SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 12
UNIVERSITETI I PRISHTINËS
          FAKULTETI EKONOMIK - PRISHTINË
          STUDIMET POSTDIPLOMIKE-MASTER




LËNDA: MENAXHIMI I RISKUT DHE SIGURIMET
TEMA: Menaxhimi i rrezikut në ndërmarrje




Grupi :                               Profesori i lëndës:
Muhamet Selmani                      Prof.Dr. Fatos UKAJ
Mentor Selmani




                    Prishtinë 2010


                                                    1
PËRMBAJTJA

1. PERKUFIZIMI I NDËRMARRËSISË

2. PROFILI I NDËRMARRËSIT

3. MJEDISI / RRETHINA E BIZNESIT TË VOGËL DHE TË MESËM

4. MENAXHIMI I RREZIKUT NË NJË BIZNES

5. LLOJET E RREZIQEVE

6. MUNDËSIT PËR PARANDALIMIN E RREZIKUT




                                                         2
PERKUFIZIMI I NDËRMARRËSISË

 -Nga definicionet e shumta ne do të përkufizojmë ndërrmarësinë në mënyrë të
përshtatshme.
Richard Cantilllon ndërmarrësin e shihte si aktivitet ekonomik në kushte të pasigurisë.
Peter Drucker ndërmarrësinë e paraqet si biznes që organizohet dhe kryhet në mënyrë
sistematike dhe të efektshme. Sipas Drakerit, ekonomia nderrmarrëse është fenomen
kulturor dhe psikologjik, po aq sa është edhe fenomen ekonomik dhe teknologjik.
Thënë shkurt, Ndërrmarrësia si kulturë dhe koncept i të menduarit ekonomik, paraqitet si
nje resurs i rrallë, si agjent i ndryshimeve shoqërore (dhe politike). Arma kryesore e
ndërmarrësisë është “destruksioni kreativ “ dhe novatorizmi sistematik.
    Ëickham numëron disa nga keto atribute :
    • Rreziku ( risku)
    • Efektiviteti dhe eficienca – ndërmarrësi siguron eficencë ekonomike nëpermjet
        krijimit te fitimit e që paraqet një shpaguarje / kthim të investimeve - shpërblimin
        për sakrificën
    • Inovacioni
Kuratko dhe Ëelsch numërojnë katër karakteristika qenësore të ndërmarrësit :
    • Njohja e shansave në treg
    • Gadishmëria për pranimin e rrezikut
    • Aftësia për të siguruar resurset ( burimet) për investim
    • Aftësia për të menaxhuar biznesin

PROFILI I NDËRMARRËSIT

Zimmerer dhe Scarborough ( 1998) : një person që krijon një biznes duke u ballafaquar
me rrezikun dhe duke synuar realizimin e fitimit dhe rritjen e biznesit duke përfituar nga
shansat dhe aftesia për të siguruar dhe menaxhuar resurset ( burimet) .
Ndërmarrësi i lëvizë burimet nga një fushë me fitim më të ultë në një fushë me fitim më
të lartë përfshirë këtu njerzit, objektet, materialet dhe paranë.(D.Stoks, 29, 2003)

MJEDISI / RRETHINA E BIZNESIT TË VOGËL DHE TË MESËM

   •   Mjedisi miqësor dhe kërcenues
   •   Mjedisi makro( niveli nacional/ shtetëror dhe ndërkombëtar) dhe mjedisi mikro
       (niveli lokal).
   •   Mjedisi nacional/ ndërkombëtar ka të bëjë me poltikat ekonomike të një vendi
       ( taksat, kredia, valuta, stabiliteti makroekonomik – inflacioni, valuta,
       punësimi,ndryshimet socio-demografike, ndryshimet teknologjike)
   •   Mjedisi lokal ( mikro) ndërlidhet me kushtet sociale dhe ekonomike në lokalitete
       të caktuara apo në sektorë specifik si dhe me nevojat e konsumatorëve.


                                                                                      3
RRETHINA


                                     KONKURENTËT

                RRETHINA                                        RRETHINA
                POLITIKE                                       EKONOMIKE


                                        KOMPANIA
                                          JONË

         FURNIZUESIT                  - Produkti                  KONSUMATORËT
                                      - Shërbimi
                                      - Organizimi


               FAKTORËT                                         SISTEMI
                SOCIAL                                         FINANCIAR

                                     ZËVENDËSUESIT
                                        Produktet /
                                        Shërbimet




   MENAXHIMI I RREZIKUT NË NJË BIZNES

Risku është definuarë si një ngjarje e mundshme që ndodhë dhe që ka implikime
negative ne ndërmarrje.
Rreziku është element faktual fundamental i jetës së një biznesi
Rreziku mund të ketë domethënie të ndryshme për njerëz të ndryshëm, por çdonjëra nga
këto rreziqe mund të ketë pasoja të pa-evitueshme financiare.
Rreziqet janë ose të brendëshme ose të jashtme për organizatën dhe se disa nga këto
rreziqe është e pamundur të kontrollohen.

     Menaxhmenti i riskut është proces i cili merret me menaxhimin e probabilitetit
       ose ashpërsis negative të rasteve në një gamë apo brenda kufinjeve të percaktuar
       nga ndërmarrja.
Rreziku: Është definuar si një ekspozim i gjasave (shanseve) për humbje. Rreziku
gjithashtu është definuar si një mundësi e paraqitjes së një ngjarjeje jo të favorshme
si dhe potencialit të mundshëm për implikimet e sajë në ndërmarrje.

    Menaxhimi i rrezikut është proces i menaxhimit të mundësisë së paraqitjes së
     një ngjarje jo të favorëshme deri në një shkallë të pa-pranueshme apo brenda
     kufinjëve të caktuar nga një ndërmarrje.



                                                                                 4
 Sistemi i menaxhimit te riskut është një metodë që në mënyrë sistematike bënë
     identifikimin, vlerësimin dhe menaxhimin e risqeve qe përballet ndërmarrja.

   Analiza e mundesive për rrezikun – është një proces i identifikimit të rrezikut.
   Me rastin e kryerjes së analizave për rreziqet duhet të pytemi:
   1.      Çfarë është një ngjarje me rrezik?
   2.      Cilat janë shkaqet që shpiejnë deri tek një rrezik?
   3.      Si monitorohen rreziqet?

LLOJET E RREZIQEVE
                  • Ngjarjet natyrore
                  • Rrethanat politike
                  • Rrethanat ekonomike
                  • Teknologjia
                  • Sjellja e njerëzve
                  • Marëdhëniet legale dhe komerciale
                  • Shtrirja, struktura menaxheriale dhe kontrolli
Nga kjo shtrohet pyetja se cilat burime të vlerave nevoiten të mbrohen?
   Asetet fizike – Toka, ndërtesa, paisjet dhe inventari (malli)
   Asetet fizike – Paratë e gatshme, paratë e pritëshme, borxhi, investimet, ekuiteti.
   Asetet e konsumatorëve – Konsumatorët, kanalet dhe filialet
   Cilat burime të vlerave nevoiten të mbrohen?
   Punëtori dhe furnizuesi i aseteve – Punëtorët, furnitorët dhe partnerët
   Organizimi i aseteve – Strategjia, njohuritë, vlerat, sistemet, inovacionet dhe emrat e
   firmave.

   Nga mos menaxhimi i mire vjen deri te shfaqja e pasojave të mundëshme të rreziqeve
   të cilat mund të veqohen :

         • Performanca (rezultatet) e dobët
         • Informimi jo –adekuat
         • Humbja e theksuar e klientëve dhe furnizuesëve
         • Humbja e tregut
         • Aplikimi jo-efikas
         • Humbja e moralit
         • Strategjitë e vjetërsuara apo të paqarta
         • Kostot e tepruara
Vlerësimi i rrezikut
Me rastin e vlerësimit të rreziqeve duhet shtruar pyetjet ne vazhdim:

   1.   Përse dëshironi të njoftoheni lidhur me shkallën e rrezikut?
   2.   Çfarë do të vlerësoni?
   3.   Si do të bëni një vlerësim të tillë?
   4.   Ku do të bëhet vlërësimi i caktuar i shkallës së rrezikut?
   5.   Kur do të bëhet një vlerësim i tillë?



