phil.history(ramon magsaysay)

1. MGA PAGBABAGO SA IBA’T IBANG PAMAMAHALA

2. Nang ipahayag ng mga Amerikano ang kalayaan ng Pilipinas noong Hulyo 4, 1946, nagsumigasig ang mga Pilipino na matamo ang inaasam-asam na mithiin: isangbansangmapayapa, may pagkakaisa, at maunlad. Hindi nagingmadali ang daan upang magkaroon ng katuparan ang mga pangarap na ito. Masalimuot at puno ng iba’tibang balakid ang daan tungo sa inaasam-asam ng mamamayang Pilipino. Sa buongpanahon ng pagsasarili, ang mga Pilipino ay nakaranas ng mga pagsubok na akala nila ay hindi na nila malalampasan. Gayunman, bawat nagdaang administrasyon ng Republika ay nakaranas din ng tagumpay. Bawat isa ay may kani-kaniyang programang ipinatupad at may kani-kaniya ring paraan ng paglutas ng suliranin ng bansa. Ngunit lahat sila ay naglayon na mapanatili ang demokrasya at matugunan ang lumalakingpangangailangan ng bansa. Bagamatbinatikos ang kawalan ng kakayahan ng mga nagingpangulo na lutasin ang dumaramingsuliranin ng bansa, ang bawatpanguluhan ay nagsikap na tugunan ang hamon ng pagsasarili at pagiging Malaya. Tatalakayin sa modyul na ito ang mga nagingambag ng anim na pangulongnaglingkod sa simula ng pagsasarili ng Pilipinas matapos ang panahon ng mga Amerikano. Tinatwag ang panahongiyon sa Ikatlong Republika. Handa ka na bang malaman ang kanilangnaitulong sa pamamahala ng ating bansa.

3. Maiiklingaralin sa modyulnaito: Aralin 1: Pamamahala ni Manuel Roxas Aralin 2: Pamamahala niElpidioQuirino Aralin 3: Pamamahala ni Ramon Magsaysay Aralin 4: Pamamahala ni Carlos P. Garcia Aralin 5: Pamamahala niDiosdadoMacapagal Aralin 6: Pamamahala ni Ferdinand E. Marcos

4. ANG PAMAMAHALA NI MANUEL A. ROXAS (1946-1948) Bilang pinakahulingpangulo ng Pamahalaang Komonwelt at unangpangulo ng Ikatlong Republika, naiatang sa balikatniPangulongRoxasang napakalakinghamon ng paglutas sa mga pangunahing suliranin ng bansa dulot ng digmaan.

5. Sa kanyangginawangtalumpati noong Hulyo 4, 1946, bilangpangulo ng Ikatlong Republika, binigyangdiinniPangulong Manuel Roxas ang dalawangpangunahinglayunin ng kanyang administrasyon. Una ay mapalaki ang produksyon at maibangongmuli ang industriyangwinasak ng digmaan. Ikalawa, patuloy na pagsuporta sa mga adhikaintungo sa isangmapayapangdaigdig sa pamamagitan ng pakikiisa sa EstadosUnidos. Bilangpagtugon sa kanyangunanglayunin na lutasin ang mga suliraningpangkabuhayan, nagpatupadsiRoxas ng mga programang pang-elektripikasyon, mga pagsasanay sa mga gawaingbokasyonal, at pag-aanyaya sa mga dayuhangkapitalistagaya ng mga Amerikano na magtayo ng kanilangnegosyodito sa bansa. Maka-AmerikanosiRoxas. Ito ay nagingmalinaw sa mga Pilipino noong inihayagniya sa kanyangtalumpati na dapatsumunod ang mga mamamayan sa EstadosUnidos at sa adhikainnito. Si Manuel RoxasBilangUnangPangulo ng Ikatlong Republika (1946- 1948)

