BilgeTonyukuk

BİLGE GÜÇ
T O N Y U K U K
15 Temmuz 2018
Levent Ağaoğlu
Yesevi Vakfı Sunumu
KüçükAyasofya, Sultanahmet

Tonyukuk, Ahmed Yesevi, Atatürk, Özal
“Yazmanıza çok sevindim.
Tonyukuk bizim tarihimizde kendime en yakın bulduğum kahramanım.
Özal kitabımı Türkistan Piri Hoca Ahmed Yesevi ve evlatlarına ithaf eylemiş idim.
Dilerim bir gün oturup yüzyüze konuşuruz.
1400 sayfalık Atatürk biyografisini henüz tamamladım.
Bundan sonra biyografi yazmak istemiyorum.
Ancak Tonyukuk'u onun biyografisini yazabilecek kadar öğrenmek için ahdettim.”
Prof Dr Hikmet Özdemir
Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın Başdanışmanı ve
Siyaset Bilimcisi
14-07-2018

AYASOFYA, TONYUKUK, YESEVİ
ZEMİN: KÜÇÜK AYASOFYA 527-537
Tarihi bir mekandayız.

Tonyukuk Yazıtı Fotoğrafları
http://leventagaoglu.blogspot.com/2017/07/tonyukuk-yazt-secme-
fotolar.html

Kimdir?
Kalemlerin ve Kılıçların Efendisi
Bilge Kahraman
Görevleri/Unvanları
• Yunzhong (Chanyü) mülteci bölükler müfettişi (Çin)
• Apa Tarkan: Büyük Tarkan. Başkumandan (Yazıt.satır 34)
• Ayguçı: Sözcü. Kağanın Sözcüsü. (Yazıt. Satır. 10.21.29.49)
• Ayıgma: Sözcü (Yazıt satır 5)
• Baga : Tarkan unvanını niteleyen bir sıfat (Yazıt.satır.6)
• Buyla: Unvan (Yazıt.satır.6)
• Buyla Baga Tarkan
• Çabış: Başkumandan (Yazıt. Satır7)
• Tarkan: Unvan (Yazıt.satır 6.34)
• Tunyukuk: Başvezir. En Yüksek İdari unvan (Yazıt. Satır 35)
• Yabgu: Hükümdar
• Hizmet verdiği Kağanlar: İlteriş (Kutluğ) Kağan, Kapkan (Bögü) Kağan, Bilge
Kağan

A
• ALTAY DAĞLARI
• ANAYASA
• ASYA
• Büyük Asya
• Küçük Asya
• AŞİDE
• Soyu: "Aşina" ailesinin akrabalarından Göktürk "Aşide" ailesindendir. Asena
Türk mitolojisinde dişi bir kurt adıdır. O "tamamen şaman simgesi" olup, bir
Göktürk milli söylencesiyle birleştirilir. Göktürkler ve diğer Türk göçebe
imparatorluklarının kurucusu ve yönetenleri, Aşina sülalesindendir.

Altay Dağları / Dağ Başını Duman Almış
Altay dağlarını
yolsuzun aştık,
İrtiş ırmağını
geçitsizin geçtik.
Ben Bilge Tunyukuk:
Altay dağlarını
aşarak geldik,
İrtiş ırmağını
geçerek geldik.
Buralara kadar gelenler
"Geliş zordu!" dediler,
ama pek de
zorluk hissetmediler.
Tonyukuk Yazıtı'ndan

Anayasa: Bilge Tonyukuk Yazıtı
BİRİNCİ TAŞ
1. Bilge Tunyukuk, ben kendim, Çin yönetimi sırasında doğdum. Türk halkı (o zaman) Çin'e bağımlı idi.
2. Türk halkı, (kendi) hanını bulmayınca, Çin'den ayrıldı; han sahibi oldu; (fakat) hanını bırakıp Çin'e yeniden bağımlı oldu. Tanrı
şöyle demiş olmalı :
3. hanını bırakıp (yine) bağımlı oldun." (Türk halkı yeniden) bağımlı olduğu için Tanrı "Öl!" demiş olmalı. Türk halkı öldü, mahvoldu,
yok oldu. Türk Sir halkının ülkesinde
4. boy kalmadı. Dağda bayırda kalmış olanları toplanıp yedi yüz (kişi ) oldu. (Bu yedi yüz kişilik kuvvetin) iki bölüğü atlı idi, bir
bölüğü yaya idi. Yedi yüz kişiyi
5. sevk eden üstleri "Şad" idi. "Sözcüm ol!" dedi; sözcüsü ben idim, Bilge Tunyukuk. "(Bunu) kağan mı yapayım?" dedim,
düşündüm: İnsan zayıf boğalarla semiz boğaları uzaktan
6. bilmek zorunda kalsa, hangilerinin semiz boğa, hangilerinin zayıf boğa olduğunu bilmez imiş diye öylece düşündüm. Ondan
sonra, Tanrı akıl verdiği için, (onu) ben kendim kağan yaptım. Bilge Tunyukuk Buyla Bağa Tarkan
7. sayesinde İlteriş kağan olarak güneyde Çinlileri , doğuda Kıtay'ları, kuzeyde Oğuz'ları pek çok öldürdü. Danışmanı (ve) kumandanı
ben idim. Çuğay (dağlarının) kuzeyinde, Karakum'da oturuyor idik.

8. Yaban hayvanları yiyerek, tavşan yiyerek yaşıyorduk. Halkın boğazı tok idi.Düşmanlarımız çepeçevre ocak gibi idi; biz (ortadaki)
aş gibi idik. Böylece oturur iken Oğuz'lardan bir kaçak geldi.
9. Kaçağ(ın) sözleri şöyle (idi): "Dokuz Oğuz halkı üzerine (bir) kağan tahta çıktı" diyor. "(Bu kağan) Çin'e General Ku'yu göndermiş;
Kıtay' lara Tongra Eşim'i göndermiş. (Bunlarla) şöyle haber göndermiş : "Azıcık Türk (halkı?)
10. gelişiyormuş. Kağanları cesur imiş, sözcüleri akıllı miş. O iki kişi var oldukça, sizi, Çinlileri öldürecektir derim; doğuda Kıtay'ları
öldürecektir derim; bizi, Oğuz' ları
11. öldürecektir şüphesiz, derim. (Siz) Çinliler güney tarafından saldırın, (siz) Kıtay'lar doğu tarafından saldırın, biz (de) kuzey
tarafından saldıralım. Türk Sir halkı, ülkesinde, asla gelişmesin. Mümkünse, tümüyle yok edelim,
12. derim." Bu haberi işitip gece uyuyasım gelmedi, gündüz oturasım gelmedi. Ondan sonra kağanıma ricada bulundum. Şöyle ricada
bulundum: "Çinliler, Oğuz' lar (ve) Kıtay' lar, bu üçü birleşirlerse
13. (biz) çaresiz kalırız. Kendi iç (kuvvetler)i (ile) dış (toprakları tutmuş gibiyiz. (Bir şey) yufka iken (onu) delmek kolay imiş, ince olanı
(da) kırmak kolay; yufka, kalın olursa (onu) delmek zor imiş, ince
14. yoğun olursa (onu) kırmak zor imiş. Doğuda Kıtay'dan, güneyde Çin'den, batıda batıdan, kuzeyde de Oğuz'lardan gelecek iki üç bin
(kadar) askerimiz var mı ne?" Böylece ricada bulundum.
15. Kağanım, (benim) kendimin, Bilge Tunyukuk'un arz ettiğim ricamı dinlemek lutfunda bulundu. "(Orduyu) gönlünce sevk et!" dedi.
Kök Öng ırmağını geçerek (orduyu) Ötüken dağlarına doğru sevk ettim. İngek gölcüğü ile Tola (ırmağın)dan Oğuz'lar (üzerimize) geldi.

16. Ordusu (altı bin kişilik) imiş. Biz iki bin kişi idik. Savaştık. Tanrı buyurdu, (Oğuz'ları) bozguna uğrattık ;
ırmağa düştüler. Bozguna uğrayanları da yollarda ölüp kaldılar. Ondan sonra Oğuz'ların hepsi geldi, (boyun
eğdi).
17. (Türk hakanını), Türk halkını Ötüken toprağına ben kendim, Bilge Tunyukuk, (getirdim). (Türk halkı) Ötüken
toprağına yerleşmiş diye haber alıp güneydeki halklar, batıdaki, kuzeydeki ve doğudaki halklar (üzerimize)
geldiler.
18. (Biz) iki bin (kişi) idik. (İki ordumuz) vardı. Türk halkı (yaratılalı), Türk kağanı tahta oturalı, Şantung
şehirlerine, denize vardığı yok imiş. Kağanıma arz edip ordu sevk ettim.
19. (Kağanımı) Şantung şehirlerine, denize kadar, götürdüm. (Kağanım) yirmi üç şehri zapt etti. (Önceleri)
uykusu kaçarak yurtta yata kalıyordu. (Çünkü), Çin imparatoru düşmanımız idi, On-Ok kağanı düşmanımız idi,
20. (kalabalık Kırgız), güç(lü kağan düşmanımız) oldu. Bu üç kağan birbirine akıl danışıp "Altay dağları üzerinde
buluşalım!" demişler. Şöyle akıl danışmışlar: "Doğu Türk kağanına doğru ordu sevk edelim!" demişler, "Eğer
onların üzerine ordu sevk etmezsek, ne zaman olsa, onlar bizi,
21. kağanları cesur imiş, sözcüleri de akıllı imiş, ne zaman olsa, öldüreceklerdir. Üçümüz birleşip ordu "sevk
edelim, (onları) tümüyle yok edelim!" demişler. Türgiş kağanı şöyle demiş: "Benim halkım orada olacaktır!"
demiş.
22. "(Türk halkı) kargaşa içindedir; Oğuz'ları da huzursuzdur" demiş. (Türgiş kağanının) bu sözlerini işitince gece
uyuyasım gelmiyordu. (gündüz) oturasım gelmiyordu. O zaman düşündüm işte:
23. "(Önce Kırgız'lara sefer etsek iyi olur)" dedim. "Köğmen yolu bir imiş, (o da) kapanmış" diye işitip "Bu
yoldan yürüsek iyi olmayacak" dedim. Kılavuz istedim. Bozkırdaki Az'lardan bir adam buldum.