                                                                                    5
Risk Management Feedback Loop

                        Identify, assess and prioritize risks
        Identifikimi, vlersimi dhe prioritetet e rezikut
                                                                                       Develop
                                                                 Zhvillimi i
                                                                                      Strategies
     Rishikimii Procedurave                                      strategjive
                                                                                     and policies
     dhe Politikave                                              politikave per
                                                                                     to measure
    Revise                                                       te matur
                                                                                         risk
  policies and                                                   reziqet
  procedures


                                                                 Dizajnimi I
                                                                 politikave dhe        Design
                                                                 procedurave         policies and
      Test                                                       per zbutjen e
  effectiveness   Testet                                                             procedures
                                                                 reziqeve
  and evaluate    efektive dhe                                                       to mitigate
     results.     vlersimi I                                                            risks.
                  rezultateve


                                                Caktimi dhe zbatimi I pergjegjesis
                           Implement and assign Responsibility



Identifikimi i zonave kritike në resikun e ndërmarrjeve
Tre reziqet më të mëdha në operacionet e rrezikut janë :

    Risku Operative
    Risku Financiare
    Risku Strategjik

Rreziku operacional -Ky rrezik është një funksion i kontrolleve të brendshme, sistemet
e informacionit, integritetin e punonjësve dhe proceset operative
           Ato përfshijnë:
           1. Risku i kredive
           2. Riskun e transaksioneve
           3. Riskun e mashtrimit
                   • Risku i Kredis: përmbledh humbjen e të ardhurave qe rezultojnë
                       nga ndërmarrja dhe në paaftësin e tyre për të mbledhur të ardhurat
                       e parashikuar të interesit si dhe humbjen e kapitalit.

                     •   Risku i transaksioneve: ngritet në baza ditore në ndërmarrje si
                         transaksionet që janë proceduar, ato janë të larta për ndërmarrjet,
                         ato trajtojnë një volumi te lartë të transaksioneve të vogla të
                         përditshme



                                                                                              6
•   Risku i mashtrimit: i referuara si rrezik integriteti, rreziku
                       mashtrimit është rreziku i humbjes i të ardhurave ose të kapitalit, si
                       rezultat i qëllimshëm i mashtrim nga një punonjës apo klient

Ndërmarrjet ballafaqohen me rrezikun e misionit nëse ato nuk bëjnë definimin e qartë të
cakut në treg.
Ndërmarrjeve mundet gjithashtu t’iu mungoj mekanizmi i të siguruarit, sepse shërbimet e
caktuara financiare shkojnë në drejtim të grupit të caktuar (në shënjestër) të njerëzve

Rreziku financiar

   •   Risku i likuiditetit: është mundësia e efekteve negative në interesin e pronarve,
       konsumatorëve dhe të partnerve tjerë të institucioneve mikrofinanciare

   •   Risku i tregut: perfshin riskun e normës së interesit, riskun e valutes se huajë
       dhe riskun e investimeve.

Ndrrimi i riskut te jashtëm: është e mundshme për humbjen e të ardhurave ose kapitalit
që vjen nga luhatjet vlerave te valutave te jashtme.

   Rreziku strategjik -Përfshinë rreziqe të brendshme dhe ato vendime negative që
   merren nga bizneset ose zbatimi i atyre vendimeve , udhëheqje të varfër, ose
   joefektiviteti i qeverisjes dhe i mbikëqyrjes

       •   Risku i qeverisjes: i lidhur me qeverisjen joadekuate apo një strukturë të
           qeverisjes së dobët.

       •   Risku i reputacionit: i referohet rrezikut të ardhurave ose të kapitalit që
           lindin nga opinioni negativ publik, i cili mund të ndikojë ne aftësinë e
           ndërmarrjes për të shitur prodhimet dhe shërbimet e tyre ose qasjen e tyre në
           fondet e kapitalit ose fondet e parave te gatshme. Ky është rrezik i humbjes së
           klientëve, furnitorëve dhe partnerëve si rezultat i reputacionit të dobët të një
           ndërmarrje.

       •   Risku i mjedist të jashtem në biznes: i referohet rreziqeve të pandarë të
           aktivitetit biznesore të ndërmarrjes dhe të mjedisit të jashtëm të biznesit
       • Risku i regullatorit dhe pershtatshmëris legale: lind nga shkelja ose jo-
           përputhshmëria me ligjet, rregullat, rregulloret, praktikat e paraparë, ose
           standardet etike, që ndryshojnë nga vendi në vend.
Egzistojnë edhe rreziqe te cilat vinë si pasoje e ambientit fizik e ato mund të jenë :
   • Disa zona janë të predisponuara ndaj rrezikut nga fatkeqësitë natyrore siç janë:
       vërshimet, ciklonet (erërat e fuqishme) apo thatësia.
   • Llojet e tilla të katastrofave dëmtojnë shtëpitë, ndërmarrjet, kanalet e hyrjes së të
       ardhurave dhe operacionet .




                                                                                      7
RREZIQET ME TË CILAT BALLAFAQOHEN
                    NDERMARRJET


                       Institucional
                  Misioni social
                  Misioni komercial
                  Varëshmëria


  Operacional                                     Men. F. për:
Kredi                                        Asetet dhe detyrimet
Mashtrim                                     Norma e interesit
Siguri                   LLOJET E            Këmbimi valutor
                         RREZIQEV            Rreziku ndaj
Transakcion
                            E                likuiditetit


  Rreziqet e jashtme                  Menaxhime të tjera
Rregullativat,                        financiare
Konkurenca                            Mos-efikaciteti
Shtrirja demografike                  Integriteti i sitemit
Mjedisi fizik




                                                              8
MUNDËSIT PËR PARANDALIMIN E RREZIKUT

Egzistojnë katër mënyra sesi t’i përgjigjemi rrezikut: shmangia, pakësimi, transferi dhe
pranimi i tij.
-Shmangia e rrezikut e eliminon rrezikun përmes shmangies ose heqjes dorë nga
aktivitetet të cilat janë me rrezik. Disa rreziqeve nuk mund t’ju shmangemi, por ato mund
të reduktohen me veprime të kujdesshme të parandalimit, siç ndodh me përdorimin e
masave mbrojtëse dhe masave të sigurise, kur të perdorim materiale të rrezikshme.
- Pakësimi i rrezikut e minimizon rrezikun, duke përdorur metoda të ndryshme, për më
tepër për të pakësuar gjasat e ndodhive të dëmshme.
- Transferi i rrezikut i kalon pasojat e rrezikut në një individ apo organizat tjetër, të cilët
janë jashtë biznezit tuaj. Sigurimet janë forma më e mirë e transferit të rrezikut, kur një
kompani tjetër do te paguaj në rast të dëmit.
- Pranimi i rrezikut përfshin pranimin e rrezikut dhe të pasojave, në rast të ndodhive jo të
mira. Teoritikisht, pranimi i rrezikut është zgjedhje e planifikuar dhe e menduar. Në
përgjithësi, pranimi i rrezikut është i menduar atëher kur, për më tepër, rreziku i humbjes
së mundëshme, financiarisht nuk është edhe aq e rëndësishme për biznesin, ose kur
kostoja e sigurimit nga dëmi është shumë e kushtushme.
  Egzistojnë katër kategori të rrezikut të cilat duhet të studijohen: rreziku operacional,
rreziku pronësor, rreziku i personelit( të punusuarit) dhe rreziku që ka në qendër
konsumatorin. Secila katergori e rrezikut përmban rrezik me potencial humbës, i cili
mund ta shkretoj biznesin tuaj.
Rreziqet vepruese(operacionale) janë ato pasiguri të cilat e sfidojnë biznesin gjatë
operimeve normale. Menaxhmenti efikas kerkon nga ju që të jeni të vetedishëm( të
informuar ) për ambientin dhe kushtet në të cilat zhvillohet biznesi juaj, ose për ata
faktorë që nëse do të ndryshojnë, mund të dëmtojnë biznesin tuaj. Rreziqet operacionale
vargohen nga çështjet makroekonomike deri te ato mikroekonomike. Ketu përfshihet:
recesioni, ndryshimet legjislative dhe të tregut, vjetërsimi i produkteve(afati I skadencës),
ndryshimet në konkurrencë, humbja( ose vdekja e punëtorve kryesor).
Në përgjithësi nga këto rreziqe nuk mund të sigurohemi, këto rreziqe vetëm mund të
minimizohen, përmes informacionit dhe planifikimit. Prandaj, kërkohet një monitorim i
përhershëm i këtyre sferave, në mënyrë që të reagojmë shpejt në raste të paraqitjes së
ndodhive të dëmshme.
Minimizimi i rrezikut nga humbja e punëtorve kyç është menaxhment i mirë. Ju duhet që
në mënyrë aktive ti trajnoni njerzit për detyra të shumëlllojshme dhe vazhdimisht të bëni
përsosjen profesionale të punëtorve tuaj.
Ju mund ta zvogloni rrezikun nga vdekja e punëtorve kyç, duke e bërë sigurimin e jetës
së tyre. Një hap i tillë, që shumë herë harrohet në bizneset e vogla është edhe sigurimi i
humbjes së pronarit – i vetes tuaj.
  Shumë njerëz mendojne për rrezikun e pronës vetëm atëher kur përmendet menaxhimi i
rrezikut. Ky është një shkatërrim( destrukcion) potencial, ose humbje e disa aseteve fizike
të biznesit. Me gjasë, më së lehti është që të mbrohemi dhe të sigurohemi kundrejt
humbjes së pasurisë. Pa pasur parasysh se a është mbrojtje nga zjarri, system i siguris,
ztrategji e mbrojtjes së keshit, ose sigurim i sistemit kompjuteristik, ju duhet ti
identifikoni rreziqet potenciale dhe te dilni me një plan për zvogelimin e ekspozimit të
rrezikut, duke përfshirë rrezikun nga humbja totale.