6. Di nagtagal, ang Pilipinas na isa nang Republika, at ang EstadosUnidos ay nagsagawa ng kasunduan. Ito ay ang Treaty of General Relations. Ayon sa kasunduan, binawi at isinuko ng EstadosUnidos ang kanyangpag-aari, pangangasiwa, pananakupan at kapangyarihan sa buongkapuluanmalibanlamang sa mga base militar na mananatilingtagapagtanggol ng Pilipinas at EstadosUnidos. Habang hindi pa nakapagtatatag ng serbisyongdiplomatiko ang Pilipinas sa ibang bansa, kakatawaninmuna ng EstadosUnidos ang interes ng Pilipinas sa mga bansangwalaitongkinatawan. Sa kabilangdako, pumayag ang Pilipinas na akuin ang lahat ng pagkakautang ng lungsod, munisipalidad at lalawigan na umiral noong Hulyo 4, 1946. Sumang-ayon din ang Pilipinas na ipagpatuloy ang lahat ng obligasyon ng EstadosUnidos na nakapaloob sa kasunduan ng Paris, noong Disyembre 10, 1898. Sa pamamagitan ng KasunduangGeneral Relations, opisyal na kinilala ng EstadosUnidos ang kalayaan ng Pilipinas. Sa gitna ng pagtutolnina Luis Taruc, Claro M. Recto at Sergio Osmeña, naisulongniRoxas ang pagpapatibay sa Parity Rights noong Marso 11, 1947. Ang susog na ito ay nagbigay ng pantay na karapatan sa mga Amerikano sa paglinang sa mga likas na yaman ng bansa. BilangsuportakayRoxaspinagtibaynaman ng kongreso ang Bell Trade Act of 1946 na ipinanukalaniKongresista Jasper Bell ng Missouri. Ito ay nagtatadhana ng pagkakaroon ng malayangkalakalan sa pagitan ng Pilipinas at EstadosUnidosmulaEnero 1946 hanggang Hulyo 1954. Sa ilalim ng kasunduan, ang mga taripa sa iba’tibangproduktongAmerikano at Pilipino ay taunangmadaragdagan ng 5 % hanggangmaging 100 % pagsapit ng 1974.

7. Bukod pa dito, nilagdaan din niPangulong Truman angTydings Rehabilitation of Act 1946nanagtatadhanangpagtanggapngPilipinasng $620 milyonmula sa angEstadosUnidosupangmaipagawaangmganapinsalangdigmaan at maibalikmuliangmgapalingkurang-bayan. Sa gitnangpandaigdigangkrisis at kaguluhannoong 1948, naanyayahangmagpahayagngkatapatansiPangulongRoxas sa EstadosUnidos sa Kelly Theater sa Clark Air BasenoongAbril 15, 1948. Kinagabihan, habangsiRoxas ay nagpapahinga, siya ay inatake sa pusonanagingsanhingkanyangmaagangkamatayan.

8. Tandaan Mo! May dalawangpangunahinglayunin ang administrasyongRoxas: una ay ang mapalaki ang produksyon at maibangonmuli ang mga industriyangwinasak ng digmaan; at ikalawa ay patuloy na sumuporta sa mga adhikain na nagsusulong sa isangmapayapangdaigdig sa pamamagitan ng pakikiisa sa EstadosUnidos. Naipatupad sa panahonniRoxas ang Treaty of General Relations sa pagitan ng Pilipinas at EstadosUnidos. Ang Parity Rightsnamanay nagbigay ng pantay na karapatan sa mga Pilipino at Amerikano sa paggamit ng mga likas na yaman ng bansa sa mga gawaing pang-industriya. Ang Bell Trade Act of 1946 at Tydings Rehabilitation of Act 1946 ay ilan sa mga batas na nilagdaan ng mga Amerikanopara sa mga Pilipino noong panahon ng panunungkulanniPangulongRoxas. Hindi nataposniRoxas ang kanyangpanunungkulansapagkatsiya ay binawian ng buhay noong Abril 15, 1948 dahilan sa atake sa puso.

9. Pagkalipas ng dalawangarawpagkamatayniPangulongRoxas, ang kanyangpangalawangpangulo na siElpidioQuirino ay hinirang at nanumpa bilang, Pangulo ng Republika. Nang sumapit ang halalan noong Nobyembre 9, 1948, siya ay kumandidato at nagwagi. Naipagpatuloyniya ang pamumunobilangPangulo ng Republika. ARALIN 2ANG PAMAMAHALA NI ELPIDIO QUIRINO (1949-1953)

10. AngPangasiwaangQuirino May dalawangpangunahinglayuninangpangasiwaanniPangulongQuirino. Una ay angpagpapanumbaliktiwalangmgataongbayansapamahalaan. Sa gitnangkawalanngtiwalangtaongbayansapamahalaandahilsamalawakangkatiwalian, tinanggalniyaangmgapinunonanapatunayangnagsasamantalasakatungkulan. IpinagpatuloyniQuirinoangpagpapaunladsakabuhayanngbansa. Nagsikap din siyangmakapagbigayngkaragdaganghanapbuhaysalibu-libongmgaPilipinongwalanghanapbuhay. Ikalawa, layunin din niQuirinonamaibalikangkapayapaan at kaayusansabansa. Pangunahingsuliraningpangkapayapaanngbansa ay anglumalalangpag-aalsangmgaHuk.