24. (Ondan şöyle) işittim: Az ülkesi (yolu) Anı (ırmağı boyunca) imiş. (Ancak) bir atın geçebileceği kadar imiş. (Kendisi?) o yoldan (bir
kez) gitmiş. Ona sorup "Bir atlı gitmiş olduğuna göre o yoldan yürüyebiliriz" dedim. Düşündüm. Kağanıma
25. arz ettim. Orduyu yürüttüm. (Beylere) "Askerleri atlara bindirin!" dedim. Ak Termel (ırmağını böylece) geçerek zaman kazandım.
(Askerleri) at üzerine bindirip karları söktüm. Yukarıya doğru, atları yedeğe alarak, yaya vaziyette ağaçlara tutuna tutuna (askerleri)
dağa ağdırdım. Öncü askerleri
26. (karları ) yoğururcasına yürütüp ormanla kaplı doruğu aştık. (Ondan sonra) yuvarlanarak indik. On gecede yandaki engeli
dolanarak gittik. Kılavuz yanıldı ve boğazlandı. Sıkılıp kağan "Sürün atları!" demiş.
27. Anı ırmağına vardık ..... O ırmak boyunca yol aldık. Tırmanmak için (askerleri atlardan) indiriyorduk. Atları ağaçlara bağlıyorduk.
Gece gündüz dört nala gittik. Kırgız'ları uykuda iken bastık.
28. (Uykuları)nı mızraklarımda açtık. (Bu arada) hanları ve orduları toparlanmış. Savaştık, mızrakladık. Hanlarını öldürdük. Kırgız halkı
kağana teslim oldu, boyun eğdi. Döndük. Köğmen dağlarını dolanıp geldik.
29. Kırgız'lardan döndük. (Bu arada) Türgiş kağanından kaçak geldi. Sözleri şöyle idi:"Doğu kağanına karşı sefer edelim" demiş, "Sefer
etmezsek, bizi, kağanı cesur imiş, sözcüsü akıllı imiş, ne zaman olsa
30. bizi mutlak öldürecektir" demiş. (Kaçak er) "Türgiş kağanı sefere çıkmış" dedi, "On-Ok halkı tümüyle sefere çıkmış diyorlar;
(içlerinde) Çin askerleri (de) var imiş." Bu sözleri işitip kağanım "Ben karargaha ineyim" dedi.
31. Hatun yok olmuş idi. "Onun cenaze törenini ) yaptırayım" dedi. "Ordu, (siz) gidin," dedi, "Altay dağlarında oturun," dedi.
"Kumandan (olarak) İnel Kağan ile Tarduş'ların Şadı görev yapsınlar!" dedi. Bilge Tunyukuk'a, bana dedi (ki):

32. "Bu orduyu sevk et," dedi, "(suç işleyenlerin) cezalarını dilediğin gibi ver.
Ben sana (daha) ne diyeyim?" dedi, "(Düşman) gelir ise görülüp gelir; gelmez
ise haberlerini alarak oturun!" dedi. Altay dağlarında oturduk.
33. Üç kaçak kişi geldi. Sözleri bir (idi): "Kağanları orduyla sefere çıktı. On-Ok
ordusu tümüyle sefere çıktı diyorlar. Yarış ovasında toplanalım !" demiş. Bu
sözleri işitip kağana bu haberi gönderdim. Kağan tarafından yanıtı (şöyle)
34. getirdiler: "Oturun!" diye, demiş. "Atlı devri yeleri ve gözetleme
kulelerini iyi yerleştir. Baskına uğratma!", demiş. Bögü Kağan, bana böyle
(haber) göndermiş. Apa Tarkan'a (ise) gizli mesaj göndermiş: "Bilge Tunyukuk,
aksi mizaçlıdır, öfkelidir.
35. Orduyu sevk edelim, diyecektir. Kabul etmeyin!" Bu haberi duyunca
orduyu sevk ettim. Altay dağlarını yolsuzun aştık, İrtiş ırmağını geçitsizin
geçtik. Geceleri akın ettik. Bolçu'ya tan atarken vardık.

İKİNCİ TAŞ
36. (Bu arada bir) haberci getirdiler. Sözleri şöyle: "Yarış ovasında yüz bin asker toplandı" diyor. Bu haberi
duyunca beyler hep birlikte
37. "Dönelim; temizin (yani "savaşıp yenilmemişin") utancı (savaşıp yenileninkinden) daha iyidir!" dediler. (Ben
de şöyle dedim:) "Ben şöyle diyorum, ben Bilge Tunyukuk: Altay dağlarını aşarak geldik, İrtiş ırmağını
38. geçerek geldik. (Buralara kadar) gelenler "(Geliş) zor( du)!" dediler, (ama pek de zorluk) hissetmediler.
Galiba, Tanrı Umay, kutsal Yer ve Su (ruhları bize) yardımcı oluverdiler. Niye kaçıyoruz?
39. (Düşman) çok diye niye korkuyoruz? Azız diye niye yenilelim? Saldıralım!" dedim. Saldırdık, talan ettik.
İkinci gün
40. ateş gibi kızıp (üzerimize) geldiler. Savaştık.(Onların) iki kanadı bizden yarı yarıya fazla idi. Tanrı buyurduğu
için, (düşman) çok diye
41. korkmadık. Savaştık. Tarduş Şad'a doğru kovalayarak bozguna uğrattık. Kağanlarını tuttuk. Yabgularını,
Şadlarını
42. orada öldürdü(k). Elli kadar asker yakaladık. O gece hepsinin halkına (bunlarla haber) gönderdik. O haberi
alınca On-Ok beyleri ve halkı hep

43. geldiler, boyun eğdiler. (Bize) gelen beylerini ve halkını derleyip toplayıp, bir az halk kaçıp gitmiş
idi, On-Ok ordusunu sefere çıkarttım.
44. Biz de sefere çıktık. Onları geçtik. İnci ırmağını geçerek, "Tanrı oğlu" denilen (dorukları ak)
benekli (yani "karla kaplı") Ek dağını aşarak
45. Demir Kapı'ya kadar vardık. Oradan (ordumuzu) geri döndürdük. İnel Kağan'a, [öylece
Mançud'lar, Saka'lar], Tacik'ler, Tohar'lar ...
46. ve onların berisindeki Aşok başlı Soğdak halkı hep geldiler, boyun eğdiler ve (kağanı övdüler?).
Türk halkının) Demir Kapı 'ya, "Tanrı Oğlu"
47. "Tanrı Oğlu" denilen dağlara (kadar) vardığı hiç yok imiş. O topraklara (Türk halkını) ben Bilge
Tunyukuk götürdüğüm için
48. sarı altınları, beyaz gümüşleri, kızlaı kadınları, hörgüçlü develeri ve ipekli kumaşları fazlasiyle
(önümüze) getirdiler. İlteriş Kağan akıllı olduğu için,
49. cesur olduğu için, Çinlilerle on yedi (kez) savaştı, Kıtay' larla yedi (kez) savaştı , Oğuz'larla (da)
beş (kez) savaştı. Bu sırada sözcüsü

50. de ben idim, düşmanla savaşanı da ben idim.
İlteriş Kağan'a, Türk Bögü Kağan'a, Türk Bilge Kağan'a
51. Kapgan Kağan yirmi (yedi yaşında?) ........... idi. (Onu ben) Kapgan Kağan (olarak) tahta oturttum.
Geceleri uyumadan,
52. gündüzleri oturmadan, kızıl kanımı akıtarak, kara terimi döktürerek hizmet ettim. Uzak
mesafelere keşif devriyeleri gönderdim,
53. gözetleme kulelerini (yerli yerince) koydurtum. Dönen düşmanı (geri) getirirdim. Kağanımla
seferlere çıktık. Tanrı esirgesin,
54. bu Türk halkı içinde zırhlı düşmanların akınına imkan vermedim, (kuyruğu) düğümlü (düşman)
atlarını koşturtmadım. İlteriş Kağan kazanmasa (idi),
55. ve ben kendim kazanmasa (idim) devlet de halk da olmayacak idi. (Kağan) kazandığı için ve ben
kendim kazandığım için,
56. devlet de devlet oldu, halk da halk oldu. Şimdi ben kocaldım, yaşlı oldum. Herhangi bir ülkedeki
kağanlı (yani "bağımsız") bir halkın

57. böylesi bir (devlet adamı) var ise, (o halkın) ne (gibi) bir sıkıntısı olacak imiş?
58. Türk Bilge Kağan(ın) hükümdarlığında yazdırttım. Ben Bilge Tunyukuk.
59. İlteriş Kağan kazanmasa (idi), (ya da hiç) olmasa idi, ben kendim Bilge Tunyukuk
kazanmasa (idim), (ya da) ben hiç olmasa idim,
60. Kapgan Kağan Türk Sir halkı ülkesinde boy da, halk da, insan da hiç olmayacak
idi.
61. İlteriş Kağan ve Bilge Tunyukuk kazandığı için Kapgan Kağan'ın Türk Sir halkının
gelişmesi (işte) bu(dur).
62. Türk Bilge Kağan, Türk Sir halkını, Oğuz halkını besleyerek tahtta oturuyor.
Kaynak: Orhon Yazıtları, Talat Tekin, Simurg, İstanbul, 1995

A: 5N1K
NE: ANAYASA
Ne Zaman: 646-716

5N1K
NEREDE?
Asya’da. Sarı Irmak Çanı. Çugay Dağı. Yunzhong. Çin. 41.Paralel

Neden?
Katkısı/Bilge Tonyukuk'un İlk'leri
• İlk yazı
• İlk düşünür
• İlk Türk kelimesi
• İlk Tanrı kelimesi
• İlk Devlet kelimesi
• İlk Millet kelimesi
• İlk Deniz Seferi
• İlk Stratejist
• İlk iç hatlar stratejisi
• İlk Başbakan
• İlk Sosyolog
• İlk Sinolog

Neden?
İlk düşünürümüz hakkında yazılan bir doktora tezi yok.
Ama gidin Yunanlı düşünürler hakkında ülkemizde yayınlanmış 500 tane makale bulursunuz.
Meydan Larousse Ansiklopedisi'nde Tonyukuk maddesi bulunmamaktadır.
İlk düşünürümüz hakkında 17 disiplin kapsamında bilimsel çalışmalar yapılmalıdır.
Tonyukuk Yazıtındaki 62 paragrafın tek tek yorumlanması lazım.
Yapılmamış maalesef şimdiye kadar.
http://gokturkanitlari.appspot.com/tonyukuk.html
Oysa ki, Doğan Kuban, Çinli Filozof Lao Tzu'nun Tao Yolu Öğretisi kitabını paragraf paragraf
yorumlamış.
http://www.kitapyurdu.com/kitap/lao-tzu-tao-yolu-ogretisi--tao-te-chingin-yorumsal-
cevirisi/294754.html
Tirmiz, Özbekistan soylu İmam-ı Azam Ebu Hanife ile MaÇin (Tabgaç) doğumlu Vezir
Tonyukuk birbirlerinin çağdaşıdırlar.
Tonyukuk'un Uzak Asya'da Tengrici düşüncelerimizi şekillendirdiği yıllarda, Ebu Hanife, ÖnAsya'da
Küfe'de, Bağdat'da, İslamiyet dairesinde Hanefi mezhebinin öncülüğünü yapıyordu. Tengricilik ve
İslamiyet, Türkler için eşzamanlı olarak çekim merkezi idi.