                                                                                        9
Rreziqet e punëtorve shumë leht mund të konsiderohen si rreziqe operacionale. Më herët
folëm për mundësin e humbjes së punëtorve kyç. Të punësuarit gjithashtu janë të
involvuar në rreziqet e pronës. Edhe pse ne nuk duam të mendojmë për vjedhjen dhe
vandalizmin e punëtorve, megjithatë, ajo mund të ndodhë, prandaj duhet ndërmarr masa
mbrojtëse. Punëtort mund të sigurohen kundër rreziqeve, deri në një shkallë të caktuar,
përmes kontratave ose polisave të sigurimit. Mënyra më efikase për mbrojtje nga rreziqet
e punëtorve është zgjedhja e jujdesshme dhe mbikqyrja e tyre. Me rritjen e biznesit, është
e rëndësishme gjetja dhe trajnimi i punëtorëve shtesë. Është më rëndësi të madhe nëse ata
janë të aftë dhe të ndershëm.
Njëri aspect i sistemit të kontrollit është mekanizmi të cilin ju e përdorni për kontrollin e
brendshëm dhe mënura se si e bëni mbikqyrjen e punëtorëve tuaj.
Në një anë, punëtorët tuaj presin nga ju besim dhe confidence rreth aftësive të tyre. Në
anën tjeter, ju duhet t’i mbikqyrni dhe kontrolloni veprimet e tyre, për ta ruajtur veten dhe
biznesin tuaj. Ajo që ndërlidhet me këtë është programi i marrëdhënieve me punëtorë.
Sidoqoftë, shumë ndërmarrës nuk e shohin, ose e minimizojnë rëndësinë e pasjes së
marrëdhënieve të mira me punëtorë që të keni një biznes të suksesshëm. Punëtorët tuaj
janë burimi kryesor i mirëqenjës së biznesit tuaj, prandaj ashtu edhe duhet të trajtohen.
Mbajtja e marrëdhënjeve te mira me ata do të zvogëlojë ekspozimin tuaj ndaj rreziqeve të
punëtorëve.
Formë tjetër e rrezikut të punëtorëve është lëndimi në punë. Biznesi është përgjegjës që të
ofrojë një ambient të sigurtë për biznes dhe për punëtorë. Shumica e shteteve
perëndimore e praktikojnë një lloj të kompenzimit të punëtorëve, në rast lëndimi kë punë,
duke ju ofruar mbulesë sigurimi, megjithatë, kompanitë mund t’i ekospozohen rrezikut në
masen e cila shkon përtej asaj që u është paguar me këto sigurime.
Rreziqet e fokusuara në konsumatorë gjithashtu mund të paraqiten në forma të ndryshme.
Një rrezik i pastër, i cili përgjithësisht mbulohet nga sigurimi, është nëse konsumatori
lëndohet në objektet tuaja. Për aktivitetet në shitjen me pakicë, vjedhja nga konsumatori
është teëpr e mundëshme, por kjo ndërlidhet me rrezikun e pasurisë. Rreziku më i madh,
që shoqërohet me konsumatorë, është në sferën e përgjegjësisë ndaj rrezikut në produkte
dhe shërbime kërkon monitorimin e vazhdueshëm të kualitetit të veprimeve tuaja. Për
aktivitetet në shitjen me pakicë, vjedhja nga konsumatori është tepër e mundshshme, por
kjo ndërlidhet me rrezikun e pasurisë. Rreziku më i madh, që shoqërohet me
konsumatorë, është në sferën e përgjegjësisë të produkteve dhe të shërbimeve.
Rreziku i vazhdueshëm i konsumatorit është atëherë kur ai më nuk blen tek ju, ose kur
nuk paguan për atë që e ka blerë. Mënyra e vetme për reduktimin e këtij rreziku është t’i
dalloni konsumatorët tuaj dhe t’i vëzhgoni ata për së afërmi. Fatkeqësisht, shumë biznese
të cilat janë në rritje e sipër përqendrohen në rritjen e shitjeve dhe të numrit të
konsumatorëve të rinj, pa u fokusuar në dëshirat dhe në afësitë paguese të
konsumatorëve.
  Gjatë gjithë këtij paragrafi, ne kemi bërë fjalë për siguracione, pa hyrë në detaje
specifike. Egzistojnë disa lloje të sigurimeve. Në që të gjithë jemi të njohur me sigurimin
e jetës dhe me sigurimin nga zjarri. Veç kësaj, ekzistojnë shumëllojshmëri e sigurimeve
të mundshme të shkakësive(sausalty), kredisë (credit), ndërprerjës së biznesit (business
interruption), borxhit ( liability), garancisë (surety), dhe bëanikërisë (fidelity).
Siguracioni është i komplikuar dhe i shtrenjtë, ndërsa mund të ketë njërën nga këto tri
forma: vetësigurimi, bashkeësigurimi dhe sigurimi i plotë. Është me rëndësi të cekim



                                                                                      10
faktin se derisa rreziqet e nën-siguruara(under-insuring) janë të dallueshme pa vështirësi,
mbi sigurimet (over-insuring) gjithashtu mund të shkaktojnë vështirësi financiare.
Vetësigurimi është marrje e rrezikut, nga biznesi, pa e involvuar ndonjë kompani të
sigurimit. Kjo është e njëjtë sikurse kur s’ke sigurim fare. Derisa shumë kompani të
mëdha kanë rezerva të mjaftueshme të keshit ose asete që e mundësojne këtë, shume
kompani të vogla nuk e kanë këtë mundësi. Në realitet, rreziku i cili as nuk është i njohur
e as i pranuar është vetësiguria.
Çasja e bashkësigurimit kërkon nga ju që të merrni një pjesë të paradeterminuar të
rrezikut, zakonisht në formë të zbritur. Kjo do të thotë se ju jeni përgjegjës për pagesën e
pjesës së parë të dëmit.
  Plani operativ do të përfundojë jo vetëm më identifikimin e rreziqeve të parashikueshme
dhe të rëndësishme, por edhe me prezentaimin e strategjisë tuaj të menaxhimit të rrezikut,
prezaentimin e portofolit të siguracioneve dhe të planit të pasigurive. Plani i
pasigurimeve të specifikojë se cilët hapa do të ndërmirren në rast të humbjeve
signifikante, të pjesshme ose të plota. Plani nuk ka nevoje të jetë i gjatë. Nuk ka nevoje te
identifikojë secilin rrezik, por duhet të identifikojë rreziqet më kryesore, të cilat mund ta
dëmtojnë biznesin tuaj. Ai duhet të jetë gjithëpërfshirës, me shkrim dhe rregullisht i
rishqyrtueshëm. Në vijim do ta paraqesim listën e plotë të pasigurive, e cila nxjerr në pah
lëmitë kyçe të shqetësimeve në biznesin tuaj.


                          Çështjet në Planin e pasigurive

1.Sferat dhe zbutja e rrezikut

 a) Rreziqet operacionale
   1. Alternativat e siversifikimit?
   2. Trajnimi I kombinuar I punëtorëve?
   3. Sigurimi I punëtorëve kyç ?
   4. Mbrojtja e sistemeve dhe shënimeve kompjuteristike ?
  b) Rreziqet në pasuri
   1. Alternativat e sigurimit për katastrofa natyrore, vjedhje dhe dëmtime?
   2. Sistemet kundër vjdhjeve dhe dëmtimeve fizike ?
   3. Dalja nga përdorimi ?
  c) Rreziqet e fokusuara në të punësuarit
   1. Zgjedhja e kujdesshme, tranimi dhe mbikëqyrja e punëtorëve?
   2. Mjedisi i sigurt për punë?
   3. Procedurat e kontrollit të brendshëm ?
   4. Marrëdhëniet me punëtorë ?
 d) Rreziqet e fokusuara në konsumatorë
   1. Lëndimet e konsumatorëve ?
   2. Çështjet e të metave të produktit/ shërbimit ?
   3. Borxhet e konsumatorëve dhe çështjet e varësisë nga një konsumator ?

2). Gjerësia dhe thellësia e mbulesës së sigurimit



                                                                                      11
a). Efikasiteti i shpenzimeve / vlera e polisës së sigurimit ?

3). Plani gjithëpërfshirës i pasigurive
     a). Strategjitë vepruese për zbutjën e rreziqeve ?
     b). Veprimet të cilat duhet ndërmarrë në rast të paraqitjes së dëmit(një apo më
shumë raste?)
     c). Veprmit të cilat duhët ndërmarrë në rast të paraqitjes së humbjes
katastrofale(totale) ?




                                      LITERATURA


               1. Menaxhimi i riskut dhe sigurimet – Xhevat Bakraqi
               2. Ndermarresia – Safet Merovci
               3. Hulumtim ne internet




                                                                                       12

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

Elasticiteti i kerkese dhe i ofertes elasticiteti
Elasticiteti i kerkese dhe i ofertes  elasticitetiElasticiteti i kerkese dhe i ofertes  elasticiteti
Elasticiteti i kerkese dhe i ofertes elasticiteti
Menaxherat
 
Menaxhimi Financiar
Menaxhimi Financiar Menaxhimi Financiar
Menaxhimi Financiar
Menaxherat
 
MENAXHMETI-FINANCIAR (1)
MENAXHMETI-FINANCIAR (1)MENAXHMETI-FINANCIAR (1)
MENAXHMETI-FINANCIAR (1)
Ymer Ejupi
 
çmimet,objektivat dhe strategjite e caktimit te tyre (marketing)
çmimet,objektivat dhe strategjite e caktimit te tyre (marketing)çmimet,objektivat dhe strategjite e caktimit te tyre (marketing)
çmimet,objektivat dhe strategjite e caktimit te tyre (marketing)
Sabir Asipi
 
Menaxhim i projekteteve
Menaxhim i projekteteveMenaxhim i projekteteve
Menaxhim i projekteteve
ArdiBucaj
 

La actualidad más candente (20)

Elasticiteti i kerkese dhe i ofertes elasticiteti
Elasticiteti i kerkese dhe i ofertes  elasticitetiElasticiteti i kerkese dhe i ofertes  elasticiteti
Elasticiteti i kerkese dhe i ofertes elasticiteti
 
Pyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
Pyetjet me përgjigje nga kontabilitetiPyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
Pyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
 
Marketing - Përmbledhje
Marketing - PërmbledhjeMarketing - Përmbledhje
Marketing - Përmbledhje
 
Promocioni i shitjeve ( marketing )
Promocioni i shitjeve ( marketing )Promocioni i shitjeve ( marketing )
Promocioni i shitjeve ( marketing )
 
Menaxhimi i NVM-ve (Pytje dhe Pergjigje per provim)
Menaxhimi i NVM-ve (Pytje dhe Pergjigje per provim)Menaxhimi i NVM-ve (Pytje dhe Pergjigje per provim)
Menaxhimi i NVM-ve (Pytje dhe Pergjigje per provim)
 
Tregu i kapitalit
Tregu i kapitalitTregu i kapitalit
Tregu i kapitalit
 
Ndermarresi
NdermarresiNdermarresi
Ndermarresi
 
Albina Ferizaj- Amortizimi i huas
Albina Ferizaj- Amortizimi i huasAlbina Ferizaj- Amortizimi i huas
Albina Ferizaj- Amortizimi i huas
 
MENAXHMENTI FINANCIAR - Dr. Drita Konxheli (Provime)
MENAXHMENTI FINANCIAR - Dr. Drita Konxheli (Provime)MENAXHMENTI FINANCIAR - Dr. Drita Konxheli (Provime)
MENAXHMENTI FINANCIAR - Dr. Drita Konxheli (Provime)
 
NDËRMARRËSIA - Dr. Safet Merovci (Pyetje dhe përgjigje)
NDËRMARRËSIA - Dr. Safet Merovci (Pyetje dhe përgjigje)NDËRMARRËSIA - Dr. Safet Merovci (Pyetje dhe përgjigje)
NDËRMARRËSIA - Dr. Safet Merovci (Pyetje dhe përgjigje)
 
Menaxhimi Financiar
Menaxhimi Financiar Menaxhimi Financiar
Menaxhimi Financiar
 
Matematika - Dr. Ajet Ahmeti (provim me detyra të zgjidhura)
Matematika - Dr. Ajet Ahmeti (provim me detyra të zgjidhura)Matematika - Dr. Ajet Ahmeti (provim me detyra të zgjidhura)
Matematika - Dr. Ajet Ahmeti (provim me detyra të zgjidhura)
 
Menaxhimi i BVM-së (Sllajdet e ushtrimeve - Ass. Lura Rexhepi)
Menaxhimi i BVM-së (Sllajdet e ushtrimeve - Ass. Lura Rexhepi)Menaxhimi i BVM-së (Sllajdet e ushtrimeve - Ass. Lura Rexhepi)
Menaxhimi i BVM-së (Sllajdet e ushtrimeve - Ass. Lura Rexhepi)
 
9 so procesi i vendim marjes
9 so procesi i vendim marjes9 so procesi i vendim marjes
9 so procesi i vendim marjes
 
MENAXHMETI-FINANCIAR (1)
MENAXHMETI-FINANCIAR (1)MENAXHMETI-FINANCIAR (1)
MENAXHMETI-FINANCIAR (1)
 
Planifikimi
PlanifikimiPlanifikimi
Planifikimi
 
Format Ligjore te Biznesit
Format Ligjore te BiznesitFormat Ligjore te Biznesit
Format Ligjore te Biznesit
 
çmimet,objektivat dhe strategjite e caktimit te tyre (marketing)
çmimet,objektivat dhe strategjite e caktimit te tyre (marketing)çmimet,objektivat dhe strategjite e caktimit te tyre (marketing)
çmimet,objektivat dhe strategjite e caktimit te tyre (marketing)
 
Menaxhim i projekteteve
Menaxhim i projekteteveMenaxhim i projekteteve
Menaxhim i projekteteve
 
Bazat e Menaxhmentit
Bazat e MenaxhmentitBazat e Menaxhmentit
Bazat e Menaxhmentit
 

Similar a Punim seminarik menaxhimi i rriskut ne ndermarrje

Punim seminarik lënda organizimi i ndërmarrjes tema ndërmarrësia dhe menaxhi...
Punim seminarik lënda  organizimi i ndërmarrjes tema ndërmarrësia dhe menaxhi...Punim seminarik lënda  organizimi i ndërmarrjes tema ndërmarrësia dhe menaxhi...
Punim seminarik lënda organizimi i ndërmarrjes tema ndërmarrësia dhe menaxhi...
Shpejtim Rudi
 
Punim seminarik ndërmarrësia dhe menaxhimi i riskut në ndërmarrje
Punim seminarik ndërmarrësia dhe menaxhimi i riskut në ndërmarrjePunim seminarik ndërmarrësia dhe menaxhimi i riskut në ndërmarrje
Punim seminarik ndërmarrësia dhe menaxhimi i riskut në ndërmarrje
Shpejtim Rudi
 
Punim seminarik ne menaxhment
Punim seminarik ne menaxhmentPunim seminarik ne menaxhment
Punim seminarik ne menaxhment
Ramë Hajraj
 
Menaxhment strategjik java-5
Menaxhment strategjik java-5Menaxhment strategjik java-5
Menaxhment strategjik java-5
Gazmir Rrahmani
 
Menaxhimi i resurseve humane (ndarjet)
Menaxhimi i resurseve humane (ndarjet)Menaxhimi i resurseve humane (ndarjet)
Menaxhimi i resurseve humane (ndarjet)
Gashi Besnik
 
Manaxhimi strategjik dhe ndryshimet organizacionale 18.11.2011
Manaxhimi strategjik dhe ndryshimet organizacionale 18.11.2011Manaxhimi strategjik dhe ndryshimet organizacionale 18.11.2011
Manaxhimi strategjik dhe ndryshimet organizacionale 18.11.2011
Menaxherat
 
Vendosja decisions
Vendosja decisionsVendosja decisions
Vendosja decisions
Menaxherat
 
Menagjim strategjik - viti 3
Menagjim strategjik - viti 3Menagjim strategjik - viti 3
Menagjim strategjik - viti 3
winblind
 
Nje veshtrim mbi sh.e
Nje veshtrim mbi sh.eNje veshtrim mbi sh.e
Nje veshtrim mbi sh.e
ekonomia
 
Sipermarrja dhe Biznesi
Sipermarrja dhe BiznesiSipermarrja dhe Biznesi
Sipermarrja dhe Biznesi
Menaxherat
 
Menaxhment strategjik java-7
Menaxhment strategjik java-7Menaxhment strategjik java-7
Menaxhment strategjik java-7
Gazmir Rrahmani
 
Vendim marrja menaxheriale
Vendim marrja menaxherialeVendim marrja menaxheriale
Vendim marrja menaxheriale
Menaxherat
 
Menaxhmenti Hyrje
Menaxhmenti HyrjeMenaxhmenti Hyrje
Menaxhmenti Hyrje
Menaxherat
 
Manaxhimi strategjik 305 sllajde
Manaxhimi strategjik 305 sllajdeManaxhimi strategjik 305 sllajde
Manaxhimi strategjik 305 sllajde
Shpejtim Rudi
 

Similar a Punim seminarik menaxhimi i rriskut ne ndermarrje (20)

Punim seminarik lënda organizimi i ndërmarrjes tema ndërmarrësia dhe menaxhi...
Punim seminarik lënda  organizimi i ndërmarrjes tema ndërmarrësia dhe menaxhi...Punim seminarik lënda  organizimi i ndërmarrjes tema ndërmarrësia dhe menaxhi...
Punim seminarik lënda organizimi i ndërmarrjes tema ndërmarrësia dhe menaxhi...
 
