1. diplomacia
Ilir Malindi, ekspert i marrëdhënieve greko-shqiptare, zbardh incidentet e
pathëna nga politika zyrtare e dy vendeve në vitet 1992-1994
"Aristidh Kolën e vranë shërbimet sekrete greke"
Lëvizjet e qarqeve nacionaliste greke dhe investimet e tyre për
gjetjen e realizuesve të politikës së" Vorio-Epirit" në Shqipëri
Ilir Malindi
Nuk kisha për ta dorëzuar para kohe librin tim “Ne dhe
Greqia”, i cili do të jetë së shpejti në dorë të lexuesit, për
vetë momentet që po kalon Shqipëria në marrëdhëniet
me Greqinë.
Megjithatë, kam mendimin se këto disa politikanë që kanë shitur jo vetëm veten
marrëdhënie, dita-ditës po okupojnë jetën dhe familjen e tyre, por edhe çdo gjë
politike dhe ekonomike të vendit tonë, duke shqiptare për dy pare të qelbura.
varfëruar e shkatërruar gjithçka shqiptare.
Duke lexuar në një gazetë të përditshme Po radhis në vazhdim disa ngjarje të
kujtimet e një gjenerali grek, këshilltar i ish- rëndësishme dhe takime me “miq” në
kryeministit Kostandin Micotaqis, që Athinë, ku vendin kryesor, më të
ndërtoi platformën e re kundër vendit tonë, rëndësishmin, e zë vdekja e personalitetit të
edhe pse gruaja e tij, Marika, është bijë e padiskutueshëm kombëtar, të madhit
arvanitasve mjaft të pasur të Lamisë, më arvanitas Aristidh Kola.
lindi idea për të publikuar pjesë të kujtimeve
të mia dhe jetën në Athinë në vitet Humbje e madhe; na e vranë Aristidh
1991-1994. Kolën
Më 11 tetor të vitit 2000, në një spital të
Si fillim, dua të them se gjeneralin Niko Athinës, në moshën 55-vjeçare mbylli sytë
Grilaqis e kam njohur personalisht dhe më një nga kolosët e letrave shqipe të shekullit
ka bërë përshtypje fakti që ai ka shprehur në XX, historiani, juristi dhe studiusi arvanitas,
një libër të tij, të gjitha detajet e politikës Aristidh Kola. Ai lindi në Thiva të Greqisë
greke, pavarësisht se këto kamufloheshin në Qendrore, zonë e cila banohet tërësisht nga
atë kohë nga politika zyrtare. shqiptarët, që në Greqi thirren arvanitas.
Aristidhi, si edhe mijëra e mijëra
Në librin “Ne dhe Greqia” kam përdorur bashkëkombas të tij, u edukuan me frymën e
mjaft materiale që m´i ka servirur një miku dashurisë për traditat shqiptare, që
im patriot, emrin e të cilit nuk dua ta trashëgoi kjo pjesë e popullatës
përmend, pasi atij dhe familjes iu bë atentat, shumëkombëshe e Greqisë së sotme, prej
por mundën të shpëtojnë për mrekulli. E afërsisht 10 milionë banorë, ku 1/3 e saj
falenderoj mikun tim për gjithë këtë punë të përbëhet nga popullata shqiptare, si dhe
lavdërueshme kombëtare. Ky botim është pjesa tjetër nga kombe dhe kombësi të
edhe njëherë kujtesë për të gjithë ata ndryshme.
politikanë të ndershëm, që të jenë të
kujdesshëm ndaj strategjisë greko-serbe, që Aristidh Kola studioi për jurispudencë në
kanë marrë përsipër shkatërrimin e Athinë dhe pas mbarimit të universitetit, për
gjithçkaje shqiptare në Shqipëri dhe në shumë kohë iu përkushtua traditave
Kosovë. Këto shkrime janë edhe kujtesë për kombëtare të shqiptarëve në Greqi. Ai

2. 2
përfundoi librin e tij të famshëm, mjetet e informimit grek, luftën e UÇK-së, e
“Arvanitasit dhe origjina e grekëve”, që bëri ju kundërvu propagandës së neveritshme e
një jehonë të jashtëzakonshme në të gjithë të ndyrë të qarqeve ultranacionaliste greko-
Greqinë, si dhe në diasporën e saj jashtë serbe, kundër vëllezërve tanë kosovarë, gjatë
vendit; njohu 9 botime brenda dhjetë masakrave të barbarëve serbë në Kosovë dhe
vjetëve. Kola botoi revistën tashmë të përkrahu bombardimet e NATO-s në të
njohur, “Besa”, si dhe revistën tjetër ashtuquajturën Jugosllavi.
periodike, “Arvanon”. Këto revista bënin
edukimin e shqiptarëve të Greqisë me Kopla, si kryetar i shoqatës së arvanitasve të
traditat e shkëlqyera të tyre historike. Këto Greqisë “Marko Boçari”, do të akuzohej nga
flisnin, gjithashtu, për autoktoninë e forcat ultrashoviniste ortodokse greke,
shqiptarëve të Greqisë, si dhe kultivonin vazhdimisht për të vërtetën e ngjarjeve të
kulturën, traditat, zakonet shqiptare në këtë Kosovës, si dhe për të vërtetën e shqiptarëve
vend. Dihet, se në Greqi ka influenca të tjera në Greqi, që ai i përfaqësonte nëpërmjet
të kombeve dhe kombësive, siç janë sllavo- shoqatës së tij, njohur edhe nga ligjet e
bullgarët, që shtrihen në veri të Greqisë, shtetit grek. Atë e hodhën në gjyq
turqit, që shtrihen në veri-lindje të këtij përfaqësues të organizatave ultranacionale
shteti, romano-vllehët, evgjitët, që nuk janë greke, të cilat e kërcënuan edhe me vdekje.
pak në këtë shtet, por i kalojnë tre milionë Nuk është rastësi që në të gjithë Athinën, në
banorë, si dhe popullata katolike, izraelite pranverën e vitit 1999, në ngjarjet e Kosovës,
dhe egjyptiane. Pra, për të mbrojtur këto ishin shkruar me dhjetëra parulla ku
doke dhe zakone, në këtë konglomerat kërkohej varja në litar e Kolës, pra, vdekja e
popujsh të ndryshëm të Greqisë, këto revista tij.
kanë bërë një punë jashtëzakonisht të mirë
për të ruajtur ndjenjat kombëtare të Miku i madh i të gjithë shqiptarëve
arvanitasve. I qeshur dhe i dashur, Aristidhi ishte mik i të
gjithë shqiptarëve në Greqi, që shkuan atje
Kontributi i tij kombëtar gjatë këtyre viteve të fundit dhe sidomos, i
Aristidh Kola botoi thirrjen e shqiptarëve të intelektualëve shqiptarë, të cilët ai i ndihmoi
Greqisë, që u bë në fund të shekullit XIX, gjë jashtëzakonisht shumë. Dera e shoqatës së
që hodhi dritë mbi lidhjet e shumta të shqiptarëve të Greqisë “Marko Boçari”, ka
shqiptarëve të Ballkanit, të cilët kërkonin një qenë gjithnjë e hapur. Kjo shoqatë, që
shtet të bashkuar, që fillonte nga Veriu i drejtohej nga Kola, organizoi në të gjithë
Shqipërisë së asaj kohe, në Nish të Serbisë e Greqinë tubime, aktivitete politiko-kulturore
deri në Selanik të Greqisë. Ky shtet do të e të tjera, për Shqipërinë, si dhe për
kishte një popullatë shqiptare me pakica personalitete të rëndësishme shqiptare të
greke dhe sllave, në shumën jo më pak se 13 Greqisë.
milionë banorë. Në vargun e shumë librave
të Aristidhit, është edhe libri “Greqia në Aristidh Kola i përket brezit të kolosëve të
çarkun e Jugosllavisë së Millosheviçit”, i cili kombit tonë. Ai, së bashku me Antonio
u botua edhe në gjuhën shqipe. Aty Kola Belushin, bënë të njohur zyrtarisht në vitin
përshkruan në mënyrë reale marrëdhëniet 1988, pranë organizmave ndërkombëtare se
greko-sërbe dhe njëkohësisht, denoncon në Greqi jetonin mbi 2 milionë shqiptarë, si
kombinacionet e tyre karshi kombit shqiptar dhe kishte 600 qendra shqipfolëse. Kjo u bë
dhe influencat negative mesjetare të publike edhe në shumë mjete të informimit,
ortodoksizmit greko-serb në Ballkan. si dhe te revista “Lidhja e Kozencës”.
Aristidhi bashkëpunoi me të gjitha rrethet e
diasporës shqiptare në Botë. Ai mbante Aristidh Kola, së fundi ishte duke përgatitur
lidhje dhe bashkëpunoi me shqiptarët e fjalorin arvanitas-grek, që do të mund të
Amerikës, me mikun e tij të ngushtë, bënte diferencimin e gjuhës shqipo-
Antonio Belushi, në Kozenca të Italisë, me arvanitase me atë zyrtare greke.
intelektualët e Kosovës, të Maqedonisë, të
Aristidhi u sëmur në gusht të vitit 2000 me
Turqisë dhe atyre të Shqipërisë. Ai ishte
diagnozën leuçemi në gjak. Jam i sigurt se
lidhur edhe me arbëreshët e Korsikës, nga të
kundër tij janë përdorur doza vdekjeprurëse
cilët kishte dalë edhe i madhi Napoleon
radioaktive ose goditje me mikrovalë,
Bonoparti. Kola, në mënyrë heroike mbrojti
përballë zyrës së tij. Këtë ma kishte thënë më
në dhjetëra emisione televizive, si dhe në

