1. Prawosławie

2. Wstęp – czyli co o prawosławiu
wiedzieć wypada
Kościół chrześcijański - 1054r. schizma wschodnia (schizma wielka) ->
podział na Kościół prawosławny (chrześcijaństwo wschodnie) i Kościół
katolicki (chrześcijaństwo zachodnie)
Kościół prawosławny – doktryna ortodoksyjnego Kościoła
chrześcijańskiego, (gr. orthodoxia – „prawidłowy kult”, „prawidłowa
wiara”).
• Fundamentami teologii wschodniej są:
1.Pismo Święte, oraz
2.Tradycja (orzeczenia pierwszych siedmiu soborów powszechnych oraz
pisma Ojców Kościoła)
•, a życie duchowe wiernych opiera się na Liturgii Świętej

4. c.d.
•Dla prawosławnych znaczącą rolę w życiu duchowym odrywają:
•Posty
•Sakramenty oraz sakramentalia
•Ikony „Ewangelia zapisana farbami”
•Monastycyzm jako wzorzec życia duchowego
•Prawosławie (w odróżnieniu od katolicyzmu):
1. Uznaje, że Duch Święty pochodzi od Ojca,
2. Nie uznaje czyśćca,
3. Nie uznaje za dogmat stwierdzeń o Niepokalanym Poczęciu i Wniebowzięciu Najświętszej
Marii Panny,
4. Nie uznaje prymatu biskupa Rzymu w chrześcijaństwie, odrzuca zwłaszcza dogmat o
nieomylności papieża.
• Głosząc wiarę w jeden powszechny Kościół, prawosławie odrzuca ideę centralnej władzy
kościelnej, przyznając Patriarchatowi w Konstantynopolu jedynie prymat honorowy. Pod
względem organizacyjnym prawosławie opiera się na zasadzie autokefalii poszczególnych
Kościołów.

5. • Szacunkowa liczba wyznawców — 150 mln.
• Największa część wyznawców prawosławia zamieszkuje tereny Europy
Wschodniej oraz byłego ZSRR.
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny liczy ok. 500 tys. wyznawców.

6. Liturgia
 Jest formą przekazywania wiary – „reguła modlitwy jest regułą wiary”.
 Do podstawowych prawosławnych tradycji liturgicznych należą gesty oraz
czynności – wyjątkiem są tylko słowa padające w czasie odprawiania
nabożeństwa przez księdza prawosławnego (prezbitera) w odpowiednim
stroju liturgicznym.
 Główne liturgie:
Liturgia św. Jana Złotoustego
Liturgia św. Bazylego Wielkiego
Liturgia św. Jakuba
Liturgia uprzednio poświęconych Darów

7. Boska Liturgia
 Zajmuje pierwsze i wyjątkowe miejsce pośród wszystkich innych
nabożeństw Kościoła prawosławnego.
 Podczas Liturgii sprawowany jest sakrament Eucharystii ustanowiony przez
Jezusa Chrystusa w przeddzień ukrzyżowania.
 Wypełnienie wszystkich starotestamentalnych ofiar, których celem było
odnowienie duchowej więzi z Bogiem wypełniły się w bezkrwawej ofierze
eucharystycznej.
 Nie jest tylko symbolem, ale każdorazowo potwierdza rzeczywistą obecność
Syna Bożego w Jego Cerkwi.

8. Warunki odprawiania liturgii
 Mogą je odprawiać jedynie osoby płci męskiej, posiadające stosowne
przygotowanie do pełnienia wysokich funkcji oraz prawomocne święcenia
kapłańskie,
 nabożeństwa muszą być odprawiane w świątyniach posiadających
niezbędne wyposażenie lub w wyjątkowych wypadkach w innych godnych
i dopuszczalnych miejscach,
 nabożeństwa muszą być odprawiane zgodnie z ustalonym i uświęconym
przez tradycję rytuałem czyli porządkiem.
…ściśle określone warunki (antiminsy, profesory itd.)