11. IpinadalaniQuirinoangkanyangnakababatangkapatidnasi Antonio QuirinoupanghimukinangmgaHuknasumukona at bumaliksamapayapangpamumuhay. Hindi nagingmadaliangmgapangyayaridahilpinagdudahanngmgaHukangkatapatan at sensiridadngadministrasyongQuirino. AngsuliraninsamgaHuk ay ganapnanabigyanngkalutasanni Ramon Magsaysay na noon ay siyangKalihimngTanggulangPambansasaadministrsyonniPangulongQuirino. Napasukoni Magsaysay angmgapinunongHuk at sapamamagitanngamnestiya, sila ay binigyanniQuirinongpagkakataongmagbagongbuhaysa Davao kung saansila ay binigyanngmgatirahan at lupangmasasaka.

12. Pagtatatagng PACSA (Presidential Action Committee on Social Amelioration) nanaglalayongtulunganangmgamahihirapnapamilyalalonasapanahonngkalamidad. Pagtatatagng ACCFA (Agricultural Credit and Cooperative Financing Administration) upangtumulongsamgamagsasakanamaipagbiliangkanilangmgaprodukto. Pagtatatagngmgabangkosamgalalawiganupangmagpautangngpuhunangsalapisamgamagsasaka. Pagpapatibayngbatasna may kinalamansapagtataasngsahodngmgamanggagawa. Ilanpa samganagawaniPangulongQuirino ay angmgasumusunod:

13. Pinag-ibayoangmabutingpakikipag-ugnayansaibangbansasaAsya. PaglagdangKasunduangQuirino-Foster nanaglalayongisulongang. PagtutulunganngPilipinas at Amerikasapagpapaunladngbansa . AngAmerika ay magbibigayngsalapi at tulongteknikal. Samantala, angambagnamanngPilipinasnaman ay angmgamanggagawa.

14. Angpagpapanumbalikngpagtitiwalangmgataosapamahalaan at angpagbabalikngkapayapaan at kaayusansabansasapamamagitanngmabutingpakikitungosamgaHukangmgapangunahingnaiambagniPangulongQuirino. Angpagtatatagng PACSA at ACCFA angilanlamangsamgaprogramangipinatupadniQuirino. Sa panahon din niQuirinonaipatupadangkasunduangQuirino-Foster nanaglayongmapaunladangbansasapamamagitanngtulongpinansyal at teknikalngAmerika. TandaanMo!

15. PagkataposngapatnabuwangnegosasyonsamgaHuksatulongngemisaryongsiBenigno S. Aquino Jr. na noon ay manunulatsapahayagangSailig Mirror, ganapnasumukoangmgaHuksapamumunoni Luis Taruckay Ramon Magsaysay nanoo’yKalihimngTanggulangPambansa. Angpangyayaringito ay ganapnanagpahinasasamahanngmgaHuk. Gayundin, angkaganapangito ay lubhangnagpasikatkay Magsaysay. Dahildito, nangipinasyaniPangulongQurinonalumabangmulisahalalannoong 1953, hinikayatnamanngPartidoNasyonalistasi Magsaysay natumakborinsapagka-pangulo. ARALIN 3ANG PAMAMAHALA NI RAMON MAGSAYSAY (1953-1957)

16. Tinaloni Magsaysay siQuirinosahalalanngNobyembre 10, 1953 at siya ay hinirangnapangatlongpangulongRepublikangPilipinas. MalakirinangnagingtulongngmgaAmerikanosakanyangpagkapanalo. Ito ay sadahilangnagalitangmgaAmerikanokayQurinonangtumanggiitongbaguhinangtadhanangKasunduangLaurel-Langleynangpagbayarinlamangng 2 pisobawatisangdolyarangmganamumuhunang Pilipino samantalangangpalitan noon ay 1 dolyarsa 2.80 piso. Subalitanghigitnamahalaga ay angpagigingmalapitni Magsaysay samgamamamayan kung kayatsiya ay kanilangminahal.

17. Isangnatatangingarawsakasaysayanng mgaPilipino angnaganapnainagurasyonniPangulong Ramon Magsaysay. Sa kaunaunahangpagkakataon ay nagsuotng barong tagalogangPangulongRepublikasaarawngkanyangpanunumpa. Magingsi Carlos P. Garcia anghalalnaPangalawangPangulo ay naka-barong tagalog din. Bilangpangulo, pinagtuunanngpansinniPangulong Magsaysay angmgakaraniwangtao. Iminulatniyaangmgamamamayansakanilangkakayahannatulunganangkanilangisipan at sakabutihangmaidudulotngpagkakaisa at pagtutulungan. Ramon Magsaysay: AngPangulongKaraniwang Tao