Neden?
Tonyukuk, şehirleşmeyerek, Çinlilerin baskısını elimine etmişti; vizyonerdi.
1950'lere gelindiğinde ise Türk Devleti aynı vizyoner aklı kullanmış, şehirlileşerek,
özellikle İstanbul'u Anadolu'dan gelenlerin iskanına (imarına) açarak, Avrupa-ABD'nin
İstanbul'u Bizanslaştırarak yitirmemize yol açacak sürece DUR demişti. Menderes'in imar
operasyonunu (Vatan-Millet-Ordu caddeleri), İstanbul'un gerçek fethi olarak görebiliriz.
Osmanlı Devleti'nin 700. yılı (2009) kutlamaları, unutturulan Osmanlı mirasının yeniden
değerlendirilmesi çalışmalarına yol açmış ve on yıldan buyana Osmanlı düşüncesi
gündeme yerleşmiştir.
Tonyukuk ve Göktürk Hakanlığı da gündeme alınarak, konu ile ilgili çalışmalar
başlatılmalıdır. Osmanlılar kendilerini Oğuz ve Göktürk geleneği ile ilişkilendirerek,
Sultanları aynı zamanda Han olarak anıyorlardı.
Göktürkler konusunda tarih bilimi kapsamında bilim adamları kitaplar yayınlar iken,
siyaset bilimi çalışmalarına rastlanmamaktadır.
Siyaset Teorisi'nin toplumun tarih ve sosyolojisinden yola çıkılarak organik bir biçimde
oluşturulması gereğince, ağırlıklı olarak tarih, dilbilim ve edebiyat alanlarında
incelenen Tonyukuk'un diğer disiplinler, özellikle de siyaset bilimi ve siyasi düşünce
konuları itibariyle incelenmesi; Türkiye toplumu açısından önemlidir ve ipuçlarını
bünyesinde barındırmaktadır.

NASIL ?
1. BİLGE GÜÇ : TÜRKİSTAN BİLGELERİ
2. ZAMAN/ZEMİN/ZİHİN
3. TEMEL METİN: ANAYASA
4. SIFIR TAŞI. SINIR TAŞI. DOĞU TÜRKİSTAN (TOLA IRMAĞI,
MOĞOLİSTAN)
5. DEVLET BİLİMLER AKADEMİSİ

Tonyukuk, Türk mü, Çinli mi?
Hangi Çinliler Tonyukuk Türk’tür dediler?
Hangi Türkler Tonyukuk Çinlidir dediler?
Tonyukuk Türktür diyenler:
1. Ahmet Taşağıl Prof Dr
2. Ana Britannica Ansiklopedisi
3. Guo Hongzhen (Çinli)
4. He Xingliang (Çinli)
5. İsenbike Togan Prof Dr
6. Sadri Maksudi Arsal Prof Dr
Tonyukuk Çinlidir diyenler:
1. Bahaeddin Ögel Prof Dr
2. Bozkurt Güvenç Prof Dr
3. Mehmet Niyazi Özdemir
4. Özkan İzgi Prof Dr
5. Sait Başer Dr

B
1. Bilgiç: Softa
2. Bilgin
3. Bilge: Sofya. Ayasofya. Küçük Ayasofya
4. Bilge Güç:
Güç; Batı'nın
Bilgelik; Doğu'nun
Bilge Güç ise Doğu ve Batı'nın bileşkesi olan bizlerin..
5. Biyografi: Tanınmıyor
6. Bodun : Halk. Tonyukuk döneminde halk hep özgürlük ve bağımsızlık ateşi
ile yandı tutuştu.

BİLİMLER
1. ANLAMBİLİM (-)
2. ANTROPOLOJİ/ETNOLOJİ
3. ARKEOLOJİ
4. BİBLİYOGRAFİ
5. BİYOGRAFİ
6. BİYOLOJİ
7. COĞRAFYA
8. DİLBİLİM
9. EDEBİYAT
10. EĞİTİM BİLİMİ
11. EKONOMİ
12. FELSEFE/DÜŞÜNCE
13. HALKBİLİM
14. HUKUK (-)
15. KARTOGRAFYA
16. KOZMOLOJİ
17. KRONOLOJİ(-)
18. PSİKOLOJİ
19. SANAT
20. SİNEMA- FİLM
21. SİYASET BİLİMİ(-)
22. SOSYOLOJİ
23. STRATEJİ
24. TARİH
25. TEOLOJİ/İLAHİYAT/MİTOLOJİ
26. YÖNETİM BİLİMİ
• (-) inceleme bulunmamaktadır.

Çin Kaynaklarında Bilge Tonyukuk
Teslim olan aileleri alınca Bilge güneye akın yapmak planları yapıyordu.
Tonyukuk dedi ki:
"Tang reisi cesur ve bilgili insanları barış ve refah içinde, fırsat doğmazsa, ayrılık çıkmazsa harekete geçilmemeli.
Bizim milletimiz yeni (henüz) toparlandı. Hasta ve yorgunlar. Beslenmeleri için üç seneye veya daha fazlasına
ihtiyaç var. Ondan sonra bakışımızı değiştirir ve harekete geçeriz."
................................................................
Bilge yine şehirlerin etrafını surlarla çevirip budist tapınağı yapılmasını istedi.
Tonyukuk dedi ki:
"Olmaz, Gök-Türk insan ve hane sayısı çok az. Çin'in yüzde birine yetişmiyor. Buna rağmen genelde karşı karşıya
gelebiliyoruz. (savaşabiliyoruz). Suları otlakları takip ederek, bir yerde uzun süre durmayarak ikamet ediyoruz.
Av bizim mesleğimiz. İnsanların hepsi savaşçılığa antremanlı, bundan dolayı eğer kuvvetliysek askerlerle akın
yapabiliriz. Zayıf olursak dağlarda ormanlarda gizleniriz. T'ang askeri çok olmasına rağmen kullanımsız. Eğer
surlu şehirleri inşa edersek, eski geleneklerimizi değiştirirsek , bir kere mağlup olursak avantajımızı kaybeder,
T'ang'a teslim oluruz. Ayrıca Budizm öğretisinin metodları insanlara zayıf olmayı öğretir. Kuvvetli olmanın, silah
kullanmanın yolunda faydasızdır. Kumlamaz (inşa edilemez)."
Bilge ve diğer devlet adamları onun plan ve stratejilerini derinden kabul etti.

Sekizinci yılın kışında (720) Yü-shih-tai-fu Wang Chün, Shuo-fang başkumandanı
olarak batıda Basmılları, doğuda Hsileri, Ch'i-tanları iki yabancıyı çağırdı. Ertesi yılın
sonbahar başlangıcındaki vakitte, Shuo-fang ordusunun da hareketiyle birkaç
yoldan girecekler. Chi-lo Suyunun yukarısında Gök-Türkleri bir baskınla
yakalayacaklardı. Bilge duydu ve çok korktu.
Tonyukuk dedi ki:
"Basmıllar şimdi Beşbalık'ta iki yabancı doğu ve batı olmak üzere çok uzaktalar.
Güçlerini birleştiremezler. Wang Chün'ün atları askerleri buraya gelmeyi
planlayamaz. Eğer gelirlerse, onlar varmadan, çadırlarımızı kuzeye üç günlük yola
naklederiz. T'ang askerinin yiyeceği biter ve geri giderler. Ayrıca Basmılların hafif
(güçsüz) olması iyi avntaj, önce geleceklerini duydum. Wang Chün ve Chang Chia-
chen birbirlerine yardım etmezler. İmparatora teklif ettiği şeyler yapılmazsa hareket
etmeye cesaret edemezler. Eğer Wang Chün'ün asker ve atları gelmezse, Basmıllar
yalnız varır. Biz de o halde onları bozguna uğratırız. Gücümüzle hallederiz."

Basmıllar neticede Gök-Türk merkezine vardılar. Wang Chün ve Chi'-tan, Hsi'ler gelmedi.
Basmıllar korkup geri çekildiler. Gök-Türkler saldırmak istiyorlardı.
Tonyukuk dedi ki:
"Bu halk evlerinden bin li ayrıldı. Ölümüne savaşırlar. Saldırmak zamanı değil. En iyisi takip
edelim."
Pei-t'ing'e iki yüz li kala Tonyukuk ordusunu çeşitli kollara ayırıp önce Beşbalık (Pei-t'ing)'ı
kuşatmaya başladı. Uzun süre takip ettikten sonra çarptı. Basmılların halkının hepsi Gök-
Türkler tarafından yakalandı. Onların reislerinin erkek kız bütün çocukları yakalandı ve geri
dönüldü. Tonyukuk, askerleriyle ilerledi Ch'iht'ing (bugün Kansu'da Lung-hsien'in
batısında)'e çıktı. Liang eyaletinin koyun ve atlarını yağmaladı. Yang Ching-shu, Liang eyaleti
askeri valisi (tu-tu), yardımcı general P'an Kuan unvanlı Yian Ch'eng'e askerleriyle takip edip
saldırmaya gönderdi.
Tonyukuk dedi ki:
"Yang Ching-shu eğer kaleyi savunuyorsa barış, eğer askerleriyle ortaya çıktıysa savaşmanızı
emrediyorum. Şimdi zafer kazanabiliriz. Başarı gelmeli."

Bilge Kağan , teslim olan aileleri elde edince güneye akın yapmak istedi.
Tonyukuk dedi ki:
"T'ang reisi cesur ve kuvvetlidir. İnsanları huzur ve refah içindeler. Fırsat doğmadıkça hareket edemeyiz. Bizim
halkımız yeni toplandı. Hasta ve zayıflar. Beslenip kendilerine gelmeleri için üç yıldan fazla zamana ihtiyaç var.
Değişimi (gelişmeleri) görür ona göre harekete geçeriz."
.......................................................................
2693 a
Bilge yine şehirlerin etrafına surlar yaptırmak ve Budist mabedleri inşa etmek istedi.
Tonyukuk yine dedi ki:
"Olmaz. Türklerin hane sayısı az. Çin'in yüzde biri bile değil. Genellikle karşı gelebiliyoruz. Suları otklakları takip
ederek bir yerde sürekli ikamet etmeyerek yaşıyoruz. Avcılık insanların mesleği. İnsanların hepsi savaş için
eğitimli, kuvvetliysek yağmaya giriyoruz. Zayıfsak dağlara, ormanlara saklanıyoruz. T'ang askeri her ne kadar
çok ise de idaresi faydasız (savaş için). Eğer surlu şehirler inşa edersek, bir hücumda kaybedilir. T'anglıların
avantajına olup, ele geçirirler.
Ayrıca Budizm insanları zayıflatır. Savaş alanlarında faydası yoktur. Mabetler inşa edilemez."
Bilge Kağan ve diğerleri onun dediklerini derinden etkilenip kabul etti.

Sekizinci yılın kışında (720) Yü-shih-tai-fu unvanlı Wang Chün, Shuo-fang başkumandanı olarak, batıdan
Basmılların, doğudan Ch'i-tan, Hsi gibi iki yabancının o yılın sonunda hareket ettirilmesini, Shuo-fang ordusunun
da ilerlemesiyle Gök-Türklerin Chi-lo suyunun yukarısındaki merkez otağlarının basılmasını rapor etti. Bilge
bunu duyunca çok korktu.
Tonyukuk dedi ki:
"Basmıllar şimdi Pei-t'ing'de iki yabancı (Liang-fan) doğuda, birbirlerine çok uzaklar. Güçlerini birleştirip hareket
edemezler. Wang Chün'ün askerleri buraya gelemez. Eğer gelirlerse, onlar varmadan çadırlarımızı üç günlük
yola naklederiz. T'ang askerlerinin yiyecekleri biter, geri giderler. Ayrıca Basmıllar hafif (güçlü değiller). Duydum
ki önceden gelecekler, bu iyi bir avantaj. Wang Chün ile Chang Chia-chen birbiri ile anlaşamaz. Eğer istedikleri
yerine getirilmez ise hareket etmeye cesaret edemez. Eğer Wang Chün'ün eşekleri ve atları gelmez ise Basmıllar
yalnız gelirler, saldırıp kolayca ele geçiririz."
………………………………………
Basmıllar neticede Gök-Türklerin merkezine vardı. Wang Chün ve İki yabancının askerleri gelmedi. Basmıllar
korktu ve geri çekilip gittiler. Gök-Türkler onlara saldırmak istediler.
Tonyukuk dedi ki:
"Bu halkın evi bin li uzakta sonra saldırırız. Şimdi saldırma zamanı değil. En iyi onları takip etmektir."