Punim seminarik ndërmarrësia dhe menaxhimi i riskut në ndërmarrje
Punim seminarik ndërmarrësia dhe menaxhimi i riskut në ndërmarrjePunim seminarik ndërmarrësia dhe menaxhimi i riskut në ndërmarrje
Punim seminarik ndërmarrësia dhe menaxhimi i riskut në ndërmarrje
 
Punim seminarik ne menaxhment
Punim seminarik ne menaxhmentPunim seminarik ne menaxhment
Punim seminarik ne menaxhment
 
Bazat E Menaxhimit Sfidat
Bazat E Menaxhimit SfidatBazat E Menaxhimit Sfidat
Bazat E Menaxhimit Sfidat
 
Menaxhment ymer havolli permbledhje
Menaxhment   ymer havolli permbledhjeMenaxhment   ymer havolli permbledhje
Menaxhment ymer havolli permbledhje
 
Menaxhment strategjik java-5
Menaxhment strategjik java-5Menaxhment strategjik java-5
Menaxhment strategjik java-5
 
Menaxhimi i resurseve humane (ndarjet)
Menaxhimi i resurseve humane (ndarjet)Menaxhimi i resurseve humane (ndarjet)
Menaxhimi i resurseve humane (ndarjet)
 
Manaxhimi strategjik dhe ndryshimet organizacionale 18.11.2011
Manaxhimi strategjik dhe ndryshimet organizacionale 18.11.2011Manaxhimi strategjik dhe ndryshimet organizacionale 18.11.2011
Manaxhimi strategjik dhe ndryshimet organizacionale 18.11.2011
 
Vendosja decisions
Vendosja decisionsVendosja decisions
Vendosja decisions
 
Menagjim strategjik - viti 3
Menagjim strategjik - viti 3Menagjim strategjik - viti 3
Menagjim strategjik - viti 3
 
Menaxhimi I Prodhimit Nga Libri
Menaxhimi I Prodhimit Nga LibriMenaxhimi I Prodhimit Nga Libri
Menaxhimi I Prodhimit Nga Libri
 
Nje veshtrim mbi sh.e
Nje veshtrim mbi sh.eNje veshtrim mbi sh.e
Nje veshtrim mbi sh.e
 
Sipermarrja dhe Biznesi
Sipermarrja dhe BiznesiSipermarrja dhe Biznesi
Sipermarrja dhe Biznesi
 
Menaxhment strategjik java-7
Menaxhment strategjik java-7Menaxhment strategjik java-7
Menaxhment strategjik java-7
 
Vendim marrja menaxheriale
Vendim marrja menaxherialeVendim marrja menaxheriale
Vendim marrja menaxheriale
 
Menaxhment
MenaxhmentMenaxhment
Menaxhment
 
Menaxhmenti Hyrje
Menaxhmenti HyrjeMenaxhmenti Hyrje
Menaxhmenti Hyrje
 
Manaxhimi strategjik 305 sllajde
Manaxhimi strategjik 305 sllajdeManaxhimi strategjik 305 sllajde
Manaxhimi strategjik 305 sllajde
 
So kapitulli i 2013
So kapitulli i 2013So kapitulli i 2013
So kapitulli i 2013
 
Menaxhimi strategjik 2 per test
Menaxhimi strategjik 2 per testMenaxhimi strategjik 2 per test
Menaxhimi strategjik 2 per test
 

Más de Muhamet Sopa

Menaxhment bankar II
Menaxhment bankar IIMenaxhment bankar II
Menaxhment bankar II
Muhamet Sopa
 
Libri BAZAT E VENDOSJES AFARISTE
Libri BAZAT E VENDOSJES AFARISTE Libri BAZAT E VENDOSJES AFARISTE
Libri BAZAT E VENDOSJES AFARISTE
Muhamet Sopa
 
BAZAT E VENDOSJES AFARISTE
BAZAT E VENDOSJES AFARISTE BAZAT E VENDOSJES AFARISTE
BAZAT E VENDOSJES AFARISTE
Muhamet Sopa
 
Kontabilitet publik
Kontabilitet publikKontabilitet publik
Kontabilitet publik
Muhamet Sopa
 
Auditim Pyejtje me pergjigjje
Auditim Pyejtje me pergjigjjeAuditim Pyejtje me pergjigjje
Auditim Pyejtje me pergjigjje
Muhamet Sopa
 
Banka dhe afarizem bankar
Banka dhe afarizem bankarBanka dhe afarizem bankar
Banka dhe afarizem bankar
Muhamet Sopa
 
Banka dhe afarizem bankar
Banka dhe afarizem bankarBanka dhe afarizem bankar
Banka dhe afarizem bankar
Muhamet Sopa
 
ese hulumtuese metodologji e hulumtimit tabelë shembull
ese hulumtuese metodologji e hulumtimit tabelë shembull ese hulumtuese metodologji e hulumtimit tabelë shembull
ese hulumtuese metodologji e hulumtimit tabelë shembull
Muhamet Sopa
 
Analiza e pasqyrave financiare pyetje me pergjigjje
Analiza e pasqyrave financiare pyetje me pergjigjjeAnaliza e pasqyrave financiare pyetje me pergjigjje
Analiza e pasqyrave financiare pyetje me pergjigjje
Muhamet Sopa
 
Financa publike master skripta
Financa publike master skriptaFinanca publike master skripta
Financa publike master skripta
Muhamet Sopa
 
Teste Ekonometri Master
Teste Ekonometri MasterTeste Ekonometri Master
Teste Ekonometri Master
Muhamet Sopa
 
Punim seminarik menaxhimi i rrezikut dhe sigurimet
Punim seminarik menaxhimi i rrezikut dhe sigurimetPunim seminarik menaxhimi i rrezikut dhe sigurimet
Punim seminarik menaxhimi i rrezikut dhe sigurimet
Muhamet Sopa
 
MEnaxhimi i rrezikut Pyetje pergjigjje te ilir hotit
MEnaxhimi i rrezikut Pyetje pergjigjje te ilir hotitMEnaxhimi i rrezikut Pyetje pergjigjje te ilir hotit
MEnaxhimi i rrezikut Pyetje pergjigjje te ilir hotit
Muhamet Sopa
 
Testi menxhmenti i banakve
Testi menxhmenti i banakveTesti menxhmenti i banakve
Testi menxhmenti i banakve
Muhamet Sopa
 

Más de Muhamet Sopa (15)

Menaxhment bankar II
Menaxhment bankar IIMenaxhment bankar II
Menaxhment bankar II
 
Libri BAZAT E VENDOSJES AFARISTE
Libri BAZAT E VENDOSJES AFARISTE Libri BAZAT E VENDOSJES AFARISTE
Libri BAZAT E VENDOSJES AFARISTE
 
BAZAT E VENDOSJES AFARISTE
BAZAT E VENDOSJES AFARISTE BAZAT E VENDOSJES AFARISTE
BAZAT E VENDOSJES AFARISTE
 
Kontabilitet publik
Kontabilitet publikKontabilitet publik
Kontabilitet publik
 
Auditim Pyejtje me pergjigjje
Auditim Pyejtje me pergjigjjeAuditim Pyejtje me pergjigjje
Auditim Pyejtje me pergjigjje
 
Banka dhe afarizem bankar
Banka dhe afarizem bankarBanka dhe afarizem bankar
Banka dhe afarizem bankar
 
Banka dhe afarizem bankar
Banka dhe afarizem bankarBanka dhe afarizem bankar
Banka dhe afarizem bankar
 
ese hulumtuese metodologji e hulumtimit tabelë shembull
ese hulumtuese metodologji e hulumtimit tabelë shembull ese hulumtuese metodologji e hulumtimit tabelë shembull
ese hulumtuese metodologji e hulumtimit tabelë shembull
 
Metodologji e hulumtimeve Skripta Master
Metodologji e hulumtimeve Skripta MasterMetodologji e hulumtimeve Skripta Master
Metodologji e hulumtimeve Skripta Master
 