9. Modlitwa
i jej wpływ na duchowy rozwój człowieka
 oczyszcza duszę człowieka
 umożliwia mu uzyskanie łaski Bożej
Można wyróżnić:
 modlitwę „zewnętrzną” - głośną, wspólną, obowiązkową…
 modlitwę „wewnętrzną”- cichą, indywidualną, dobrowolną...
Modlitwa Jezusowa
„Panie Jezu Chryste, Synu Boży, zmiłuj się nade mną, grzesznym”
Do ćwiczenia się w modlitwie Jezusowej zalecane jest przewodnictwo "starca"

10. „O CZYM PAMIĘTAĆ KONIECZNIE NALEŻY”
 „W czasie modlitwy w wyobraźni nie rób sobie żadnego obrazu Boga, nieba i innych
tego rodzaju rzeczy. Według tego co mówią Ojcowie -obrazy takie okazują się
płodem zmaterializowanej fantazji i nie sprzyjają modlitwie.”
 „Jedyne uczucie, do którego podczas modlitwy należy dążyć, to uczucie skruchy i
własnej niegodności. Inne uczucia okazują się darami Bożymi zsyłanymi nam
odpowiednio do naszej pokory.”
 „Strzeż się przed tym, byś takich owoców modlitwy jak koncentracja, duchowe
przejęcie i łzy nie uważał za twoje własne zasługi. Bywa, że Bóg w swej dobroci
pozwala nam naprzód doświadczyć słodyczy modlitwy, potem jednak zdaje nas na
własne siły, by wypróbować naszą wierność i pokazać jak niewiele jesteśmy w
stanie zdziałać, o ile pozbawi On nas swej łaski.”

11. IKONY
 obrazy sakralne wyobrażające osoby święte oraz sceny biblijne i
liturgiczno-symboliczne
 „…miejsce pełnej łaski obecności, jakby objawienia (…),
przeznaczonym dla modlitwy skierowanej do Niego”
 Kult ikon często mylony jest z kultem bożków

12. Tworzenie ikony
 Proces tworzenia ma głęboki wymiar duchowy (akt twórczy
poprzedzony spowiedzią i przyjęciem Eucharystii)
 Ikonę się pisze, a nie maluje
 kolor, forma, kompozycja- symbole, które mają swoje znaczenie

13. Przewodnictwo duchowe
 W poszukiwaniu modelu chrześcijańskiego zachowania prawosławni zwracali i
zwracają się nadal do „starców” (ojców duchowych) – starcem może być kapłan,
mnich bez święceń kapłańskich albo człowiek świecki - praktyk życia
chrześcijańskiego (także kobiety – matki duchowe).
 Ojcowie duchowi stanowią oni wzór wiary, modlitwy i moralności.
 Kwestia wieku.
 Ustanowienie osoby ojcem duchowym – samoistnie, spontanicznie, bez formalnych
uwarunkowań (osoba obdarzona darem ojcostwa, czy macierzyństwa duchowego).
 Są to osoby należące do „wielkiego obłoku świadków”- czyli takie, które stoczyły już
walkę z pokusami świata i mogą pokierować i wzmacniać tych, którzy idą ich
śladami.
 Pisma Ojców Kościoła stają się zatem przewodnikami dla wiernych szukających
przykładów i nauczycieli życia duchowego.
 Stąd literatura monastyczna jest obok Pisma Świętego nieocenionym źródłem
odpowiedzi na współczesne dylematy moralne.

