Vlaams Mediawijs Congres

1. Verhalen over cyberpesten:
Sharing is caring?
Prof. Dr. Heidi Vandebosch
Onderzoeksgroep MIOS - Universiteit Antwerpen
E-mail: heidi.vandebosch@uantwerpen.be

3. Wetenschappelijk onderzoek naar
cyberpesten
• Vaak gestandaardiseerde vragenlijsten
• Betrokkenheid als dader/slachtoffer/omstaander
• Gedefinieerd door onderzoeker als “pesten via internet of gsm” - criteria

4. Juist of fout?
Cyberpesten komt meer voor dan tradi2oneel pesten: hoog ICT-gebruik bij
jongeren, «triggerende» eigenschappen (vb. anonimiteit, gemedieerd karakter)
FOUT: noch een «epidemie», noch een « rariteit».
Tradi2oneel pesten komt nog steeds meer voor.

5. Juist of fout?
Cyberpesten komt meer voor bij leerlingen uit het middelbaar dan bij leerlingen
uit de lagere school: middelbare scholieren gebruiken vaker ICT voor sociale
doeleinden
Juist (maar aan het
veranderen?)
10,5
15,2 13,7
10,9 9,4 8,7
46
38,5
32,4
26,3
19,7 20,7
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
5 6 1 2 3 4
5,7
7,9 9
12 11,7 12,3
29,5 29,2
17,6
27,9
18,7
21,7
0
5
10
15
20
25
30
35
5 6 1 2 3 4
Slachtoffer (laatste 6 maanden)
Dader (laatste 6 maanden)

6. Juist of fout?
Cyberpestkoppen verschillen van tradi2onele pestkoppen: ICT gee[ macht aan
meisjes en aan slachtoffers van tradioneel pesten (« revenge of the nerds »),
slachtoffers kunnen gepest worden door mensen die ze in het echte leven niet
kennen
(grotendeels)
FOUT,
cyberpesten is
vaak een
verlengstuk
van
tradi2oneel
pesten
Tradioneel pesten in een
netwerk op school
Cyberpesten in een netwerk
op school

7. Juist of fout?
• Cyberpesten heeF een sterkere nega2eve impact op slachtoffers dan
tradi2oneel pesten: nooit en nergens veilig (24/7), groot (wereldwijd) publiek,
sterker gevoel van machteloosheid (anonieme dader, negaeve berichten niet
kunnen verwijderen)
Juist

8. Wetenschappelijk onderzoek naar
cyberpesten
• Ook nood aan “kwalitaef” onderzoek (“verklaren” en basis voor intervenes)
• Grotere context zien i.p.v. geïsoleerde feiten
• Wat is de interpretae van jongeren – slachtoffers/daders/omstaanders?

9. Verhalen verzamelen…
• Via “photovoice”-methode bij jongeren
• Jongeren worden betrokken in onderzoeksproces – “leuke” manier om te
communiceren (waarmee ze zelf ook erg vertrouwd zijn)
• GSM als onderzoeksinstrument – registrae van gebeurtenissen terwijl ze
plaatsvinden
• Foto’s als concrete basis voor latere interviews
• Ethische issues (toelangen!)
• Jongeren uit drie klassen/scholen
• Foto’s van online en offline interaces met lee[ijdsgenoten

11. Voorbeeld: het verhaal van H.
• Jongen – 13 jaar oud – schoolresultaten zijn niet aljd goed (moet dreigt om GSM
af te nemen) – houdt niet van school en leerkrachten – vader hee[ net baan
verloren - Moslim
• Communiceert meestal met aantal andere jongens in een Whatsapp groep
(vrienden gebruiken FB niet)
– Emoji-bajles – “voor de fun”
– Elkaar “trollen” (foto’s manipuleren) – “voor de fun”
– Elkaar vertellen om zelfmoord te plegen – “voor de fun”
– Groep-chat over “how to be a niggah”
– Elkaar beledigen in een game is “normaal”
– Irriterende gebeurtenis: iemand die constant de groep verlaat

13. Verhalen verzamelen…
• Via een groepsopdracht (Bowler et al., 2014)

14. Verhalen verzamelen…
• Het internet als bron van persoonlijke verhalen (naturalisc data)

15. Verhalen in funce van prevene/
detece/intervene bij cyberpesten
Verzameling en
analyse van on-
en of2line
verhalen
("narratives")
over cyberpesten
Preventie door het gebruik
van persoonlijk relevante,
realistische en
"meeslepende" narratieve
gezondheidscommunicatie
(Automatische) detectie
van "echte" gevallen van
cyberpesten
Wegnemen of reduceren
van impact van cyberpesten
door het aanreiken van
emotionele steun en advies
aan slachtoffers op basis
van getuigenissen (op
maat)
Vandebosch, H.; Adam, P. ; Albury, K.; Basaensens, S.; de Wit, J.; Donald-Hemelryck, S. Van Royen, K. & Vermeulen, J. (2015)
“Engaging adolescents in narrave research and intervenons on cyberbullying” pp. 229-246 in Linn, R.A. (Ed.) Produsing theory in a
digital world : the intersecon of audiences and producon in contemporary theory - New York, N.Y., Peter Lang Publishing Inc.,
2015, p. 229-246