3. 3
parë, vetë i ndjeri Aristidh, në kohën kur personalitete të ndryshme arvanitase të
vuante nga e njëjta semundje, mbesa e tij. mbarë botës, nga presidenti i Shqipërisë,
Ajo kishte dhembje koke dhe të dridhura, Rexhep Meidani, si dhe kryeministri
gjithmonë kur punonte në zyrën e Aristidhit. shqiptar, Ilir Meta.
Më pas, familjarët e tij janë shprehur se nga
kampionët e gjakut të Aristillit, dërguar Si e njoha këshilltarin e Kostandin
jashtë Greqisë, niveli i radioaktivitetit në Micotaqis
gjakut rezultoi nga 40 deri 50 herë mbi Ishte pranvera e vitit 1991 kur u drejtova për
normalen. të kërkuar azil politik në një zyrë të
Organizatës së Kombeve të Bashkuara në
Idea e madhe Athinë, që ndodhej pikërisht në rrugën
Kola kishte hedhur idenë: “Greqisë nuk i “Arakovis 39”. Rastësisht, takova një të
vjen asgjë e keqe, nëse riktheheshin njohur nga Himara, që kishte punuar si
shqiptarët e përzënë në shekullin e kaluar, mësues në Skrapar. Me këtë njeri isha
nga trojet shqiptare të Çamërisë. njohur në rrethana të vështira, atëhere kur
Përkundrazi, do të forcohej akoma më im atë, Teki Malindi, e shpëtoi nga burgu
shumë miqësia me kombet dhe kombësitë, për veprimtari antiqeveri. Më vonë, mësova
që e përbëjnë sot Greqinë. se ai ishte në lidhje me shërbimet sekrete
greke dhe ishte në përpunim nga Sigurimi i
Unë pata rastin që ta vizitoja Aristidh Kolën Shtetit.
në ditët e fundit të jetës në spitalin e Athinës
“Evangjelizmos” dhe e pashë gjendjen e Himarioti më këshilloi që të mos kërkoja azil
pashpresë të tij. Aristidhi më tha se ishte i politik, pasi sipas tij, të gjithë zyrtarët e këtij
gëzuar që gazetat e Shqipërisë kishin institucioni ndërkombëtar, ishin agjentë të
shkruar për sëmundjen e tij. I dhashë shërbimeve greke. Po ashtu, sipas tij,
kurajo, duke i thënë se do të shërohej shpejt. “kundër” meje ishte edhe fakti se në
Së bashku me ambasadorin shqiptar në kërkesën e paraqitur për azil, përmendej
Greqi, mikun tim të vjetër, Kastriot Robo, e edhe veprimtaria ime për pavarësinë e
kishim shprehur dyshimin për “sëmundjen” Kosovës. Miku im, nisur nga këto, mendonte
e Kolës dhe mundësinë e eliminimit të tij se nuk isha i përshtatshëm as për agjent dhe
nga shërbimet sekrete greke. Dy ditë para as për azil politik, madje, do të përndiqesha
vdekjes së Kolës, më 09.11.2000, së bashku deri në largimin tim nga Greqia, një vend që
me zotin Robo, e vizituam atë përsëri. Pak nën peshën e ortodoksizmit ekstrem të
para se të ndaheshim, Aristidh Kola na tha: kishës greke, do të poshtëronte shqiptarët,
“Ju lutem, mos ushqeni asnjë iluzion; mua do të tallej me ta, për mëse 14 vjet me radhë.
më vranë dhe kështu si me mua, kanë
vepruar edhe me dy kryetarët e tjerë të Një ditë maji të vitit 1991, miku nga Himara
shoqatës “Marko Boçari”, të cilët vdiqën po më ftoi në një kafene, pasi do të takohesha
nga “leuçemia”. Unë këto fjalë ua kam thënë me njerëz tepër të fuqishëm, që kishin në
të gjithë miqve të mi”. dorë fatet e Shqipërisë së Jugut, të
ashtuquajturin nga ultranacionalistët grekë,
Më erdhi shumë keq për vdekjen e tij më 11 “Vorio-Epir”. Në atë bisedë ishte edhe Nikos
tetor 2000, atë natë kur ekipi ynë kombëtar Grilaqis, këshilltar i kryeministrit grek
mundi me rezultatin 2 me 0 ekipin grek në Kostandin Micotaqis, Niko Benetis, avokat
Tiranë. dhe përfaqësues i drejtpërdrejtë i Nikolas
Gejxh, si dhe disa drejtues të shoqatave
Ne kishim humbur një nga njerëzit më të “vorioepirote” të Athinës.
medhenj të kombit tonë, që gjithë jetën ia
kushtoi çështjes shqiptare të Greqisë e më Ish-mësuesi nga Himara më prezantoi si një
tej. mikun e tij, jurist me përvojë në Shqipëri. Ai
kishte dalë garant për mua dhe dihej që
Aristidh Kola u varros më 13 tetor 2000 në gjithçka që do të bisedohej, do të mbahej
varrezat e Athinës, i përcjellë nga qindra e sekret.
qindra shqiptarë të Greqisë dhe Shqipërisë.
Të them të drejtën, u befasova kur në bisedë
Në varrin e të madhit Aristidh Kola u e sipër, Benetis, përfaqësues i Nikolas Gejxh
vendosën kurora të shumta nga dhe Kris Qirkos, kryetar i Federatës

4. 4
Panepiriote në Amerikë, Kanada dhe punonjësit grekë në pikën e kalimit kufitar,
Australi, diskutonin për copëtimin e kishin për rregullsinë e vizës sime.
Shqipërisë, si dhe drejtimet që do të merrte
politika greke në lidhje me këtë. Taqis ishte nga zona e Çamërisë dhe e
zotëronte gjuhën shqipe, pavarësisht se ai
Ishte muaji i pestë i vitit 1991 dhe ne bënte sikur nuk e kuptonte atë. Faktikisht,
shqiptarët që kishim ardhur në Athinë nuk e pas disa provokimeve, ai përmendi fjalë në
kishim aspak të qartë atë që do të bëhej me gjuhën tonë. Megjithatë, biseduam greqisht
marrëdhëniet mes dy vendeve. dhe në bisedë e sipër, kur ra fjala për
Jugosllavinë, i thashë se e kisha vizituar
Më tej, Niko Grilaqis tha se qeveria greke ka Beogradin dhe më kishte pëlqyer. Ai e
njerëz në Shqipëri, të cilët po punonin për miratoi atë që përmenda. Atëhere, nuk m’u
këtë qëllim. Ai tha se Nikolas Gejxh kishte durua dhe i thashë: “Ju shkoni në Beograd
marrë kontakte me opozitën shqiptare, për të blerë dosjet e agjentëve serbë në
shumë kohë para ardhjes së demokracisë Shqipëri, të cilët më parë i kishte në lidhje
dhe se po punonin shumë për të imponuar UDB-ja”. Pas kësaj, zoti Taqis më pa rreptë,
politikën greke kundër Shqipërisë. më tha se duhet ta linim këtë bisedë dhe
kërkoi që të sqaroja vetëm problemin që
Faktikisht, unë nuk dija greqisht dhe kisha me vizën.
përkthimin nga kjo gjuhë e bënte mësuesi
nga Himara. Biseda nisi “të merrte flakë”, E thashë atë që përmenda më sipër, sepse
sepse në këtë kohë, Antonis Benetis tha: “Ne kur kisha qenë në Zvicër, këtë gjë po bënin
jua kemi dhuruar çekun e bardhë. Ne i edhe zviceranët me agjentët e tyre serbo-
dhamë Partisë Demokratike me miliona kosovarë, të cilët i merrnin në lidhje, në
dhrahmi. Tani dhe priftin tonë grek e kemi shumë drejtime.
gati t’ia dhurojmë Shqipërisë. Helenizimi i
Shqipërisë është çështje muajsh dhe ditësh”. Vizita e kryeministrit shqiptar në
Menjëherë pas deklarimeve të tij, ai qeshte Athinë
me të madhe. Isha tepër i tronditur nga ato Më 17 maj të vitit 1993, kur po shoqëroja në
që dëgjoja dhe pas disa ditësh, shkova në kafen e mëngjesit kryeministrin Aleksandër
ambasadën tonë në Athinë. Atje takova një Meksi, ndjeva se optimizmi i tij “si grip”, më
diplomat dhe i thashë ato që kisha dëgjuar. ishte ngjitur edhe mua. Ndërsa zoti Meksi po
Ai më tha: “Shiko të gjesh ndonjë punë dhe dilte nga hotel “Grand Britania”, për të
mos u merr me këto gjëra, se do të hash shkuar 500 metër më tutje në rezidencën e
kokën”. Më vonë mësova se ai ishte larguar kryeministrit grek, besova me gjithë shpirt
për në Amerikë dhe se përfaqësuesi i se do të bëheshin gjëra mjaft të dobishme në
shërbimit sekret shqiptar në ambasadë, pas marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe Greqisë, e
vitit 1992, ishte rekrutuar nga EIP-ja, sidomos, për emigrantët shqiptarë, që
Shërbimi Informativ i Greqisë. Ky shërbim tashmë e ndjenin deri në palcë peshën e
kishte investuar në Shqipëri me qindra robërimit e të poshtërimit.
milionë dhrahmi, duke vënë në shërbim të
tij biznesmenë, njerëz të veçantë e madje, Mbaj mend se të dy kryetarët e shteteve, i
edhe politikanë, të cilët do të bënin cilësuan bisedimet tepër konstruktive e
“mësymjen totale”, shkatërrimin e çdo gjëje rezultative dhe, madje, nuk harruan të
shqiptare deri në shkatërrimin e shtetit në citojnë formulën e zakonshme se “një etapë
Shqipëri, siç ndodhi në vitin 1997, por e re u çel në marrëdhëniet dypalëshe”.
faktori ndërkombëtar dhe miqtë tanë, bënë Ndërkaq, Athina e kishte lënë pa përgjigje
që të dështojnë pjesërisht planet e ftesën e Tiranës për nënshkrimin e një
shovinistëve grekë. traktati miqësie e bashkëpunimi. Të dy
burrat e shtetit, Micotaqis dhe Meksi, nuk
Takimi me agjentin sekret, Takis dhanë hollësira për këtë. Po atë natë, unë do
Themelis të pyesja ministrin e Jashtëm,
Nuk do ta harroj kurrë takimin në Kakavijë Papakostandinu, nëse pati ndonjë problem
me punonjësin e Shërbimit Informativ të në bisedime që nuk e mundësoi
Greqisë, Taqis Themelis. Takimi ishte nënshkrimin e këtij traktati, por ai më tha se
personal dhe lidhej me dyshimin që nuk kishte ekzistuar ndonjë problem në to.

5. 5
Në të vërtetë, sinjali i parë se diçka nuk ligjëronte praninë në Greqi të shqiptarëve si
kishte shkuar mirë në bisedime, u dha të punonjës sezonalë, zëdhënësi thoshte se nuk
nesërmen në gazetën “Elefthero Tipos”, e ligjërohet asnjë shqiptar në Greqi dhe se ato
cila është një nga gazetat më të mëdha të që shkruheshin, nuk i përgjigjeshin
Partisë Demokracia e Re, që ishte në realitetit. Nga ana tjetër, në deklarimin e saj
pushtet. presidentja e Institutit Shtetëror të Fuqisë
Punëtore thonte se do të jepeshin 30 mijë
Me një titull, që zinte gjysmën e faqes së leje pune për të papunët e Shqipërisë fqinje
parë, gazeta jepte alarmin: “Po ligjërohen e se këta punëtorë do të aktivizoheshin në
shqiptarët”. Vetëm disa orë më pas, punët e stinës në bujqësi. Më 18 maj gazeta
zëdhënësi i qeverisë, Vasilis Manginas, do të “Ta Nea” e paralajmëronte me tone më të
deklaronte para gazetarëve se mes Micotaqis buta ligjërimin e emigrantëve kur shkruante:
dhe Meksit nuk ishte diskutuar fare çështja e “Me një tjetër tërheqje të palës greke në
emigrantëve klandestinë shqiptarë. Ishte çështjen e emigrantëve klandestinë, u
ndoshta hera e parë që zëdhënësi e realizua në Athinë takimi Micotaqis-Meksi”.
përgënjeshtronte shefin e vet. Nëse, Natyrisht, mes këtyre deklaratave, nuk ishte
Micotaqis, në konferencën për shtyp kishte i vështirë qëndrimi kontradiktor i Micotaqis,
thënë se po shqyrtohej mundësia e i cili bënte lojë me dy porta...
nënshkrimit të një marrëveshjeje që do të
diplomacia
Ilir Malindi dëshmon për acarimin e marrëdhënieve mes Athinës dhe Tiranës, që
si prelud pati 25 qershorin e vitit 1993. Masat kundër emigrantëve shqiptarë
Emigrantët shqiptarë, qëllimi i vetëm i
operacioneve “Fshesa” të policisë greke
Ilir Malindi
Nuk ishte e vështirë të kuptohej qëndrimi
kontradiktor i vetë Micotaqis, i cili bënte një lojë me
dy porta. Nga njëra anë i premtonte Shqipërisë
bashkëpunimin e shumanshëm, nga ana tjetër i
dirixhonte vetë reagimet negative, për të qetësuar
qarqet nacional-shoviniste, por edhe për të
neutralizuar ndonjë zë në qeveri, që kërkonte
ligjërimin e emigrantëve klandestinë shqiptarë.
Ashtu si dhe sot, asi i vetëm që zotëronte faktin se ishte hera e parë që një zyrtar kaq i
Athina në lojën me Tiranën, ishte ai i lartë shqiptar, vinte në Athinë. Gjatë takimit
emigrantëve shqiptarë, të cilët, tek e fundit, të të dy delegacioneve, u ra dakord në parim
vetë Micotaqis i kishte shtyrë të rendin drejt për një sërë marrëveshjesh që do t’u jepnin
Greqisë, duke iu premtuar, bashkë me një nxitje të re e të fuqishme shkëmbimeve
ministrin e Jashtëm, Samaras, parajsën. Pra, dypalëshe. U vendos, që në muajin e
logjikisht, ishte i detyruar që ta shpinte deri ardhshëm Shqipërinë ta vizitonte ministri i
në fund angazhimin ndaj fqinjëve të varfër e Financave dhe Ekonomisë, kurse në korrik,
të varfëruar edhe më shumë në Greqi, që ministri i Jashtëm dhe ai i Mbrojtjes.
rropateshin atëhere, për një kafshatë bukë. Mirëpo, asnjë nga këto vizita nuk u realizua.
Dy krizat e marrëdhënieve greko- Më 25 qershor do të luhej premiera e
shqiptare dramës së keqkuptimeve dhe marrëdhëniet
Megjithatë, takimi i të dy kryeministrave Tiranë-Athinë do të merrnin, pa ndonjë
duhet parë si i suksesshëm, qoftë edhe për arsye thelbësore, një udhë pa krye. Dhe ata