14. Kim jest ojciec duchowy?
„Ojciec duchowy jest współpracownikiem Boga, działa w łączności z Duchem Świętym, miłuje,
walczy i cierpi razem z Nim, by zrodził się w tobie człowiek nowy; nie jego syn czy uczeń ale syn
Tego Jedynego, który jest dobry, i uczeń Tego, który jest Drogą, Prawdą i Życiem.”
„Ale niech ten, kto przyjął dar i obowiązek ojcostwa duchowego, nie zapomina, że winien być
uosobieniem Ewangelii”
„Abba nie jest nieomylnym sędzią ani też ostatecznym sądem apelacyjnym, lecz współsługą
żywego Boga; nie jest tyranem, lecz przewodnikiem i towarzyszem podróży”
 Przewodnik duchowy charakteryzuje się trzema darami: wglądu, obdarzania ludzi miłością,
moc przemienienia ludzkiego otoczenia.
Po co? „Nie potrafisz zajrzeć we własne oczy; by poznać siebie potrzebne ci spojrzenie kogoś
innego. Nikt nie jest dobrym sędzią samego siebie. Przewodnik duchowy jest zwierciadłem, które
Bóg pragnie nam dać, byśmy mogli poznać siebie (…)”
„Wielką łaską jest spotkać na swej drodze człowieka, który pomaga prostować ścieżki Pańskie,
uniżyć wszystko to, co jest w tobie wyniosłe, i wywyższyć wszystko, co jest w tobie upadłe;
zostaniesz uwolniony od dwóch najgorszych demonów: pychy i rozpaczy. Dziękuj Bogu, jeśli
spotkasz kogoś, kto naprawdę zatroszczy się o twoją duszę (…)”

15. Cel i metody przewodnictwa duchowego:
„Wiedz, że jedyną troską twego ojca duchowego jest twoje zbawienie i przebóstwienie (…)
to dlatego napomina cię, karci, poprawia. Jeśli cię upokarza, bądź wdzięczny Bogu;
postępując w ten sposób ma nadzieję, że staniesz się podobny do Chrystusa i nabędziesz
pokory (…)”
„Ojciec duchowy nie narzuca swych własnych idei i form poświęcenia, lecz pomaga
uczniowi odnaleźć swe własne, wyjątkowe powołanie.”
 Prowadzi i kształtuje innych nie za pomocą słowa porady czy wskazówki, lecz poprzez
swe towarzystwo, poprzez żywy i wyrazisty przykład, który przedstawia.
 Starzec ze swej strony, używa niewielu słów, a czasem nie wypowiada żadnego, ale
poprzez tych kilka słów lub swe milczenie, często jest w stanie odmienić bieg czyjegoś
życia.
 Starzec nie ma wcześniej ustalonego programu, harmonogramu. Do każdego ze swych
dzieci zwraca się innymi słowami. Zarówno uczeń jak i starzec uczą się w trakcie relacji.
 Tym, co otrzymuje uczeń od przewodnika duchowego nie jest kodeks spisanych lub
ustnych nakazów ani też zestaw techniki medytacji, lecz osobowa więź.

16. W przypadku nieobecności osobistego przewodnika duchowego:
 Zwrócenie się do ksiąg – Filokalia
 Pielgrzymki do Jerozolimy, na górę Athos, do monasterów, sanktuariów – w
poszukiwaniu oświecenia
„Idź do swych ojców lub do swych braci – bo wszyscy jesteśmy braćmi – i naucz się od
jednego łagodności, od drugiego siły, od innego zaś mądrości, od jeszcze innego
pokory (…)”
Wzajemność:
 Podobnie jak starzec umożliwia uczniom dostrzeganie siebie takimi, jakimi są
naprawdę, tak uczniowie pomagają starcu odkryć siebie.
Posłuszeństwo:
„Nie bądź posłuszny połowicznie, bo będziesz miał rozdarte serce. Zaufaj, oddaj się
cały. Bóg nie pozostaje nieczuły na ufność i na pokorę. On napełni cię radością pośród
trosk.”
„Kiedy ktoś prosi cię o wykonanie czegoś, powiedz sobie, że to dla twojego dobra, dla
twojego zbawienia i czyń swą powinność z pokojem i miłością”

