Presentación para o alumnado de bacharelato de nocturno do IES Santa Irene

1. Rósalía de Castro
1º BACH;
IES SANTA IRENE

2. . Movemento de recuperación da cultura galega que
se produce na 2ª metade do XIX, como expresión da
procura dunha conciencia autóctona de diferenciación
cultural por parte dun sector da sociedade galega.
. Ten orixe na labor dos ilustrados, séc. XVIII.
. Maniféstase na aparición dun grupo de escritores
capaces de crear obras literarias de calidade e por
mostrar militancia a prol de Galicia, o seu idioma, e a
recuperación da lingua para os usos cultos.
. As causas: romanticismo, liberalismo e galeguismo.

3. O espírito romántico e as
 loitas contra as invasións
 napoleónicas fan agromar en
 Europa a defensa das linguas e volores propios
de cada comunidade.
 En Galicia asistimos a un rexurdir lingüístico e
ao descubrimento da propia identidade.
Recupérase o orgullo por formar parte dun pobo
diferente, cunha cultura e cunha lingua
diferentes.

4. Política
. 1808: invasión tropas Napoleón e Guerra
Independencia.
. 1812: Cortes de Cádiz: Constitución
. Alternancia poder Absolutistas e liberais.
. Guerras Carlistas entre os defensores da Raíña Isabel e
Xoán Carlos.
. Abolición da Lei Sálica que impedía reinar ás mulleres.
Grazas a iso Isabel II será raíña entre 1833 e 1868.

5. Provincialismo:
. Antolín Faraldo e Francisco Añón, entre outros
universitarios, loitan polo carácter diferencial e unitario de Galicia
e deféndena para que teña relevancia política e cultural dentro
do Estado.
. Reclaman: ensino en galego, mellores condicións de
vida, desenvolvemento autónomo do país.
. Creación da Xunta Superior do Reino de Galicia.
. Levantamento militar das tropas de Miguel
Solís que se suman á loita independentista.
Fracaso: Fusilamentos en Carral.

6. Rexionalismo:
. Alfredo Brañas e Manuel Murguía,
son os líderes do novo galeguismo de
finais do século XIX. Prodúcese unha
reorganización cultural e ideolóxica.
. Creación da Asociación Regionalista Gallega (primeiro
partido galeguista da historia) e da RAG (1906).
. Reclaman: Mellora industrial e comercial, cosntitución dun
estado galego e descentralización política.

7. Economía:
. Crecemento demográfico ata 1840.
. Aínda que a agricultura era unha fonte de riqueza, o
diñeiro quedaba nas mans duns poucos, os donos das
terras, e o campesiñado vivía afogado por diferentes
impostos que os deixaban na pobreza.
. A solución foi a emigración

8. Sociedade:
. O campesiñado supuña o 90% da
poboación.
.Os fidalgos eran unha clase social importante, e con poder
económico, posto que cobraban os impostos dos FOROS.
Loitaron no bando absolutista e dirixían as partidas carlistas.
. O clero perde poder tras a desamortización e a perda dos
ingresos pola renda da terra (DEZMOS). Esas terras van pasar
moitas veces a mans de burgueses que xunto co
proletariado, comezaban a agromar.

9. Lingua:
Galicia no XIX segue sendo maioritariamente monolingüe en
galego pero segue a identificarse
co atraso.
Segue a producirse a substitución da nosa lingua pola castelá á
vez que se estende a diglosia. A creación do «aparato escolar
estatal»
gratuito será un dos eixos da expansión
do español.
O único territorio no que o galego vai
gañando uso é no cultural, vinculado
aos usos escritos.

10. Lingua:
Galicia no XIX segue sendo maioritariamente monolingüe en
galego pero segue a identificarse
co atraso.
Segue a producirse a substitución da nosa lingua pola castelá á
vez que se estende a diglosia. A creación do «aparato escolar
estatal»
gratuito será un dos eixos da expansión
do español.
O único territorio no que o galego vai
gañando uso é no cultural, vinculado
aos usos escritos.

11. Vida:
 Rosalía de Canstro nace en 1837 en Santiago de
Compostela.
 Súa nai era fidalga e seu pai sacerdote. O feito de ser filla ilexítima marcaraa
toda a vida.
 Os primeiros anos da súa vida pásaos cunha tía en Ortoño e aí entra en
contacto coa cultura popular galega e coa nosa lingua.
 Nos anos de mocidade volve para Santiago e participa nas tertulias literarias
onde coñece a Manuel Murguía, Aurelio Aguirre ou a Pondal.
 Marcha para madrid en !856 e dous anos despois casa con Murguía, con
quen ten 7 fillos.
 En 1871 volve para galicia e Vive en Coruña, logo
en Santiagoe finalmente na súa casa de Padrón.
Lugar este no cal vai morrer en 1885.

12. Obra:
OBRAS CASTELÁN OBRAS GALEGO
La flor (1857) Cantares Gallegos (1864)
La hija del mar (1859)
Flavio (1861) Follas Novas (1880)
A mi madre (1863)
Ruínas (1866)
El primer loco (1881)
El primer loco (1881)
En las Orillas del Sar (1884)

13. Cantares Gallegos
A autora no prólogo do poemario explica os motivos que a levan a
escribir o libro:
* compromiso da autora coa terra e a súa xente de marcado
carácter político.
* desexo de dignificar a nosa lingua, desmentir ofensas e
elevar a categoría artística do idioma,
* glosar unha serie de cantigas populares («reproducir o
verdadeiro espírito do pobo galego») como Antonio Trueba fixera no
Libro de los cantares.

14. Cantares Gallegos ESTRUTURA
O poemario está formado por un conxunto de 36 poemas e ten estrutura
circular, que queda enmarcada polo primeiro e último poema, dispostos a
modo de prólogo e epílogo.
No prólogo a autora pide á protagonista, «unha meniña gaiteira»
que cante na nosa lingua como representante do pobo:
Cantar hei, Galicia / teus doces cantares, que así mo pediron / na beira do
mare.
No epílogo a moza escúsase pola falta de gracia: Eu cantar cantei
/ a grasia non era moita…
No resto dos poemas, Rosalía vai cedendo a voz e uns e outros
personaxes populares que recrean un escenario profundamente galego no
que conflúen o folclore e os desacougos íntimos da voz lírica.

15. Cantares Gallegos TEMÁTICA
costumista amorosa social intimista
A vida cotiá adquire Son poemas Estes poemas tratan Nestes poemas
relevancia dialogados ou temas como a aparece a visión
retratando, como o monólogos nos que emigración, a pesimista do amor, a
da muller rural, e os namorados miseria, a dor e a saudade que
presentando expresan magoas de marxinación que sente a propia
estampas populares, antigos amores ou sofren os galegos ou autora.
como romarías. sufrimentos por a incomprensión dos
Moitas veces eses separacións. casteláns cara a
cadros están Galicia.
ensombrecidos por
penurias, inxustizas
ou deshonras.
Miña Santiña Quíxente tanto, Castellanos de Adios ríos, adios
meniña, Castilla fontes

16. Cantares Gallegos FORMA
Na forma dos poemas segue a sinxeleza e vemos clara
influencia popular con versos de arte nenor e rimas
asonantes. Chama a atención o emprego do “verso de
gaita gallega” (decasílabos e dodecasílabos) e o ritmo de
muiñeiro. As estrofas máis empregadas son as décimas,
cuartetas, redondillas e oitavas reais.
Os recursos que atopamos son repeticións, anáforas,
aliteración, antíteses e comparacións.

17. Follas Novas
A autora no prólogo do poemario explica os motivos que a levan a
escribir o libro:
* Intención de crear un mundo poético diferente ao de
Cantares.
* introdución no romanticismo filosófico de raizame intimista,
* compromiso cos problemas, penas e sufrimentos alleos.

18. Follas Novas ESTRUTURA
O poemario está formado por un conxunto de 136 poemas que se
dividen en cinco libros:
I Vaguedás
Tendencia intimista
II ¡Do íntimo!
III Varia Tendencia intimista e social
IV Da terra
Liña social enraizada nas
V As viudas dos vivos e dos desgrazas colectivas
mortos

19. Follas Novas TEMÁTICA
A liña intimista:
* O sentimento de desacougo e desamparo pairan en toda a obra e para a
autora a existencia é fonte de dor. (Teño un mal que non ten cura; Deixa, pois, de
remexer; Negra Sombra).
* Neste mundo de dor o amor para Rosalía está condenado ao fracaso e
será unha ilusión que se destrúe co paso do tempo. (Lévame a aquela fonte
cristaíña).
*Outras coitas comúns nos seus poemas son u odio, o resentimento e a
vergoña.
*A morte vese como un repouso, e mesmo se chega a contemplar o
suicidio como a fuxida do sufrimento. (¡Soia!).
*As constantes oscilacións entre as dúbidas e as crenzas non fan senón
revelar a conflitividade humana e o sentimento de saudade. (Algúns din ¡miña
terra!, Negra sombras).

20. Follas Novas TEMÁTICA
A liña social:
* Trata Rosalía o tema da muller escritora limitada polo sentimentalismo
que lle inpón a sociedade do XIX. Ela foi consciente de ir contra corrente e por iso
mandou queimar os libros inéditos antes de morrer. (Daquelas que cantan as
pombas i as frores / todos din que teñen alma de muller).
* A voz de Rosalía tamén se ocupou de ir contra as inxustizas e as
hipocrisías sociais, unhas veces aceptadas con resignación e outras incitando á
rebelión e a vinganza. (A xustiza pola man).
*A emigración dun pobo abafado pola miseria tamén ocupa unha parte
importante do poemario onde se nos amosa a mulleres desgrazadas, vítimas do
éxodo forzoso duns homes aos que saben perderon para sempre, incapaces de
vivir e en busca do repouso na morte. (Este vaise i aquel vaise, / e todos, todos se
van, Galicia, sen homes quedas / que te poidan trabalar.)

21. Follas Novas FORMA
Neste poemario atopamos ao par das coñecidas formas populares
unha arquitectura formal máis acorde co Romanticismo. Novas formas
máis atrevidas que se deixan ver na combinación de versos longos e
quebrados e nas estruturas estróficas mixtas que se axustan a ese
profundo desacougo que acompaña á autora.
O estilo é sinxelo e poucos os recursos. Escaseza de metáforas, abuso
da comparación e estruturas reiterativas ou de contraste. Cobra
importancia na obra a simboloxía que manexa con gran mestría: A
negra sombra e o cravo ( Símbolo da dor e da nostalxia da dor).