18. 1) Pamamahagi o pagbibilingmgalupaingsakahansamgakasamangmagsasaka o samgawalanglupangsinasala. 2) Pagbibigayngpautangsamgamagsasaka, pagsasaayosngmgadaan at tulay, at paglalaanngtulongteknikalupangmapalakiangproduksyon. 3) Malawakangpagpapaunladnglingkurang-bayansamgabaryo. Upangganapnamaalisangligaligsamgabaryo ay ipinatupadni Magsaysay angmgasumusunodnaprograma:

19. Dahilsamgaprogramangiyon, nabasanangimpluwensyangmgaHuk at ngkanilangideolohiyamaka-komunismo. NanumbalikangpaniniwalangmgakasapingHuksamgapatakarangdemokratiko at mulingnakilahoksamgaprogramangpamahalaan. Upanglalongmagkaroonngganapnakatuparanangmgaprogramangnabanggit, ipinasani Magsaysay angAgricultural TenancyActnoong 1954. Ito ay nagbibigayngproteksyonsamgamagsasakasapamamagitanngpagbibigayngkarapatansakanilangmamilingsistemangnaisnilangmamagitansakanila at sa may-aringmgalupangkanilangsinasaka. Pinagtibay din niyaangAgricultural Tenancy Commission at angCourt of Agrarian Relationsupangmamagitan at ayusinangmgausaping may kinalamansapagsasaka.

20. Si Pangulong Magsaysay ay tinaguriangpangulongmasa. Ito ay sadahilanginilapitniyaangpamahalaansamgakaraniwangtao. Sa kabilangmalawakangpagbatikossakanya, binuksanniyaangMalakanyangangmgaordinaryongtao. Inimbitahan at pinapasoksilasaMalakanyangsatakdangpanahon. Pinalaganapniyaangnasyonalismosapamamagitanngpagsusuotng barong tagalog at pagsasalitangwikangpambansa. Ipinakitarinniyaangkanyangpagmamahal at pagmamalasakitsakaraniwangtaosapamamagitanngpagsabaysakanilasapagkain, pagtulogsamgaordinaryongpapag at paglalakadnangnakabakyasamgabukirinkasabaynila. Lagidin siyanghandasamganaismagpakuhanglarawannakasamasiya. Itinatag din niyaangPresidential Complaints and Action Committee (PCAC) upangtumanggapngmgakarainganngmgaordinaryongmamamayan at maparatingitosakanya, at mabigyanngsolusyon. Upangtugunananangmgapangangailanganngmgapamayanangetniko, itinatagniyaangCommission on National Integration .

21. Sa panunungkulanni Magsaysay, idinaosangManila International Conference of 1954 nanagbigaydaansapagkakatatagng SEATO (South East Asian Treaty Organization) noongSetyembre 1954. Si Pangulong Magsaysay angtinaguriangTagapagligtasngDemokrasyadahilansakanyangginawangpagtataguyodsademokrasya at pagliligtassaRepublikasabantangmgaHuk. Isinagawaniyaitosapamamagitanngpagdinigsamgapangangailanganngmgamagsasaka, pagpapaunladngmgakanayunan, at pagtuturongmgamakabagongparaansapagsasaka.

22. Sa gitnangkanyangmgaprogramangisinasagawaupangmaiayosanglipunang Pilipino, naaksidentesiPangulong Magsaysay noongMarso 17, 1957. Mulasa Cebu patungongMaynila, bumagsakangkanyangsinasakyangeroplanonanagingsanhingkanyangmaagangkamatayan. Nagingmaiklingunitkatangi-tangiangapatnataonniyangpanunungkulanbilangpangulongbansa.

23. AngkaraniwangtaoangnagingpokusngadministrasyonniPangulong Ramon Magsaysay. Tinaguriang “TagapagligtasngDemokrasya” siPangulong Magsaysay dahilansakanyangginawangpagtataguyodngdemokrasyasapamamagitanngpagliligtassaRepublikasabantangmgaHuk. Ipinatupadni Magsaysay angAgricultural Tenancy Act nanagbigayngproteksyonsamgamagsasaka. Sa administrasyonni Magsaysay naganapangManila International Conference of 1954 nanagbigaydaansapagkakatatagng SEATO noongSetyembre 8, 1954. Sa pamamagitanng PCAC, napakinggan at nasolusyonanni Magsaysay angmgakarainganngmgakaraniwangtao. TandaanMo!