Pei-t'ing'e iki yüz li kalınca Tonyukuk orduyu yollara ayırdı. Önce Pei t'ing'i ele geçirdiler.
Sonra Basmılları mağlup ettiler. Halklarının kadın erkek hepsi Gök-Türklere esir düştü.
Dönüşe geçtiler. Tonyukuk askerleriye Ch'ih-t'ing'e girdi. Eyaletin at ve koyunlarını
yağmaladı. Yang Ching-shu, Laing eyaleti askeri valisi, yardımcı general ve P'an-kuan olan
Yüan Ch'eng'ı Gök Türklere karşı savaşa gönderdi.
Tonyukuk dedi ki:
"Eğer Ching-shu kalede kalıp savunmaya geçti ise barış yaparız. Eğer askerlerini çıkarıp
buraya geldi ise, bu bizim lehimize avantaj, savaşalım. Başarı bizim. "
Ching-shu'nun emrindeki askerler Ch'i-tan'ların olduğu yerde asilerle (Gök-Türklerle)
karşılaştı. Yüan Ch'eng, askerlerine birbirlerinin omuzlarını tutarak savaşmalarını emretti.
Sonra çözüldüler. Rüzgar, kar, soğuk yüzünden yay ve mızraklar çalışmadı. Neticede subaylar
büyük bozguna uğradı. Yüan Ch'eng vücudunu soyup (zırhlarını çıkarıp) kaçtı. Yang Ching-
shu görevden alındı. Liang eyaletinin işleri sivil müfettişlerle idare edildi. Bundan sonra Mo-
ch'o'nun halkına sahip oldu. Aniden elçi gönderip barış teklif etti. Hsüan Tsung'un oğlu
sayılmayı istedi. İmparator kabul etti. Shang prensesi istedi. İmparator çok hürmet gösterdi
ve hediye bağışladı.
Kaynak: Ahmet Taşağıl, Göktürkler I.II.III

Çugay Dağı
• Çogay (Yinşan) dağları, Huangho büyük dirseğinin kuzey yakasındaki dağ
silsilesi) İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü; Tezcan, S. (1995). ―Über
Orchon-Türkisch çugay‖, Beläk Bitig. (Sprachstudien für Gerhard Doerfer
zum 75. Geburtstag). Erdal, M.- Tezcan, S. (yayımlayanlar): Wiesbaden, 223-
231
• Sarı Irmak’ın büyük kıvrımının kuzey bölümünde bulunan Yinshan Dağları.
Aydın, Erhan Eski Türk Yer Adları, ss.62
• Tunyukuk bengü taşının 7. satırındaki "Çogay'ın kuzeyinde, Kara Kum'da
oturuyorduk" cümlesi, kuzeyden gelen Uygur ve müttefiklerini Kara Kum'u
aşınca Çogay Dağlarına ulaştıklarını göstermektedir. Çogay Kuzı ve Kara
Kum, İlteriş ve Tunyukuk önderliğinde bağımsızlıklarına kavuşan
Köktürklerin ilk yerleştikleri yerdir. Bölge, Wang Cung-sse'nin idarecisi
olduğu Şuo-fang'ın da kuzeyine düşmektedir. Üç Tuğlu Türk terimi ile
Köktürklerin merkeziyle doğu ve batı şadlıkları kastedilmiş olmalıdır. Ahmet
Bican Ercilasun; Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları, İstanbul Dergah
Yayınları, Kasım 2016, Sayfa 326

D
1. Devlet: İL. Tutukluk dönemi 616-786 Çin; 1946-2016 ABD. Göktürk ve
Türkiye. 70 yıl.
il yime il boldı, budun yime budun boldı. Özüm karı boldum, uluğ boldum.
Nerig yirdeki kağanlığ budunka
DEVLET de DEVLET oldu, millet de millet oldu. Kendim ihtiyar oldum,
kocaldım. Her hangi bir yerdeki kağanlı millete
2. Dil
• 62 satır
• 1300 kelime
• 1300 yıl
• Tonyukuk, bitmez tükenmez DİL hazinemizdir. Oradaki Dil ile Düşünce Gücümüzü çoğaltacağız.
Bilgelik Güç'tür...

D
3. Düşünce
Ögüzke tüşdi.
Nehire düştü.
Aşanğalı tüşürtümüz.
Yemek yemek için attan indirdik.
Sabığ eşidip kağanım ben ebgerü tüşeyin tidi.
O sözü işitip kağanım, ben eve ineyim dedi.
Tonyukuk Yazıtı’ndan

D
Mehmet Kaplan (1979)
• Tonyukuk, ilerisini gören ve düşünen bir insandır. Düşünceleri ile o Göktürk Devleti'nin teşekkülünde mühim
bir rol oynamıştır.
• Tonyukuk'un sadece bir kahraman değil, aynı zamanda, düşünen bir insan olmasında, belki de, Çin'de doğup
büyümesinin tesiri vardır. Fakat o, yine de esas itibariyle göçebe hüviyetini muhafaza etmiştir. Diğer Türk
beyleri gibi Çin tesiri altında kaldığı anlaşılan Bilge Kağan memleket dahilinde Buda mabetleri inşa ettirmek
istemiş, fakat Tonyukuk buna itiraz etmiştir.
Mehmet Kaplan, Göktürk Yazıtları , Makale, Mayıs 1979, Hareket Dergisi
Erdoğan Aslıyüce (2005)
"Vezir Tonyukuk (646-741) Göktürk Kağanlığı'nın ünlü veziri, büyük düşünür."
Erdoğan Aslıyüce, Türkistan İki Dünya Eşiği. Yeni Avrasya Yayınları. Ankara. 2005
Teoman Duralı (2013)
Tıpkı Çinliler gibi, Göktürklerin de kendilerine mahsus özelliklerini muhafaza etmek suretiyle öz medeniyetlerini
yaratmaları, varoluşlarını temin edecektir. Muharebe meydanında düşmanlarına yenilmeleri önünde sonunda
bir medeniyet meselesidir. Sorunu hasmının medeniyetini kabul etmekle çözemezsin. Tersine, düşünerek
taşınarak kendin, öz medeniyetini kuracaksın.
Nihayet, ikibin yıldır Türkün halledemediği mesele, Tonyukuk ile Bilge Hanın görüş ayrılıklarında yatan sorundur.
Şaban Teoman Duralı; Omurgasızlaştırılmış Türklük, İstanbul 2013 , 206 sayfa

D Din
4. Din:
“Türk’ün kutsal ülkesinde kimse kalmadı, çünkü Tanrı onları yok etti.”
“Tengri bilig birtük üçün özüm ök kagan kıldım”. Tanrı akıl verdiği için
ve ben de o aklı kullanma becerisine sahip olduğum için onu (İlteriş’i)
kağan yaptım.
“Tanrı şöyle buyurmuş: han verdim, hanını bırakıp tutsak düştün,
tutsak düştüğün için Tanrı öldürdü. Türk milleti öldü, bitti, yok oldu.”

F
FİLOZOFLAR-BİLGELER
• Aristo. Eflatun. Sokrates
• Tonyukuk. Maturidi. Yesevi
• Tonyukuk. Farabi. Yusuf Has Hacip
Eski Yunan mı Eski Türk mü?
FÜTUHAT
• Seferler. Yesevi Yolları. Çoban Ateşleri
• 5 Ülke: Çin, Moğolistan, Rusya, Özbekistan, Tacikistan (koyu renkli
olanlar Şangay Beşlisi)

Harita: Tonyukuk'un Çin'de Zaptettiği 23 Şehir

G
• Göktürk Uydusu, Bilge Güç’tür.
• Göktürkler, Jön Türkler: Yabancılaşma
• Göçerlik
• GökTanrı

Halklar
Türk Boyları
• Az'lar
• Dokuz Oğuz Halkı
• Kırgız
• Oğuz'lar
• On-Ok
• Saka'lar
• Sir
• Tarduşlar
• Türgiş
• Türk
• Türk (Sir) Halkı

Halklar
Diğer Halklar
• Çinliler
• Kıtay'lar
• Mançud'lar
• Soğdak
• Tacik'ler
• Tohar'lar

I
Iduk
keçe keltimiz. Kelmişi alp tidi, tuymadı. Tengri Umay ıduk yir sub basa
birti erinç. Neke tezer biz?
geçerek geldik. Geleni cesur dedi, duymadı. Tanrı, Umay İlahe,
mukaddes yer, su üzerine çökü verdi her hâlde. Niye kaçıyoruz?
Irak
Toruk bukalı semiz bukah ırakda.
Zayıf boğa ve semiz boğa uzaktan.

Han’ını Bulmak
• "Bilge Tunyukuk, ben kendim, Çin yönetimi sırasında doğdum. Türk halkı o zaman Çin'e
bağımlı idi.Türk halkı, kendi hanını bulmayınca, Çin'den ayrıldı; han sahibi oldu;
fakat hanını bırakıp Çin'e yeniden bağımlı oldu. Tanrı şöyle demiş olmalı :
"Sana han verdim, hanını bırakıp yine bağımlı oldun." Türk halkı yeniden bağımlı olduğu
için Tanrı "Öl!" demiş olmalı. Türk halkı öldü, mahvoldu, yok oldu. Türk Sir halkının
ülkesinde boy kalmadı. "
Tonyukuk Yazıtı Satır 1, Satır 2
• "İlteriş Kağan kazanmasa, ben kendim kazanmasa idim il de (yurt) Budun da (millet) yok
olacaktı. Kazandığı için (İlteriş Kağan), kendim kazandığım için il de il oldu. Budun da
Budun oldu, kendim ihtiyar oldum, kocadım.Herhangi bir yerde Kağanlı Budunda böylesi
var olsa ne sıkıntısı olacakmış.
Tonyukuk Yazıtı 56.ve 57.satır
Türkler, Hansız bırakılıp kontrol edilmişlerdir; Çin, İngiltere, ABD aynı taktikleri uygulamıştır.
Göktürkler, Osmanlılar, Hansızlaştırılıp yıkılmıştır.

3İ
• İl
• İlgi
• İletişim

İkili Yapı
• 9 Oğuz
• 10 Oğuz

İl
bu Türk budun ara yaraklığ yağığ yeltürmedim, tögünlüg atığ yügürtmedim. İltiriş Kağan kazğanmasar
bu Türk milleti arasında silâhlı düşmanı koşturmadım, damgalı atı koşturmadım. İltiriş Kağan kazanmasa,
udu ben özüm kazğanmasar, il yime budun yime yok erteçi erti. Kazğantukın üçün udu özüm kazğantukum üçün
ve ben kendim kazanmasam, il de millet de yok olacaktı. Kazandığı için ve kendim kazandığım için
il yime il boldı, budun yime budun boldı. Özüm karı boldum, uluğ boldum. Nerig yirdeki kağanlığ budunka
il de il oldu, millet de millet oldu. Kendim ihtiyar oldum, kocaldım. Her hangi bir yerdeki kağanlı millete
büntegi bar erser ne burigı bar erteçi ermiş.
böylesi var olsa, ne sıkıntısı mevcut olacakmış?
Türk Bilge Kağan ilirige bititdim. Ben Bilge Tonyukuk.
Türk Bilge Kağanı ilinde yazdırdım. Ben Bilge Tonyukuk.

İLT
Kağanıma ötünüp sü iltdim.
Kağanıma arz edip ordu gönderdim.
Bu siig ilt tidi.
Bu orduyu sevk et dedi.
Kağanımın sü iltdimiz.
Kağanımla ordu gönderdim.

İŞ
(İkinci Taş)
Doğu Yüzü
[1] Kapğan kağan [yiti] otuz yaşka [ … anda .-erti]. Kapğan Kağan olurtı. Tün
udımatı,
[1] Kapğan Kağan yirmi yedi yaşında … orda … • kapğan Kağan oturdu. Gece
uyumadı,
[2] küntüz olurmatı. Kızıl kanım töküti kara terimyügiirti işig küçüg birtim
ök. Uzun yelmeg yime itim ok.
[2] gündüz oturmadı. Kızıl kanımı döktürerek, kara terimi koşturarak işi,
gücü verdim hep. Uzun keşif kolunu yine gönderdim hep.
Tonyukuk Yazıtı, Bilge Tonyukuk, (646-724)

K
• Kılıçla başladı
• Kalemle bitirdi
• Kalemlerin ve Kılıçların Efendisi
• Kendimiz Olmak (Ben Bilge Tonyukuk)
• Kayınpederler (Tonyukuk, Edebali/ Göktürk, Osmanlı)
• Kağan
• Konfüçyus dedi ki (Siyasi Liderlik kitabı)
• Kadim Bilgi
• Kartografya.
• Kronoloji.

K
• Kimlik (Zatı): Tonyukuk’un kimliği henüz netleşmemiştir.
• Kartografya (Zemin): Tonyukuk’un bulunduğu coğrafyalar ve seferleri
hakkında halen bir haritalandırma çalışması yapılmamıştır.
• Kaynak (Zihniyet): Tonyukuk incelemelerinden bir zihniyet bütünlüğü
orta çıkarılamamaktadır. Tonyukuk Kaynakçası çalışılmamıştır; mevcut
değildir.
• Kronoloji (Zaman): Tonyukuk dönemine ilişkin bir kronolojik döküm
de bulunmamaktadır, tarihlemeler net değildir.

Kaynakça
Tonyukuk'un ilk düşünürümüz olmasından hareketle A'dan Z'ye 25 civarında
bilim kapsamında konuya disiplinlerarası tarzda incelemeler kazandırılmalıdır.
Şimdiye kadar yapılan incelemeler Dilbilim ve Tarih konularına odaklanmış
durumdadır. Evrenselliği yakalayabilmemiz adına tüm bilim dallarından
insanların düşüncelerini biraraya getirmemiz yararlı olacaktır. Bilge Tonyukuk
Kaynakçası da bu anlamda mevcut envanteri ortaya çıkartmıştır. Sevindirici
olan Kaynakça'da çok sayıda ülkeden bilim adamlarının Tonyukuk hakkında
yazdıklarıdır. Yazıtı ilk bulan Alman asıllı Rus bitkibilimci, Yazıtı çözen
Danimarkalı dilbilimci, kitabı ile yazıtı ilk yorumlayan Cezayir asıllı bir Fransız
idi. Diğer bir çarpıcı nokta ise Tonyukuk'a Bilge sıfatının halk tarafından
verilmesi ve ilk yazılı belgemizin bir Yazıt olarak Tonyukuk tarafından
başlatılmasıdır. Bilim'e düşen ise Yazıt'taki yazının geriye doğru izlerini
sürerek köklerine ulaşmaktır.
Kaynakça 400 civarında incelemeyi kapsamaktadır ve yeni incelemeler, tezler
(doktora, yüksek lisans, sanatta yeterlilik) için teşvik edici bir unsurdur. 50'yi
aşkın ülkede yapılan Tonyukuk incelemeleri, Tonyukuk Bilgeliğinin ve
mesajının gördüğü evrensel ilginin kıvanç veren bir neticesidir.

Tonyukuk Kaynakçası
Tonyukuk çalışması yapılırken öncelenen 3 nokta vardı: Kaynakça/Kartografya/Kronoloji. Özellikle, kaynakça konusunun ne denli
önemli olduğu bulunan yeni kaynaklarla ortaya çıkarılmış, kaynak sayısı 380'e ulaşmış, tüm dünya dillerinde yeni kaynaklar
bulunmuştur; bulunan yabancı incelemelerden 7 tanesi ayrıca dilimize de kazandırılacaktır. Neticede ülkemizde (belki de dünyada da)
ilk kez 12 ayrı unsura (değişkene) göre ayrı ayrı listelenmiş ilk kaynakça olacaktır.
• Tonyukuk Kaynakçası (Konu başlıklarına göre)
• Tonyukuk Kaynakçası (Yazarlara göre)
• Tonyukuk Kaynakçası (Tam metni webde yer alanlara göre)
• Tonyukuk Kaynakçası (Eser adına / başlığına göre)
• Tonyukuk Kaynakçası (Yayın türüne göre)
• Tonyukuk Kaynakçası (Dile göre)
• Tonyukuk Kaynakçası (Yayın tarihine göre)
• Tonyukuk Kaynakçası (Dergi adına göre)
• Tonyukuk Kaynakçası (Kitapların yayınlandığı şehre göre)
• Tonyukuk Kaynakçası (Yurtiçi - Yurtdışı ayrımına göre)
• Tonyukuk Kaynakçası (Dergi türüne göre)
• Tonyukuk Kaynakçası (Yayınlandıkları ülkelere göre)
• Tonyukuk Kaynakçası (Kitaplar)
• Tonyukuk Kaynakçası (Tezler)
• Tonyukuk Kaynakçası (Akademik makaleler)

Kriterler
• ADANMIŞLIĞI
• AKILLI
• AKSİYONERLİĞİ
• ASKERİ BAŞARILARI
• BAĞIMSIZLIK TUTKUSU
• BİLGELİĞİ
• DANIŞMANLIĞI
• DEĞERLENDİRME DAVRANIŞI
• DEHALIĞI
• DEVLET ADAMLIĞI
• DİLE HAKİMİYETİ

Kriterler
• DİPLOMASİSİ
• DOĞRU DÜŞÜNEN
• DÜRÜST
• DÜŞMANINI İYİ TANIMASI
• DÜŞÜNCE GELİŞTİRMESİ
• EDEBİYATÇILIĞI; USLUBU - YAZI, İFADE USTALIĞI
• EĞİTİMCİLİĞİ
• GEÇMİŞTEN DERS ÇIKARAN
• GENEL
• GERÇEKÇİLİĞİ
• GÖZLEMCİLİĞİ

Kriterler
• GÜÇLÜ KİŞİLİĞİ
• HALKÇILIĞI
• İLERİ GÖRÜŞLÜLÜĞÜ
• İRADE (SAĞLAM İRADE)
• İSLAMİYETE ZEMİN HAZIRLAMASI
• KARARLARI
• KENDİNE GÜVENİ
• KRİTİK MÜDAHALELERİ / KARARLARI
• KURUCULUĞU
• MİLLETİNİ TANIMASI
• MİLLİLİĞİ
• ODAKLANMASI

Kriterler
• ÖNDERLİĞİ
• PAYLAŞIMCILIĞI
• PRATİK ÇÖZÜMLER
• SAMİMİLİĞİ
• SİYASET FELSEFESİ
• STRATEJİSTLİĞİ
• TECRÜBESİ
• TÖREYE BAĞLILIĞI
• TÜRK BİRLİĞİNİ KURMA GİRİŞİMLERİ
• UFKU (VİZYONU)
• VATANSEVERLİĞİ
• YAZITI

K İlk Kavramlar:
Oğuz Kağan ve Bilge Tonyukuk
OĞUZ KAĞAN
1.Bey
2.Bilge
3.Boy
4.Budun(Halk)
5.Gönül
6.Hakan
7.Kağan
8.Tanrı
9.Töre
10.Tuğ
11.Uluğ
TONYUKUK
1.Asker
2.At
3.Bilge
4.Devlet
5.Düşünmek
6.Kağan
7.Millet (Halk)
8.Sefer-Sevk
9.Tanrı
10.Türk

K
BİLGE TONYUKUK KÜLLİYATI PROJESİ
1. Bilge Tonyukuk İlk Türk Düşünürü
2. Bilge Tonyukuk Makaleler-1
3. Bilge Tonyukuk Makaleler-2
4. Bilge Tonyukuk Yazıtı Yorumları
5. Bilge Tonyukuk Yazıtı Yorumları (İngilizce/Rusça)
6. Ben Bilge Tonyukuk
7. Türk Bilgelerinden özlü sözler (Yazıtlar)
8. Türk Siyaset Felsefesi ve Bilge Tonyukuk Sempozyumu Kitabı
9. Bilge Tonyukuk Kaynakçası
10. Bilge Tonyukuk Türk mü, Çinli mi?
11. Bilge Tonyukuk Kriterleri
12. Bilge Tonyukuk Prestij Kitabı (Moğol fotoğrafçı)

Mirası
1. Bilge Tonyukuk: Temel Kavramlar
2. Bağımsızlık
3. Anayasa
4. Devlet ve Millet
5. Din ve İnanç
6. Liderlik
7. Vizyon
8. Savaş Sanatı
9. Değerler Sistemimiz : Y Zihniyeti
10.Yabancılaşma
11.Medeniyetler İttifakı
12.Yazı

On Temel Kavram: A-Z
1. Bilge Güç
2. İpek Yolu
3. Kurucu Asya Düşüncesi
4. Ordos Havzası ve Medeniyeti
5. Sıfır Noktası
6. Siyaset Felsefesi
7. Tonyukuk Yolu
8. Zaman
9. Zemin
10. Zihin

Ordos
İşte bu ORDOS, bir hazine. Kaç medeniyete destan olmuş. Ordos ile
Urdu'nun anlamı aynı; ORDU.
• Ordu (Türk)
• Orda (Tatar)
• Ordos (Çin)
• Urdu (Hind)
• Hordus (Rus)

Ötüken
• Mahmud Kaşgarlı çağında da kutlu yurt Ötüken’in adının halâ
unutulmadığını görüyoruz. O, burayı Tataristan çöllerinde, Uygur iline yakın
bir yer olarak tarif ediyor. Ötüken adı Türkçe belgelerde evvela Orkun
Yazıtlarında ve sonra Çin vesikalarında anılır. Esasında burası doğuda Togla
Nehrinin öbür tarafından başlayarak, batıda Altaylara kadar uzanan bir
coğrafyadır.
Divanü Lûgat-İt-Türk’de Geçen Yer Adları, Saadettin GÖMEÇ
(dergiler.ankara.edu.tr)
• Göktürklerin payıtahtı Ötüken, Cengiz Hanın (1162-1227) taht şehri
Karakurumun altmış km kuzeyinde, Orhun ile Selenge (Tamur) ırmakları
arasında Koşa Çaydam gölü yakınında, Budapeşteyle aynı enlemde olup
bugünkü Moğolistanın kuzeyindedir. Duralı, Teoman Omurgasızlaştırılmış
Türklük, s. 34
Erhan Aydın, Ötüken Adı ve Yeri Üzerine Düşünceler, Türkoloji Araştırmaları,
Tunca Kortantamer Özel Sayısı-II, Volume 2/4 Fall 2007 (cms.inonu.edu.tr)