Analiza e pasqyrave financiare pyetje me pergjigjje
Analiza e pasqyrave financiare pyetje me pergjigjjeAnaliza e pasqyrave financiare pyetje me pergjigjje
Analiza e pasqyrave financiare pyetje me pergjigjje
 
Financa publike master skripta
Financa publike master skriptaFinanca publike master skripta
Financa publike master skripta
 
Teste Ekonometri Master
Teste Ekonometri MasterTeste Ekonometri Master
Teste Ekonometri Master
 
Punim seminarik menaxhimi i rrezikut dhe sigurimet
Punim seminarik menaxhimi i rrezikut dhe sigurimetPunim seminarik menaxhimi i rrezikut dhe sigurimet
Punim seminarik menaxhimi i rrezikut dhe sigurimet
 
MEnaxhimi i rrezikut Pyetje pergjigjje te ilir hotit
MEnaxhimi i rrezikut Pyetje pergjigjje te ilir hotitMEnaxhimi i rrezikut Pyetje pergjigjje te ilir hotit
MEnaxhimi i rrezikut Pyetje pergjigjje te ilir hotit
 
Testi menxhmenti i banakve
Testi menxhmenti i banakveTesti menxhmenti i banakve
Testi menxhmenti i banakve
 

Punim seminarik menaxhimi i rriskut ne ndermarrje

  • 1. UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI EKONOMIK - PRISHTINË STUDIMET POSTDIPLOMIKE-MASTER LËNDA: MENAXHIMI I RISKUT DHE SIGURIMET TEMA: Menaxhimi i rrezikut në ndërmarrje Grupi : Profesori i lëndës: Muhamet Selmani Prof.Dr. Fatos UKAJ Mentor Selmani Prishtinë 2010 1
  • 2. PËRMBAJTJA 1. PERKUFIZIMI I NDËRMARRËSISË 2. PROFILI I NDËRMARRËSIT 3. MJEDISI / RRETHINA E BIZNESIT TË VOGËL DHE TË MESËM 4. MENAXHIMI I RREZIKUT NË NJË BIZNES 5. LLOJET E RREZIQEVE 6. MUNDËSIT PËR PARANDALIMIN E RREZIKUT 2
  • 3. PERKUFIZIMI I NDËRMARRËSISË -Nga definicionet e shumta ne do të përkufizojmë ndërrmarësinë në mënyrë të përshtatshme. Richard Cantilllon ndërmarrësin e shihte si aktivitet ekonomik në kushte të pasigurisë. Peter Drucker ndërmarrësinë e paraqet si biznes që organizohet dhe kryhet në mënyrë sistematike dhe të efektshme. Sipas Drakerit, ekonomia nderrmarrëse është fenomen kulturor dhe psikologjik, po aq sa është edhe fenomen ekonomik dhe teknologjik. Thënë shkurt, Ndërrmarrësia si kulturë dhe koncept i të menduarit ekonomik, paraqitet si nje resurs i rrallë, si agjent i ndryshimeve shoqërore (dhe politike). Arma kryesore e ndërmarrësisë është “destruksioni kreativ “ dhe novatorizmi sistematik. Ëickham numëron disa nga keto atribute : • Rreziku ( risku) • Efektiviteti dhe eficienca – ndërmarrësi siguron eficencë ekonomike nëpermjet krijimit te fitimit e që paraqet një shpaguarje / kthim të investimeve - shpërblimin për sakrificën • Inovacioni Kuratko dhe Ëelsch numërojnë katër karakteristika qenësore të ndërmarrësit : • Njohja e shansave në treg • Gadishmëria për pranimin e rrezikut • Aftësia për të siguruar resurset ( burimet) për investim • Aftësia për të menaxhuar biznesin PROFILI I NDËRMARRËSIT Zimmerer dhe Scarborough ( 1998) : një person që krijon një biznes duke u ballafaquar me rrezikun dhe duke synuar realizimin e fitimit dhe rritjen e biznesit duke përfituar nga shansat dhe aftesia për të siguruar dhe menaxhuar resurset ( burimet) . Ndërmarrësi i lëvizë burimet nga një fushë me fitim më të ultë në një fushë me fitim më të lartë përfshirë këtu njerzit, objektet, materialet dhe paranë.(D.Stoks, 29, 2003) MJEDISI / RRETHINA E BIZNESIT TË VOGËL DHE TË MESËM • Mjedisi miqësor dhe kërcenues • Mjedisi makro( niveli nacional/ shtetëror dhe ndërkombëtar) dhe mjedisi mikro (niveli lokal). • Mjedisi nacional/ ndërkombëtar ka të bëjë me poltikat ekonomike të një vendi ( taksat, kredia, valuta, stabiliteti makroekonomik – inflacioni, valuta, punësimi,ndryshimet socio-demografike, ndryshimet teknologjike) • Mjedisi lokal ( mikro) ndërlidhet me kushtet sociale dhe ekonomike në lokalitete të caktuara apo në sektorë specifik si dhe me nevojat e konsumatorëve. 3
  • 4. RRETHINA KONKURENTËT RRETHINA RRETHINA POLITIKE EKONOMIKE KOMPANIA JONË FURNIZUESIT - Produkti KONSUMATORËT - Shërbimi - Organizimi FAKTORËT SISTEMI SOCIAL FINANCIAR ZËVENDËSUESIT Produktet / Shërbimet MENAXHIMI I RREZIKUT NË NJË BIZNES Risku është definuarë si një ngjarje e mundshme që ndodhë dhe që ka implikime negative ne ndërmarrje. Rreziku është element faktual fundamental i jetës së një biznesi Rreziku mund të ketë domethënie të ndryshme për njerëz të ndryshëm, por çdonjëra nga këto rreziqe mund të ketë pasoja të pa-evitueshme financiare. Rreziqet janë ose të brendëshme ose të jashtme për organizatën dhe se disa nga këto rreziqe është e pamundur të kontrollohen.  Menaxhmenti i riskut është proces i cili merret me menaxhimin e probabilitetit ose ashpërsis negative të rasteve në një gamë apo brenda kufinjeve të percaktuar nga ndërmarrja. Rreziku: Është definuar si një ekspozim i gjasave (shanseve) për humbje. Rreziku gjithashtu është definuar si një mundësi e paraqitjes së një ngjarjeje jo të favorshme si dhe potencialit të mundshëm për implikimet e sajë në ndërmarrje.  Menaxhimi i rrezikut është proces i menaxhimit të mundësisë së paraqitjes së një ngjarje jo të favorëshme deri në një shkallë të pa-pranueshme apo brenda kufinjëve të caktuar nga një ndërmarrje. 4
  • 5.  Sistemi i menaxhimit te riskut është një metodë që në mënyrë sistematike bënë identifikimin, vlerësimin dhe menaxhimin e risqeve qe përballet ndërmarrja. Analiza e mundesive për rrezikun – është një proces i identifikimit të rrezikut. Me rastin e kryerjes së analizave për rreziqet duhet të pytemi: 1. Çfarë është një ngjarje me rrezik? 2. Cilat janë shkaqet që shpiejnë deri tek një rrezik? 3. Si monitorohen rreziqet? LLOJET E RREZIQEVE • Ngjarjet natyrore • Rrethanat politike • Rrethanat ekonomike • Teknologjia • Sjellja e njerëzve • Marëdhëniet legale dhe komerciale • Shtrirja, struktura menaxheriale dhe kontrolli Nga kjo shtrohet pyetja se cilat burime të vlerave nevoiten të mbrohen? Asetet fizike – Toka, ndërtesa, paisjet dhe inventari (malli) Asetet fizike – Paratë e gatshme, paratë e pritëshme, borxhi, investimet, ekuiteti. Asetet e konsumatorëve – Konsumatorët, kanalet dhe filialet Cilat burime të vlerave nevoiten të mbrohen? Punëtori dhe furnizuesi i aseteve – Punëtorët, furnitorët dhe partnerët Organizimi i aseteve – Strategjia, njohuritë, vlerat, sistemet, inovacionet dhe emrat e firmave. Nga mos menaxhimi i mire vjen deri te shfaqja e pasojave të mundëshme të rreziqeve të cilat mund të veqohen : • Performanca (rezultatet) e dobët • Informimi jo –adekuat • Humbja e theksuar e klientëve dhe furnizuesëve • Humbja e tregut • Aplikimi jo-efikas • Humbja e moralit • Strategjitë e vjetërsuara apo të paqarta • Kostot e tepruara Vlerësimi i rrezikut Me rastin e vlerësimit të rreziqeve duhet shtruar pyetjet ne vazhdim: 1. Përse dëshironi të njoftoheni lidhur me shkallën e rrezikut? 2. Çfarë do të vlerësoni? 3. Si do të bëni një vlerësim të tillë? 4. Ku do të bëhet vlërësimi i caktuar i shkallës së rrezikut? 5. Kur do të bëhet një vlerësim i tillë? 5
