Pp 246-252.
7 Hagan, S. and Palmgren, C., The Chicken Conspiracy. Breaking The
Cycle of Personal Stress and Organizational Mediocrity. Baltimore,
Ma.: Recovery Communications, Inc., 1998 pp. 22-25.
5. Intrinsieke vs
Excentrieke
Waarde


15
op onderzoek gebaseerd boek ‘Sterker dan ooit’ (‘Rising
Strong’)8
.
Door mijn kleinzoon Edward ben ik gaan houden van Star
Wars en meer bepaald van de dialogen tussen Yoda en
Luke Skywalker. Zo bevat The Empire Strikes Back9
minstens een paar cruciale scènes.
In een eerste scène ziet Luke, tijdens een training, dat
z’n X-Wing op punt staat in het moeras te verdwijnen.
Dan ontspint zich volgende dialoog waarin Yoda Creative
Interchange (‘the Force’) beschrijft:
Luke: Oh, neen! Nu zullen we het nooit uit het
moeras krijgen!
Yoda: Ben je zo zeker? Het is altijd hetzelfde met
jou, het kan niet. Hoor je niets van wat ik zeg?
Luke: Meester, stenen laten bewegen is één, maar
dit is … totaal iets anders.
Yoda: Nee! Niet anders! Enkel anders in je geest.
Je moet afleren wat je geleerd hebt.
Luke: Oké, ik zal het proberen.
Yoda: Nee! Probeer niet. Je doet het … of je blijft
er van af. Proberen bestaat niet!
Luke tracht met de Force z’n X-Wing uit het moeras te
halen, maar hij faalt en zegt:
Luke: Ik kan het niet. Het is te groot.
Yoda: Grootte speelt geen enkele rol. Kijk naar
mij. Beoordeel jij mij naar m’n grootte? Hmm?
Hmm. Wel, je zou dat echt niet mogen doen. Dit
omdat mijn bondgenoot de ‘Force’ is en wat voor
krachtige bondgenoot is hij! Het leven creëert hem
en doet hem groeien. Z’n energie omringt en
verbindt ons. Lichtgevende wezens zijn we, niet
deze ruwe materie (hij raakt daarbij Luke’s
schouder aan). Je dient de ‘Force’ rondom je te
voelen; hier, tussen u, mij, de boom, de rots,
overal, … jawel. Zelfs tussen het land en je
ruimteschip…
Luke: Je vraagt het onmogelijke.
Dan ziet Luke hoe Yoda de ‘Force’ inzet om de X-Wing
uit het moeras te tillen en krijgt het op z’n heupen

8 Brown, B., Sterker dan ooit, Amsterdam: A.W. Bruna Uitgevers
B.V., 2015. pp 111-113
9
Lucas, G., Brackett, L. En Kasdan, L., Star Wars Episode V – The
Empire Strikes Back, geregisseerd door Irvin Keshner, Lucasfilm,
Ltd./20th Century Fox Home Entertainment 1980.
6. Yoda en Luke
Skywalker
dialogen


16
wanneer Yoda daar in lukt.
Luke: Ik… Ik geloof m’n eigen ogen niet!
Yoda: Dat is net de reden waarom je faalt.
In een andere scène traint Yoda Luke om een Jedi-
strijder te worden. Hij leert hem hoe hij de ‘Force’ op
een eervolle manier moet gebruiken en dat de duistere
kant van de ‘Force’, woede, angst en agressie, hem kan
verteren als hij niet leert kalmte en innerlijke rust te
vinden. U heeft het al begrepen: de ‘Force’ is voor mij
een metafoor voor Creative Interchange en de duistere
kant ervan een metafoor voor de Vicious Circle10
.
In die scène staan Luke en Yoda in het duistere moeras
waar ze hebben getraind, als Luke een vreemde grijns op
z’n gezicht krijgt. Hij wijst naar een donkere grot onder
een enorme boom, kijkt Yoda aan en zegt: “Iets is daar
niet oké… Ik voel kou. De dood.”
Yoda legt Luke uit dat de grot gevaarlijk en sterk is in
combinatie met de duistere kant van ‘the Force’. Luke
kijkt verward en bang, maar Yoda’s antwoord luidt
simpelweg: “Je zult er toch in moeten.”
Op Luke’s vraag wat er in de grot is, legt Yoda uit:
“Alleen wat jij met je meeneemt.”
De grot is donker en vol klimplanten. Uit de grond stijgt
spookachtige damp op. Een grote slang kronkelt om een
tak en een prehistorisch uitziende hagedis rust op een
twijgje. Terwijl Luke langzaam zijn weg door de grot
zoekt, valt zijn vijand Darth Vader hem aan. Ze trekken
allebei hun sabel en Luke snijdt snel het gehelmde hoofd
van Vader af. Dat rolt op de grond en het masker valt van
de helm, waardoor Vaders gezicht onthuld wordt. Het is
echter niet Vaders gezicht, maar dat van hemzelf. Luke
staart naar z’n eigen gezicht dat daar op de grond ligt.

10
Hagan, S. and Palmgren, C., The Chicken Conspiracy. Breaking The
Cycle of Personal Stress and Organizational Mediocrity. Baltimore,
Ma.: Recovery Communications, Inc., 1998.


17
Dit verhaal is een prachtige metafoor voor ons eigen
verhaal binnen gaan en onder ogen zien. Ook dit kan eng
en onheilspellend zijn, want wat we uiteindelijk onder
ogen moeten zien is onze actuele ‘geconstrueerde’ zelf.
Het moeilijkste deel betreffende onze verhalen is vaak
wat we er in meebrengen - wat ons gekleurd bewustzijn
verzint over wie we zijn en hoe we (willen) gezien
worden door anderen. Wat het verhaal zo pijnlijk maakt,
is wat we onszelf vertellen over onze eigenwaarden en
over wat we waard zijn. Daarbij ankeren we ons te veel
vast aan onze excentrieke waardes (Values) en te weinig
aan onze intrinsieke waarde (Worth). Hoe we losgekomen
zijn van onze intrinsieke waarde hebben we al duizend
keer verteld; het is het verhaal van de Vicieuze Cirkel
dat we van Charlie Palmgren leerden en dat we
opgenomen hebben in zowel ‘Creatieve wisselwerking’11
als ‘Cruciale dialogen’12
. Je kan het ook downloaden13
.
Ons eigen verhaal onder ogen zien, betekent dat we ons
rekenschap geven van onze gevoelens en onze donkerste
emoties niet uit de weg gaan. Wij observeren onze angst,
boosheid, agressie, schaamte en ons schuldgevoel op
‘heldere’ wijze en trachten de diepere grondslagen
ervan te begrijpen. Dat is niet gemakkelijk, maar het
alternatief – ons verhaal ontkennen en ons distantiëren
van onze emoties – betekent ervoor kiezen ons hele leven
in het donker te leven.
We staan voor een fundamentele keuze, die metaforisch te
vergelijken is met de keuze waarvoor Neo door Morpheus
wordt gesteld in de van metaforen bol staande film The
Matrix14
: de keuze tussen de rode en de blauwe pil.

11
Roels, J., Creatieve wisselwerking Nieuw business paradigma als
hoeksteen voor veiligheidszorg en de lerende organisatie. Leuven –
Apeldoorn: Garant, 2001.
12
Roels, J., Cruciale dialogen. De dagelijkse beleving van het
‘Creatieve wisselwerking’. Antwerpen – Apeldoorn: Garant, 2012.
13
http://www.slideshare.net/johanroels33/de-vicieuze-cirkel-
hoodstuk-3-cruciale-dialogen
14
The Matrix, film van de Wachowski broers, Warner Bros, 1999.


18
Kiezen voor de rode pil betekent de echte waarheid
omtrent je leven te ontdekken. Kiezen voor de blauwe
pil betekent zich blijven wentelen in onwetendheid.
Als we besluiten ons verhaal onder ogen te zien en te
leven naar onze waarheid en die waarderend begrijpen,
zijn we in staat om licht in de duisternis te brengen. Hoe
we dat kunnen doen wordt in de volgende delen
beschreven.


19
Deel III: Dienen we (iets) te veranderen?!?
Dit deel gaat over de vraag: “Wil ik terug en meer vanuit
m’n volle mens-zijn leven?” Het antwoord op deze vraag
zal ons leiden naar wat er dient te veranderen om een
nieuw en nu hopelijk succesvol verhaal te schrijven.
In deze paper van het ‘sterk-weer-opstaan’ proces ben ik
gekomen aan het middendeel. Gezien dit proces op de
keper beschouwd het van binnenuit beleven van
creatieve wisselwerking is, kan dit deel gevisualiseerd
worden door het midden van het cruciale dialoogmodel15
.
In dat midden komen we eerst de ‘delta’ tegen:
Delta (del-ta) zelfstandig naamwoord: de
vierde letter van het Griekse alfabet – het
wiskundig symbool voor verschil. De
hoofdletter delta is een driehoek.
Het is het verschil – de delta – tussen (a) wat we hebben
nu we ons verhaal correct onder ogen hebben gezien,
ontdaan van alle verzinsels en franjes en b) wat je jezelf
toewenst om terug vanuit je volle mens-zijn te kunnen
leven. Anders gesteld, de delta is het verschil tussen ons
inzicht (in de realiteit) en onze behoeften.
Ik hou eigenlijk meer van het begrip delta dan van het
begrip ‘verschil’ hoewel de twee begrippen synoniemen
zijn. Het driehoek symbool neemt me terug mee naar het
drieluik waar het om gaat en dat door m’n model wordt
gevisualiseerd: Denken (delen I & II) – Verbinden/Voelen
(deel III) – Doen (delen IV en V).

15
Roels, J., Cruciale dialogen. De dagelijkse beleving van het
‘Creatieve wisselwerking’. Antwerpen – Apeldoorn: Garant, 2012.
1. De ‘Delta’


20
Wanneer we ons val-verhaal ten volle waarderend
begrepen hebben, voelen we, uitgerekend door ‘de
delta’, emoties en gevoelens. Die kunnen voor ‘knee-
jerk’ reacties zorgen. We kunnen er echter van binnen
uit voor zorgen dat dit soort reacties geen kans krijgen.
We reageren onze emoties en gevoelens niet direct af
door te vechten (naar de ander slaan), te vluchten (de
ander ‘de schuld’ geven) of te verstijven (dichtklappen –
‘shit happens’). Zelfs indien we de fout aan onszelf
toewijzen, voelen we ons vooral geen mislukkeling, we
erkennen de emoties en gaan die van binnen uit
beheersen. Wij verwijten ons niets, wij voelen ons,
indien nodig, wel aansprakelijk. Aansprakelijkheid is
jezelf verantwoordelijk stellen voor jouw daden en de
gevolgen ervan. Aansprakelijkheid is een voorwaarde
voor sterke relaties en een dito bedrijfscultuur. Voor
aansprakelijkheid is authenticiteit, moed en actie nodig
teneinde je excuses aan te bieden en het goed te maken.
Het vraagt om kwetsbaarheid. We moeten onze eigen
gevoelens onder ogen zien en ons gedrag en onze keuzes
zien te verzoenen met onze waarden en normen. Wij
weigeren dat onze emoties ons van “buiten naar binnen’
beheersen. Met andere woorden: onze emoties
controleren ons niet. Of nog: wij weigeren de
slachtofferrol! Zelfs als onze val ons overkomt zonder dat
we in enige mate aansprakelijk zijn, weigeren we de
slachtofferrol op te nemen en krabbelen recht… “the
fighter still remains!” We werken van uit het ‘inside-out’
betrokkenheid paradigma, niet vanuit het ‘outside-in’
controle paradigma.
Uiteraard hangt de kwaliteit van deze emoties en
gevoelens af van het miskleun-verhaal en de context. Ik
ga er verder van uit dat je die emoties niet laat afketsen
of uithaalt naar iemand uit jouw omgeving. “You may not
control all the events that happen to you, but you can
decide not to be reduced by them.” schreef Maya
Angelou in “Letter to my Daughter’16
. Wat je niet mag
laten gebeuren, is dat jouw zelfvertrouwen sneuvelt door
jouw falen. Zelfvertrouwen en fouten maken kunnen
perfect naast elkaar bestaan, als we het maar goed
blijven maken, blijven handelen naar onze waarden en
normen, en schaamte en verwijten meteen ten goede
ombuigen.

16
Angelou, M., Letter to My Daughter, New-York: Random House,
2008.
2. Emoties en
Gevoelens


21
Wat de context of de omvang ervan ook was, falen gaat
gepaard met het gevoel dat we een deel van onze
persoonlijke macht zijn kwijtgespeeld. Ik hou in dit
verband enorm van Martin Luther King’s quote:
Power, properly understood,
is the ability to achieve purpose.
Wij hebben het vermogen om ons persoonlijk doel te
bereiken. Het gaat over het uitoefenen van persoonlijke
macht van binnen uit teneinde ons doel te bereiken.
Vandaar dat in ons ‘Cruciale dialoogmodel’ in het midden
de persoonlijke eigenschappen – Intrinsieke Waarde,
Kernwaarden, Kernkwaliteiten, Persoonlijk Doel,
Positieve Intentie en Persoonlijk Engagement – verenigd
zijn.
Door ons terug te verbinden met onze Intrinsieke Waarde
en onze persoonlijke Vicieuze Cirkel niet alleen te
stoppen maar ‘terug te draaien’, door het beleven van
creatieve wisselwerking, komen we ook terug in
verbinding met ons persoonlijk doel en geven we onszelf
terug de macht om dit doel te bereiken. We smoren de
opwellende machteloosheid in de kiem, want we weten
dat machteloosheid leidt tot angst en wanhoop.
Wanhoop is niet meer vertrouwen in het creatief
3. Persoonlijke
Macht


22
wisselwerkingsproces. Het is de spirituele woestijn
waarin je gelooft dat het morgen net zo zal zijn als
vandaag. Het tegenovergestelde van wanhoop is hoop.
Die is verankerd is in het creatief wisselwerkingsproces:
dat je het morgen beter kunt hebben door je doelen te
stellen, de wegen te creëren naar die doelen toe en de
vasthoudendheid en het doorzettingsvermogen om die
wegen te bewandelen teneinde die doelen te bereiken.
Je gelooft in je eigen vermogen (macht) om Creative
Interchange van binnen uit te beleven:”You Believe In
the Power of The Force!”
Mindfulness says, “Feel the pain” and self-
compassion says, “Cherish yourself in the midst
of the pain”; two ways of embracing our lives
more wholeheartedly.17
Je geeft je ook rekenschap van je emoties. Dat betekent
jezelf toestemming geven ze te voelen en er dus
aandacht aan te besteden in ‘het hier en nu’. Wat je ook
dient te doen, is tussen de actie en reactie letterlijk een
pauze inlassen en ‘mindful’ de emoties evalueren.
Tegenwoordig wordt hoe langer hoe meer een lans
gebroken voor ‘self-compassion’. Dit is het vermogen om
zichzelf met mildheid te aanvaarden wanneer men aan
het lijden is. Huidige research toont aan dat zelf-mede-
lijden sterk verbonden is aan emotionele weerbaarheid,
inclusief het vermogen om kalm te worden, onze
miskleunen te (h)erkennen, van hen te leren en ons te
motiveren om te slagen18
. Wetenschappelijk is aange-
toond dat zelf-medelijden potentieel een belangrijke
factor is voor emotionele problemen zoals depressie.
Marie R. Miyashiro19
spreekt in dit verband van twee vaak
verkeerd begrepen menselijke eigenschappen:
1 Onze vaardigheid om ons op een natuurlijke
wijze bewust te zijn van onze gevoelens zonder
die te veroordelen;
2 Ons vermogen om deze gevoelens te verbinden
aan de daarbij behorende al dan niet vervulde
behoeften.

17
Germer, C. K. The mindful path to self-compassion. New York:
Guilford, 2009 p 89
18
https://hbr.org/2017/01/to-recover-from-failure-try-some-self-
compassion?
19
Miyashiro Marie R. De empathie factor, het concurrentie voordeel
voor effectieve organisaties. Amsterdam: Uitgeverij Business
Contact, 2012.


23
Indien deze behoeften niet vervuld spreken wij van een
‘delta’.
In deze fase voelen we het verschil tussen wat we
hebben en wat we willen haarfijn aan. In het ‘sterk-weer
opstaan’ proces is er geen sprake van tevreden zijn met
de nu ten volle waarderend begrepen werkelijkheid van
op het canvas neergeteld te liggen. Er is een groot
verschil tussen die huidige werkelijkheid en de gewenste
toekomst: die van ten volle als mens terug in het leven
te staan en door te gaan.
De delta toont ons duidelijk het verschil tussen de
geapprecieerde werkelijkheid en de werkelijkheid die je
jezelf op basis van je waarden toewenst. De delta zorgt
voor emoties die ons kunnen leiden naar twee soorten
spanningen.
De creatiespanning is niet de angst voor verandering, die
per definitie reactief is (‘van buiten naar binnen’). Het is
de spanning die men van binnen voelt wanneer men voor
een keuze staat. Die spanning is natuurlijk en komt voort
uit het verschil tussen wat ik nu heb (de gedeelde
mening betreffende de realiteit) en datgene waarvoor ik
kies (de gewenste toekomst). In zijn boek ‘De vijfde
discipline’20
citeert Peter Senge Robert Fritz. Deze
laatste stelt dat een accuraat volledig inzicht in de
actuele werkelijkheid even belangrijk is als een correcte
visie op de gewenste situatie. Deze spanning welt op
wanneer men de afstand tussen huidige en gewenste
situatie duidelijk onder ogen ziet. Wanneer je die
afstand niet alleen herkent, maar ook erkent dat het
jouw verantwoordelijkheid is die afstand te overbruggen,
dan kom je dicht bij een keuze. De creatiespanning komt
voort uit het feit dat men de voor de verplaatsing nodige
kracht onderkent. De nodige energie of arbeid is, zoals
we weten, recht evenredig met de kracht én de afstand.
Er dienen drie fundamentele keuzes gemaakt te worden:
ten eerste de keuze om trouw te blijven aan de eigen
visie op je toekomst, een blijvend engagement voor de
waarheid en het blijvend van binnen uit beleven van het
creatief wisselwerkingsproces. Alle drie zijn ze nodig
zowel om de creatiespanning op te wekken als om de
creatiespanning om te zetten in keuzes en die keuzes in
beslissingen en tenslotte in werkelijke transformatie.
Wanneer tijdens die transformatie de werkelijkheid

20
Senge, Peter M. De vijfde Discipline, de kunst en de praktijk van
de Lerende Organisatie, Schiedam: Scriptum Management/Lannoo,
1992.
4. Creatie-
spanning


24
langzaam opschuift van de ‘crisis’ situatie naar de
gewenste situatie vermindert logischer wijze de
creatiespanning, want de grootte van de delta
vermindert. In die fase geeft ons blijvend engagement
voor onze keuze, Creative Interchange en continue
verbetering, ons blijvend energie (de ‘Force’) van
binnenuit, om ons doel werkelijk te bereiken.
Dit alles heeft uiteraard ook te maken met de strijd
tussen de Vicieuze Cirkel en Creatieve wisselwerking: het
Creatief wisselwerkingsproces stuwt ons naar het doel en
de Vicieuze Cirkel trekt ons van dat doel weg. Beide zijn
in praktisch iedereen aanwezig. Het zijn als het ware
structurele gegevens. Hoe kunnen we ermee omgaan?
Door de kracht van Creative Interchange te vergroten ten
koste van de kracht van de Vicious Circle, door een
diepgaande persoonlijke verandering waardoor we de
werking van de Vicieuze Cirkel afremmen en
immobilisme omzetten in creativiteit. Door ons terug te
verbinden met onze intrinsieke waarde. Door het van
binnen uit beleven van Creative Interchange.
De oorzaak van immobilisme wordt emotionele spanning
genoemd. Het verschil tussen emotionele spanning en
creatiespanning is van dezelfde orde als het verschil
tussen ‘slechte’ (di-) en ‘goede’ (eu-) stress. De
emotionele spanning is verbonden met de Vicieuze Cirkel
en leidt door het ‘moeten’ tot verkramping, tot
immobilisme. De creatiespanning is verbonden met het
creatief wisselwerkingsproces en leidt door het kiezen
tot bevrijding.
De emotionele spanning ervaren we van buiten naar
binnen. Het is ook duidelijk dat de emotionele spanning
voortkomt uit het vastzitten in oude denkbeelden. Door
onze persoonlijke Vicieuze Cirkel staan we steeds klaar
om negatief te reageren: “Wij zijn niet bekwaam onze
dromen waar te maken”, want “wij vechten, vluchten of
5. Emotionele
spanning