Ötüken
• Moğolistan’ın Zavhan Aymak sınırları içerisinde bulunan ve Hangay Dağları’nın en yüksek
bölümünü oluşturan Otgon Tenger Dağı civarında bir yer. Aydın, Erhan Eski Türk Yer
Adları, ss.117
• Ötüken: Orhun anıtları içinde en eskisi olan Tonyukuk yazıtında Tanrı (Tien-Şan) dağlarıyla
Orhun havzası arasında ormanlık, geniş bir alan olduğu belirtilen ve Türk boylarınca bir
zamanlar kutsal sayılan bölge ve dağ. Başlangıçta Oğuzların elindeydi. Burada yer ve gök
tanrılarına kurbanlar sunulur, önemli kararlar alınır, kurt efsanesi ile ilgili olduğundan ,
burasının Türk egemenliğini temsil ettiğine, orman yabancıların eline geçerse, Türk
bağımsızlığının sona ereceğine inanılırdı.Bölge 628 yılında Göktürklerin egemenliğine
girdi. Daha sonra burası Uygur, Bayıkur, Atiye, Tongra, Puku, Pesi gibi Türk boyları arasında
paylaşıldı. Göktürklerin yerini alan Uygurlar (745), Ötüken’de, daha sonraki adı Kara
Balgasun olan Ordu-Balık’ı yeni kurulan devletin başkenti yaptılar, ancak Türk
geleneklerine önem vermeyen bir boy olarak tanın Kırgızlar, Uygur devletini ortadan
kaldırarak Ötüken’de kendi devletlerini kurunca (840), bozkır egemenliğinin Ötüken’e
bağlı olduğu inancı da yıkıldı. Acaroğlu, Türker; Dünyada Türkçe ve Türkçeleşmiş Yer Adları
Kılavuzu, ss.212

Ötüken
• Demek ki Ötüken diye bir şehrin kalıntılarını aramak doğru değildir. Ötüken
Dağları, büyük bir ihtimalle Bugünkü Moğolistan'ın ortasındaki Hangay
Dağlarıdır. Selenge ve Orhun Irmakları bu dağlardan doğup kuzeye doğru
akar. Doğu Hangay dağlarının eteklerinde uzanan ovalar, özellikle Orhun
Vadisi, Köktürklerin çadır şehirlerini kurdukları yer olmalıdır. Tunyukuk'un
cevabından anlaşıldığına göre Köktürkler sürekli olarak aynı mekânda
oturmuyorlardı. Yani çadır şehirleri seyyardı. Kuvvetli düşman saldırıları
olduğu zaman da "dağlara ve ormanlara" kaçıp gizleniyorlardı. Bu sözlerde
geçen "dağ ve ormanlar", Doğu Hangay Dağları ve oralardaki ormanlık
bölgeler olmalıdır. Çadır şehir için sıklıkla kullandıkları alanın Karabalgasun
(Ordu Balık) şehri kalıntılarının bulunduğu yer olduğunu tahmin ediyorum.
Çünkü Köktürklerin yerini alan Uygurlar, bıraktıkları yazıtlardan anlaşıldığına
göre her şeylerini Köktürklere göre ayarlamışlar. Köktürk hâkimiyetinden
çıktıkları tarihleri kendi devletlerinin tarihleri olarak belirlemişlerdir.

Ötüken
• Tunyukuk bağımsızlığa kavuştuktan sonra ilk fırsatta Türk kağanını ve
Türk milletini Ötüken'e getirdiğini övünerek belirtir. Ongi Irmağı'nı
geçtikten ve Oğuzlarla savaştıktan sonra Ötüken bölgesine ulaşırlar:
Tü(rk kaganıg), Türk bodunug Ötüken yirke ben özüm Bilge Tunukuk.
Ötüken yirig konmış tiyin eşidip biriyeki bodun, kurıyakı, yırıyakı,
önreki bodun kelti. "Tü(rk kağanını), Türk milletini Ötüken toprakların
bizzat ben, Bilge Tunyukuk (getirdim ?). Ötüken topraklarını konmuşlar
diye işitince güneydeki halk, batıdaki, kuzeydeki, doğudaki halk geldi."
(T 17). Ötüken'in önemi bu satırlardan net olarak anlaşılmaktadır.
Köktürklerin Ötüken'e yerleştiğini işiten dört yöndeki halk gelip onlara
katılmıştır. Ahmet Bican Ercilasun; Türk Kağanlığı ve Türk Bengü
Taşları, İstanbul Dergah Yayınları, Kasım 2016, Sayfa 446-447

Ö
Özdeyişler
• “Düşmanımız çevremizde ocak gibiydi biz ateş gibiydik. Öylece otururduk”
• “Kağanımı Şantung şehirlerine, denize kadar, götürdüm. Kağanım yirmi üç
şehri zapt etti.”)
• "Devlet de Devlet oldu..Millet de Millet oldu"
• “İkinci gün ateş gibi kızıp (üzerimize) geldiler. Savaştık. (Onların) iki kanadı
bizden yarı yarıya fazla idi. Tanrı buyurduğu için, (düşman) çok diye
korkmadık. Savaştık. Tarduş Şad'a doğru kovalayarak bozguna uğrattık.
Kağanlarını tuttuk. Yabgularını, Şadlarını orada öldürdü(k).”
• “Tanrı akıl verdiği için onu bizzat ben kağan yaptım.“
• "Sağlam yapılar inşa ederek eski geleneğimizi, yani bağımsız oluşumuzu
yok etmemeliyiz. Aksi halde Tanglar tarafından yok ediliriz. Ayrıca Budist ve
Taocu öğretiler insanlara iyilik ve zaaf öğretiyor, bu da savaşmak ve güç
kazanmak için doğru bir yol değil." Bilge Tonyukuk. Kaynak: Çin Yıllıkları

Ö
Özdeyişler
• "Eğer, kale ve surlar yapıp yerleşir, eski adetlerimizi değiştirirsek, günün birinde mağlup
olur ve Tang tarafından yutuluruz. Ayrıca mabet ve tapınaklarda yapılan ibadet ile,
insanlar, insancıl ve zayıf olarak yetişmektedir; mücadeleci olmanın, savaşmanın ve
güçlenmenin yolu bu değildir. (Yani, bizim için bu durumda mabet ve tapınaklar inşa
etmek) olacak iş değildir" Bilge Tonyukuk. Kaynak: Çin Yıllıkları
• “Yufka iken delmek kolay imiş, ince iken koparmak kolay. Yufka kalın olsa delmek zor imiş,
ince yoğun olsa koparmak zor.”
• “Arık boğa ile semiz boğa arkada oldukça; semiz boğa mı arık boğa mı bilinmezmiş.”
• “Gözetleme kulelerini (yerli yerince) koydurtum. Dönen düşmanı (geri) getirirdim.
Kağanımla seferlere çıktık. Tanrı esirgesin, bu Türk halkı içinde zırhlı düşmanların akınına
imkan vermedim, (kuyruğu) düğümlü (düşman) atlarını koşturtmadım. İlteriş Kağan
kazanmasa (idi), ve ben kendim kazanmasa (idim) devlet de halk da olmayacak idi.
(Kağan) kazandığı için ve ben kendim kazandığım için, devlet de devlet oldu, halk da halk
oldu.” Bilge Tonyukuk, Bilge Tonyukuk Yazıtı, Simurg İstanbul 1994
• “Türk hakanını, Türk halkını Ötüken toprağına ben kendim, Bilge Tunyukuk, (getirdim).“

Referans Bölgeler
Binlerce yıldır gezindiğimiz, yerlisi olduğumuz coğrafyaların referansları
bizler olmamıza rağmen Dışişleri Teşkilatında dış dünya bölgeleri
İngiltere ile aynı referans bölgeler olarak tespit edilmiştir: Orta Doğu,
Orta Asya, Uzakdoğu, Yakın Doğu vb. Halen Türkistan tabiri yerine Türki
Cumhuriyetler sınıflaması kullanılmaktadır. "Saint George" 23 Nisan Aziz
George günü Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı olarak kutlanmaya
başlanmıştır. Halbuki Türk Düşünürler ve Seyyahlar Harezmi, Biruni,
Kaşgarlı Mahmud, Katip Çelebi, Evliya Çelebi tüm bu belde ve bölgeleri
seyyah etmişler, eser ve seyahatnamelerinde de teker teker yer ve
bölge adlarını kayda geçirmişlerdi.

S
Sacayağı
Tonyukuk. Maturidi. Yesevi
• Türkistan Ortak Misyon Abideleri; Tonyukuk (646-724), İmam Maturidi (852-944), Ahmet
Yesevi (1093-1166); ana kurucu unsurlarımızdır. Çin’de doğan ve devlet adamlığı eğitimini de
Çin’de alan Türk Devlet Adamı ve Düşünürü Bilge Tonyukuk’dan gelen mirasın Maturidi ve
Ahmed Yesevi çizgisine eklenmesi elzemdir.
Strateji (Tonyukuk), Akıl (Maturidi) ve Gönül (Yesevi) bileşimi; 500 yılda (646-1166)
mayalanarak oluşmuştur ve Arnold J. Toynbee’den başlayarak ardılları Atlantik müelliflerinin (
Brezinski, Kissinger, Fukuyama, Huntington) yokettiği zaman/zemin/zihin idrakimizi Bilge
Tonyukuk ile geri kazanacağız. Toynbee ekolü ardılları Thomas Friedman, Brezinski,
Huntington, Fukuyama tarafından devam ettirilmektedir. Toynbee'nin doktrinini yırtarak
yerine Tonyukuk'un Ata Mirası Taş'a nakşedilmiş Anayasası'nı koyacağız; Onların Toynbist
yaklaşımlarını biz Tonyukuk'un esaretten aldığı güç ile bıraktığı kadim bilgi ile bozacağız.
Siyaset Teorisi'nin toplumun tarih ve sosyolojisinden yola çıkılarak organik bir biçimde
oluşturulması gereğince, günümüze kadar ağırlıklı olarak tarih, dilbilim ve edebiyat
alanlarında incelenen Tonyukuk'un diğer disiplinler, özellikle de siyaset bilimi ve siyasi
düşünce konuları itibariyle incelenmesi; 21. yüzyıl başlarında anayasasını ilk kez toplumsal
süreçlerle değiştiren Türkiye toplumu açısından önemlidir ve sosyolojik ipuçlarımızı
bünyesinde barındırmaktadır.
Çin siyaset felsefesi Konfüçyus'tur. Türk siyaset felsefesinde ise ana referans Bilge
Tonyukuk’dur. Siyasetimizin felsefi boyutunun yerli ve organik kaynaklarla temellendirilmesi
elzemdir.