16. Verhalen als prevene
• Mensen leren en worden overtuigd door verhalen:
• Gereduceerde negatieve cognitieve respons
• Realisme van de ervaring
• Sterke affectieve reactie
• Identificatie met personages (modelling-theorieën: positieve/
negatieve/”transitie”-modellen)

17. Verhalen als prevene
• Verhalen als gezondheidsstrategie – cfr.
Entertainment-Educaon (EE)
Het proces van het bewust ontwerpen en implementeren van een
gemedieerde vorm van communicatie met het potentieel om
mensen te entertainen en te informeren (educate), met het doel
om verschillende fasen van prosociale gedragsverandering te
bevorderen en te vergemakkelijken.
• Vooral voor “moeilijk” bereikbare
doelgroepen

18. Voorbeelden: Nederlands werk van
Prof. Marne Bouman

19. Verhalen rond cyberpesten die
jongeren kunnen beïnvloeden?
Films + TV-series Interaceve verhalen Serious game

20. Verhalen rond cyberpesten die
jongeren kunnen beïnvloeden?
Opgelet!

21. Verhalen rond cyberpesten die ouders
kunnen beïnvloeden?
• Wetenschappelijke literatuur rond (determinanten van)
gedrag ouders bij cyberpesten
• Verzameling van verhalen van ouders:
– Persoonlijke interviews
– Getuigenissen via e-mail
– Verhalen van ouders in de media
• Analyse: typische “incidenten”, voorgeschiedenis (kind/
ouders/mediëringssjl), gebeurtenis zelf (emoes/
reaces van verschillende parjen), afloop

22. Verhalen rond cyberpesten die ouders
kunnen beïnvloeden?
• Creae van “prototypische” verhalen:
– Realissch (“typische” gedragingen, en gevoelens, meningen, ...die eraan ten
grondslag liggen)
– Geformuleerd als getuigenis (in eerste persoon)
– Veranderingsverhalen werken best (van “onjuiste” gedrag naar “juiste”
gedrag)
• Bv. ouder van slachtoffer reageert heel emooneel, en neemt wraak op
dader
– Onjuiste gedrag “bestra[” – juiste gedrag “beloond”
• Aangevuld met advies van verschillende experts

26. 65%
14%
12%
9%
Soorten “opvoeders”
Referrers: 73% leerkrachten, minder ervaring
(13 jaar), geven raad en verwijzen door, minder
gesprekken met leerlingen
Disengaged educators: negeren incidenten
vaker, 76% leerkrachten (waarvan 63% man),
71% grotere scholen, vaker in secundair
onderwijs, voelen zich minder verantwoordelijk
Concerned educators: ouder, minder
leerkrachten, voeling zich zelfzeker in omgaan
met cyberpesten, spreken met leerlingen en
ouders
Use all means: hel[ van hen is jonger dan 36,
zowel disciplineren als ondersteunen, 56%
kleinere scholen
Verhalen rond cyberpesten die
leerkrachten kunnen beïnvloeden?
DeSmet et al. (2015). Secondary
school educators’ percepons and
pracces in handling cyberbullying
among adolescents: a cluster analysis.
Computers & Educaon, 88, 192-201

27. Verhalen rond cyberpesten die
leerkrachten kunnen beïnvloeden?

28. Verhalen verschaffen indicatoren voor
automasche detece van “echte”
cyberpesterijen
• Boodschap alleen volstaat niet om te bepalen
of iets “cyberpesterij” is
• Om “betekenis” te kunnen afleiden, nodig om
“context” te kennen (wie zegt dit, tegen wie,
wat ging er aan vooraf, wat volgt erop, hoe
reageren anderen? )

29. Verhalen verschaffen indicatoren voor
automasche detece van “echte”
cyberpesterijen
• Echte verhalen over cyberpesten maken het
mogelijk om typische “patronen” te
onderscheiden
• Computers kunnen getraind worden om die
“typische” patronen te herkennen
(automasche detece – waardoor snelle
reace mogelijk wordt)

30. Verhalen die impact van cyberpesten
kunnen reduceren
• Lotgenotenverhalen kunnen helpen

31. • Celebritygetuigenissen kunnen helpen

32. Meer weten over onderzoek naar
cyberpesten - MIOS - Universiteit
Antwerpen?
• Algemene website:
– hjps://www.uantwerpen.be/nl/onderzoeksgroep/mios/
• Projecten:
– hjp://healthnar.ruhosng.nl : narraeve
gezondheidscommunicae
– www.friendlyajac.be : game
– www.amicaproject.be : automasche detece
– www.cyber-shoc.be : rol van emoes bij cyberpesten
– hjps://www.uantwerpen.be/nl/projecten/cyberwood/:
celebries & cyberpesten