25
verstijven” en “wij denken dat we niet verdienen om te
bereiken wat we echt wensen te bereiken”, met andere
woorden “we denken dat we waardeloos zijn.”
Beide spanningen zijn steeds in zekere mate aanwezig.
Als de ene spanning groter wordt, wordt de ander kleiner
en omgekeerd. Het goede nieuws is dat we zelf de
chauffeur zijn het voertuig van ons leven; we kiezen zelf
waar we aandacht aan besteden. We kunnen die emoties
toelaten, onder ogen zien en er bewust voor kiezen de
creatiespanning haar werk te laten doen.
Ik hou ook van het begrip ‘delta’ omdat delta’s plekken
zijn waar rivieren in contact komen met de zee. Het zijn
moerassige plaatsen die vol sediment zitten. Het zijn ook
rijke en vruchtbare gebieden van groei, zoals de Zeeuws
Vlaamse polders die uitlopen tot het noorden van Eeklo,
welbepaald tot Watervliet, waar ik ooit meer dan vijftig
jaar geleden ‘ons’ Rita ontmoette. Dat laatste zal ook
wel te maken hebben met m’n voorkeur voor het begrip
‘delta’. De delta is de plek waar we ons werk moeten
doen. Onze belangrijkste inzichten betreffende onze
toekomst komen ‘boven water’ in de delta. Het is de
plek waar we onze behoeften erkennen, ons doelen
stellen en waar we de verwachting uitspreken om te
groeien en te veranderen, om terug recht te staan en
door te gaan. We houden van onszelf om wie we zijn,
zelfs als we geveld zijn, en spreken ook onze verwacht-
ing uit over wie we zouden kunnen zijn!
Op dat ogenblik is ‘integriteit’ van het grootste belang.
Ik hou enorm van Brené Brown’s definitie van dit begrip
in ‘Sterker dan ooit (Rising Strong)21
:
Integriteit is kiezen voor moed boven gemak;
kiezen voor wat juist is boven wat leuk is, snel
of gemakkelijk is; en er voor kiezen om onze
normen en waarden in praktijk te brengen in
plaats van die alleen maar te belijden.
Wij zijn bereid om de verantwoordelijkheid voor ons
eigen leven te accepteren. Wij zijn bereid om niet te
kiezen voor het gemak en aanvaarden niet de eerste
beste oplossing. Integendeel wij kiezen moedig de
zoektocht aan te vatten naar die oplossingen die er echt
toe doen. Dit leidt ons naar het moeilijkste deel van het

21
Brown, B., Sterker dan ooit, Amsterdam: A.W. Bruna Uitgevers
B.V., 2015 pp 111-113.


26
‘sterk-weer-opstaan’ proces. Het aartsmoeilijke derde
luik waarin we terug onzekerheid dienen te omarmen
totdat we genoeg goede potentiële oplossingen hebben
gevonden teneinde een gefundeerde keuze te kunnen
maken.
We zijn er nu van overtuigd dat er iets moet veranderen.
We hebben het waarom van die noodzaak tot verandering
uitgeklaard. Het strookt bovendien niet met onze
persoonlijke missie (De Why? van Simon Sinek) om geveld
te blijven liggen. Ook is ondertussen de Who? duidelijk:
ik dien samen met anderen uit m’n omgeving de queeste
naar de oplossingen aan te vatten. De How? is en blijft
Creative Interchange. De antwoorden op de What? vraag
zal het moeilijkste deel van onze tocht duidelijk maken.
Wij omarmen onze onzekerheid met één zekerheid: het
creatief wisselwerkingsproces zorgt voor de noodzake-
lijke oplossingen. Welke, dat weten we (nog) niet,
nogmaals, we kunnen Creative Interchange niet sturen.
We weten wel dat we uiteindelijk een keuze zullen
moeten maken onder de potentiële oplossingen en deze
uiteindelijk van binnen uit zullen dienen te beleven om
tenslotte terug in volle sterkte recht te staan en door te
gaan.
Plots daagt het dat ik geen tijd te verliezen heb en ben
nu niet meer af te leiden door triviale zaken. We zijn
gefocust en willen door niets of niemand in de weg
gestaan worden; zoals in de klassieker van Herman Van
Veen: ‘Opzij, opzij, opzij’:
Opzij, opzij, opzij,
maak plaats, maak plaats, maak plaats,
Wij hebben ongelofelijke haast.
Opzij, opzij, opzij,
want wij zijn haast te laat,
Wij hebben maar een paar minuten tijd.
Wij moeten rennen, springen, vliegen, duiken,
vallen, opstaan en weer doorgaan.
Wij kunnen nu niet blijven, wij kunnen nu niet
langer blijven staan.
Ik ben tot mezelf gekomen in stilte (deel I en deel II),
heb me verbonden met m’n droom en m’n gevoelens
(deel III) en ben nu klaar om in verbinding te treden met
anderen, als volledige mens en vanuit het hart, teneinde
oplossingen te vinden en te kiezen (deel IV), daardoor op
te staan en weer door te gaan (deel V).


27
Deel IV: Het creëren én kiezen van de
noodzakelijke acties
Ik ben tot mezelf gekomen in stilte en me verbonden met
de gewenste toekomst. Het is nu tijd om als volledige
mens met anderen in verbinding te komen en samen met
hen de acties – noodzakelijk om de gewenste toekomst te
verwezenlijken – te creëren en te kiezen. Anders gesteld:
de weg naar de gewenste toekomst en het weer sterker
doorgaan dan voor de val dient nu geplaveid worden;
niet met goede voornemens, maar door het creëren én
kiezen van de noodzakelijke acties. In het ‘sterk-weer-
opstaan’ proces is de derde karakteristiek van Creative
Interchange – Creatieve Integratie - aan zet. Het gaat
hier niet om ons ‘zijn’ maar om ons ‘worden’. Ik dien mij
letterlijk te overstijgen door nieuwe elementen in
mezelf te integreren. Dit betekent vooral dat ik mijn
mentaal model, dat ik had toen ik tegen de vlakte sloeg,
dien uit te breiden. Mijn persoonlijke mindset is aan
vernieuwing toe, want zoals het gezegde zegt: “als je
blijft doen wat je altijd al deed, blijf je krijgen wat je
kreeg.” Dit laatste strookt helemaal niet met de door mij
gewenste toekomst.
Deze vernieuwing veroorzaakt onzekerheid, ambiguïteit
en, door het “nog niet weten wat exact te doen”, voor
potentiële confusie. Het is een intermezzo tussen de
oude manier van mens-zijn en het worden van de nieuwe
wijze van mens-zijn.
Alleen daarom is dit voor mij een moeilijk onderdeel van
het ‘sterk-weer-opstaan’ proces. Ik hou helemaal niet
van die fase van onzekerheid die steevast resulteert in
een zeker onbehagen. Zelf heb ik moeten leren om mij
over te geven aan deze kritische karakteristiek van het
Creatief wisselwerkingsproces. Je moet bereid zijn om
de oude ‘zekerheden’ los te laten en onzekerheid niet
alleen te tolereren, meer nog, te omarmen. Ik heb
moeten leren om in deze fase alle basiscondities van de
vorige karakteristieken van Creative Interchange blijvend
van binnen uit te beleven.
Ik dien dus blijvend te vertrouwen, open en nieuwsgierig
te zijn en bovendien onzekerheid te omarmen zoals een
heel jong kind dat doet. Ik moet het vertrouwen, dat ik
als kind onbewust in Creative Interchange had, als
volwassene bewust herwinnen.
1. Creatieve
Integratie
2. Omarmen van
onzekerheid


28
Volgens Jan Bommerez stelde Stephen Covey ooit:
“Vertrouwen is zekerheid over de universele principes”22
.
Een van die universele principes is Creative Interchange.
Daardoor is Stephen Covey’s definitie van vertrouwen
eigenlijk mijn levensopdracht: innerlijke zekerheid
blijvend hebben in Creative Interchange. “Vertrouwen
komt te voet en gaat te paard” is een universele wijsheid
die ook ik aan de lijve heb ondervonden. Wat ik daardoor
geleerd heb, is het vertrouwen ‘up front’ te geven en dat
vertrouwen meestal groeit in de loop van een relatie.
Indien in een relatie het vertrouwen niet groeit, is de
relatie de moeite niet waard.
In die zoektocht naar acties, die mij niet alleen toe laten
weer op te staan maar – ook en vooral – helpen door te
gaan, dien ik samen met m’n reisgenoten elementen, die
ogenschijnlijk niets met elkaar te maken hebben, op een
creatieve manier met elkaar te verbinden. Daardoor
ontstaat een ‘aha!’ moment waardoor een mogelijke
oplossing plots ‘in zicht’ komt. In dit onderdeel van m’n
queeste worden nieuwe zaken, die mij aangereikt
worden, geïntegreerd in m’n oud denkpatroon, waardoor
een nieuwe, vollere mindset wordt gecreëerd.
Charlie Palmgren noemt het soort bewustzijn dat aan zet
is in dit onderdeel van het ‘sterk-weer-opstaan’ proces het
‘synergetisch bewustzijn’23
.
Synergie betekent dat de oplossing die gecreëerd wordt
door elementen met elkaar op unieke manier te verbinden
‘verschillend en meer is’ dan werd verwacht. Het resul-
taat is meer dan de ‘mathematische optelling’ van de
eigenschappen van de elementen die worden geïnte-
greerd. Het gaat met andere woorden niet over een

22
Bommerez J. Quote van Stephen Covey, geciteerd door Jan
Bommerez tijdens het gesprek ‘Jan Bommerez & Jan Rotmans’, in het
InspiratieRijk: Arnhem, 8. 12.2016 https://youtu.be/5nouorkdKbo
23 Palmgren C. The Creative Interchange Proces – Part II
http://www.creativeinterchange.org/?p=145
3. Synergetisch
Bewustzijn


29
menging. Er wordt eerder een nieuwe legering
gerealiseerd. Deze nieuwe legering heeft unieke,
verrassende eigenschappen. Een unieke, nieuwe oplossing
om na de val weer te kunnen recht krabbelen en door te
gaan.
Deze fase vind ik de moeilijkste en dat komt ook omdat
ik ze zelf nog te weinig heel bewust heb beleefd. Dit
komt onder meer omdat ik in mijn opleiding tot
burgerlijk ingenieur drastisch geconditioneerd werd in
het lineair denken en ver gehouden werd van intuïtief
denken. ‘Facts and figures” waren heilig in onze
opleidingen en het inzetten van intuïtie werd niet
onderwezen. Na mijn opleiding ging die indoctrinatie
door op ‘den Kuhlmann’. Mijn aanvaringen met directeur
Nicolas Kopylov staan nog in m’n geheugen gegrift:
Monsieur Roels vous n’êtes pas payé pour
perdre votre temps à chercher des solutions
créatives, vous êtes payé comme ingénieur,
et un ingénieur sait!
Ik heb hem toen gevraagd of hij “la chanson, monologue
parlé plus que chanté, ‘Maintenant Je sais’ de Jean
Gabin” kende; maar het bleek niet het juiste moment om
naar Nicolas Kopylov’s kennis van het Franse chanson te
vragen. Het lineair denken geeft aanleiding tot een
‘cause-and-effect’ reflex en voor elke oorzaak dient een
tastbaar bewijs te bestaan.
Ook in m’n tweede Professionele leven bleef het ‘in-the-
cause-and-effect-box’ denken preferentieel. Het ISRS
audit gebeuren gaf weinig ruimte voor creativiteit, hoewel
ik zowat de meest creatieve Accredited Safety Auditor was
dat ILCI ooit heeft gekend. Dit werd me overigens me niet
steeds in dank afgenomen door de puristen. Puristen die ik
op den duur ‘ayatollah’s’ noemde. Zelf was ik langzaam
aan het transformeren. Ik ging een stuk verder dan het
puur lineair 5 Why denken door dit te verbeteren met m’n
eigen versie van de sterk vertakte Feitenboom. Toch bleef
ik grotendeels vast zitten in “het één of het ander”
denken. Zelfs later, toen Charlie Palmgren mij initieerde
in het ‘niet lineaire’ en zelfs ‘holistisch’ denken, bleef het
lineaire denken mij sterk beïnvloeden. ‘Indoctrinatie’
heeft zo z’n langdurige neveneffecten.
Ook vertoonde ik gedurende mijn eerste drie
Professionele Levens te veel ‘jump to conclusion’ gedrag.
Daardoor kwam ik heel vlug tot mogelijke oplossingen die


30
ik dan zonder veel gedraal toepaste. Dit komt er terug op
neer dat ik te weinig tijd nam om die derde fase – het
creëren van unieke oplossingen – ten volle te beleven.
Mijn kernkwaliteit ‘Gedrevenheid’ met z’n valkuil
‘Doordrammen’ is naar niet vreemd aan.
In mijn boek ‘Cruciale dialogen’ beschreef ik later vier
vaardigheden die, door ze echt te beleven, de basis-
condities van ‘verbinden’ en ‘creativiteit’ kunnen
verstevigen. Overigens beschrijf ik in elke fase naast de
twee basiscondities, die de karakteriek van de bewuste
fase ondersteunen, ook vier vaardigheden. Een belangrijk
gegeven van het Cruciale dialoogmodel is dat door het
werkelijk beoefenen van de vier vaardigheden, de twee
basiscondities worden versterkt en door dat versterken
van de twee basiscondities krijgen dan weer de vier
vaardigheden een ruggensteun. Die vaardigheden zijn (1)
her kaderen van het probleem, gebruik maken van (2)
analogieën en (3) metaforen en (4) het krachtig
gereedschap: “4+ en 1 wens”. Voor de beschrijving van
deze vaardigheden verwijs ik graag naar m’n boek.
Het was pas in m’n vierde Professionele Leven dat ik van
onder het juk van het preferentieel lineair denken
uitkwam en dat ik de tijd nam om de vaardigheden van
deze fase zelf te beoefenen. De massieve depressie die
ik in de periode 2008-2010 doorworstelde, had er voor
gezorgd dat ik voor mezelf tijd gecreëerd had. Ik
begreep in die periode de diepere betekenis van het
Franse gezegde, dat ik geleerd had van m’n vriend Guy
Bérat, “Il faut donner le temps au temps”. Niet toevallig
was het ook Guy die mij in die periode hielp om terug
vertrouwen te krijgen in Creative Interchange.
In m’n vierde professionele leven kreeg ik een nieuwe
tegenslag: darmkanker. Dit is een probleem waar
verstijven, vluchten of zelfs vechten niet aan de orde is.
“Wat niet weet, wat niet deert” is een oud Nederlands
gezegde dat zeker in het geval van kanker één grote
leugen is. Het is niet omdat je niet weet dat je kanker
hebt, dat hij stopt met verder woekeren in je lichaam.
Het probleem met darmkanker is niet hoe je deze
bestrijdt eens (tijdig) geïdentificeerd. De geneeskunde is
goed gevorderd en de protocollen liggen klaar. In mijn
geval werden die direct uitgetekend: beginnen met een
dubbele aanpak van chemo en bestraling, vervolgens een
chirurgische ingreep om de tumor te verwijderen en
nadien nazorg chemo. De oplossing was in mijn geval
reeds gevonden. Althans voor de puur lichamelijke kant
van het probleem.