Sacayağı
• Türkistan Ortak Misyon Abideleri; Tonyukuk (646-724), İmam Maturidi (852-944), Ahmet
Yesevi (1093-1166); ana kurucu unsurlarımızdır. Çin’de doğan ve devlet adamlığı eğitimini
de Çin’de alan Türk Devlet Adamı ve Düşünürü Bilge Tonyukuk’dan gelen mirasın
Maturidi ve Ahmed Yesevi çizgisine eklenmesi elzemdir.
• Strateji (Tonyukuk), Akıl (Maturidi) ve Gönül (Yesevi) bileşimi; 500 yılda (646-1166)
mayalanarak oluşmuştur ve Arnold J. Toynbee’den başlayarak ardılları Atlantik
müelliflerinin ( Brezinski, Kissinger, Fukuyama, Huntington) yokettiği zaman/zemin/zihin
idrakimizi Bilge Tonyukuk ile geri kazanacağız. Toynbee ekolü ardılları Thomas Friedman,
Brezinski, Huntington, Fukuyama tarafından devam ettirilmektedir. Toynbee'nin doktrinini
yırtarak yerine Tonyukuk'un Ata Mirası Taş'a nakşedilmiş Anayasası'nı koyacağız; Onların
Toynbist yaklaşımlarını biz Tonyukuk'un esaretten aldığı güç ile bıraktığı kadim bilgi ile
bozacağız.
• Siyaset Teorisi'nin toplumun tarih ve sosyolojisinden yola çıkılarak organik bir biçimde
oluşturulması gereğince, günümüze kadar ağırlıklı olarak tarih, dilbilim ve edebiyat
alanlarında incelenen Tonyukuk'un diğer disiplinler, özellikle de siyaset bilimi ve siyasi
düşünce konuları itibariyle incelenmesi; 21. yüzyıl başlarında anayasasını ilk kez
toplumsal süreçlerle değiştiren Türkiye toplumu açısından önemlidir ve sosyolojik
ipuçlarımızı bünyesinde barındırmaktadır.

Sacayağı
• Çin siyaset felsefesi Konfüçyus'tur. Türk siyaset felsefesinde ise ana referans Bilge
Tonyukuk’dur. Siyasetimizin felsefi boyutunun yerli ve organik kaynaklarla
temellendirilmesi elzemdir.
• Strateji, Akıl ve Gönülü bir potada eriten bu sacayağı bileşim mayasını
tutturduktan itibaren 500 yıl boyunca, kıtaları ve gönülleri birlikte fetih yollarında
birleştirmiş, adaleti, imanı ve imarı insanlığın hafızasına nakşetmiştir. Kimi Atlantik
profesörlerinin fesat aklı ile KENDİ MİLLETİNİN BEKASI - ALİ ÇIKARLARI İÇİN
DOĞRUYU-YANLIŞTAN AYIRMA YETİSİNİ, DAVRANIŞINI yitiren bazı zihinlerimizin
yeniden mayalanması için başvuracağımız bileşim, bin yıl önceden
kadimleştirdiğimiz BİLGE-bilgi kaynaklarımızdır.
• Türkistan bilgelerimiz, sahip olunan ortak hafızadır. Bu ortak hafızadan
uzaklaşılması, Türk milletinin bunalımıdır, esaretidir, yok oluşudur. Bunun için
yönetenlerin kurumsal açıdan Türk milletinin maddî ve manevî- kültürel gelişimini
sağlayıcı yapılanmalara gitmesi gerekirken, yönetilenlerin de Türk milletinin
yabancı bir kültüre ihtiyaç duymayacak denli orijinal bir kültür ve medeniyete
sahip olduğunu idrak etmesi gerekir.

s
• Savaş Sanatı (MÖ 200 Mete Han/MÖ 400 Aristo/İskender)
• Strateji (Stratfor/Wisefor)
• Sun Tzu (MÖ 500 Hun Türkleri. 962 adet atıf)
• Sıfır Taşı /Sıfır Noktası
• Siyaset Felsefesi
• Strateji: Çin Kaynaklarında Tonyukuk
• Savaş, Asimetrik: Kuvayi Milliye, Hatay, Kıbrıs (TMT)

S SİNEMA
Neden Tonyukuk hakkında, Yüzüklerin Efendisi tarzında bir film
yapılmamaktadır?
Tonyukuk filminin senaryolaştırılması başarılabilirse, "Yüzüklerin
Efendisi" gibi bir film olur.
Tonyukuk hem bilge hem de büyücüdür.
Yüzüklerin Efendisi filmi ile Tonyukuk paralelliği değerlendirilmeli.
Sinema, kitlelere hızlı erişimi yönünden birinci derecede önemli.
Yüzüklerin Efendisi filmi solda sıfır kalacak; Tonyukuk filmi çekileceği
zaman. Toynbee'nin kağıttan kahramanı değil bize 1400 yıllık taşa yazılı
kahramanımız Tonyukuk gerek.

Ş
Şad: Şehzade (Farsça: Şah). Şad, eski Türklerdeki yüksek rütbeli
komutanları tanımlamak için kullanılan terimdir. (Örneğin Böri Şad) Bu
kavram ayrıca Araplar tarafından Hazar Türklerinin komutanlarını
tanımlamak için Kağan Beg biçiminde kullanılmıştır. Bu unvana en çok,
eski Türk yazıtlarında ve Bugut Yazıtı'nda rastlanmaktadır. Unvanın
Türklerdeki bilinen ilk kullanıcısı Göktürklerin kurucusu Bumin Kağan'ın
babası Bilge Şad'dır.

Şantung
İki birig ertimiz. [İki] süm[üz b]oldı. Türk budun k[ılınğa]lı Türk kağan olurğalı
Şantung balık[k]a taluy ögüzke tegmiş yok ermiş. Kağanıma ötünüp sü iltdim.
İki bin idik. İki ordumuz oldu. Türk milleti kılmalı, Türk kağanı oturalı Şantug
şehrine, denize ulaşmış olan yok imiş. Kağanıma arz edip ordu gönderdim.
Şantung balıkka taluy ögüzke tegürtim. Üç otuz balık sıdı. Usın bunda ıtu
yurtda yatu kalur erti. Tabğaç kağan yağımız erti. On Ok kağanı yağımız erti.
Şantung şehrine, denize ulaştırdım. Yirmi üç şehir zaptetti. Uykusunu burda
terk edip, yurtta yatıp kalırdı. Çin kağanı düşmanımız idi. On Ok kağanı
düşmanımız idi.

T
TONYUKUK YAZILARI
• SIFIR TAŞIMIZ 7
• TONYUKUK VE BİLGELİK 7
• İLK'LER VE TONYUKUK 3
• TONYUKUK MİRASI 5
• TONYUKUK STRATEJİLERİ 2
• SİYASET FELSEFESİ 5
• TONYUKUK ARAYIŞLARI 4
• TONYUKUK YAZITI VE ÇİN KAYNAKLARINDA TONYUKUK 12
• TONYUKUK 1370 PROJESİ 1
• İNGİLİZCE (IN ENGLISH) 9
• TONYUKUK ARKEOLOJİSİ 4
• TONYUKUK COĞRAFYASI 2
• TONYUKUK İNCELEMECİLERİ 1
• FOTOĞRAFLAR 7
• KAYNAKÇA 16
YAZI 86
http://leventagaoglu.blogspot.com/2016/11/bilge-tonyukuk-yazlar.html

T
• Tonybee /Tonyukuk
• Tengri: Çok kuvvetli inanç
• Türk
• Türkistan Bilgeleri

Tonyukuk Yolu
Coğrafya (Zemin)
• Yenisey Havzası
• Orhun ve Selenga Havzası
• Sarı Nehir Havzası: Ordos Düzlükleri
Haritada, Beijing'in güneyinde sarı renkli bozkır kuşağının başlangıç noktasının, Sarı Nehir’in dirsek yaptığı yerdeki kesişme noktasıdır
ORDOS.
• Sarı Kuşak: Bozkır otoyolu
• Kırmızı çerçeve: Uygur/Doğu Türkistan
• Yeşil Kuşak: Tarım Kuşağı/ Bereketli Hilal
Pekin'den Budapeşte'ye nasıl bir mobilite sağladığımız haritada apaçık gözüküyor. Sarı Kuşak’ın, Sarı Nehir’e saplandığı noktadaki
başlangıç noktasının batısında Tonyukuk doğmuştur. “Tonyukuk Yolu” olarak da adlandırabileceğimiz bu Sarı Kuşak üzerinden Türkler
sürekli olarak Batı’ya doğru yol almışlar ve Sarı Nehir’den başlayan bu yolculuk, haritadan da net olarak görüldüğü üzere, bizleri
Avrupa’nın içlerine, Tuna boylarına kadar ulaştırmıştır. Bavyera'daki Mavi Tuna boylarından, Mançurya mansabındaki Sarı Nehir
düzlüklerine. Sarı Nehir'deki Ordos düzlüklerinden Tuna düzlüklerine, atlarını step düzlüklerinde otlatarak dolaşan Türkler sarı kuşak
boyunca, Uzak Asya'dan, Doğu Avrupa içlerine yol alırken, daha sonraları, Doğu Türkistan (Uygur) ve Maveraünnehir'de de yerleşik
hayata geçmiş ve İran, Irak, Suriye üzerinden de Anadolu'ya ulaşmışlardır. Tonyukuk ve Tuna (Viyana) 1000’er yıllık periyodlardır.
Haritada sarı kuşağın sarı nehire (dirsek) saplandığı yerde doğdu Tonyukuk (646); ve torunlarının torunları 1000 yıl sonra (1683) sarı
kuşağın Tuna'ya Viyana'da saplandığı noktaya kadar ulaştılar.
1071 vizyon ve söylemi Türklerin tarihini Anadolu coğrafyasına indirgemektedir; gözardı ettiği bir gerçek ise Tonyukuk Yolu boyunca
sarı kuşaktan Doğu Avrupa ve Balkanlara ulaşan, yerleşen Türkleri yok sayarak sadece yine 1071'e refere ederek, Romen Diyojen
ordusundaki Türkçe konuşan Bizans askerleri olarak anmasıdır. Bulgarlar, Uzlar, Ogurlar, Avarlar, Kimmerler, Kumanlar, Doğu Avrupa ve
Balkan coğrafyasındaki yirmiye yakın devletin insan malzemesinin asli unsurlarıdır.

Türk
Bilge Tonyukuk ben özüm Tabğaç ilirige kılındım. Türk budun Tabğaçka körür erti.
Bilge Tonyukuk ben kendim Çin ilinde kılındım. Türk milleti Çine tâbi idi.
Türk Budun kanın bulmayın Tabğaçda adrıldı, kanlandı. Kanın kodup Tabğaçka yana
içikdi. Terigri anca timiş erinç: Kan birtim,
Türk milleti hanını bulmayıp Cinden ayrıldı, hanlandı. Hanını bırakıp Çine tekrar
teslim oldu. Tanrı şöyle demiştir: Han verdim,
kanırigın kodup içikdirîg. İçikdük üçün Terigri ölütmiş erinç. Türk budun ölti, alkındı,
yok boldı. Türk Sir budun yirinte
hanını bırakıp teslim oldun. Teslim olduğun için Tanrı öldürmüştür. Türk milleti öldü,
mahvoldu, yok oldu. Türk Sir milletinin yerinde
bod kalmadı. Ida taşda kalmışı kubranıp yiti yüz boldı. İki ülügi atlığ erti, bir ülügi
yadağ erti. Yiti yüz kişig
boy kalmadı.Ormanda taşta kalmış olanı toplanıp yedi yüz oldu. İki kısmı atlı idi, bir
kısmı yaya idi. Yedi yüz kişiyi

Türk
Türk budunuğ Ötüken yirke ben özüm bilge Tonyukuk Ötüken yirig
konmış tiyin eşidip biriyeki budun kurıyakı yırıyakı öriğreki budun kelti.
Türk milletini Ötüken yerine, ben kendim Bilge Tonyukuk Ötüken yerine
konmuş diye işitip ‘üneydeki millet, batıdaki, kuzeydeki, doğudaki miI1et
geldi.
İki birig ertimiz. [İki] süm[üz b]oldı. Türk budun k[ılınğa]lı Türk kağan
olurğalı Şantung balık[k]a taluy ögüzke tegmiş yok ermiş. Kağanıma
ötünüp sü iltdim.
İki bin idik. İki ordumuz oldu. Türk milleti kılmalı, Türk kağanı oturalı
Şantug şehrine, denize ulaşmış olan yok imiş. Kağanıma arz edip ordu
gönderdim.