6. 6
që do të paguanin haraçin më të shtrenjtë, e shpallën Papakonstandinun armik dhe i
qenë, natyrisht, emigrantët shqiptarë. lëshuan anatemën, vetëm e vetëm pse do të
Përbën një koincidencë diabolike fakti se të shkonte të vizitonte Shqipërinë. Prandaj,
dy krizave të marrëdhënieve greko-shqiptare nuk mund të konsiderohet i rastësishëm
(1993, 1994), u kanë paraprirë deklaratat dëbimi i arkimandritit Dimitrios Majdonis,
optimiste të Sali Berishës, lidhur me klimën Alias Krisostomos (Gojëarti) e jo Kristo
e mirë e me prespektivën pozitive të këtyre Stamo, siç u emërua rregullisht nga shtypi e
marrëdhënieve. Ja se ç’shkruan gazeta greke masmedia zyrtare shqiptare. Por, le t’i
“Kathimerini”, nën titullin “Progres në marrim gjërat me radhë. Në orën 20.30 të
marrëdhëniet greko-shqiptare”, pikërisht, datës 24 qershor, përfaqësues të policisë së
mëngjesin e datës 25 qershor kur, disa orë Gjirokastrës shkuan në banesën e priftit,
më vonë, një prift grek do të kalonte kufirin, shtetas grek, dhe i komunikuan vendimin e
i dëbuar prej autoriteteve shqiptare: largimit të tij nga Shqipëria. (Sipas një
“Presidenti i Shqipërisë, zoti Sali Berisha, komunikate të Ministrisë së Jashtme të
konfirmoi ekzistencën e progresit në Shqipërisë, më 2 korrik 1993, motivi i
marrëdhëniet e vendit të tij me Greqinë, pas largimit ishte: veprimtari antishqiptare në
vizitës së kryeministrit, zotit Meksi, në shërbim të politikës së qarqeve të caktuara
Athinë. Zoti Sali Berisha, i cili mori pjesë në klerikale dhe shoviniste greke). Pasi u vu në
konferencën ndërkombëtare të Krans dijeni edhe konsulli grek në Gjirokastër, u ra
Montanas në Zvicër, i deklaroi agjencisë dakord që Krisostomos të largohej qetësisht
greke të lajmeve (ANA) se pas vizitës së zotit të nesërmen. Mirëpo, të nesërmen konsulli
Meksi në Athinë, “ekziston një progres në kërkoi që të lidhej më parë me Athinën (A
marrëdhëniet mes të dy vendeve dhe thua nuk e kishte vënë në dijeni gjatë
shprehu shpresën për një përmirësim të natës?!), kërkesë që iu refuzua nga pala
mëtejshëm të tyre. Presidenti shqiptar e shqiptare dhe në ora 11.00, arkimandriti iu
cilësoi vendin tonë “mik të natyrshëm të dorëzua autoriteteve greke në pikën kufitare
Shqipërisë” dhe theksoi se “Greqia e të Kakavijës; në mënyrë krejt normale dhe
ndihmoi Shqipërinë gjatë kësaj periudhe; i pa përdorur forcë, thotë pala shqiptare. I
dha një ndihmë serioze dhe shqiptarët i janë shkallmuan portën e banesës dhe përdorën
mirënjohës për këtë ndihmë”. Berisha do të dhunë mbi besimtarët, që donin të mbronin
fliste përsëri në një intervistë të gjatë për priftin, thotë pala greke. Vendimi për
agjencinë greke të lajmeve, një vit më vonë, dëbimin e priftit do të duhej të qe marrë ditë
më 5 prill 1994, vetëm pesë ditë para se të përpara dhe kjo ishte mësuar edhe në Greqi.
kryhej masakra aq e njohur e Peshkëpisë, Në mesditën e shkuarjes së policëve në
mes smogut e vapës së padurueshme të banesën e arkimandritit, mjaft gazetarë e
Athinës. kameramanë grekë kishin kaluar kufirin e
kishin mbërritur në Gjirokastër, ndërsa
Vizitat e munguara të tre ministrave shumë të tjerë, prisnin në gatishmëri në
të rëndësishëm të qeverisë greke Janinë. Alarmi ishte dhënë nga toka
Ministri i Ekonomisë dhe Financave të shqiptare; s’dihet prej kujt: “Në Gjirokastër
Greqisë, Sefanos Manos, përgatitej për diçka do të ndodhë!”. Prania e madhe e
udhëtimin e tij në Shqipëri ku do të gazetarëve grekë në Gjirokastër nuk ka
nënshkruante disa marrëveshje të mundësi mos t’u ketë rënë në sy agjentëve të
rëndësishme. Në ditët e para të korrikut, në Shërbimit Informativ Shqiptar, të cilët do të
Tiranë do të shkonte ministri i Jashtëm, duhej, normalisht, të dinin edhe për
Papakonstandinu, e më 12 korrik, ministri i vendimin mbi dëbimin e priftit. Prandaj,
Mbrojtjes, Joanis Varviciotis. Është e qartë nuk kishte asgjë të keqe nëse dëbimi shtyhej
se tri vizita të tilla të njëpasnjëshme të tre për më vonë, aq më tepër, që vizitat e
ministrave më të rëndësishëm, do ta ministrave grekë në Tiranë do të krijonin një
përshpejtonin ndjeshëm procesin e forcimit klimë të tillë, që do të mund t’i shmangte
të bashkëpunimit mes Greqisë e Shqipërisë keqkuptimet. Parë me këtë sy, duket se
dhe rrjedhimisht, do të krijonin edhe atë shqiptarët ranë në grackën që mund t’u
klimë të domosdoshme që të dy qeveritë kishin ngritur grekët. Dhe është vendi këtu
kishin deklaruar vazhdimisht se e të themi se zhvillimet e deritanishme në
dëshironin. Natyrisht, një klimë e tillë nuk u marrëdhëniet greko-shqiptare kanë treguar
interesonte nacionalshovinistëve, të cilët, se klima pozitive mes Athinës e Tiranës, ka
nëpërmjet gojës së të famshmit Sebastianos, shqetësuar pikërisht ato qarqe, që

7. 7
vazhdimisht i kanë hedhur benzinë zjarrit, Një tjetër fakt, që ndokush mund ta quajë të
për të mos humbur favoret e tyre moralo- rastësishëm, por që këtu nuk përmendet
materiale. Reagimi i Athinës për dëbimin e vetëm sa për statistikë. Më 22 qershor 1993,
Majdonisit ishte i menjëhershëm. Fillimisht, Ministria greke e Rendit Publik i dha shtypit
u thirr ambasadori shqiptar nga sekretari i raportin mbi dëbimet e emigrantëve
përgjithshëm i Ministrisë së Jashtme greke shqiptarë në periudhën janar 1992 – maj
dhe pak më vonë, zëdhënësi i kësaj ministrie 1993. Dihet se, zakonisht bilancet hartohen
do të deklaronte: “Po qe se gjendja nuk mbi një bazë vjetore apo gjashtëmujore, e
stabilizohet (lexo: kthimi i priftit në s’kishte asnjë arsye, normalisht, që të
Gjirokastër), atëherë nuk është e mundur të nxitohej aq shumë për raportin në fjalë.
realizohet vizita e ministrit të Jashtëm në Gjatë periudhës së mësipërme, nga Greqia
Tiranë”. Në orën 15.00, ambasadori Çabej qenë dëbuar 343 000 shtetas shqiptarë, me
shkoi përsëri në Ministrinë e Jashtme; kësaj një mesatare ditore rreth 750 vetë. Në muajt
here i thirrur nga ministri Papakonstandinu, e fillimit të ‘93-shit, ritmet ishin ulur, sepse
i cili i dorëzoi notën e protestës. “Dëbimi i vetëm për vitin e mëparshëm arrestimi dhe
klerikut nuk është një çështje që prek vetëm dëbimi i emigrantëve i kishte kushtuar
Greqinë, por tërë institucionet shtetit grek mbi 2 miliardë dhrahmi (me
ndërkombëtare, vëmendjen e të cilëve do të kursin e atëhershëm, rreth 10 milionë
tërheqë Greqia, thuhej në notën e protestës dollarë), pa përfshirë këtu rrogat e
ku gjithashtu, njoftohej se anulloheshin skuadrave të posaçme policore, që
vizitat e tre ministrave, si dhe ajo e patrullonin përgjatë kufirit greko-shqiptar.
guvernatorit të përgjithshëm të Bankës së Trafiku i emigrantëve klandestinë shqiptarë
Greqisë. Duhet thënë se ambasada shqiptare ishte një biznes mjaft fitimprurës dhe
në Athinë nuk kishte asnjë njoftim për kryesisht, grekët e shfrytëzonin me mjaft
dëbimin e priftit, të paktën, kështu m’u tha efektivitet, duke u ndodhur njëkohësisht në
mua. Mjetet greke të informimit kishin mes tre zjarresh. Aktivistët e të drejtave të
njoftuar se Krisostomos ishte deportuar, njeriut, që i akuzonin për tregtinë e
ngase i kishte mbaruar leja e qëndrimit. skllevërve, të cilën e zhvillonin;
(Nuk besoj të jetë kjo arsyeja, më tha në ultranacionalistët i akuzonin për tradhti të
mirëbesim një ndër diplomatët kryesorë idealeve kombëtare dhe, natyrisht, policia
shqiptarë, atë ditë, sepse shtetasit grekë nuk ngurronte që më të shumtën e herëve t’i
hyjnë pa vizë në Shqipëri dhe qëndrojnë sa çonte para gjyqit. Në të njëjtën periudhë,
duan.) Në fakt, gazetarët grekë, që ishin arrestuar e dënuar për trafikun
transmetonin nga Gjirokastra, e dinin me klandestin 553 vetë, nga të cilët 2 italianë, 58
siguri motivacionin e dëbimit, përderisa ky shqiptarë dhe 493 grekë, që emigrantit i
motivacion i ishte komunikuar priftit nga merrnin nga 70 000-100 000 dhrahmi
policët në mbrëmjen e 24 qershorit, çka ai e (rreth 500 dollarë). Krahas arrestimeve,
pohon vetë në intervistat, që i dha shtypit policia kishte konfiskuar edhe 146 kamionë,
grek në ditët e mëpastajme. 134 taksi, 107 autovetura private, si dhe 3
traktorë. Këto ishin shifrat që Ministria e
A mos vallë, këtu kishim të bënim me një Rendit ishte kujtuar të publikonte tri ditë
lojë të stisur nga njerëz e grupe, që nuk para dëbimit të arkimandritit.
kontrolloheshin, por përkundrazi, e
kontrollonin qeverinë? Ngado që ta Ndërsa kryeministri Micotaqis, do të
shqyrtosh çështjen, asgjë nuk mund të të deklaronte të dielën (27.6): “Do të bisedoj
bindë se Greqisë zyrtare i interesonte me ministrat përkatës për masat që duhen
acarimi, pa asnjë shkak, i marrëdhënieve me marrë, sepse është e natyrshme që do të ketë
Shqipërinë pesë javë pas vendosjes së përgjigje nga ana jonë”. Në fakt, përgjigjja
mirëkuptimit. Dhe duket absurd e i po jepej. Policia kishte nisur, dy ditë
pashpjegueshëm, në pamje të parë, reagimi përpara, një program të pashembullt kundër
kaq i ashpër e i ngutshëm i Athinës, sa të emigrantëve shqiptarë. Të premten në
krijohet përshtypja se këtu qenë përgatitur mbrëmje dhe krejt papritur, ministri i
për këtë acarim e veç prisnin sebepin! Rendit Publik, Gelestadhis, i cituar nga
shtypi grek, kishte dhënë urdhër të prerë në
Operacioni “Fshesa”, miliarda të gjitha drejtimet: “Gjejini kudo qofshin dhe
dhrahmi për largimin e emigrantëve dëbojini menjëherë shqiptarët!”. Të premte,
shqiptarë nga Greqia duke u gdhirë e shtunë, forcat policore kryen