31
De geestelijke kant was een ander paar mouwen. “Hoe
ga ik met mijn kanker om?” werd de cruciale vraag. En
op die vraag diende ik zelf het antwoord te geven. In
mijn geval heb ik de vraag her-kadert in “Hoe wil ik door
m’n kleinkinderen herinnerd worden?” en onder meer die
her kadrering, een toepassing van bovenvermelde
vaardigheid (1), leidde mij tot een deel van de oplossing.
Je kunt kiezen om cynisch en verbitterd te worden, en
die houdingen hebben bij m’n weten nog weinig
succesvolle transformaties teweeg gebracht. Uiteraard
weet je niet hoeveel dagen je nog tegoed hebt; je weet
wel dat je met dat gebrek aan kennis niet alleen bent.
Dus ik leerde in die derde fase dat het tegenovergestelde
van cynisme en verbittering me wel tot de oplossing zou
leiden. In de periode na het ‘slechte nieuws’ gesprek
met m’n dokter-specialist, doorliep ik de vorige fasen in
heel korte tijd. Ik koos ten volle voor het van binnen uit
beleven van Creative Interchange. Ik zag m’n eigen
kankerverhaal ten volle onder ogen en koos uiteindelijk
voor de gewenste toekomst: dat ik met mijn
kleinkinderen - zolang het nog kon, veelvuldig en met
plezier (ook en vooral van hun kant) - zou ‘samen-zijn’.
Daartoe diende ik opgewekt te zijn en niet chagrijnig,
dat wist ik door de vaardigheid ‘gebruik maken van
analogieën’. Analogieën vinden was niet moeilijk. Zo
moest ik mij enkel herinneren hoe dochter Daphne
reageerde, toen haar grootvader Lionel korzelig,
verbitterd en nijdig geworden was nadat bij hem een
kwaadaardige hersentumor was geconstateerd.
Uiteindelijk konden we haar nog heel zelden overtuigen
ons te vergezellen voor een bezoekje aan haar opa. Ik
wist daardoor wat ik zeker niet moest doen indien m’n
doel was m’n kleinkinderen en mezelf nog een leuke tijd
te bezorgen. Een tweede analogie uit m’n eigen verleden
bevestigde de oplossing. Een jeugdvriend, André De
Decker kreeg, toen hij net aan de RU Gent was gestart,
leukemie. Ik bezocht hem regelmatig in het Sint-
Vincentius in Gent. Op een keer kwam z’n oudere broer
Edgard met diens vriend – de legendarische Eeklose
grafische artiest, Romain Coemelck – de kamer binnen.
De twee spitsbroeders waren op hun paasbest. Ik begreep
dat ze op weg waren naar een huwelijksfeest toen bij
het afscheid André hen toefluisterde “Veel plezier hé op
het feest!” André was toen reeds heel verzwakt en ik
realiseerde mij dat het een kwestie van weken was
voordat het onvermijdelijke zou geschieden. André, die
stukken intelligenter en begaafder was dan ik, heb ik in
die periode nooit horen klagen, misnoegd of cynisch
ervaren, in tegendeel. Hij was vol interesse hoe ik het er


32
in m’n eerste jaar vanaf bracht in Gent. Ook die analogie
maakte mij wel heel duidelijk wat mij te doen stond,
indien ik m’n doel wou bereiken.
Tijdens de periode voor de operatie had ik wel de tijd
om de mogelijke acties waren die mijn innerlijke rust en
vreugde zouden kunnen doen uitstralen te kiezen. Toen
heb ik ten volle de fase ‘het creëren en het kiezen van
de noodzakelijke acties’ van het ‘sterk-weer-opstaan’
proces beleefd. In het 'sterk-weer-opstaan' proces
behoort die keuze jou toe. Dit omdat, als puntje bij
paaltje komt, jij de enige bent die 'accountable' is met
de betrekking tot de gevolgen van jouw keuze.
Ik had met hun moeder Daphne besloten dat ze mij de
eerste paar weken, toen ik in AZ St. Jan Brugge ‘met alle
toeters en bellen’ lag, niet zouden bezoeken. ‘Met alle
toeters en bellen’ was een kleurrijke uitspraak van m’n
chirurg Tom Feryn. Diens beeldrijk taalgebruik duidde op
het aantal buisjes en snoeren die m’n lichaam verbonden
met allerlei hulpmiddelen en toestellen die netjes rond
m’n bed waren opgesteld. Toen ze me na de ‘toeters en
bellen’ periode, me een bezoek brachten was de sfeer
opgewekt en werd er veel gelachen. Vooral toen Elvire
bij mij op bed zat en plots de lakens zodanig verschoof
dat de 18cm lange naad met een serie ‘nietjes’ tevoor-
schijn kwam. “Wat is dat?, Opa” “Dat is een rits, Elvire”
“Waarom? Opa”. “Wel Elvire, iedere morgen wordt de
rits opgedaan om m’n buik eens goed te kunnen
spoelen.” “Dat meen je niet, Opa!” “Jawel, Elvire” en
we proesten het uit.
Gedurende de tweede van mijn drie weken durend
verblijf, in wat ik toen ‘m’n luxe kamer met mooi
uitzicht in een vier sterren hotel’ noemde, stelde een
van de verpleegsters mij plots de vraag:
“Wat is jouw geheim Johan dat je elke dag
zo vrolijk bent?”
“Dit komt omdat ik m’n eigen boek van
binnen uit beleef, Christel”
Ze keek mij aan met grote ogen en zei:
“Jouw eigen boek !?!”
“Jawel, er ligt een exemplaar daar op de
tafel aan het venster.”
Er lag daar inderdaad een exemplaar van ‘Cruciale
dialogen’, want ik had, tot vijf minuten vòòr men mij


33
naar het OK vervoerde, aan de vertaling van hoofdstuk 1
naar het Frans gewerkt. Ik had die Franse vertaling toen
via e-mail naar Guy Bérat gestuurd: die zorgde namelijk
voor de verbetering. Het boek was daar echter blijven
liggen, want ik was m’n bed nog niet uit gekomen. De
verpleegster ging naar m’n tafel en pikte het boek op.
“Hé, Johan, jouw naam staat op de cover!”
“Dat is de gewoonte hé, Christel. Men drukt
steeds de naam van de schrijver op de
cover.”
Ondertussen gaf ik een summiere uitleg waarover het
boek ging. Over moeilijke babbels die men in het leven
meermaals had en gaf een paar voorbeelden in haar
context: cruciale dialogen met eigenwijze artsen, een
bazige hoofdverpleegster en eventueel lastige
patiënten… Christel bladerde in het boek en zei:
“Dit lijkt mij uiterst interessant, dat zou ik
wel kunnen gebruiken!”
“Meen je dat, Christel?”
“Natuurlijk Johan”.
“Dan krijg je een exemplaar van m’n boek”
“Krijg ik dit?” En ze toonde het boek dat ze
in haar handen had;
“Neen, dit exemplaar is te beduimeld. Ik
vraag ‘ons’ Rita wel om deze middag een
nieuw exemplaar mee te brengen.”
De volgende anderhalve week heeft Rita minstens
vijfentwintig exemplaren van m’n boek ‘Cruciale
dialogen’ meegesleurd naar Sint Jan.
Nadien heb ik meermaals verteld dat ik, door zelf
‘Cruciale dialogen’ van binnen uit te beleven, leerde dat
het een uitzonderlijk goed boek is. Je moet het echter
niet alleen lezen (wat al een hele klus is), je moet het
vooral dagdagelijks van binnen uit beleven. En dat is een
ander paar mouwen dan het begrijpen van het
‘vlindermodel’!