Uluğ
uduzuğma uluğı şad erti.
sevk eden büyükleri şad idi.
il yime il boldı, budun yime budun boldı. Özüm karı boldum, uluğ boldum.
Nerig yirdeki kağanlığ budunka
il de il oldu, millet de millet oldu. Kendim ihtiyar oldum, kocaldım. Her hangi
bir yerdeki kağanlı millete
büntegi bar erser ne burigı bar erteçi ermiş.
böylesi var olsa, ne sıkıntısı mevcut olacakmış? Türk Bilge Kağanı ilinde

Umay
keçe keltimiz. Kelmişi alp tidi, tuymadı. Tengri Umay ıduk yir sub basa
birti erinç. Neke tezer biz?
geçerek geldik. Geleni cesur dedi, duymadı. Tanrı, Umay İlahe,
mukaddes yer, su üzerine çökü verdi her hâlde. Niye kaçıyoruz?

Ügüzke
[Süsi üç birig] ermiş. Biz iki birig ertimiz. Sürigüşdümüz. Terigri yarlıkadı,
yariydımız. Ügüzke tüşdi. Yariyduk yolta yime ölti kök. Anda ötrü Oğuz kopun
kelti.
Oğuz geldi. Askeri üç bin imiş. Biz iki bin idik. Savaştık. Tanrı lütfetti, dağıttık.
Nehire düştü. Dağıttığımız, yolda yine öldü hep. Ondan sonra Oğuz
tamamiyle geldi.
İki birig ertimiz. [İki] süm[üz b]oldı. Türk budun k[ılınğa]lı Türk kağan olurğalı
Şantung balık[k]a taluy ügüzke tegmiş yok ermiş. Kağanıma ötünüp sü iltdim.
İki bin idik. İki ordumuz oldu. Türk milleti kılmalı, Türk kağanı oturalı Şantug
şehrine, denize ulaşmış olan yok imiş. Kağanıma arz edip ordu gönderdim.
Şantung balıkka taluy ügüzke tegürtim. Üç otuz balık sıdı. Usın bunda ıtu
yurtda yatu kalur erti. Tabğaç kağan yağımız erti. On Ok kağanı yağımız erti.
Şantung şehrine, denize ulaştırdım. Yirmi üç şehir zaptetti. Uykusunu burda
terk edip, yurtta yatıp kalırdı. Çin kağanı düşmanımız idi. On Ok kağanı
düşmanımız idi.

V
VEZİRİAZAM
• Göktürk:Tonyukuk
• Karahanlı: AyToldı (Kutadgu Bilig)
• Selçuklu: NizamülMülk
• Osmanlı: Sokollu
• Türkiye: Menderes, Demokrasi Şehidi

Yabancılaşma
Yabancılaşma/Yerlileşme
• Konfüçyus.
• Cevat Çapan: Odiseus Okumaları
• Doğan Kuban: Lao Tzu

Y
1. Yazmak: Bilgeliktir.
2. Yazıtlar
3. Y Zihniyeti (yaptım, yürüttüm), Hareket
4. Yollar
5. Yöntem

Yabancılaşma: Çinlileşme, Budistleşme

Y3 KUŞAĞI
• Yusuf Has Hacip : Kutadgu Bilig
• Yesevi Ahmed : Divanı Hikmet
• Yunus Emre : Divan
Zihnimizde dizeler
binlerle
dolu dolu...
dopdolu

Zaman: 2000 yıl
MÖ 200 Oğuz Kağan
700 Bilge Tonyukuk
1839 Tanzimat

Zaman. Zemin.Zihin
1. Zaman: 700- 1700
2. Zemin: Yun Zhong 41.Paralel
3. Zihin
Zaman boyutu için Kronoloji, Zemin boyutu için Kartografi (Coğrafya-
Harita), Zihin boyutu açısından da Kaynakça ve Kavram çalışmaları kitap
vesilesiyle çalışılmış ve Bilge Tonyukuk’un 3 Boyutlu değerlendirmesinin
yapılması açısından veriler ortaya konulmuştur.

ZAT: Tonyukuklarımız
1. Yusuf Has Hacib, 1017-1077, Balasagun (Kuz-Ordu), Kırgızistan
2. Nizamülmülk, 1018-1092, Tus, İran
3. Sokollu Mehmed Paşa (1506-1579), Sokoloviç, Bosna
4. Ahmet Cevdet, 1822-1895, Bulgaristan, Lofça
5. Mehmed Akif (1873-1936), İstanbul
6. Sadri Maksudi Arsal (1878-1957), Kazan, Rusya
7. Mirsaid Sultangaliyev (1892-1940), Elimbetova, Başkurdistan, Rusya
8. Kemal Tahir (1910-1973), İstanbul
9. Cemil Meriç (1916-1987), Hatay
10. Attila İlhan (1925-2005), Menemen, İzmir
11. Neşet Ertaş (1938-2012), Çiçekdağı, Kırşehir
12. Barış Manço (1943-1999), Üsküdar

Tonyukuk Yazıtında yeralan Coğrafyaların Ülke Dağılımı
Moğolistan Çin Rusya Özbekistan Tacikistan Toplam
Nehirler-Göl 3 1 3 1 8
Yerleşme 2 2
Dağlar 2 1 1 1 5
Ova/Çöl 1 1 2
Boğaz/Geçit 1 1
Deniz 1 1
Toplam 6 6 4 2 1 19

Zemin: Tonyukuk Coğrafyası
• Nehirler-Göl (8): Ak Termal Irmağı (Rusya, Tuva Cumhuriyeti). Anı
Irmağı (Rusya, Hakasya). Bolçu (Çin, Altay İli). İnci Irmağı ( Özbekistan ).
İngek Gölcüğü ( İnekler Gölü, Moğolistan). İrtiş Irmağı (Rusya). Kök Öng
Irmağı (Moğolistan). Tola Irmağı (Moğolistan).
• Dağlar (5): Altay Dağları (Rusya). Çuğay Dağları (Çin). Ek Dağı
(Tanrı Oğlu) (Tacikistan). Köğmen Dağları (Moğolistan). Ötüken
(Moğolistan)
• Yerleşmeler (2): Bulçu (Çin). Şantung (Çin)
• Ova ve Çöl (2): Karakum (Moğolistan). Yarış Ovası (Çin, Şincan)
• Boğaz ve Geçitler (1): Demir Kapı (Özbekistan)
• Deniz (1): Taloy (Çin)

ZEMİN
Tonyukuk Haritası:
http://leventagaoglu.blogspot.com/2017/12/tonyukuk-haritas.html
Bilge Tonyukuk'un Seferleri 693-717: 50 yıllık Fetret'in (630-680) ardından gelen
Fetihler...
http://leventagaoglu.blogspot.com/2017/03/bilge-tonyukukun-seferleri-693-
717.html
Tonyukuk’un Çin’de zaptettiği 23 Şehir
http://leventagaoglu.blogspot.com/2017/06/harita-tonyukukun-cinde-zaptettigi-
23.html

Zemin: Seferleri
• İlteriş'in başarılı ayaklanması (M.S. 682).
• Yin shan bölgesinden göçmeden önceki olaylar. (M.S.682-687)
• Ötüken (Hanghai) dağlarına göç (M.S. 687).
• Oğuz'a boyun eğdirilmesi (M.S. 687 veya az sonra).
• «Shantung»a akınlar (M.S. 693-706 arası).
• Kırkız'a boyun eğdirilmesi (M.S. 710).
• On Ok (Batı Türkü) ve Türgaş'e karşı sefer (M.S. 710).
• Demir Kapı seferi (M.S. 710 veya 711).

Zemin: Orhun Yazıtları ve Tonyukuk Yazıtı

S O N S Ö Z
En değerli yeraltı kaynağımız;
Türkistan coğrafyasının bağrında yatan aziz
bilgelerimizdir.
Bizlere bilgeliğin akıl ve kalp birlikteliğini esas almak
olduğunu hayat tarzları ile ortaya koyan velut
köklerimizden,
Bilge Tonyukuk'dan başlayarak tekrar mayalanalım.

GÖRSELLER
• Tonyukuk Haritası http://leventagaoglu.blogspot.com/2017/12/tonyu
kuk-haritas.html
• Eski Dünya Haritaları: Türkler, Çinliler, Güney As...
http://leventagaoglu.blogspot.com/2017/07/haritalar.html
• http://leventagaoglu.blogspot.com/2017/03/bilge-tonyukukun-
seferleri-693-717.html
• Tonyukuk Yazıtı; Seçme Fotolar
• http://leventagaoglu.blogspot.com/2017/06/harita-tonyukukun-
cinde-zaptettigi-23.html

Kaynaklar
• İlk Kavramlar: Oğuz Kağan ve Bilge Tonyukuk
• http://leventagaoglu.blogspot.com/2017/03/4-z-bilge-tonyukuk.html
• 4 Z: Bilge Tonyukuk
• http://leventagaoglu.blogspot.com/2017/06/vyz.html
• http://leventagaoglu.blogspot.com/2017/07/strateji-tonyukuk-akl-
maturidi-ve-gonul.html
• http://leventagaoglu.blogspot.com/2016/11/bilge-tonyukuk-
yazlar.html
• Tonyukuk Stratejileri: Bilge Güç
• http://leventagaoglu.blogspot.com/2016/10/cin-kaynaklarnda-bilge-
tonyukuk.html

Talaylar ve Semalar
Sü'Başılar
Sü'Baylar
Sü’variler
İş başa
Tuğlar göklere
Tuğralar kalplere
Dağlar başına
Deryalar, Talaylar uğruna
Semalar çadırımız ola!
Levent Ağaoğlu
16 Nisan 2018, İstanbul

Kızılelma’m
Sofralar kurula
Yesevi Divanınla
Sofyalar oluna
Yenisey, Orhun’dan,
Bilge Tonyukuk’dan
Taş Yazıtlarla
Has Hacip’lerden Yusuf’larla
Divan-ı Yunus’larla.
Dem, Mütefekk’iran
Dem, Türk’an
Kızılelma’m
Tur’an!
Levent Ağaoğlu
14 Mayıs 2018

BilgeTonyukuk

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (20)

Más de Levent Ağaoğlu

Más de Levent Ağaoğlu (20)

BilgeTonyukuk