8. 8
operacione të befasishme në të gjithë cinizëm të pashembullt, zëvendësministrja e
Greqinë dhe mblodhën brenda natës, 4 558 Jashtme, Cuderu, do ta hidhte poshtë
shqiptarë. Teksa operacionet vazhdonin me protestën e Tiranës. “Nuk ka asnjë provë për
të njëjtin densitet, burime policore keqtrajtim të emigrantëve klandestinë.
ankoheshin se qelitë e rajoneve të policisë ku Përkundrazi, siç i shihni edhe ju, nëpër
i mbanin shqiptarët në pritje të dërgimit të autobusë janë të qeshur dhe nuk kanë asnjë
tyre për në Shqipëri, qenë të pamjaftueshme ankesë. Duhet gjithashtu, t’ju them se një
për ta përballuar numrin e madh të numër i madh syresh largohen me dëshirën
emigrantëve të arrestuar. Në Athinën antike, e tyre”. Duhet thënë se kjo fjali e fundit
kur një vendas vritej nga një i huaj, atëhere kishte një të vërtetë. Mirëpo, zonja Cedru
të afërmit e viktimës kishin të drejtën të nuk thonte pse largoheshin me dëshirën e
arrestonin tre bashkatdhetarë të vrasësit e të tyre emigrantët. Natyrisht, në vend që të të
hakmerreshin mbi ta. Në Athinën moderne, rrëmbente policia vetëm me rrobat e trupit,
raporti 1:3 po dukej se do të zbatohej 1:200 ishte ku e ku më mirë të përgatiteshe, të
000! Urdhri i qeverisë ishte shpërndarë merrje me vete atë këndez me plaçka e atë
gjithandej: “Të dëbohen të gjithë shqiptarët grusht kursime, e të dorëzoheshe vetë në
nga Greqia!” Ndonëse kostoja e riatdhesimit polici.
të emigrantëve ishte tepër e lartë për këllqet
e shtetit, vetëm autobusët e shumtë të marrë Takimi Janullatos-Micotaqis
me qira nga shoqëritë turistike, kushtonin Më 6 korrik, në Athinë u zhvillua një
400.000 dhrahmi (2000 dollarë) në ditë. demonstratë e pazakontë. Konfederata
Dukej qartazi prirja për t’i shkuar deri në Sindikale vendase, në bashkëpunim me
fund këtij operacioni. Ministria e Financave Koalicionin e së Majtës dhe Progresit, si dhe
kishte miratuar çeljen e fondeve-shtesë për me forca të tjera të majta e organizata
operacionet, kurse burime të Ministrisë së shoqërore, demonstruan kundër dëbimit të
Rendit thonin se kryeministri kishte emigrantëve shqiptarë. “Operacionet kundër
udhëzuar që, sado fonde të tjera të lipseshin emigrantëve ekonomikë shqiptarë, përbëjnë
për kurorëzimin me sukses të operacionit një shembull të një politike anemike, do të
“Fshesa”, të jepeshin pa hezitim. Dhe vetëm thoshte në miting një deputet i Koalicionit,
këto të dhëna mjaftojnë për të ndërsa një folës tjetër, do t’i cilësonte
përgënjeshtruar alibinë e Athinës se dëbimet dëbimet si “tregues të një racizmi në rritje”.
nuk kishin lidhje me arkimandritin, por Politika qeveritare ndaj Shqipërisë përkrahej
bëheshin në kuadër të zbatimit të edhe nga opozita socialiste. Andreas
ligjshmërisë greke dhe marrëveshjes Papandreu “i duartrokiste” dëbimet, por dhe
Shengen për mbrojtjen e kufijve të Tregut të i bënte vërejtjen qeverisë se do të duhej të
Përbashkët Evropian. Dita-ditës, numri i ishte e kujdesshme e ta përforconte ruajtjen
emigrantëve të kapur e të riatdhesuar rritej e kufirit “që të mos munden shqiptarët të
në mënyrë të ndjeshme. Policia kishte në kthehen prapë mbrapsht në Greqi”. Një
operacionet e saj edhe ndihmën e disa tjetër ekspondent socialist, ministri i
qytetarëve të zellshëm, që luanin rolin e ardhshëm i Rendit, Stelios Papathemelis, do
kallauzit. Pëballë indinjatës së opinionit të të shkonte edhe më tej. “Dëbimi i
shëndoshë, që duhet theksuar se përbënte arkimandritit përbën poshtërim për gjithë
shumicën, drejtori i përgjithshëm i policisë helenizmin. Dhe këtij poshtërimi i duhet
greke, Antonis Lmbadharis, do të përligjej: përgjigjur me të vetmen gjuhë që kupton
“Pjesëmarrja e qytetarëve në operacione udhëheqja shqiptare, me gjuhën e forcës e të
tregon se populli grek ka filluar të grushtit. Të gjithë e dimë se arma absolute e
shqetësohet nga numri i madh i shqiptarëve Greqisë janë emigrantët shqiptarë”. Të
në vendin tonë” dhe do të kërkonte ndihmën njëjtën deklaratë, thuajse fjalë për fjalë,
e çdo individi tjetër: “Qytetarët e kanë të Papathemelis do ta bënte edhe një vit më
drejtën të arrestojnë apo të kontribuojnë në vonë, në verën e 1994-ës; kësaj here nga
zbulimin dhe kapjen e emigrantëve froni ministral. Mes gjithë kësaj furtune
klandestinë. Kjo parashikohet edhe nga ultranacionaliste antishqiptare, do të
ligji”. Brenda 6 ditësh, deri më 2 korrik, shquheshin si zë në shkretëtirë fjalët e
ishin dërguar në atdhe 20 981 emigrantë, kryepeshkopit grek të Kishës Ortodokse
nga të cilët, sipas një deklarate të qeverisë Autoqefale të Shqipërisë, Anastasios
shqiptare, 3 401 me viza të rregullta dhe 453 Janullatos. Më 1 korrik, Janullatos, me anë
të keqtrajtuar e 4 prej tyre, rëndë. Me një të një mesazhi që u transmetua nga radiot

9. 9
kryesore greke, i bëri thirrje opinionit orë e gjysmë në mbrëmjen e datës 6 korrik
vendas që “të mos lejohen informimet e dhe të nesërmen, siç vinte në dukje dhe
gabuara e të njëanshme, si dhe shtypi botëror, ritmet e dëbimeve u ulën në
ekstremizmat, që të përkeqësojnë gjendjen. mënyrë të ndjeshme. Siç do të më thonte
E vërteta dhe drejtësia të mos kërkohen vetë Hirësia e tij, ai nuk solli me vete ndonjë
nëpërmjet monologjeve nga mjetet e medias, propozim të palës shqiptare (siç u shkruajt
por nëpërmjet dialogut serioz e tolerant”. Në në ndonjë gazetë). Iniciativa për takimin
prag të ardhjes në Athinë, ku do të takohej ishte krejtësisht vetiake dhe u deklarua i
me Micotaqisin, Janullatos u prononcua kënaqur nga kryeministri grek, sepse kjo “do
përsëri publikisht: “Ditët e fundit kriza në të ndihmonte dinjitetin e mijëra njerëzve”,
mes Greqisë dhe Shqipërisë u ashpërsua pra, të emigrantëve shqiptarë. Pas takimit,
shumë, me viktima njerëz të pafajshëm. Micotaqis u deklarua i gatshëm të kërkonte
Ndonëse e di se qeveritë e të dy vendeve edhe mirëkuptimin e palës shqiptare për të
kanë informacionet dhe kriteret e tyre, si ligjëruar një numër emigrantësh. Mirëpo, që
kryepeshkop i qindramijë ortodoksëve të bëhej kjo, Athina kërkonte plotësimin e të
shqiptarë, duke ju lutur me zjarr Zotit dhe paktën, dy kushteve: T’i jepen minoritetit
në emër të tij, ngre zërin e apelit në çdo grek të gjitha të drejtat që kërkon Shqipëria
drejtim, që të bëjnë ç’është e mundur për të për minoritetet e veta (shkolla, libra, klerikë,
ndaluar përfundimisht veprimet e pjesëmarrje të minoritarëve në jetën publike
dhunshme dhe t’i jepet fund praktikës së e politike të vendit), duke përjashtuar
dëbimeve. Marr pjesë në dhimbjen e gjithë ndërkaq çdo kërkesë për autonomi. Të
njerëzve të përndjekur, pavarësisht nga shqyrtohej nga Tirana mundësia e rikthimit
kombësia dhe besimi fetar, dhe vihem në të arkimandritit, çka do të ishte një shprehje
dispozicion të të gjithëve për gjetjen e e vullnetit të mirë.
zgjidhjeve me frymën e mirëkuptimit”.
Janullatos u takua me Micotaqisin për një Natyrisht, përmbushja e këtij kushti të dytë,
as që mund të konceptohej...
diplomacia
Dëshmia e ekspertit të marrëdhënieve ndërkombëtare, Ilir Malindi,
për luftën politike mes Tiranës dhe Athinës në vitet 1993-1994
Gjashtë kushtet e Micotaqis për qeverinë shqiptare
Si e shpëtoi Sali Berisha reputacionin e kryeministrit grek në
vitin 1993. Më pas vjen në heshtje edhe një “falenderim”
Ilir Malindi
Dita-ditës, tonet në duelin Athinë-Tiranë po binin ndjeshëm, në
krahasim me javën e fundit të qershorit.
Në një masë të madhe, kjo i dedikohej edhe e dukej se Athina po e shqyrtonte seriozisht
reagimeve të shtypit të huaj, që kishin këtë ftesë.
ndjekur hap pas hapi riatdhesimet e
emigrantëve shqiptarë, duke e kthyer vetë Njoftohet konferenca për shtyp e
Athinën nga akuzuese në të akuzuar. Micotaqis
Pavarësisht nga motivet, ulja e toneve dukej Pas gati një jave pushim, në ping-pongun e
se po krijonte klimë të përshtatshme për deklaratave greko-shqiptare, gazetarët
thyerjen e akullit, aq më tepër, që Tirana e vendas dhe të huaj lajmëruan se
kishte përsëritur disa herë ftesën për dialog, kryeministri Konstandin Micotaqis do të
jepte konferencë shtypi më 14 korrik, ora