24. AngnaiwangwalongbuwangpanunungkulanniPangulongMagsaysayay ay tinaposngikalawangpangulonasi Carlos P. Garcia natumayong pang-apatpangulongRepublika. Suriinnatin kung naituloyniyaangmgaadhikainnghinalinhangpangulo. ARALIN 4ANG PAMAMAHALA NI CARLOS P. GARCIA (1957-1961)

25. Sinasabinganghalalannoong 1957 angpinakamarumi at pinakamaingaynahalalansakasaysayanngbansasahalalangiyonnagwagisi Carlos P. Garcia bilang ika-4 naPangulongRepublikangPilipinas. Sa halalangitonataloangpangalawangpanguloni Garcia nasi Speaker Jose Laurel Jr. at nagwagiangkanyangkalabangsiDiosdadoMacapagalnamulasaPartido Liberal. Sa kaunaunahangpagkakataonsakasaysayanngbansa, angpangulo at pangalawangpangulongbansa ay hindikabilangsaisangpartidosapagkatsiya ay mulasaPartidoNacionalista. Si Carlos P. Garcia at angPatakarang Pilipino Muna

26. BatidniPangulong Garcia anglumalalangsuliraningpangkabuhayanngbansa kung kayatisinentroniyaanglahatngprogramangkanyangadministrasyonsapagtitipid. Ito angtinatawagnaAusterity measures.Angiba pang layuninni Garcia ay angmgasumusunod: MaiangatangkalagayangpangkabuhayanngPilipinassapamamagitanngFilipino First Policy o Pilipino Muna . Maitaguyodangdignidadngmga Pilipino sapamamagitanngpakikipag-ugnayansamgadayuhanhinggilsausapinngpagkakapantay-pantay. Matamoangpagkakapantay-pantayngkabuhayansapamamagitanngpagbibigayngpatasnapagpapahalagasaagrikulturaat industriya. Maitaguyodangkatarungangpanlipunan at kagalingangpanlahat. Mapigil, at kung maaari, ay mawakasanangkatiwaliansapamahalaan.

27. BinuhayrinniPangulong Garcia angkulturang Pilipino sapamamagitanngpagbibigayngmgagantimpala at parangalsamgamahuhusayna Pilipino salaranganngsining, agham, at panitikan. AngsikatnagrupongBayanihan ay kanyaipinadalasaibangbansaupangipakitaangiba’tibangkatutubongsayawngmga Pilipino.

28. Bagamatmahusay at maayosangprogramangpangasiwaanniPangulong Garcia, nagpatuloynamanangmgasuliraningdalangpagsilangngIkatlongRepublika. Angmgaito ay angpatuloynapagtaasngmgapresyongbilihin at mgakatiwaliansapamahalaan. SinasabingangmgamalalapitsaMalakanyang ay biglangnagsiyamansamantalangdaliangtumaasangbilangngmganaghihirap. Naragdagan din angsuliraninngkapayapaan at kaayusansabayan. AngmgaitoangsinasabingnagingdahilanngpagkataloniPangulong Garcia sahalalannoongNobyembre 14, 1961 labansakanyangpangalawangpangulonasiDiosdadoMacapagal.

29. Sa panahonngadministrsyong Garcia, sakauna-unahangpagkakataonsakasaysayanngbansaangpangulo at pangalawangpangulo ay nagmulasamagkaibangpartidopulitikal. Ipinatupadni Garcia angFilipino First Policy o Pilipino Munaupangmapatatagangkabuhayanngmgamamamayan. Natalosi Carlos P. Garcia ngkanyangpangalawangpangulongsiDiosdadoMacapagalnangmulisiyangkumandidatosapanguluhan TandaanMo!

30. ARALIN 5ANG PAMAMAHALA NI DIOSDADO MACAPAGAL (1961-1965) Sa paghahangadnamagkaroonngpanibagongpag-asa, ibinotongmgamamamayang Pilipino siDiosdadoMacapagalbilangpanglimangpangulongRepublikangPilipinasnoong 1961. Sa kanyangtalumpatisakongresonoongEnero 22, 1962, inisa-isaniPangulongMacapagalangkanyangmgalayuningpangkabuhayan. Tunghayannatinsaaralingitoangsistemangkanyangpamamalakad.

31. PamahalaanniPangulongMacapagal NilayonngadministrsyongMacapagal naipinatupadangmgasumusunod: Bigyanng solusyonanglumalalangsuliraninngkawalan nghanapbuhay. Magkaroonngsapatnapagkainparasamamamayantuladngpalay at mais. Magkaroonnghigitnapagkakakitaanparasamgamamamayan. Mapataasangantasnapamumuhayngbawatmamamayang Pilipino. KasamasamgaunangbinigyangpansinniPangulongDiosdadoMacapagalsakanyangpanunungkulanangsuliranintungkolsamgalupangsakahan. NoongAgosto 8, 1963, pinagtibayngkongreso and Agricultural Land Reform Code o RepormasaLupangPansakahannanaglalayongmapabutiangkatayuanngmgamagsasaka. Ito ay inprubahan at ipinatupadkaagadniPangulongMacapagal.