17. Nauczanie religii prawosławnej
 Trudna historia: wysiedlenia po II Wojnie Światowej (W ramach acji „Wisła”
w 1947r).
 Nauczanie religii w szkołach nie było możliwe(również przez dyskryminację),
nauczano więc w mieszkaniach prywatnych oraz punktach
katechetycznych przy parafiach.
 Utrudnienia ze strony władz państwowych.
 1950 – powrót nauki religii do szkół (ZMIANY POLITYCZNE?), ale: zmniejszenie
ilości duchownych, którzy mieli uprawnienia katechetyczne.
 1961 – usunięcie religii ze szkoły (Ustawa o rozwoju systemu oświaty).
 Nauka religii w punktach katechetycznych - pod ścisłym nadzorem oświaty
sam fakt umiejscowienia jej przy parafiach spotkał się z przychylnością
dzieci]

18. …historia
 1981 – zniesiono nadzór [Nauczanie religii uznane zostało za wewnętrzną
sprawę kościołów i związków wyznaniowych, a udział w katechezie za
dobrowolny].
 Po 1989 – gwarancja wolności sumienia i wyznania, 1990 – religia jako
przedmiot dobrowolny.
 Od 1991 – religia prawosławna w szkołach jest organizowana na zasadach
określonych przez akty prawne i porozumienia z władzami Kościoła
Katolickiego.

19. Główne cele nauczania religii
(w szkołach podstawowych)
 Kształcenie u dzieci właściwej postawy chrześcijańskiej,
 wyposażenie w niezbędne wiadomości z zakresu historii Starego i Nowego
Testamentu,
 poznanie dziedzictwa religijnego i obrzędów prawosławnych,
 wprowadzenie uczniów w tradycję prawosławną,
 przygotowanie do nauki religii w szkołach ponadpodstawowych.

20. Wiara jako fundament oddziaływań
dydaktyczno - wychowawczych
 Droga prawosławnej pedagogiki to droga od myśli do uczestnictwa, od
poznania do doświadczenia,
 człowiek postrzegany jest w kategoriach „wieczności”, „nieśmiertelności”,
 wychowanie do odpowiedzialności przed Bogiem za siebie i za drugiego
człowieka,
 nauczanie jako odbudowywanie pełni człowiekowa,
 wiara odpowiada na pytania jak i w jakim celu żyć,
 rozwój wszystkich sił w taki sposób, aby obraz Boży mógł odsłonić się w
człowieku z całą mocą i w całej pełni,
 aksjocentryzm - wiedza o wartościach służyć ma ich nabywaniu, natomiast
wiedza o różnicach – budować wzajemny szacunek.

21. Poza katechizacją
istota tradycji
 Spotkania połączone z omawianiem kwestii społecznych,
 konkursy twórczości dziecięcej (np. konkursy plastyczne, malowanie
pisanek),
 turnieje czytania tekstów cerkiewnych,
 olimpiady wiedzy religijnej,
 wieczory prawosławnej poezji religijnej, konkursy recytatorskie,
 [konferencje metodyczne – dla nauczycieli/katechetów]

22. Bibliografia
 Arcybiskup Paweł, Nasza wiara, Wydanie Prawosławnej Diecezji Białostocko-
Gdańskiej, Białystok 1987.
 Bułgakow S. Prawosławie. Zarys nauki Kościoła Prawosławnego, Orthdruk,
Białystok, Warszawa 1992
 Busłowska M. L., Aksjomat wiary w szkolnym systemie nauczania religii Polskiego
Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Polsce po 1990r. (praca doktorska).
 Dudra S., Nauczanie religii prawosławnej jako element wielokulturowości
środkowego nadodrza, [w:] Rocznik Lubuski tom XXX, cz. I, 2004.
 Leloup I.Y., Słowa z góry Athos, Instytut wydawniczy Pax, Warszawa 1986.
 Tranda H., Patalon M. (red.) W drodze za Chrystusem. Kościoły chrześcijańskie w
Polsce mówią o sobie, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009.
 www.cerkiew.pl
 www.prawoslawie.com.pl
 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3961927/prawoslawie.html
 http://pl.wikipedia.org/wiki/Prawos%C5%82awie