10. 10
14.00. Në njoftimin e sekretariatit grek të për të gjetur punë që të mbanin familjet e
Shtypit e të Informacionit, thuhej se objekt i tyre, ne i pranuam në kohën që vende të
konferencës ishte politika e jashtme e tjera, më të mëdha, më të pasura dhe me
Greqisë. S’donte shumë mend të kuptohej se mundësira për të thithur një numër të madh
pika kryesore do të ishte kriza në emigrantësh, u mbyllën dyert. Brenda një
marrëdhëniet me Shqipërinë, krizë që kohe të shkurtër, ndihma jonë dhe të
tanimë kishte tërhequr plotësisht vëmendjen ardhurat e shqiptarëve, që punonin në
e opinionit ndërkombëtar. Konferenca për Greqi, krijuan bazën e ekonomisë shqiptare.
shtyp do të zhvillohej në amfiteatrin e Bëmë ç’ishte e mundur për ta ndihmuar, me
Ministrisë së Jashtme, në katin e predispozicion miqësor, popullin shqiptar.
nëndheshëm të godinës. Rreth orës 13.45, Shpresuam që veprimet tona do t’i tregonin
teksa gazetarët po pinin kafe në pritje të komunitetit ndërkombëtar se disa vende
ardhjes së kryeministrit, u shpërnda një ballkanike munden jo vetëm të
material prej katër faqesh, i titulluar: bashkëjetojnë harmonishëm, por edhe të
“Deklarata të kryeministrit, zotit Konstandin përbëjnë një shembull miqësie e
Micotaqis, mbi minoritetin grek në bashkëpunimi. Shpresat tona u rritën në
Shqipëri”. Mund të them se të 162 rrjeshtat e pranverën e 1992-shit, kur Shqipëria u nda
materialit qenë 162 rrugë befasimi mbi përfundimisht nga e kaluara komuniste dhe
gjithë gazetarët e pranishëm. Kushtet që zgjodhi një qeveri demokratike. Mirëpo,
vinte Micotaqis, vetëm do të rritnin optimizmi ynë ra kur qeveria e re, duke
rrezikshëm tensionin që ato ditë dukej se qe ndjekur praktikën e vjetër, vazhdoi ta
zbutur dhe ishte krijuar një rreze shprese se trajtojë minoritetin grek, që jeton në
marrëdhëniet më në fund do të viheshin në Shqipëri, me dyshim, mosbesim dhe, në
udhë të mbarë. (Disa orë më vonë, shumë raste, me armiqësi të pamotivuar.
ambasadori shqiptar në Athinë, Hysen Nuk pranoi t’u njohë të drejtat që u takojnë,
Çabej, do të më thoshte se në orën 14.15, kur jo vetëm në bazë të angazhimeve të vetë
Micotaqis po u përgjigjej pyetjeve të Shqipërisë, që datohen qysh më 1913 kur u
gazetarëve, ambasadori kalonte pragun e krijua ai shtet dhe iu bashkangjit Epiri i
Ministrisë së Jashtme, për të dorëzuar një Veriut, por edhe me detyrimet, që burojnë
mesazh të presidentit Berisha ku shprehej nga pjesëmarrja e Shqipërisë si anëtare e re
gatishmëria e tij për fillimin e dialogut). në organizma ndërkombëtare, siç është
KSBE-ja. Qeveria e Tiranës nuk pranoi të
Kushtet e kryeministrit grek për lejojë mësimin e greqishtes në shkollat
qeverinë shqiptare shtetërore, tej klasave të para të fillores,
Në orën 14.00 e pak, Micotaqis, bashkë me madje, edhe në këtë rast, në disa zona të
ministrin e Jashtëm, Papakonstandinu, dhe përcaktuara padrejtësisht si “minoritare”.
zëdhënësin e qeverisë, u ulën përballë Nuk pranoi gjithashtu, të lejojë mësimin e
gazetarëve dhe kryeministri grek hapi greqishtes në komuna, që e kërkuan një gjë
kacekët e Eolit: të tillë, si Himara apo të lejojë komuna të
tjera greke, të themelojnë shkolla private ku
“Ju ftova sot këtu që të paraqes politikën e të mësohet gjuha, që flitet në Epirin e Veriut,
qeverisë sonë, lidhur me fqinjën tonë, qysh në kohën e Homerit. Duke shkelur të
Shqipërinë. Më konkretisht, të shpjegoj se gjitha rregullat, që mbrojnë liritë fetare, por
përse keqtrajtimi i minoritetit grek në Epirin edhe vetë Nenin 16 të ligjit shqiptar për të
e Veriut shkaktoi tensionimin aktual në mes drejtat e njeriut. Qeveria e Tiranës bllokoi
të të dy vendeve tona dhe të sqaroj se çfarë funksionimin normal të kishës ortodokse në
duhet bërë që të marrë fund ky tension dhe vend. Nuk pranoi t’i kthejë pasuritë, që i
të rikthehen marrëdhëniet greko-shqiptare qenë konfiskuar kishës gjatë viteve të
në një nivel pozitiv. Gjithkush e di se Greqia vështira të sundimit komunist dhe vendosi
ishte i pari vend në rajon që e ndihmoi përdorimin e shqipes në mesha. I pengoi ata
Shqipërinë kur atje u shemb diktatura pak klerikë, që kishin leje, të shërbejnë në
komuniste, duke zbuluar varfërinë e ashpër komunat greke dhe nuk i lejoi klerikët e huaj
që iu diktua popullit shqiptar për gati 50 të ushtrojnë përkohësisht detyrat e tyre
vjet. Dërguam menjëherë barna dhe fetare në Shqipëri, për të përmbushur
ushqime për Shqipërinë, ofruam ndihmë nevojat urgjente të popullsisë ortodokse.
ekonomike dhe, kur qindra mijëra shqiptarë Pengesat arritën apogjeun me dëbimin e
vërshuan në çdo drejtim, duke u përpjekur palogjikshëm dhe në kundërshtim, madje

11. 11
dhe me ligjet shqiptare, të arkimandritit do t’i japin fund keqtrajtimit të minoritetit
Krisostomos në muajin e kaluar. Qeveria grek.
shqiptare, gjithashtu, nuk lehtësoi
riatdhesimin e dhjetëra mijë grekëve, që u Do të duhet të lejohet arkimandriti
dëbuan me dhunë nga Epiri i Veriut gjatë 40 Krisostomos të fillojë sërish funksionet e tij.
vjetëve të qeverisë staliniste të Enver Gjithë pasuritë kishtare dhe objektet e
Hoxhës. Nuk u ktheu pronat dhe nuk i shenjta fetare, që u sekuestruan nga regjimi
ndihmoi të kthehen në trojet e tyre, prej nga komunist, do të duhet t’u kthehen komunave
u syrgjynosën dhunshëm. Njëkohësisht, që u përkasin dhe do të duhet të lejohen
është munduar të pengojë zgjedhjen e kristianët ortodoksë të ushtrojnë lirisht fenë
grekëve në funksione publike, edhe kur ata i e tyre, duke përfshirë edhe përdorimin
fitonin zgjedhjet; emëronte në postet më të lirisht të greqishtes në meshat, aty ku kjo
larta funksionarë të tjerë. Do të mund të përbën dëshirë të besimtarëve.
vazhdoja, por edhe këto pak shembuj besoj
se mjaftojnë për të dhënë kuadrin e shkeljes Qeveria shqiptare do të duhet të lejojë
së të drejtave të njeriut të minoritetit grek në krijimin e shkollave minoritare shtetërore
Shqipëri. Në të njëjtën kohë që qeveria e dhe private dhe të lejojë mësimin e gjuhës
Tiranës shkel të drejtat e grekëve të vendit, greke në shkollat ekzistuese për të gjitha
pretendon të drejta të plota për minoritetet nivelet e arsimit në të gjitha zonat ku banon
shqiptare në Serbi dhe në Shkup. Madje një numër grekësh e jo vetëm në zonat e
përpiqet, duke bërë mjaft zhurmë, të përcaktuara si “minoritare”.
shkëpusë mbështetjen ndërkombëtare për t’i
fituar këto të drejta, kryesisht për Qeveria shqiptare do të duhet të lejojë
minoritetin shqiptar të Kosovës. Kjo politikë krijimin dhe funksionimin e lirë të
e pamotivuar e dy masave dhe dy organizatave politike, arsimore, kulturore të
qëndrimeve, është natyrisht, e minoritetit grek dhe të kthejë të gjithë
papranueshme dhe e padrejtë, me çfarëdo dokumentacionin kadastral të komunave
logjike që të shqyrtohet. Dhe kjo më sjell në greke, që u konfiskua nga regjimi komunist,
pikën kryesore të politikës së qeverisë sonë, përfshirë dhe dokumentacionin e shkollave,
përsa i përket komunitetit grek në Epirin e bibliotekave dhe qendrave kulturore.
Veriut. Qeveria e Greqisë pretendon për
Qeveria shqiptare do të duhet të ndërpresë
minoritetin grek, që jeton në Shqipëri, të
dëbimet e kundraligjshme të pjesëtarëve të
njëjtat të drejta me ato që kërkon qeveria
minoritetit nga shërbimet shtetërore; të
shqiptare për komunitetet shqiptare në ish-
paraqesë për ta shanse të njëjta me shtetasit
Jugosllavi. Qeveria jonë nuk do të pranojë
e tjerë në administratën qendrore dhe në
asnjë orvatje, ngado që të bëhet ajo, e cila do
masmedian shtetërore.
të synojë të tjera masa për komunitetet
shqiptare jashtë Shqipërisë dhe të tjera për Qeveria shqiptare do të duhet t’u japë
minoritetin grek. Do të bashkëpunojmë në mundësinë familjeve që braktisën shtëpitë e
çdo përpjekje serioze që do të synojë tyre në Epirin e Veriut, që më 1944 e këtej,
zgjidhjen e problemeve të komunitetit grek të kthehen atje dhe të marrë masa që të
të Epirit të Veriut dhe të komunitetit mundësojë kthimin e pasurive dhe
shqiptar në Kosovë. Nuk do të marrim vendosjen në komunat që u detyruan dikur
parasysh asnjë propozim, që nuk do të ofrojë të braktisin.
të njëjtat të drejta për të dyja palët. Besojmë
se më e mira që do të mund të bënte Qeveria shqiptare do të duhet të pushojë së
Shqipëria për progres në çështjen e ndërhyri në të drejtën e shtetasve shqiptarë
minoriteteve shqiptare në vendet e tjera, për të deklaruar identitetin kombëtar, që ata
është t’i japë fund në mënyrë të dëshirojnë, në bazë të parimeve
menjëhershme e radikale shkeljes së të ndërkombëtare dhe të sanksionojë
drejtave të minoritetit grek në Shqipëri. Kjo parandalimin e paragjykimeve dhe të
është dhe mënyra më e mirë që të arrihet armiqësisë me grekët dhe për minoritetet e
përmirësimi i shpejtë dhe thelbësor në tyre.
marrëdhëniet mes Shqipërisë e Greqisë.
Mirëpo, që të bëhet kjo, Shqipëria do të Jemi të gatshëm të punojmë bashkarisht me
duhet të marrë masat e mëposhtme, të cilat udhëheqësit shqiptarë që të gjejmë gjuhën e

12. 12
përbashkët për zgjidhjen e çfarëdo bëjmë gjithçka të mundshme për të
mosmarrëveshjeje, lidhur me të drejtat e mbështetur minoritetin grek në përpjekjet
minoriteteve. Në rast se do të vazhdojnë për të rindërtuar shkolla, kisha, biblioteka
pikëpamjet e kundërta, jemi të predispozuar dhe qendra kulturore dhe të intensifikojmë
që në marrëveshje me qeverinë shqiptare, ta përpjekjet për nxitjen e investimeve në atë
shtrojmë problemin e detyrimeve të zonë, por edhe në gjithë Shqipërinë.
Shqipërisë ndaj minoritetit grek, në Gjyqin Shpresojmë se udhëheqja e Shqipërisë do ta
Ndërkombëtar të Hagës, për saktësim. Por kuptojë se i tërë vendi i tyre do të përfitojë
shpresoj se kjo nuk do të bëhet. Dua ta ketë nga këto përpjekje. Qëndrimi i Greqisë ishte,
të qartë qeveria shqiptare dhe populli qysh në momentin e parë, i qartë dhe po
shqiptar se nuk ushqejmë ndjenja qartë e kam shpallur shumë herë. Minoriteti
armiqësore ndaj tyre. Nuk përbëjmë rrezik grek nuk përbën rrezik për ta, por
për ta. Ishim, dhe e theksoj këtë, e para përkundrazi, duhet të jetë një urë miqësie e
qeveri në rajon që deklaroi se është kundër bashkëpunimi mes Shqipërisë dhe Greqisë,
çfarëdo ndryshimi të kufijve. Duam të bëjmë vendit që më shumë se cilido tjetër mund ta
ç’është e mundur për të përmirësuar jetën e ndihmojë popullin shqiptar”. Deklarata
shqiptarëve. Ndonëse nuk jemi në gjendje t botohet sipas versionit origjinal.
´i pranojmë të gjithë shqiptarët, që do të
donin të vinin në Greqi për të punuar, jemi Reagimet e drejtuesve të shtetit
të predispozuar për të lejuar një numër të shqiptar
madh punonjësish sezonalë, me kusht që më Për dikë që nuk e kishte ndjekur të gjithë
parë të pajisen me leje të rregullt. E rrjedhën e ngjarjeve, deklarata e Konstandin
konsiderojmë lejen e rregullt si kusht të Micotaqis do të dukej ndofta e natyrshme.
domosdoshëm, sepse shteti grek nuk mund Mirëpo, befasimi i gazetarëve në amfiteatrin
të pranojë shkelje të legjislacionit të vet, por e Ministrisë së Jashtme greke dhe kritika që
edhe sepse është e vetmja zgjidhje që të nisi menjëherë nga një pjesë e masmedias së
marrin fund fenomenet e kriminalitetit, që, pavarur, dëshmojnë për të kundërtën.
ndërsa kanë të bëjnë vetëm me një numër të Mënyra ultimative e shpalljes së gjashtë
vogël emigrantësh klandestinë, i rëndojnë në kushteve të krijonte përshtypjen se qeveria
mënyrë të konsiderueshme marrëdhëniet greke rrekej t’i hidhte benzinë zjarrit. Datës
mes dy popujve tanë. Aktualisht, ndodhen 14 korrik, kur Micotaqis paraqiti gjashtë
më shumë emigrantë shqiptarë në Greqi, se kushtet, i kishin paraprirë disa data e ngjarje
në çdo vend të botës. Mirëpo, kur shkelja e të tjera, që mund të cilësoheshin si rreze të
ligjeve greke vazhdon dhe kur numri i zbehta dielli, të cilat gjithsesi, kishin shkrirë
emigrantëve i tejkalon mundësitë që kemi ne pakëz akull, të paktën, aq sa ai të bëhej disi i
për t’i thithur, atëhere ne jemi të detyruar të tejdukshëm. Më 3 korrik 1993, presidenti
ekstradojmë gjithë sa kanë hyrë ilegalisht në shqiptar, Sali Berisha, takohet me
vend; çka e bëmë para pak javësh. Gjithë përfaqësues të pushtetit lokal e të forcave
vendet e zhvilluara u detyruan të politike të Sarandës. Në fjalën e tij, pasi vë
ndërmarrin ekstradime në Evropë, por edhe në dukje se “shqiptarët dhe grekët janë dy
në Amerikën Veriore. Megjithatë, Greqia popuj e dy kultura, që kanë qëndruar
është e gatshme dhe e predispozuar të përballë njëri-tjetrit, kanë ushqyer njëri-
bisedojë dhe të nënshkruajë sa më parë një tjetrin dhe kanë dhënë prova të shkëlqyera
marrëveshje për praninë e ligjshme të të rezistencës”. Më tej, Berisha vazhdon:
shqiptarëve në Geqi, e cila në prani do të “Duke i konsideruar marrëdhëniet
mbështetet në ruajtjen e rreptë, dhe nga të shqiptaro-greke shumë të rëndësishme, jo
dyja vendet, të kufijve respektivë, që t’i jepet vetëm për të dy popujt tanë, por edhe për
fund emigracionit ilegal. Siç e thashë, duam paqen e stabilitetit në Ballkan, qeveria
që marrëdhëniet me Shqipërinë të përbëjnë shqiptare do të vazhdojë me këmbëngulje të
një shembull miqësie dhe bashkëpunimi në kërkojë nëpërmjet dialogut me palën greke,
mes vendesh fqinje. Mirëpo, një gjë e tillë vendosjen e frymës së bashkëpunimit e të
nuk mund të bëhet, pa u ndalur keqtrajtimi i mirëkuptimit në marrëdhëniet midis të dy
minoritetit grek dhe t’i jepen të gjitha të vendeve”. Katër ditë më vonë, presidenti
drejtat njerëzore, që i takojnë; që të munden shqiptar priti një grup përfaqësuesish të
grekët e Shqipërisë të punojnë dhe të rritin minoritetit grek, të cilëve u premtoi hapjen e
fëmijët në trojet që ishin vatra e tyre për shkollave të mesme, (por me kusht që të
shekuj me radhë. Nga ana jonë zotohemi të sigurohet kontigjenti i nevojshëm i

13. 13
nxënësve), si dhe të një dege për përgatitjen udhëheqës i së cilës është ish-ministri i
e mësuesve të minoritetit në Universitetin e Jashtëm, Antonis Samaras. Qysh më tetor
Gjirokastrës. Më 11 korrik 1993 nënshkruhet 1992, kur ka dorëzuar mandatin e deputetit,
marrëveshja për bashkëpunimin doganor Samaras e ka bezdisur vazhdimisht
ndërmjet Greqisë dhe Shqipërisë dhe një Micotaqisin. Krijimi i partisë dhe shpallja e
ditë më vonë, ministri i Jashtëm, Mihalis programit të saj në sallën e konferencave të
Papakonstandinu, shprehu besimin se hotelit “Grande Bretagnia”, teksa 1000 veta
marrëdhëniet do të normalizoheshin. brohorasin jashtë hotelit për Samarasin,
shënon fillimin e rënies së qeverisë së
Normalizohen përkohësisht Micotaqisit. Brenda pak ditësh, dy deputetë
marrëdhëniet kanë hequr dorë nga Partia Demokracia e Re
Një pjesë e konsiderueshme e opinionit dhe disa të tjerë këcënojnë se do ta bëjnë së
shoqëror e politik (partitë e majta), si dhe shpejti, duke u shprehur publikisht në
një pjesë e shtypit të pavarur demokratik, përkrahje të Samarasit. Goditjet ndaj
kishin dënuar ashpër kundërpërgjigjen e Micotaqisit vijnë nga shumë drejtime.
qeverisë greke ndaj ekstradimit të priftit, me Simpatitë e komunitetit ndërkombëtar në
dëbimin e gati 30 mijë emigrantëve mosmarrëveshjet e Greqisë me Republikën
shqiptarë. Është e vërtetë se, si rezultat i Jugosllave të Maqedonisë, duket qartë se
presioneve të opinionit dhe rekomandimeve tanimë anojnë nga shteti i ri. Ndërkaq,
qortuese të Bashkimit Evropian, por edhe amplifikohen gjeometrikisht zërat se
ndërhyrjes së kryepeshkopit të Shqipërisë, Micotaqis ka bërë marrëveshje të fshehtë me
Janullatos, ritmi i dëbimeve u ul dhe ky fakt Kiro Gligorovin. Madje, zëvendësministri i
u interpretua si shprehje e vullnetit të mirë Jashtëm maqedon, siç kumtohet në një
të qeverisë për të filluar dialogun raport të konsullatës greke në Shkup, i ka
konstruktiv, madje, pati edhe guximtarë që propozuar Athinës që diskutimin e
menduan se së shpejti do të realizoheshin mosmarrëveshjeve ta lënë për pas
edhe vizitat e anulluara të ministrave grekë zgjedhjeve. Opinioni publik (i indoktrinuar
në Shqipëri. Ndërkohë, numri i vizitorëve, skajshëm në atë kohë), madje dhe një pjesë e
që hynin e dilnin nga pikat e kalimit të mirë e përkrahësve të Demokracisë së Re,
kufirit mes të dy vendeve, ishte ende normal. janë të revoltuar për humbjet e
Autobusët e ndërmarrjes së përbashkët njëpasnjëshme në “betejën e madhe
greko-shqiptare vazhdonin rregullisht kombëtare”, problemin maqedon dhe, pa
itinerarin Athinë-Tiranë e anasjelltas; asnjë mëdyshje, shpallin fajtor për këtë
futbollistë shqiptarë vinin në Greqi për t’u Micotaqisin. Reputacioni i shtetit grek ka
provuar e lidhur kontrata me klubet vendase rënë ndjeshëm në sytë e partnerëve të tyre
të kategorive të ndryshme. I gjithë dekori, evropianë, edhe si rezultat i kontakteve
pra, deri më 14 korrik, të krijonte provokative të Micotaqisit me Sllobodan
përshtypjen se tensioni, në mos ishte zbutur, Millosheviçin, të cilin kryeministri grek e
të paktën kishte qëndruar në vend. quan vazhdimisht “miku im” dhe, ndonëse
nuk është provuar asnjëherë, zëra të
Arsyet që e detyruan kryeministrin ndryshëm e sjellin Greqinë ta ketë thyer
grek të ndërmerrte një hap kaq të sistematikisht embargon e komunitetit
ashpër ndërkombëtar ndaj Jugosllavisë së cunguar.
Katër ditë më vonë, gazeta autoritare
“Elefterotipia” do të shkruante: “... Qysh më prill 1993 ka dalë në dritë skandali
megjithatë, zoti Micotaqis nuk i bindi sa i përgjimit të telefonave. Operacioni i
shqiptarët, aq edhe partitë greke të opozitës përgjimit të kundërshtarëve politikë e
për arsyet që e shtynë në deklaratën partiakë të Micotaqisit drejtohej nga njeriu
befasuese, me të cilën për herë të parë foli më i besuar i tij, këshilltari për problemet e
me një gjuhë të ashpër ndaj shqiptarëve”. Po mbrojtjes, sigurimit dhe rendit publik,
kjo gazetë, me dy fjalë të vetme do të gjenerali Nikos Grillakis (sa për histori, le të
shprehte thelbin e deklaratës së 14 korrikut: themi se ky ishte njeriu që e solli më 1992
“Piruetë e rrezikshme”. Pavarësisht Ibrahim Rugovën në Athinë dhe e shoqëroi
vështirësisë për t’iu përgjigjur pyetjes së gjatë gjithë takimeve të tij). Në skandal
mësipërme, disa hamendje mund të bëhen. thuhet se është implikuar bija e Micotaqisit,
Është data 14 korrik. Dy javë më parë është aktualisht ministre e Kulturës. Por, jo vetëm
shpallur krijimi i Partisë Pranvera Politike,

14. 14
kaq. Hetimet rreth skandalit sjellin përsëri Në këtë kohë, Konstandin Micotaqis shkonte
në skenë një ngjarje të viteve më parë. e vinte nëpër një litar mjaft të hollë, si dhe
mbi një hon të rrezikshëm. Prandaj duhej
Micotaqis akuzohet, në të njëjtën kohë, për bërë një ndërhyrje spektakolare, që do të
shitjen e ndërmarrjes më të madhe dëshmonte se ai mbetej prijës i vërtetë
shtetërore të çimentos. Shkruhet gjithandej gjithëkombëtar e po aq i domosdoshëm për
se ka marrë një rrushfet skandaloz (12 mbijetesën e krenarisë nacionale greke. Parë
milionë dollarë) me qëllim që konsorciumi nga ky këndvështrim, Micotaqis do të duhet
t’i shitet me gjysmën e çmimit një firme të ta ketë falenderuar në heshtje mikun e tij të
dyshimtë italiane. dikurshëm, Berishën, se i krijoi alibinë e
shkëlqyer për realizimin e kësaj ndërhyrjeje
spektakolare...
diplomacia
Ilir Malindi tregon masakrën e terroristëve në një repart ushtarak
në Gjirokastër. Si u përgatit dhe u realizua sulmi më 10 prill ‘94
“E vërteta e masakrës së komandove greke
në qendrën e rekrutëve në Peshkëpi”
Ilir Malindi
Në një shkrim të botuar nga mesi i korrikut 1993 në gazetën
“Elefterotipia” shkruhet ndër të tjera: “Funksione të Ministrisë së
Jashtme stigmatizojnë nën zë implikimin, në politikën ndaj
Shqipërisë, të një grupi njerëzish, që ata në mes tyre, i quajnë
vorioepiriotë profesionistë”.
Nuk përjashtohet mundësia që Micotaqis Veriut, u rigjallëruan e tani ekzistonte edhe
dhe këshilltarët e tij të kenë investuar për kontigjenti i përshtatshëm për të projektuar
përkrahjen e këtyre “profesionistëve”, në realizimin e kryqëzatës. Vetë Micotaqis
rast zgjedhjesh. Përforcohet kjo bindje kur kishte propozuar në fillim të vitit 1993 që
sjell ndërmend se edhe më 1990, në prag të minoritarët grekë nga Shqipëria, ose më
zgjedhjeve, një grup deputetësh të saktë “vorioepiriotët”, të merrnin nga shteti
Demokracisë së Re kishin kërkuar nga grek të drejtën e votës. Motivi i kësaj
Parlamenti lirimin e udhëheqësit të grushtit tentative të Micotaqis ishte i qartë e i
të shtetit të 21 prillit 1967, Jorgos natyrshëm; ishte edhe reagimi i ashpër i
Papadhopulos dhe njëkohësisht, ju premtua opozitës dhe opinionit. Përderisa flasim për
partisë së Papadhopullit, EPEN, lirimi i tij falangën e “vorioepiriotëve”, nuk mund të
në rast se Demokracia e Re e merrte lemë pa përmendur rolin tejet negativ që ka
pushtetin. luajtur në drejtim të marrëdhënieve greko-
shqiptare ish-zëvendësministrja e Jashtme e
Manipulimi i minoritarëve Greqisë në qeverinë e atëhershme, Virgjinia
Në raundin e tretë të zgjedhjeve, partia Cuderu. Aq shumë e kishte monopolizuar
EPEN ia dha Demokracisë së Re votat e veta. ajo problemin e marrëdhënieve me
Është fakt i pamohueshëm e po aq i Shqipërinë, e sidomos me minoritetin, saqë,
dhimbshëm se shumë minoritarë grekë, që siç ma ka pohuar ish-ministri i Jashtëm,
emigruan nga Shqipëria, iu nënshtruan në Papakonstandinu, ai vetë është takuar për
Greqi një indoktrinimi masiv; iu bë një herë të parë me përfaqësues të minoritetit
shpërlarje truri. Tendencat separatiste për vetëm në gusht 1993. Zonja Cuderu, sillet
atë pjesë të Shqipërisë së Jugut, të cilën në nga mjaft burime private greke si
Greqi shumë pak vetë nuk e quajnë Epiri i organizatorja e operacionit për futjen në

15. 15
zonën e minoritetit të 2 000 armëve, fakt që ndryshme nga ato të minoritetit grek në
pala greke e ka refuzuar kategorikisht dhe që Shqipëri, pavarësisht paralelizmit që
e vërteta duhet thënë deri në fund. Shtypi kryeministri grek bëri ndërmjet tyre më 14
vendas, aq i zellshëm në zbulimin dhe korrik 1993; këtë Micotaqis e di fare mirë.
demaskimin e skandaleve, nuk iu referua
kurrë zërave të vetmuar në Greqi, që ngulnin Raporti i ambasadorit grek në Tiranë
këmbë për të kundërtën. Në një raport të vitit 1992, ambasadori i
atëhershëm i Greqisë në Tiranë, Stelianos
Implikimi i Nikolas Geixh Malikurtis, shkruan ndër të tjera: “Mendoj
Një tjetër person kyç është Nikolas Geixh, se nuk duhet të pretendojmë çka pretendon
alias Gaxojanis, këshilltar i kryeministrit Tirana për Kosovën, ku ka mbi 2 milionë
Micotaqis për marrëdhëniet me Shqipërinë. shqiptarë, kurse minoriteti grek në Shqipëri,
Nuk mund të kalohet pa vëmendje ky fakt, në rastin më të mirë, nuk i kalon të 300 000
kur dihet botërisht se gjatë viteve 1980, vetat. Edhe nëse krijohet një universitet në
Geixh ishte frymëzuesi i të gjitha Gjirokastër për minoritetin, a jemi të sigurt
demonstratave antishqiptare në Athinë e në se do të gjendet kontigjenti i nevojshëm i
diasporën greke e, në më të shumtat, ishte studentëve për të funksionuar ky
dhe oratori kryesor. Si këshilltar i Micotaqis, universitet?”.
ai i shpeshtoi vizitat në zonën e minoritetit
grek në Shqipërinë e Jugut, por edhe në verë Ka gjasa të jetë kjo arsyeja që në pjesën e
të 1994-ës. Kur kriza greko-shqiptare ishte dytë të konferencës për shtyp, Micotaqis iu
në zenithin e vet, Geixh është parë përsëri në shmang deklarimit të prerë rreth
atë zonë. Në qarqet e pavarura greke autonomisë për të ashtuquajturin Epiri i
ekziston gjerësisht bindja se pikërisht Veriut dhe u shpreh për një zgjidhje unike të
Nikolas Geixh ia mbushi mendjen problemit të minoriteteve në Ballkan. Ka
Micotaqisit që të parashtronte 6 kushtet, gjasa gjithashtu, që raporti i sipërpërmendur
sidomos identifikimin e problemit të të ketë ndikuar në shkarkimin e zotit
minoritetit grek me atë të shqiptarëve në Malikurtis nga posti i ambasadorit dhe në
Kosovë. transferimin e tij.
Në prag të zgjedhjeve të reja, Micotaqisit i Masakra e Peshkëpisë
interesonte hapja e një fronti tjetër në Nata e 10 prillit ishte kthyer në Natë të Shën
politikën e jashtme të vendit, fushë ndaj së Bartolomeut për 130 ushtarët e qendrës së
cilës grekët janë veçanërisht të ndjeshëm. rekrutëve në Peshkëpi të Gjirokastrës, por
Problemi i minoritetit grek në Shqipëri do të edhe për marrëdhëniet mes Shqipërisë e
mund të shërbente edhe si një pikë referimi Greqisë. Në notën e protestës së Këshillit të
për ballafaqimin mes Demokracisë së Re e Ministrave të Shqipërisë thuhej: “Sot, më 10
PASOK-ut, që më 1987, kur kishte abroguar prill 1994, rreth orës 02.30 të mëngjesit, një
ligjin e gjendjes së luftës me Shqipërinë, komando terroriste greke, e përbërë nga 6-7
ishte akuzuar nga opozita për tradhti të veta, midis të cilëve edhe një që e fliste
lartë. Kështu, duke prekur telat e gjuhën shqipe me akcent minoritar, e
njeshmërisë folklorike të patriotizmit grek, armatosur me armë zjarri dhe e veshur me
Micotaqis shpresonte t’i rriteshin shanset e uniformë ushtarake greke, u fut në territorin
fitores në zgjedhjet që do të vinin. Një tjetër shqiptar, në afërsi të fshatit Peshkëpi të
hamendje, më pak e mundshme, është që të rrethit të Gjirokastrës. Afro 4 kilometra në
ketë ekzistuar një bashkërendim idesh e thellësi, në qendrën e stërvitjes së rekrutëve,
veprimesh mes Micotaqis e Millosheviçit. vranë në befasi me automatik ushtarin
Alibia është e arsyeshme: në kohën që Arsen Llazar Gjini, 20 vjeç, nga fshati Seman
Shqipëria shtyp minoritetet brenda vendit, i rrethit të Fierit. Pas këtij veprimi, katër të
nuk mund të flasë për shtypjen e tjerët u futën në fjetoren e ushtarakëve,
bashkëkombasve të vet në Jugosllavinë e ndërsa ata ishin në gjumë, dhe hapën zjarr.
cunguar. Konstandin Micotaqis zor se do ta Nga ky akt barbar mbeti i vrarë shefi i
pranonte një logjikë të tillë, jo vetëm pse stërvitjes, Kapiteni i Parë Fatmir Sali Shehu,
partnerët evropianë qysh në momentet e 34 vjeç, lindur në Tepelenë dhe banues në
para të acarimit mbajtën kryesisht anën e Gjirokastër. Gjithashtu u plagosën tre
Shqipërisë, por edhe pse problemet e ushtarë dhe u lënduan shumë të tjerë. Gjatë
shqiptarëve në Kosovë janë absolutisht të kryerjes së këtyre veprimeve çnjerëzore,

16. 16
njëri nga pjesëtarët e komandos terroriste përgjegjësinë e plotë për një gjoja operacion
thërriste: “Këtë e keni për Vorio Epirin! Mos te planifikuar, dhe nga ana tjetër, e ftojnë që
kujtoni se kemi harruar!”. Pas këtij akti, të gjejë dhe të dënojë autorët e panjohur.
komandoja u largua e ndjekur nga forcat Greqia është faktor themelor paqeje,
kufitare shqiptare dhe kaloi kufirin grek. sigurimi dhe stabiliteti në rajonin e
Gjurmët të çonin te posta kufitare greke. Të Ballkanit, i cili është shndërruar në fushë
gjitha rrethanat e këtij krimi të bëjnë të tensionesh e provokacionesh të
mendosh se ai ishte një akt i paramenduar shumëllojshme. Në këtë kuadër, synimi i
kriminal, i forcave speciale greke, për të përhershëm i politikës së jashtme është
cilën qeveria greke e mban gjithë përmirësimi i vazhdueshëm i marrëdhënieve
përgjegjësinë. Ai është një akt që përbën një greko-shqiptare. Vetëkuptohet se Greqia
cënim të rëndë të sovranitetit të shtetit kundërshton dhe dënon çdo akt dhune,
shqiptar, të cilin qeveria shqiptare e prandaj nuk do të mund të kishte lidhje me
denoncon pranë qeverive të shteteve të tjera një ngjarje të tillë. Këtë e di mirë komuniteti
dhe organizmave ndërkombëtare dhe u ndërkombëtar dhe qeveria shqiptare.
kërkon atyre të ushtrojnë presion ndaj Greqia, rrjedhimisht nuk është e
qeverisë greke, për t’u dhënë fund këtyre predispozuar të durojë asnjë provokacion
akteve kriminale, që kanë prapamendime dhe asnjë akuzë të pabazë kundër saj.
tepër të rrezikshme për paqen dhe Kështu që, është absolutisht e
stabilitetin në rajonin tonë, që bëjnë pjesë në papranueshme çfarëdo tentativë për ta
strategjinë e destabilizimit të Ballkanit dhe lidhur qeverinë greke me një ngjarje të tillë.
synojnë të rrisin tensionin në Jug të tij. Përgjigjja e plotë dhe zyrtare e Greqisë ndaj
Duke protestuar me forcë ndaj qeverisë notës shqiptare, do të jepet nëpërmjet rrugës
greke për këtë akt të ulët terrorist, qeveria diplomatike”.
shqiptare do të marrë të gjitha masat e
duhura dhe njëkohësisht, kërkon prej saj të Është e qartë se toni i përciptë e
zbulojë autorët e këtij krimi”. njëkohësisht kategorik i deklaratës, nuk
mund të justifikohet vetëm me befasimin e
Deklarata e qeverisë greke, pas qeverisë greke. Dhe vetë gazetarët vendas,
ngjarjes me të cilët bisedova atë ditë, nënvizonin një
Bashkëbisedimi i zakonshëm i zëdhënësit të lloj cinizmi të nënzëshëm në tekstin e
qeverisë greke, Evangelos Venizellos, me deklaratës. Qoftë dhe për humanizëm,
gazetarët vendas dhe të huaj, zgjati bukur- Venizellos do të duhej të kishte shprehur
shumë atë ditë të hënë. Megjithatë, çështjet keqardhjen për viktimat, çka dhe e bëri një
që dominuan bashkëbisedimin, dëshmuan ditë më vonë, pasi rishikoi, të paktën kështu
se Athina ose donte ta kalonte në heshtje dua unë të besoj, deklaratën e vet të
masakrën e Peshkëpisë, ose nuk kishte pasmesnatës.
mundur ende të bënte një kryqëzim të të
dhënave. Shtypi grek
Në mesnatën e së dielës, duke u gdhirë e
Atë të hënë në mesditë, u fol shumë për një hënë, 11 prill, në redaksinë e gazetës
protestë të ish-mbretit të Greqisë ndaj një “Elefterotipia” kishte mbërritur një faks ku
vendimi të qeverisë për shtetëzimin e të njoftohej se autorësinë e kryerjes së
gjitha pasurive të tij dhe heqjen e masakrës e merrte përsipër organizata
nënshtetësisë. Gjithashtu, mjaft u fol edhe MAVI (Fronti për Çlirimin e Epirit të
për sulmin e forcave të NATO-s në Goranxi e Veriut), e cila nuk qe e panjohur. Të njëjtin
takimin në mbrëmje të Papandreut me emër e iniciale kishte dhe organizata
ambasadorin e Jugosllavisë së cunguar. jetëshkurtër e krijuar aty nga fundi i vitit
Lidhur me masakrën e Peshkëpisë, 1942, me synim të vetëm bashkimin e Epirit
zëdhënësi u përgjigj: “Qeveria greke u të Veriut me Greqinë. Gati gjysmë shekulli
informua e befasuar për ngjarjen që më vonë, më nëntor 1991, gazeta “Ta Nea”
përshkruhet në notën shqiptare, si dhe bënte të ditur se diku në Kretë ishte krijuar e
akuzat që përfshihen në të e drejtohen po stërvitej MAVI, e përbërë nga ish-oficerë
kundër Greqisë. Qeveria greke njeh vetëm të shërbimit informativ e të ushtrisë greke.
pretendimet e palës shqiptare, të cilat janë Tribunë e këtyre ish-oficerëve dhe, sipas
kontradiktore, përderisa, nga njëra anë shumë pohimeve në vend, edhe oficerëve
tentojnë t’i hedhin qeverisë greke aktivë, është bërë e përjavshmja “Stohos”