32. Si PangulongMacapagal din angnaglipatngpetsangArawngKalayaanngbansasaHunyo 12 sahalipnaHulyo 4. Kung atinggugunitain, angpagpapahayagngpagsasarilingPilipinasnoongHulyo 4, 1946 ay ginawaniPangulong Roosevelt ngEstadosUnidosnanatapatnamansakaarawanngkalayanngAmerika. AngHulyo 12, 1898 angpetsa kung kalian ipinahayagni Hen. Emilio Aguinaldo saKawit, Cavite angkasarinlanngmga Pilipino. Para kayPangulongMacapagal, marapatlamangnaang Pilipino angmagdeklarangkanilangkalayaan. Sa kasalukuyan, angHulyo 4 ay ipinagdiriwangbilangArawngPagkakaibiganmga Pilipino at Amerikano.

33. Pinaunladdin niPangulongMacapagalang Pilipino bilangWikangPambansa. IpinagpatuloyniyaangpinasimulanniPangulong Quezon ngKomonwelt. Ipinag-utosniyaangpaggamitngWikangPilipinosamgaselyo, pasaporte, alituntuninsatrapiko at mga memo at kasulatang pang-diplomatiko. Sa panahonngadministrasyonniPangulongMacapagal, pormalnanaghainngpag-aangkinangPilipinassa Sabah. Maalaaalasamodyul 2, nanaisngPilipinasnamulingmapasaatinang Sabah sadahilangsakopitongteritoryongPilipinas. Bukoddoon, saganasalikasnayamanang Sabah at maramingPilipinong Muslim angnakatiradoon. Pinamunuan din niPangulongMacapagalangpagtatatagngMaphilindoo samahanng Malaysia, Pilipinas at Indonesia upangmapanatiliangmapayapangpag-uugnayansapagitanngtatlongbansa.

34. Nakilalaangkatatagan ring angkatataganniniPangulongMacapagalsapaglutasiskandalongginawani Harry Stonehill. Si Stonehillisang ay maimpluwensiyangmangangalakalnaAmerikanonagumamitngsalapiupangmakialamsapamahalaan at mapalawakniyaangkanyangnegosyosaPilipinas. Siya ay pinaalis at pinabaliksaEstadosUnidosniPangulongMacapagalnangmatuklasanangmgakaganapangito. Sa administrasyonniPangulongMacapagal, tinanggalangregulasyongkumokontrolsapalitangpisosadolyar, o angDecontrol Program. Para kayPangulongMacapagal, magbibigaydaanangprogramangitosapanunumbalikngsiglangkumpetisyon at negosyosaPilipinashindilamangsapagitanngmgaPilipinongnegosyantekundimagingsamgadayuhan din. Ngunitsahalipnamakatulongsakrisis pang-ekonomiyangbansahindinakayananngmgaPilipinongnegosyanteangkumpetisyon. MinabutingmaramingPilipinongnegosyantenamagsaranalamangngkanilangpagawaan. Ditonagsimulaangunti-untingpaghiwaangmgaindustriyang Pilipino. DahilsanagdiskuntentongmamamayankayMacapagalhinggilsamgaprogramang pang-ekonomiyasiya ay natalosahalalannoong 1965.

35. Tandaan Mo! Sa panunungkulanniPangulong DiosdadoMacapagalpinagtibayng kongresoangAgricultural Land Reform Codenanaglalayongmapabutiangkatayuanngmgamagsasaka. InilipatniMacapagalangpetsangkalayaanngPilipinasmulasaHulyo 4 saHunyo 12. Sa administrasyonniPangulongMacapagalpormalnanaghainngpag-aangkinangPilipinassa Sabah. PinamunuanniMacapagalangpagtatatagng MAPHILINDO o Samahanng Malaysia, Pilipinas at Indonesia. Nagingbalakidsapag-unladngekonomiyangbansaangDecontrol ProgamnaitinataguyodniPangulongMacapagal.

36. ARALIN 6ANG PAMAMAHALA NI FERDINAND E. MARCOS (1965-1986) Dahilsasentimyento at diskontentongmgamamamayansapatuloynalumulubhangkrisis pang-ekonomiyangbansasailalimngpamahalaangMacapagal, nanalosahalalannoong 1965 siSenador Ferdinand E. Marcos. Dalaangpangakongrepormasalupa, trabaho, pagbabangpresyongbilihin, pagtaasngsahod, pag-aalisngnepotismo at katiwaliansaserbisyongpampamahalaan, ipinangakoniPangulong Marcos na “AngPilipinas ay mulingmagigingdakila”. Ito ay kanyangipinahayagsaarawngkanyanginagurasyon. Si Marcos at Fernando Lopez angkaunaunahangpangulo at pangalawang-pangulongPilipinasnananumpasatungkulinsaWikang Pilipino.