34
Deel V: De Transformatie
Het laatste deel van deze serie is uiteraard gewijd aan
het ‘doorgaan’ luik van het ‘sterk-weer-opstaan’ proces.
We zijn weer opgestaan en hebben verschillende opties
voor het doorgaan gecreëerd en overwogen. Die
verschillende opties kunnen gezien worden als besluiten.
Besluiten betekent niet hetzelfde als beslissen, hoewel
de twee begrippen soms (verkeerdelijk) als synoniemen
door elkaar gebruikt worden. Besluiten is afwegingen
maken, grondig over alternatieven nadenken en tot
besluit een keuze maken. Beslissen legt de nadruk op het
vastleggen van een afspraak, een antwoord gevend op de
vragen serie betreffende het gekozen besluit: “Wie, doet
wat, waar en wanneer?”
Het onderscheid tussen besluiten en beslissen zie je aan
de gemoedsgesteldheid van diegenen die het ‘passieve’
gedeelte van de cruciale dialoog afronden. Na een
besluit is er geen creatiespanning. Er werd namelijk niet
beslist iets daadwerkelijk te doen. Je kunt nu eenmaal
niet aangesproken worden op wat er besloten is. Gezien
er niets beslist is, heeft niemand zich tot iets verbonden.
Wanneer er een beslissing is genomen en deze bovendien
is vastgelegd, neemt men verantwoordelijkheid op. Er zal
dus iets dienen te gebeuren, waardoor creatiespanning
wel aanwezig is. Indien ik, in het kader van het ‘sterk-
weer-doorgaan’ proces, bovendien anderen van m’n
beslissing op de hoogte breng, weet ik dat ik op die
verantwoordelijkheid mijn beloftes waar te maken, kan
aangesproken worden. Dit is dan ook de raad die ik
meegeef. Zorg, tijdens jouw persoonlijk ‘sterk-weer-
doorgaan’ proces, ervoor dat mensen om je heen, die je
dierbaar zijn, op de hoogte zijn van je beslissing opdat
ze jou door eerlijke feedback zouden kunnen coachen.
Dit deel gaat over doorgaan door het effectief nakomen
van de beloftes die je aan jezelf hebt gemaakt. Ik noem
dit deel ook transformatie omdat gedurende die fase ik
mezelf transformeer. Ik groei naar een nieuwe
‘gecreëerde zelf’ met een nieuwe mindset. De oude
mindset wordt losgelaten, indien we niet terug afglijden
in oud stereotype gedrag. Deze transformatiefase vergt
ook de meeste energie.
Zoals reeds gesteld hoort men tegenwoordig vaak dat de
toekomst aan diegenen is die ‘wendbaar’ en ‘weerbaar’
zijn. Daarbij wordt het begrip wendbaar nogal eens
ingewisseld voor het synoniem ‘Agile’. Agile is voor mij
1. Besluiten vs.
Beslissen
2. Wendbaar &
Weerbaar


35
dan weer een synoniem voor Creatieve wisselwerking en
iemand die het Creatief wisselwerkingsproces van binnen
uit beleeft, is per definitie ook ‘resilient’ (weerbaar).
Een wendbare persoon heeft geen ‘updates’ nodig want
hij verbetert continu. Vandaar een van mijn favoriete
slagzinnen: (CI)²= Continuous Improvement through
Creative Interchange!
De transformatie is op de keper beschouwd een
transformatie van de mindset. Zien met nieuwe ogen is
zien van uit een nieuw denkkader, van uit een nieuwe
‘mindset’ zou m’n derde vader Charlie Palmgren stellen.
Diens mentor, Henry Nelson Wieman, zei ooit: “Creative
Interchange is the process that changes the mind, since
the mind cannot change itself.”
Beslissen betreft het omslagpunt tussen het opstaan en
het doorgaan. Beslissen heeft te maken met kiezen van
oplossingen uit de set die tijdens het vorige deel werd
gecreëerd. Die zullen in de laatste fase ‘Transformatie’
effectief worden uitgevoerd.
Het omslagpunt kan gevisualiseerd worden met m’n
Cruciale Dialoogmodel.
Er bevindt zich als het ware een ‘staande’ lemniscaat in
de ‘grote’ lemniscaat, die ik, in navolging van Lex Bos24
,
gekozen heb als basisvorm voor het Cruciale Dialoog-

24
Bos, Alexander H. Oordeelsvorming in Groepen. Proefschrift
Landbouwhogeschool Wageningen, H. Veenman & Zonen:
Wageningen, 1974.
3. Mindset
4. Omslagpunt


36
model. Het gaat als het ware om een dialoog rond de
hamvraag “Welke van de mogelijke oplossingen kiezen
we om daadwerkelijk uit te voeren?”. Deze ‘dialoog in de
dialoog’, waarbij ook de voor de acties nodige middelen
worden afgetoetst, dient de beslissing vooraf te gaan.
Stephen Covey schreef al meer dan twintig jaar geleden
in zijn nog steeds actueel boek: ‘The 7 Habits of Highly
Effective People’: “Begin met het einde voor ogen!”25
Die opdracht leidt naar de gegenereerde oplossingen,
oplossingen die, met inzet van de daartoe nodige
middelen, het gewenste doel, de gewenste toekomst
creëren.
Ook schuilt er waarheid in mijn parafrase van de
befaamde Edison quote: “Transformatie is voor 1%
inspiratie en voor 99% transpiratie”. De originele quote
heeft het over genialiteit. Je moet inderdaad geniaal zijn
om een transformatie ‘within time and whitin budget’
tot een goed einde te brengen.
Een ander belangrijk element ligt besloten in de paradox
van Henry Nelson Wiemans’ ‘two fold commitment’.
Enerzijds dient men ten volle voor de beslissing te gaan,
met gedrevenheid en hardnekkigheid, dus niet versagen
is de boodschap. Anderzijds dient met voortdurend
open te staan om te leren wat de veranderende
werkelijkheid te bieden heeft en dus durven te wijzigen,
indien die werkelijkheid daar om vraagt.
Inzet (commitment) is de bereidheid om alles te doen
wat nodig is om de acties die je gekozen en beloofd hebt
uit te voeren, ook daadwerkelijk te verwezenlijken. Het
gaat om de bereidheid buiten je ‘comfortzone’ te
treden. Onvoorwaardelijke inzet dus.
Intrinsieke motivatie is de prikkel om te doen wat je
beloofd hebt te doen. Het is de reden waarom je elke
dag weer je bed uit komt en weer de handen aan de
ploeg slaat.
Als je wel gemotiveerd bent, maar je hebt onvoldoende
commitment, dan zal de transformatie niet succesvol
zijn. Dan ben je iemand die wel de correcte droom heeft
maar denkt dat het vanzelf komt of niet bereid is zich
maximaal in te zetten. Hierdoor zal je vlug ontmoedigd
worden en uiteindelijk niet succesvol zijn.