  • 6. Risk Management Feedback Loop Identify, assess and prioritize risks Identifikimi, vlersimi dhe prioritetet e rezikut Develop Zhvillimi i Strategies Rishikimii Procedurave strategjive and policies dhe Politikave politikave per to measure Revise te matur risk policies and reziqet procedures Dizajnimi I politikave dhe Design procedurave policies and Test per zbutjen e effectiveness Testet procedures reziqeve and evaluate efektive dhe to mitigate results. vlersimi I risks. rezultateve Caktimi dhe zbatimi I pergjegjesis Implement and assign Responsibility Identifikimi i zonave kritike në resikun e ndërmarrjeve Tre reziqet më të mëdha në operacionet e rrezikut janë :  Risku Operative  Risku Financiare  Risku Strategjik Rreziku operacional -Ky rrezik është një funksion i kontrolleve të brendshme, sistemet e informacionit, integritetin e punonjësve dhe proceset operative Ato përfshijnë: 1. Risku i kredive 2. Riskun e transaksioneve 3. Riskun e mashtrimit • Risku i Kredis: përmbledh humbjen e të ardhurave qe rezultojnë nga ndërmarrja dhe në paaftësin e tyre për të mbledhur të ardhurat e parashikuar të interesit si dhe humbjen e kapitalit. • Risku i transaksioneve: ngritet në baza ditore në ndërmarrje si transaksionet që janë proceduar, ato janë të larta për ndërmarrjet, ato trajtojnë një volumi te lartë të transaksioneve të vogla të përditshme 6
  • 7. Risku i mashtrimit: i referuara si rrezik integriteti, rreziku mashtrimit është rreziku i humbjes i të ardhurave ose të kapitalit, si rezultat i qëllimshëm i mashtrim nga një punonjës apo klient Ndërmarrjet ballafaqohen me rrezikun e misionit nëse ato nuk bëjnë definimin e qartë të cakut në treg. Ndërmarrjeve mundet gjithashtu t’iu mungoj mekanizmi i të siguruarit, sepse shërbimet e caktuara financiare shkojnë në drejtim të grupit të caktuar (në shënjestër) të njerëzve Rreziku financiar • Risku i likuiditetit: është mundësia e efekteve negative në interesin e pronarve, konsumatorëve dhe të partnerve tjerë të institucioneve mikrofinanciare • Risku i tregut: perfshin riskun e normës së interesit, riskun e valutes se huajë dhe riskun e investimeve. Ndrrimi i riskut te jashtëm: është e mundshme për humbjen e të ardhurave ose kapitalit që vjen nga luhatjet vlerave te valutave te jashtme. Rreziku strategjik -Përfshinë rreziqe të brendshme dhe ato vendime negative që merren nga bizneset ose zbatimi i atyre vendimeve , udhëheqje të varfër, ose joefektiviteti i qeverisjes dhe i mbikëqyrjes • Risku i qeverisjes: i lidhur me qeverisjen joadekuate apo një strukturë të qeverisjes së dobët. • Risku i reputacionit: i referohet rrezikut të ardhurave ose të kapitalit që lindin nga opinioni negativ publik, i cili mund të ndikojë ne aftësinë e ndërmarrjes për të shitur prodhimet dhe shërbimet e tyre ose qasjen e tyre në fondet e kapitalit ose fondet e parave te gatshme. Ky është rrezik i humbjes së klientëve, furnitorëve dhe partnerëve si rezultat i reputacionit të dobët të një ndërmarrje. • Risku i mjedist të jashtem në biznes: i referohet rreziqeve të pandarë të aktivitetit biznesore të ndërmarrjes dhe të mjedisit të jashtëm të biznesit • Risku i regullatorit dhe pershtatshmëris legale: lind nga shkelja ose jo- përputhshmëria me ligjet, rregullat, rregulloret, praktikat e paraparë, ose standardet etike, që ndryshojnë nga vendi në vend. Egzistojnë edhe rreziqe te cilat vinë si pasoje e ambientit fizik e ato mund të jenë : • Disa zona janë të predisponuara ndaj rrezikut nga fatkeqësitë natyrore siç janë: vërshimet, ciklonet (erërat e fuqishme) apo thatësia. • Llojet e tilla të katastrofave dëmtojnë shtëpitë, ndërmarrjet, kanalet e hyrjes së të ardhurave dhe operacionet . 7
  • 8. RREZIQET ME TË CILAT BALLAFAQOHEN NDERMARRJET Institucional Misioni social Misioni komercial Varëshmëria Operacional Men. F. për: Kredi Asetet dhe detyrimet Mashtrim Norma e interesit Siguri LLOJET E Këmbimi valutor RREZIQEV Rreziku ndaj Transakcion E likuiditetit Rreziqet e jashtme Menaxhime të tjera Rregullativat, financiare Konkurenca Mos-efikaciteti Shtrirja demografike Integriteti i sitemit Mjedisi fizik 8
  • 9. MUNDËSIT PËR PARANDALIMIN E RREZIKUT Egzistojnë katër mënyra sesi t’i përgjigjemi rrezikut: shmangia, pakësimi, transferi dhe pranimi i tij. -Shmangia e rrezikut e eliminon rrezikun përmes shmangies ose heqjes dorë nga aktivitetet të cilat janë me rrezik. Disa rreziqeve nuk mund t’ju shmangemi, por ato mund të reduktohen me veprime të kujdesshme të parandalimit, siç ndodh me përdorimin e masave mbrojtëse dhe masave të sigurise, kur të perdorim materiale të rrezikshme. - Pakësimi i rrezikut e minimizon rrezikun, duke përdorur metoda të ndryshme, për më tepër për të pakësuar gjasat e ndodhive të dëmshme. - Transferi i rrezikut i kalon pasojat e rrezikut në një individ apo organizat tjetër, të cilët janë jashtë biznezit tuaj. Sigurimet janë forma më e mirë e transferit të rrezikut, kur një kompani tjetër do te paguaj në rast të dëmit. - Pranimi i rrezikut përfshin pranimin e rrezikut dhe të pasojave, në rast të ndodhive jo të mira. Teoritikisht, pranimi i rrezikut është zgjedhje e planifikuar dhe e menduar. Në përgjithësi, pranimi i rrezikut është i menduar atëher kur, për më tepër, rreziku i humbjes së mundëshme, financiarisht nuk është edhe aq e rëndësishme për biznesin, ose kur kostoja e sigurimit nga dëmi është shumë e kushtushme. Egzistojnë katër kategori të rrezikut të cilat duhet të studijohen: rreziku operacional, rreziku pronësor, rreziku i personelit( të punusuarit) dhe rreziku që ka në qendër konsumatorin. Secila katergori e rrezikut përmban rrezik me potencial humbës, i cili mund ta shkretoj biznesin tuaj. Rreziqet vepruese(operacionale) janë ato pasiguri të cilat e sfidojnë biznesin gjatë operimeve normale. Menaxhmenti efikas kerkon nga ju që të jeni të vetedishëm( të informuar ) për ambientin dhe kushtet në të cilat zhvillohet biznesi juaj, ose për ata faktorë që nëse do të ndryshojnë, mund të dëmtojnë biznesin tuaj. Rreziqet operacionale vargohen nga çështjet makroekonomike deri te ato mikroekonomike. Ketu përfshihet: recesioni, ndryshimet legjislative dhe të tregut, vjetërsimi i produkteve(afati I skadencës), ndryshimet në konkurrencë, humbja( ose vdekja e punëtorve kryesor). Në përgjithësi nga këto rreziqe nuk mund të sigurohemi, këto rreziqe vetëm mund të minimizohen, përmes informacionit dhe planifikimit. Prandaj, kërkohet një monitorim i përhershëm i këtyre sferave, në mënyrë që të reagojmë shpejt në raste të paraqitjes së ndodhive të dëmshme. Minimizimi i rrezikut nga humbja e punëtorve kyç është menaxhment i mirë. Ju duhet që në mënyrë aktive ti trajnoni njerzit për detyra të shumëlllojshme dhe vazhdimisht të bëni përsosjen profesionale të punëtorve tuaj. Ju mund ta zvogloni rrezikun nga vdekja e punëtorve kyç, duke e bërë sigurimin e jetës së tyre. Një hap i tillë, që shumë herë harrohet në bizneset e vogla është edhe sigurimi i humbjes së pronarit – i vetes tuaj. Shumë njerëz mendojne për rrezikun e pronës vetëm atëher kur përmendet menaxhimi i rrezikut. Ky është një shkatërrim( destrukcion) potencial, ose humbje e disa aseteve fizike të biznesit. Me gjasë, më së lehti është që të mbrohemi dhe të sigurohemi kundrejt humbjes së pasurisë. Pa pasur parasysh se a është mbrojtje nga zjarri, system i siguris, ztrategji e mbrojtjes së keshit, ose sigurim i sistemit kompjuteristik, ju duhet ti identifikoni rreziqet potenciale dhe te dilni me një plan për zvogelimin e ekspozimit të rrezikut, duke përfshirë rrezikun nga humbja totale. 9