37. AngUnangTerminongPamahalaang Marcos (1965- 1969) Si Pangulong Marcos ang may pinakamahabangpanahonsapagigingpangulongPilipinas. Umabotsiyangdalawampungtaonsapuwesto. Dalawangmagkasunodnaterminoangkanyangpanunungkulan. Sa parehongpagkakataon, siya ay inihalalngtaongbayan. Sa kanyangunangtermino, sinikapniPangulong Marcos namapabutiangpananalapingbansasapamamagitanngpinag-ibayongpangongolektangbuwis, at pangungutangsaiba’tibangdayuhanginstitusyonngpananalapi.

38. Naritoangkanyangmganagawasaunangapatnataonngkanyangpanunungkulan: Pagpapatupadngprogramasamalawakangpagpapagawangmgaimprastrakturagayangmgakalsada, tulay, patubig, paaralan, LRT, at iba pa. Ito angnagingdahilan kung bakitsiyatinawagnaInfrastructure Man. Paghihigpitsailegalnapagpasokngmgaproduktongdayuhan. Pagtulongsamgamagsasakaupangmaparamianganingbigas. Pagbibigayngpahintulotsamga Pilipino namagtungosa China.

39. Pagpigilsakarahasan. Pagpapalaganapnangmaayosnaserbisyongpangkalusugansamgapook rural. PagpupulongsainternasyonalMaynilanoongOktubre24-26, 1966 nanaglalayongmapalakasangugnayanngPilipinassamgadayuhangKomunistangbansasarelihiyon. Kabilangsamgadumalorito ay mgabansangAmerika, Australia, New Zealand, Timog Korea, Thailand at Timog Vietnam. Pagpapadalangmgainhinyero, doctor at mgasundalosaVietnamupangtulunganangmgabiktimangdigmaan at suportahanangEstadosUnidos. Tinawaganggrupongitona PHILCAG o (Philippine Civic Action Group).

40. AngIkalawangTerminoniPangulongMarcos(1969-1972) Noong1969, sagitnangmalawakangpagbatikosnaginamitniyaangmakinaryangpamahalaansakanyangkampanya, mulingnanalosiPangulong Marcos bilangpangulo at si Fernando Lopez, bilangpangalawangpangulongPilipinas. Nagingkauna-unahangpangulonanaihalalmulisatungkulinsapangalawangterminosaPangulong Marcos.

41. Taliwassamgamagagandangnagawani Marcos sakanyangunangtermino, saikalawaniyangtermino ay lumubhaangmalalakingsuliraningpambansa: Isa-isahinnatinangmgamakasaysayangpangyayaringnaganapsapanahongito. PagsilangngAktibismo Dahilansamalawakangpagsasamantalangilangpulitikonagingisangmalakingpuwersaangmgamag-aaral. Naginglamansilangmgalansangan at doonipinarinigangkanilangpuna at batikossamaramingbagaygayang: patuloynalumalaganapnakatiwaliansapamahalaan; paglabagsakarapatangpantao; pagtaasngtuition fee;militarisasyon at pang-aabusongmga military; angpananatiling base militarngEstadosUnidos; at mgamalingpatakaranngpamahalaan. Tuladngmaraming Pilipino, hinilingngmgamag-aaralnamagkaroonngsaligang-batasnamakatutugonsamgapangangailanganngmga Pilipino at naaayonsapanahon. Sa simula, angmgarally at demonstrasyon ay nagingtahimiksubalitdinagtagalangmgaitomagingmarahas at magulo at nahaluanngideolohiyangkumunismo. Nang lumaonnagingmadugoanglabanansapagitanngmgaestudyante at alagadngbatas at militar. Angpinakamadugonglabanan ay naganapnoongEnero 30, 1970, nangpilitinngmgamag-aaralnapasukinangMalakanyang. Animnamag-aaralangnapatay at dimabilangangsugatan. AngpangyayaringitoangtinawagnaLabanansaMendiola.

42. Nagingsunud-sunodangmgawelga at demonstrasyonnaisinagawangmgamag-aaral at manggagawa, bunsodnglumalalangkrisispangkabuhayan at diskuntentongmamamayan. AngpanahongitoangkinilalasakasaysayannaFirst Quarter Storm. SuliraninsaPambansangKapayapaan at Kaayusan Lumaganapdin angkrimensabansa. Dumamiangwalanglisensyangmgabaril. Naglitawanangmgaprivate armies ngmgapulitiko.Tumaas din angbilangngmgamamamayangnaghihirap. Samantalaangmga Marcos cronies (kamag-anak, kaibigan at kapartido) ay gumamitngkapangyarihan at karahasanupangmaisulongangkani-kanilangpansarilinginteres at kapakanan.