17. 17
(Objektivi). “Kush mendon se “Stohos” është që frymëzohemi dhe ne. Për fat të keq, kemi
një gazetë e dorës së fundit,- shkruante mbërritur në stadin absurd dhe nacionalisht
gazeta “Elefterotipia” më 16 prill 1994, - nuk të rrezikshëm që, nga njëra anë t’u themi
ia vlen të merresh seriozisht me shkrimet e “Bravo!” armenëve e kurdëve, që me të
saj fashiste e luftënxitëse. Po i kujtojmë se drejtë e godasin Turqinë brenda territorit të
deri para pak kohësh, në vitet e qeverisjes së vet, dhe nga ana tjetër, të mos i mbështesim
Micotaqis, Ministria e Jashtme blinte me vorioepiriotët që të zhvillojnë luftën e tyre
qindra ekzemplarë dhe i shpërndante nëpër partizane çlirimtare. Në këtë kontekst, nëse
zyrat e shtypit të ambasadave tona anekënd aksioni i komandos në Peshkëpi përbën
botës”. fillimin e një lufte të tillë çlirimtare, atëhere
ne e përshëndesim atë. Para një viti e
Thuajse në çdo numër, “Stohos” boton gjysmë, shumë gazeta të Athinës botuan
materiale, objekti dhe formulimi i të cilave fotografi vorioepiriotësh, që mbanin në duar
nuk kanë asnjë lidhje me përkufizimin e çifte për t’u mbrojtur nga shqiptarët e
gazetarisë. Kështu, në fillim të vitit 1994, Kosovës. Atëhere ky fakt ishte konsideruar si
boton listën e diplomatëve “armiq” të fillimi i masave të vetëmbrojtjes së
akredituar në Athinë, si dhe funksionet, domosdoshme të helenizmit. Greqia e ka
adresat dhe targat e automjeteve të tyre. Kur braktisur helenizmin, e ka lënë në mëshirë të
në korrik të atij viti u vra nga organizata shqiptarëve. A nuk duhet që njerëzit të
terroriste “17 Nëntori” këshilltari i parë i organizohen e të përgjigjen? E vetmja rrugë
ambasadës turke në Athinë, “Elefterotipia” e për mbrojtjen e helenizmit është bashkimi i
paditi “Stohosin” dhe kërkoi ndjekjen penale Epirit të Veriut me Greqinë. Kjo do të bëhet.
kundër botuesit të gazetës, pikërisht për Dhe do të bëhet me luftë”.
shkak të botimit të listës së diplomatëve,
listë e cila mund të gjendej vetëm në Ngjarja, sipas organizatës terroriste
kasafortat e shërbimit sekret. Zëri i ultranacionaliste, MAVI
“Elefterotipias” mbeti një zë në shkretëtirë. Le të riprodhojmë ato pjesë të traktit, që
botoi shtypi grek: “Organizata patriotike
Gazeta nacionaliste “Stohos”, MAVI, pasi studioi me kujdes kushtet dhe
shpjegon operacionin që do të kryente në janar 1994, i
Vetëm pesë javë para kryerjes së masakrës dha urdhër njërës prej skuadrave të saj të
së Peshkëpisë, në numrin e datës 2 mars armatosura që të godiste një repart ushtarak
shkruan, ndër të tjera, në faqen e parë: “Me shqiptar, pranë vijës kufitare. Në orët e para
gjithë masat e tërbuara të shqiptarëve dhe të datës 10 prill, ditë e diel, në bazë të
me gjithë kundërshtimin e politikanëve tanë, informatave të dhëna nga “Seksioni i
të cilët nuk duan të kenë telashe e kokëçarje, mbledhjes së informatave”, skuadra PIRRO-
grekët e trojeve tona të pushtuara nga l, e përbërë nga një grusht luftëtarësh,
Tirana, organizuan me përkrahjen e gjendej në pozicionin e vrojtimit të objektit,
“Stohos”, që përbën shpresën e fundit për në një kodër aty pranë. Sulmi filloi me
kombin, SKUADRAT E VETËMBROJTJES. kapjen e rojes dhe brenda dy minutash,
godina dykatëshe e stërvitjes në Peshkëpi
Këto skuadra pishtare, që u betuan të ishte në duart e luftëtarëve tanë. Duhet të
derdhin gjakun për mbrojtjen e helenizmit theksojmë se skuadra kishte urdhër të prerë
dhe çlirimin e skllevërve, u formuan në nga Këshilli Ekzekutiv i MAVI-t që,
fshatrat Aliko, Vagalat, Dhivër, Dhrovjan, mundësisht, të shmangeshin vrasjet,
Leshicë, Mursi, Finiq dhe së shpejti do të përderisa kjo goditje ishte paralajmëruese
shtrihen edhe në fshatra të tjera. Kurse dhe kishte për qëllim shtimin e armatimit
botuesi Jorgos Kapsalis, në një përpjekje, tonë. Mirëpo u detyruam të qëllojmë kundër
ndofta për të dalë i larë, prononcohet si me kapitenit (komandant i repartit), i cili
poshtë për masakrën e Peshkëpisë: rezistoi, madje edhe duke përdorur
“Qëndrimi i “Stohos” për ngjarjen në pistoletën e tij të tipit Tokarev. Viktima e
repartin ushtarak shqiptar është i qartë. Ne dytë, ushtari, na sulmoi. Në vazhdim
besojmë se Greqia duhet të shtrihet në skuadra i mblodhi 130 ushtarët dhe i futi në
kufijtë e saj të natyrshëm, ndër të cilët një dhomë, që i kishte dritaret me kangjella
përfshihet edhe Saranda, Gjirokastra dhe dhe izoloi dy oficerë të tjerë, në një zyrë
Shkupi. Urojmë që komandoja, që kreu tjetër.
aksionin, të jetë frymëzuar nga të njëjtat ide

18. 18
Skuadra e mbajti repartin për 20 minuta. Politikë do të thotë presion dhe jo dhënie
Duke ikur, mori me vete 15 automatikë tip dhuratash Berishës. Ftohet ushtria greke të
Kallashnikov të prodhimit kinez, dy arka me jetë vigjilente. Jemi të vendosur që, në vend
municion, si dhe oficerin e SHIK-ut, të cilin që të shpërngulemi, të ngujohemi në llogoret
pak më vonë dhe të lidhur me pranga, e la të tona të lira dhe aty, duke luftuar, të presim
lirë. Sulmi ynë, si dhe të tjerët që do të të vijë ose ushtria greke, ose vdekja”.
pasojnë, ishte një veprim luftarak. U krye
për të dhënë sinjalin e fillimit të luftës sonë, Reagimet e qeverisë greke
kundër shkeljes së të drejtave të njeriut në Qeveria greke nxitoi ta quante traktin një
vendin tonë. Dhuna, kur godet padrejtësinë provokacion të ri, ndërsa ministri i Rendit
dhe autarkinë, përbën një metodë të Publik shkoi edhe më tej, duke thënë se
pranueshme luftarake. Këtë fitore, në trakti mund të ishte shkruar dhe nga njerëz
operacion të drejtë, ne ua dedikojmë të shërbimit të fshehtë shqiptar. Mirëpo,
ushtarëve grekë, që derdhën gjakun në malet trakti ishte shkruar me një greqishte
tona dhe buldozerët shqiptarë ua zhvarrosën skrupuloze, çka nuk mund ta bënte një njeri
eshtrat e ua hodhën qenëve. Kërkojmë që të me arsim të kufizuar e aq më pak, ndokush
ndërpritet menjëherë terrorizimi i grekëve të prej minoritarëve grekë, gjuha e të cilëve
Epirit të Veriut nga qeveria shqiptare dhe ndryshon bukur-shumë nga gjuha letrare e
lirimi i menjëhershëm i aktivistëve të Greqisë së sotme. Tanimë ishte e qartë se
OMONIA-s, në emrin e të cilëve dënohet prapa MAVI-t fshihej ndonjëra nga
Greqia dhe e ardhmja e helenizmit të Epirit organizatat aktive vorioepiriote, në mos të
të Veriut në tokën atërore, funksionimi i katra bashkë. Ndonëse goditja e armatosur
pandërprerë i shkollave greke, kudo ku ka ishte bërë në Shqipëri, megjithatë, dukej
persona me origjinë greke. T’i jepet fund qartë se me këtë trakt synohej edhe vetë
pengimit të ushtrimit të fesë dhe rindërtimit qeveria greke. Dy muaj pas paralajmërimit,
të kishave tona. Të ndalohet shitja jashtë nacionalekstremistët e kërcënonin qeverinë
shtetit, nga “zyrtarë të lartë” shqiptarë, e se do të mund t’i krijonin belara të tjera, po
thesareve tona të lashtësisë dhe të periudhës të mos i linte të vazhdonin kryqëzatën e
bizantine. Të ndalohet kolonizimi i Epirit të helenizimit të Epirit të Veriut. Athina ishte
Veriut me shqiptarë nga Veriu dhe nga diskredituar mjaft prej sebepit të masakrës
Kosova. T’u jepen pronat pronarëve të së Peshkëpisë; një masakër e ngjashme do t’i
vërtetë, me qëllim që të rilindet toka jonë. ndërsente me plot kuptimin e fjalës aleatët e
Ftohet qeveria greke dhe udhëheqja politike Greqisë kundër saj. Duke i nënvleftësuar
që të interesohen më në fund me të vërtetë, dikur mesazhet e Peshkëpisë, Greqia dukej
për tokën tonë, që të mos shpërngulemi. tanimë se kishte shtënë në grackë vetveten.
Detajet e sulmit të komandove greke
1. Aksioni i ideuar nga MAVI
2. Studimi i situatës për tre muaj, janar-prill 1994
3. Urdhri: Skuadra PIRRO-l të godiste një repart ushtarak shqiptar pranë vijës kufitare
4. Sulmi filloi në orët e para të së dielës, më 10 prill
5. Fillimisht u kap roja dhe brenda pak kohësh godina e qendrës së stërvitjes në Peshkëpi ishte
në duart e komandove greke
6. Së pari vritet kapiteni Fatmir Shehu, komandant i repartit
7. Viktima e dytë, ushtari Arsen Gjini, 20 vjeç
8. Më pas, 130 ushtarët u izoluan
9. Bashkë me ta, edhe dy oficerë të tjerë

19. 19
10. Skuadra e mbajti repartin për rreth 20 minuta dhe mori me vete 15 automatikë tip
Kallashnikov të prodhimit kinez, dy arka me municion, si dhe oficerin e SHIK-ut