25
Covey, Stephen R. The seven habits of highly effective people,
Fireside: New York, 1990. Habit 2, pp 95-144.
5. Commitment
en Intrinsieke
motivatie het
gouden duo


37
Als je wel de bereidheid hebt je maximaal in te zetten,
maar daartoe geen duidelijke reden (motivatie) hebt, zal
je uiteindelijk niet effectief zijn.
Beide, naast de passie voor het leven, zijn dus essentieel
voor succesvolle transformatie.
Intrinsieke Motivatie en Commitment zijn de
ingrediënten voor de basisconditie Tenaciteit. Tenaciteit
betekent “het vasthoudend nastreven van wat wordt
gewenst” en heeft als synoniemen vasthoudendheid,
volharding en doorzettingsvermogen. Het is het
volhoudend uitvoeren van het actieplan teneinde het
gewenste te realiseren. Tenaciteit omvat ook het
actieplan blijvend volgen totdat het beoogde doel
bereikt is of ophoudt redelijkerwijze bereikbaar te zijn.
Anders gesteld: het vasthouden aan een gekozen aanpak
totdat het beoogde doel bereikt is en niet versagen op
momenten van twijfel en ontgoocheling eigen aan
verandering.
Belangrijk is ook dat het vasthoudend gedrag niet
krampachtig en gesloten wordt, maar toegankelijk blijft
voor verstandelijke beredenering en bovendien berust op
een goed aanvoelen van de realiteit.
Endurance is patience concentrated.
Thomas Carlyle
Volharding is geconcentreerd geduld. Inderdaad, de
kernkwaliteit ‘geduld’ is een noodzaak om te volharden
in het verder bewandelen van de ingeslagen weg, totdat
de realisatie van het beoogde een feit is. Ook mag niet
uit het oog verloren worden dat elk veranderingsproces
tijd vergt. Geduldig uitvouwen van wat besloten werd, is
de boodschap.
Understand that your success in life won’t be
determined just by what’s given to you, or what
happens to you, but by what you do with all
that’s given to you; what you do with all that
happens to you; how hard you try; how far you
push yourself; how high you’re willing to reach.
True excellence only comes with perseverance.
President Barack Obama
(Remarks by the President at Kalamazoo
Central High School Commencement, June 2010)
6. Tenaciteit


38
Vasthoudendheid mag echter geen koppigheid worden.
Vasthoudendheid helt over naar koppigheid wanneer
doorgezet wordt zonder dat men met de realiteit
rekening houdt. Dan is men ook niet deskundig. Ook dat
is tenaciteit: het blijven observeren van de veranderende
werkelijkheid. Wanneer het daardoor duidelijk wordt dat
de gewenste realiteit op die manier onbereikbaar is of
wanneer door nieuwe gegevens duidelijk wordt dat er
betere oplossingen zijn, dient de aanpak grondig in vraag
te worden gesteld.
Koppig volharden,
wordt bijna altijd volharden in koppigheid.
Jean de Boisson
(Pseudoniem van Cees Buddingh)
De andere basisconditie van dit onderdeel van het ‘sterk-
weer-opstaan’ proces is interafhankelijkheid. Voor de
werkelijke uitvoering van onze beloftes om door te gaan
zijn we afhankelijk van anderen. Er is sprake van een
wederzijdse afhankelijkheid.
Interdependence is and ought to be
as much the ideal of man as self-sufficiency.
Man is a social being.
Mahatma Gandhi
In Stephen Covey’s reeds geciteerde boek ‘Seven Habits
of Highly Effective People’ wordt gesteld:
Our objective is to move progressively on a
maturity continuum from dependence to
independence to interdependence. Although
independence is the current paradigm of our
society, we can accomplish much more by
cooperation and specialization. However, we
must achieve independence before we can
choose interdependence.
Stephen Covey geeft daarbij de volgende betekenissen:
1 Afhankelijkheid: Jij moet voor mij zorgen;
2 Onafhankelijkheid; Ik zorg (eerst) voor mezelf;
3 Interafhankelijkheid: Wij leren van elkaar en
kunnen samen grootse dingen bereiken door
synergetische samenwerking.
7. Interafhanke-
lijkheid


39
Na de beslissing start dus een ‘lange tocht’ die meestal
niet vrijblijvend is. “When the Rubber meets the Road’ is
een typisch Amerikaanse uitdrukking, die ik van Charlie
Palmgren leerde. Zolang het besluit in de lucht hangt,
ondervindt het relatief weinig hinder, uiteraard in de
veronderstelling dat het niet uit de lucht wordt gescho-
ten (cf. de afknalzinnen). Op het moment dat het ‘landt’
en dus een beslissing wordt, ontstaat een enorme
wrijving, vergelijkbaar met de wrijving die de wielen van
het landingsgestel ondervinden wanneer een vliegtuig na
een vlucht opnieuw het tarmac raakt. Het moment dat
men overgaat tot actie ondervindt de belofte plots grote
hinder in zoverre dat veel beloftes uiteindelijk niet
volledig gerealiseerd worden.
Om die beloftes tijdens deze ruwe tocht te beschermen,
omvat deze fase naast de reeds vermelde basiscondities
Tenaciteit of Vasthoudendheid en Interafhankelijkheid
(i.e. van elkaar wederzijds afhankelijk zijn) volgende
vaardigheden:
• Het blijvend Herhalen en Evalueren van de
uitvoering van de beloofde activiteiten;
• Vragen om Feedback (Positive
Reinforcement en Corrigeren);
• Durven Wijzigen (indien nodig);
• Aandachtig beleven van het proces; het zó
belangrijke Procesbewustzijn.
Door het effectief ‘doorgaan’ verandert – terwijl de
wereld buiten ons niet ophoudt te veranderen – ook de
wereld binnen ons. Dit is ook nodig volgens W. Edwards
Deming. Deze kwaliteitsgoeroe verwoordde het zo:
“Nothing changes without personal transformation”.
Personal transformation can
and does have global effects.
As we go, so goes the world, for the world is us.
The revolution that will save the world
is ultimately a personal one.
Marianne Williamson
Voor verdere beschrijving van de vaardigheden verwijs ik
graag naar m’n boek ‘Cruciale dialogen’.
8. Vaardigheden


40
Vooral het blijvend bewustzijn van het creatief
wisselwerkingsproces tijdens de realisatie van de
beloofde acties is van groot belang. We zijn ons binnen
het procesbewustzijn er ook van bewust of wat we aan
het doen zijn, gedaan wordt met de intentie en de
gedragsvaardigheden van Creatieve Wisselwerking of dat
we eerder handelen vanuit onze Vicieuze Cirkel. Blijvend
verbonden zijn met het Creatief wisselwerkingsproces
staat garant voor het uiteindelijk blijven doorgaan!
Ten slotte hier nog eens het plaatje van het complete
‘sterk-weer-opstaan’ proces:

Het 'Sterk-weer-opstaan' proces

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

Similar a Het 'Sterk-weer-opstaan' proces

Similar a Het 'Sterk-weer-opstaan' proces (20)

Más de Johan Roels

Más de Johan Roels (20)

Het 'Sterk-weer-opstaan' proces