  • 10. Rreziqet e punëtorve shumë leht mund të konsiderohen si rreziqe operacionale. Më herët folëm për mundësin e humbjes së punëtorve kyç. Të punësuarit gjithashtu janë të involvuar në rreziqet e pronës. Edhe pse ne nuk duam të mendojmë për vjedhjen dhe vandalizmin e punëtorve, megjithatë, ajo mund të ndodhë, prandaj duhet ndërmarr masa mbrojtëse. Punëtort mund të sigurohen kundër rreziqeve, deri në një shkallë të caktuar, përmes kontratave ose polisave të sigurimit. Mënyra më efikase për mbrojtje nga rreziqet e punëtorve është zgjedhja e jujdesshme dhe mbikqyrja e tyre. Me rritjen e biznesit, është e rëndësishme gjetja dhe trajnimi i punëtorëve shtesë. Është më rëndësi të madhe nëse ata janë të aftë dhe të ndershëm. Njëri aspect i sistemit të kontrollit është mekanizmi të cilin ju e përdorni për kontrollin e brendshëm dhe mënura se si e bëni mbikqyrjen e punëtorëve tuaj. Në një anë, punëtorët tuaj presin nga ju besim dhe confidence rreth aftësive të tyre. Në anën tjeter, ju duhet t’i mbikqyrni dhe kontrolloni veprimet e tyre, për ta ruajtur veten dhe biznesin tuaj. Ajo që ndërlidhet me këtë është programi i marrëdhënieve me punëtorë. Sidoqoftë, shumë ndërmarrës nuk e shohin, ose e minimizojnë rëndësinë e pasjes së marrëdhënieve të mira me punëtorë që të keni një biznes të suksesshëm. Punëtorët tuaj janë burimi kryesor i mirëqenjës së biznesit tuaj, prandaj ashtu edhe duhet të trajtohen. Mbajtja e marrëdhënjeve te mira me ata do të zvogëlojë ekspozimin tuaj ndaj rreziqeve të punëtorëve. Formë tjetër e rrezikut të punëtorëve është lëndimi në punë. Biznesi është përgjegjës që të ofrojë një ambient të sigurtë për biznes dhe për punëtorë. Shumica e shteteve perëndimore e praktikojnë një lloj të kompenzimit të punëtorëve, në rast lëndimi kë punë, duke ju ofruar mbulesë sigurimi, megjithatë, kompanitë mund t’i ekospozohen rrezikut në masen e cila shkon përtej asaj që u është paguar me këto sigurime. Rreziqet e fokusuara në konsumatorë gjithashtu mund të paraqiten në forma të ndryshme. Një rrezik i pastër, i cili përgjithësisht mbulohet nga sigurimi, është nëse konsumatori lëndohet në objektet tuaja. Për aktivitetet në shitjen me pakicë, vjedhja nga konsumatori është teëpr e mundëshme, por kjo ndërlidhet me rrezikun e pasurisë. Rreziku më i madh, që shoqërohet me konsumatorë, është në sferën e përgjegjësisë ndaj rrezikut në produkte dhe shërbime kërkon monitorimin e vazhdueshëm të kualitetit të veprimeve tuaja. Për aktivitetet në shitjen me pakicë, vjedhja nga konsumatori është tepër e mundshshme, por kjo ndërlidhet me rrezikun e pasurisë. Rreziku më i madh, që shoqërohet me konsumatorë, është në sferën e përgjegjësisë të produkteve dhe të shërbimeve. Rreziku i vazhdueshëm i konsumatorit është atëherë kur ai më nuk blen tek ju, ose kur nuk paguan për atë që e ka blerë. Mënyra e vetme për reduktimin e këtij rreziku është t’i dalloni konsumatorët tuaj dhe t’i vëzhgoni ata për së afërmi. Fatkeqësisht, shumë biznese të cilat janë në rritje e sipër përqendrohen në rritjen e shitjeve dhe të numrit të konsumatorëve të rinj, pa u fokusuar në dëshirat dhe në afësitë paguese të konsumatorëve. Gjatë gjithë këtij paragrafi, ne kemi bërë fjalë për siguracione, pa hyrë në detaje specifike. Egzistojnë disa lloje të sigurimeve. Në që të gjithë jemi të njohur me sigurimin e jetës dhe me sigurimin nga zjarri. Veç kësaj, ekzistojnë shumëllojshmëri e sigurimeve të mundshme të shkakësive(sausalty), kredisë (credit), ndërprerjës së biznesit (business interruption), borxhit ( liability), garancisë (surety), dhe bëanikërisë (fidelity). Siguracioni është i komplikuar dhe i shtrenjtë, ndërsa mund të ketë njërën nga këto tri forma: vetësigurimi, bashkeësigurimi dhe sigurimi i plotë. Është me rëndësi të cekim 10
  • 11. faktin se derisa rreziqet e nën-siguruara(under-insuring) janë të dallueshme pa vështirësi, mbi sigurimet (over-insuring) gjithashtu mund të shkaktojnë vështirësi financiare. Vetësigurimi është marrje e rrezikut, nga biznesi, pa e involvuar ndonjë kompani të sigurimit. Kjo është e njëjtë sikurse kur s’ke sigurim fare. Derisa shumë kompani të mëdha kanë rezerva të mjaftueshme të keshit ose asete që e mundësojne këtë, shume kompani të vogla nuk e kanë këtë mundësi. Në realitet, rreziku i cili as nuk është i njohur e as i pranuar është vetësiguria. Çasja e bashkësigurimit kërkon nga ju që të merrni një pjesë të paradeterminuar të rrezikut, zakonisht në formë të zbritur. Kjo do të thotë se ju jeni përgjegjës për pagesën e pjesës së parë të dëmit. Plani operativ do të përfundojë jo vetëm më identifikimin e rreziqeve të parashikueshme dhe të rëndësishme, por edhe me prezentaimin e strategjisë tuaj të menaxhimit të rrezikut, prezaentimin e portofolit të siguracioneve dhe të planit të pasigurive. Plani i pasigurimeve të specifikojë se cilët hapa do të ndërmirren në rast të humbjeve signifikante, të pjesshme ose të plota. Plani nuk ka nevoje të jetë i gjatë. Nuk ka nevoje te identifikojë secilin rrezik, por duhet të identifikojë rreziqet më kryesore, të cilat mund ta dëmtojnë biznesin tuaj. Ai duhet të jetë gjithëpërfshirës, me shkrim dhe rregullisht i rishqyrtueshëm. Në vijim do ta paraqesim listën e plotë të pasigurive, e cila nxjerr në pah lëmitë kyçe të shqetësimeve në biznesin tuaj. Çështjet në Planin e pasigurive 1.Sferat dhe zbutja e rrezikut a) Rreziqet operacionale 1. Alternativat e siversifikimit? 2. Trajnimi I kombinuar I punëtorëve? 3. Sigurimi I punëtorëve kyç ? 4. Mbrojtja e sistemeve dhe shënimeve kompjuteristike ? b) Rreziqet në pasuri 1. Alternativat e sigurimit për katastrofa natyrore, vjedhje dhe dëmtime? 2. Sistemet kundër vjdhjeve dhe dëmtimeve fizike ? 3. Dalja nga përdorimi ? c) Rreziqet e fokusuara në të punësuarit 1. Zgjedhja e kujdesshme, tranimi dhe mbikëqyrja e punëtorëve? 2. Mjedisi i sigurt për punë? 3. Procedurat e kontrollit të brendshëm ? 4. Marrëdhëniet me punëtorë ? d) Rreziqet e fokusuara në konsumatorë 1. Lëndimet e konsumatorëve ? 2. Çështjet e të metave të produktit/ shërbimit ? 3. Borxhet e konsumatorëve dhe çështjet e varësisë nga një konsumator ? 2). Gjerësia dhe thellësia e mbulesës së sigurimit 11
  • 12. a). Efikasiteti i shpenzimeve / vlera e polisës së sigurimit ? 3). Plani gjithëpërfshirës i pasigurive a). Strategjitë vepruese për zbutjën e rreziqeve ? b). Veprimet të cilat duhet ndërmarrë në rast të paraqitjes së dëmit(një apo më shumë raste?) c). Veprmit të cilat duhët ndërmarrë në rast të paraqitjes së humbjes katastrofale(totale) ? LITERATURA 1. Menaxhimi i riskut dhe sigurimet – Xhevat Bakraqi 2. Ndermarresia – Safet Merovci 3. Hulumtim ne internet 12