43. ImpluwensyangKomunista Dahilansalumalalangsitwasyonngmgamahihirap, angmga halos nalupignaHuksapanahonniPangulong Magsaysay ay mulingbumangon at nagtatagngCommunist Party of the Philippines (CPP) or PartidoKomunistangPilipinas. Nabuoangkomunistanggerilya - angNew People’s Army (NPA)- sapamumunoni Jose Ma. Sison. Maramingnahikayatnalumahokditokabilangnaangmgamatatalinongestudyante, magsasaka, manggagawa at magingmgapropesyonal at intelektual. Malawakanangmgademonstrasyonnaisinagawangmgakabataan. Sa kanilangpagmamartsa, sila ay may dalangpulangbandila at sumisigawngmgakataganglabansapamahalaanhabangnakataas at nakatikomangkanilangmgakamao. Kalimitangnatatapossakarahasanangmgademonstrasyongito.

44. Pagsilangng MNLF AngMNLF o angMoro National Liberation Front, ay naitatagnoongkalagitnaanng 1970 niNurMisuari, isang Muslim at dating mag-aaralngUnibersidadngPilipinas. Sa mahabangpanahon, nagtanimnghinanakitangmga Muslim sapamahalaandahilinakalanilangsila ay pinabayaanna. Kaya’tangnagingpangunahinglayuninniMisuari ay humiwalayang Mindanao saPilipinas at maitatagangisangnagsasarilingrehiyonnatatawagingBangsa Moro Republic. Maramingtaon ding nagtagalangmadugonglabanansa Mindanao sapagitanng MNLF at SandatahangLakasngPilipinas o Armed Forces of the Philippines (AFP). Sa pagnanaisnawakasanangumiiralnatunggaliansapagitanngmga Muslim, humingingtulongsiPangulong Marcos saiba pang bansang Muslim. Isangkasunduanna may layuningwakasanangalitansapagitanngpamahalaan at MNLF angisinagawanoongDisyembre 26,1976 sa Tripoli, Libya. Ito ay tinawagnaTripolis Agreement. Naipatupadangtigil-putukan o ceasefirenoongEnero 20, 1977.

45. MgaPambobombasaKalakhangMaynila Sa gitnangpaghahandaparasahalalanglokalngmgasenador at pinunongmgabayan at lalawigannoong 1971, naganapangmarahas at madugongpambobombasaKalakhangMaynila. NoongAgosto 21, 1971, angPartido Liberal, mgaoposisyonnapinamumunuanniSenador Gerardo Roxas, ay nagsagawangproklamasyonsa Plaza Miranda saQuiapo, Maynila. Angproklamasyongito ay dinaluhanng halos lahatngmataasnapinunongpartidomalibankayBenigno Aquino Jr. Angarawnaito ay nagingmahalagaparasakasaysayanngbansadahilansadalawanggranadaangibinatosaentabladonanagingdahilanngpagkamatayngwalongkatao at pagigingsugatanngiba pang dumalosaproklamasyon.

46. Hindi ritonagwakasangpambobomba, sinundan pa itongpagbombasaJoe’s Department StoresaAvenida Rizal, Maynila at saCultural Center of the Philippines.SinasabinganggrupongLight a Fire Movementnina Ed Olaguer at Steve Psinakisangresponsablesamgapambobombangnaganap. Dahilsanangyarisa Plaza Miranda, sinuspindeniPangulong Marcos angpribilehiyongWrit of Habeas CorpussabisangProklamasyonBlg. 889. Angpribilehiyongitoangnagbibigayngkarapatansaisangtaongnadakip at ikinulongnaitanongsahukuman kung makatwiran o ayonsabatasangginawangpagdakip at pagkulongsakanya. Sinuspindeangpribilehiyongitoupangmadalingmadakipangmgapinaghihinalaangkasangkotsapambobola at upangmabawasan at matigilangkarahasannalumalaganapsabansa.

47. TandaanMo! Si Marcos angkauna-unahangpangulonanaihalalmulisakasaysayanngbansa. Tinaguriang “Infrastructure Man” si Marcos dahilsamaramingmgatulay, kalsada, at patubignakanyangnaipagawasakanyangunangtermino. Angmgasumusunodnasuliraninangnaganapsaikalawangterminoni Marcos: Pagsilangngaktibismo. SuliraninsaPambansangKapayapaan at Kaayusan PagigingaktibongmgaKomunista Pagsilangng MNLF PambobombasaKalakhangMaynila