Մերի Կարապետյան

2. Hydrangea Macrophylla
Գոյություն ունի Հորտենզիայի մոտ 600
տեսակ, և աճեցնում են այգիներում
որպես դեկորատիվ բույս: Ծաղիկները
հիմնականում լինում են սպիտակ,
հանդիպում են նաև կապույտ,
վարդագույն, կարմիր և
մանուշակագույն: Տեսակների
մեծամասնությունը թփեր են 1-3 մետր
բարձրությամբ, մի մասը ոչ մեծ ծառեր
են,իսկ մնացածը լիանաներ են,որոնք
բարձրանում են ուրիշ ծառերի բներով
մինչև 30 մետր բարձրության: Աճում են
հարավային և արևելյան Ասիայում,
հյուսիսային և հարավային
Ամերիկայում,իսկ տեսակների մեծ
մասը արևելյան Ասիայում,հատկապես
Չինաստանում և Ճապոնիայում:

3. Այնտեղ կան թփերի տեսակներ,որոնց
բարձրությունը հասնում է 10 մետր
բարձրության: Հորտենզիա թփի ծաղիկը
կարելի է համեմատել « արքայադստեր»
զարդարանքի հետ. վարդագույն,
կապույտ, մանուշակագույն,որոնք
ցրված են փարթամ ու կանաչ սաղարթի
շուրջ: Հողի թթվայնությունը ազդում է
ծաղկի գույնի վրա: Թույլ թթվայնությամբ
հողում աճող թփի ծաղիկը վարդագույն
է, ուժեղի դեպքում ծաղիկը կապույտ
է,բայց հիմնականում Հորտենզիայի
ծաղիկը լինում է սպիտակ ու գրեթե
անփոփոխ: Հորտենզիան կարելի է
թարգմանել ինչպես «մանուշակագույն
արևային ծաղիկ :»

4. Մանդարին Ունշիու
Մանդարին Ունշիուն պատկանում է
ցիտրուսազգիներին, այն ծագումով
հարավային Ճապոնիայից է: Այն ունի մեծ
բերքատվութուն,արագապտղություն և
ստվերադիմացկունություն: Ցրտադիմացկուն
է,դիմանում է մինչև -10,-12c աստիճան
ցրտին: Տերևները լայն են,վերևի մասը մուգ
կանաչ է ու փայլուն,իսկ ներքևի մասը բաց
կանաչ է ու անփայլ: Ծաղիկները փոքրիկ
են,սպիտակ ու հոտավետ: Փոքրիկ ճյուղերի
վրա աճում են հիմնականում համախմբված 3-
5 հատով: Մանդարին Ունշիուն ծաղկում է
մայիս ամսին: Պտուղները գնդաձև են,լինում
են 70-100 գ,կեղևը վառ
նարնջագույն,հեշտությամբ է առանձնանում
միջուկից:Միջուկը հյութալի է,մսոտ,
քաղցր,թեթև թթվայնությամբ և հաճելի համով
ու կազմված է 10-12 բաժիններից:Մանդարին
Ունշիուն սկսում է բերք տալ 3 տարեկան
հասակից:

5. Բուտիա-պատկանում է արմավենիների
ընտանիքի բույսերին,որի հայրենիքն է
հանդիսանում հարավային
Ամերիկան,հիմնականում Բրազիլիան և
Ուրուգվայը: Բուտիան մեծ,դանդաղ աճող
արմավենի է, մեծ բնով՝մոտ 50 սմ
տրամագծով,հասնում է մինչև 6 մետրի: Ունի
կոպիտ, կանաչա-արծաթավուն փետրավոր
տերևներ, հասնում են 2-4 մետր
երկարության:Նախընտրում է վառ
լուսավորություն,կարող է աճել նաև ստվերոտ
տեղում ու տերևները լինում են ավելի երկար:
Գարուն- աշուն շրջանում օդի ջերմաստիճանը
պետք է լինի 20-25c,իսկ ձմռանը՝10-14 c:
Բուտիան նախընտրում է օդի չափավոր
խոնավություն: Այն բազմանում է սերմերով:
Ամռանը ջրումը պետք է լինի առատ: Ծաղկում է
գարնան վերջ ամռան սկիզբ,ունի կարմրավուն
ծաղիկներ: Սեպտեմբերի վերջ հասունանում են
օվալաձև,բուրավետ պտուղները, նման են
ծիրանի,որոնց,համի շնորհիվ նրան անվանում
են«դոնդողային արմավենի»:

6. Целозия Гребенчатая
Индия
Կատարաձև թավշենի-(Celosia, հուն. kelcos –
«այրվող, բոցավառվող») բազմամյա ծաղիկ է:
Կատարաձև թավշենիի հայրենիքն է արևելյան
Հնդկաստանը,Աֆրիկան և հարավային Չինաստանը:
Գոյություն ունի այդ ծաղկի 60 տեսակ, բայց
ամենամեծ տարածումն ունի «целозия гребенчатая»
: Այս ծաղիկները տարբերվում են իրենց գույների
բազմազանությամբ և հատուկ խնամք չեն
պահանջում: Նրան անհրաժեշտ է շատ լույս և
տաքություն,այն ծաղկում է հունիսից մինչև
հոկտեմբեր, չի սիրում ջերմաստիճանի
տատանումներ: Հողի թթվայնությունը պետք է լինի
չեզոք,սիրում է ջուր,ջրում են վաղ առավորյան և տաք
ջրով: Այն կարող է դիմանալ մինչև 10-12
ջերմության,անգամ 25-ից ավել: Կատարաձև
թավշենին բազմանում է գարնանը,սերմերով,որոնք
հավաքում են ծաղիկներից: Ծաղիկները լինում են
ծիրանագույն,վարդագույն,մանուշակագույն,նարնջագ
ույն: Այն սիրում է սնուցում,որը պետք է անել ամիսը
երկու անգամ:

7. Тисс средний
Տիսի հայրենիքը համարվում է
Ամերիկան:Նրա յուրահատկությունը
նրանում է,որ այն ավելի շատ աճում է
լայնությամբ,քան բարձրությամբ: Տիսը շատ
ստվերադիմացկուն է,դրա հետ մեկտեղ լավ
է աճում արևի տակ: Տիսերի բոլոր
տեսակները պահանջկոտ են հողի
նկատմամբ,նախընտրում են
պտղաբեր,թեթև և խոնավ հող:
Բարձրությունը հասնում է 5 մետրի,իսկ
թագի լայնությունը 4-5(6)մետր:Հաճախակի
աճում է թփի տեսքով դեպի վեր բարձրացող
ճյուղերով,լինում է միշտ կանաչ և
ցրտադիմացկուն է:Տարեկան աճը
բարձրությամբ 15սմ է,իսկ լայնությամբ
10սմ:Բերք է տալիս տարեկան,իսկ սերմերը
հասունանում են օգոստոսին,սեպտեմբերին:

8. Лох зонтичный
Փշատենի (լատ. Elaeagnus umbellata) –
ծառանման,կամ թփանման բույս է,4մետր
բարձրությամբ:Հայրենիքը Կենտրոնական
Չինաստանն է,որտեղից էլ հասել է Ճապոնիա:
Մեծ ծառի թագի հաստությունը հասնում է
մինչև160սմ:Ծաղկում է հունիսին,իսկ
պտուղները հասունանում են հոկտեմբերին:
Փշատենին- ծառանմամ փշոտ թուփ է,որը
օժտված է մի շարք օգտակար
հատկություններով: Իր փայտից պատրաստում
են երաժշտական գործիքներ,ներկեր են
ստանում,սոսինձ,նաև լավ դեղամիջոց
է:Պտուղները թթվայնա-քաղցր են,գնդաձև են,
վարդագույնա-կարմիր գույնի են,լինում են ոչ
այդքան մեծ՝ մինչև 8մմ
երկարության,օվալաձեև են:Այս բույսը լույս է
սիրում,երաշտադիմացկուն է,ունի միջին
ցրտադիմացկունություն: Բազմանում է
սերմերով:Տերևները4-10սմ երկարության են և
1,2-3,5 սմ լայնության:Ծաղիկները մանր
են,1սմ –ից ոչ ավել և կարճ ցողուններով,ունեն
քաղցր,անուշահոտ բույր:

10. Агапантус Зонтичный
Սիրածաղիկ-հայրենիքը
հարավային Աֆրիկան է,
խոտային,բազմամյա,գեղեցիկ ծաղկող ու
մշտադալար բույս է
շուշանազգիների ընտանիքից է ,որը մեծ
տարածում ունի բուսաբուծության մեջ: Այն
ունի հզոր և արագ զարգացող արմատային
համակարգ,արմատները մսոտ են և հաստ:
Ծաղկում է հուլիսից մինչև
օգոստոս,տենդադիմացկուն է և
երաշտադիմացկուն,պահանջում է առատ
ջրում ու սնուցում: Տաս օրը մեկ
անհրաժեշտ է սնուցել
պարարտանյութերով:Տերևների
երկարությունը մինչև0.6մ,իսկ լայնությունը
2սմ: Սիրում է վառ լուսավորություն,օդի
խոնավությունը՝ցածր,պահանջում է
սիստեմատիկ ջրում:

11. Վատ է տանում օդի կեղտոտվածությունը:
Աճման ընթացքում հողը պետք է լինի
միշտ խոնավ:Ծաղկում է ամբողջ ամառ
մինչև աշուն,ձևավորելով պտուղներ-
հատապտուղանման տուփիկներ:
Ձմռանը դիմանում է մինչև12-15c
ջերմաստիճան և ջրելու
անհրաժեշտություն չկա: Բազմանում է
սերմերով,կամ թփի բաժանումով:
Սիրածաղիկը աճում է լեռնային միջին
,չոր գոտիներում և ծովափնյա վայրերում:
Ծաղիկները լինում են վառ երկնագույն
,կամ կապտա-մանուշակագույն,լինում են
3-5սմ:

12. Թեյը պատկանում է թեյազգիների ընտանիքի
մշտադալար բույսերի ցեղին: Վայրի վիճակում աճում
է Հարավարևելյան Ասիայում:Մշակվում է
արևադարձային և խոնավ մերձարևադարձային
շրջաններում:
Թեյը ջերմասեր և խոնավասեր բույս է: Ծաղիկները
սպիտակ են կամ վարդագույն,5-7 թերթանի:
Փոշոտումը կատարվում է խաչաձև: Բազմանում է
սերմերով, կտրոններով և բողբոջներով:
Արևադարձային երկրներում թեյի թփերը ծաղկում
և սերմնակալում են գրեթե ամբողջ տարին: Պտուղ
ը տուփիկ է:
Հայտնի են թեյի չինական և հնդկական տեսակները:
Չինական թեյը (չինական և ճապոնական
տարատեսակները) մինչև 3մ բարձրության թուփ է,
իսկ հնդկականը (10–15 մ բարձրության ծառ է: Մինչև
տեսակավորումը թեյի յուրաքանչյուր տերև
ենթարկվում է մի շարք գործողությունների. այն,
չորացնում են, ապա տեսակավորում. թեյը լինում է սև
ու կանաչ, ձողաձև, աղյուսաձև ու սալիկաձև մամլած:
Պարունակում է արժեքավոր նյութեր՝ կոֆեին,
եթերայուղեր և վիտամիններ:

14. Ադամաթուզը (բանան) բազմամյա
միաշաքիլավոր խոտաբույս է։ Ադամաթզի
ավելի քան 40 տեսակներ տարածված
են Ասիայի, Աֆրիկայի, Ամերիկայի և Ավստր
ալիայի արևադարձային և
մերձարևադարձային գոտիներում։ Սև
ծովի կովկասյան և Ղրիմի ափերին մշակում
են որպես գեղազարդիչ բույս։ Բանանի
հայրենիքը հարավային և հարավարևելյան
Ասիան է։ Այն առաջին անգամ մշակվել
է Պապուա Նոր Գվինեայում:Հիմնականում
օգտագործվում է որպես միրգ:Սովորաբար
ունի 5–6 մ, երբեմն՝ մինչև 15 մ
բարձրություն։Ծաղկում և պտղաբերում է
տարին 1 անգամ, որից հետո բունը
չորանում է, իսկ նոր ընձյուղներն աճում են
կոճղարմատներից։

15. Պտուղները 3 երկայնակի կողերով,
երկարավուն մանգաղանման են։ Դրանք
10–12 հատով կազմում են ողկույզներ։
Ցողունի վրա 6–12 ողկույզներ առաջացնում
են մինչև 50 կգ զանգվածով պտղաբույլ։
Ադամաթուզը պարունակում է C և B1
վիտամիններ: Ադամաթզենու երկարավուն,
կորավուն պտուղը հասուն վիճակում
կարող է տարբեր գույների լինել, այդ թվում
կարմիր, մանուշակագույն և դեղին։
Հիմնականում է լինում է դեղին, խոշոր՝
մոտ 20 սմ երկարությամբ և 3 սմ
հաստությամբ:

17. Կիտրոնը պատկանում է Սատապազգիների ընտան
իքին: ՀայրենիքըԱրևելյան Հնդկաստանն է, Չինաստ
անը, Ճապոնիան և Ավստրալիան:Կիտրոնաթուփը
մշտադալար բույս է, ունի կլորավուն կամ ձվաձև տ
երևներ, սպիտակ ծաղիկներ` բաց
մանուշակագույնի նրբերանգներով, ոսկեդեղին կմ ն
արնջագույն
հատապտուղներ: Կիտրոնապտուղը պարունակոմ
է մարդու օրգանիզմի համար անհրաժեշտ վիտամի
ններ` A, B, B1, B2, C,
D իսկ կեղևում նաև P վիտամին: Պտուղը պարունա
կում է 7-8% կիտրոնաթթու և 25% շաքար:Կիտրոնը
բազմացվում է սերմերի, պատվաստի, անդալիսի և
կտրոնների արմատակալման միջոցով: Կիտրոնը
լուսասեր և ջերմասեր է:Ամռանը ամեն օր և’ ջրում
են, և’ ցողում,իսկ ամռան վերջին աստիճանաբար պ
ակասեցնում են ջրելը: Ձմռանը հազվադեպ են ջրու
մ:Կիտրոնի համար կարևոր դեր է խաղում պարար
տացումը,
օգտագործում են օրգանական և հանքային պարար
տանյութեր: