1. Mjedisi ka kushtëzuar gjithmonë shumë apo
pak në mënyrë të drejtpërdrejtë statusin e
shëndetit të njeriut.
2. Hyrje:
Shumë herë ne mendojmë
se jemi të paprekshem nga
ambjenti. Shikojmë ngado
mbeturina të hedhura aty-
këtu dhe nuk reagojmë.
Jemi bërë indiferentë ndaj
diҫkaje që kërcënon vërtet
shëndetin tonë. Shpesh në
biseda mbetemi pa
argumente përsa i përket
fakteve që pse janë rritur
sëmundjet kronike, lindjet
me patologji të fëmijevë,
rritjes së frikshme të
sëmurevë me kancer etj.
3. Në shumë studime thuhet se faktorët
kryesorë janë stresi dhe ndotja e mjedisit.
Mjedisi ka kushtëzuar gjithmonë shumë
apo pak në mënyrë të drejtpërdrejtë
statusin e shëndetit të njeriut. Prej
gjysmës së dytë të shekullit të 19-të, me
revolucionin industrial, ajri ka marrë një
rol gjithnjë e më të rëndësishëm në
përcaktimin e shumë prej sëmundjeve që
sot kanë ndikimin më të madh mbi
popullsinë: të ashtuquajturat sëmundje
kronike. Sipas përkufizimit të
Organizatës Botërore të Shëndetësisë,
mjedisi është një grup i faktorëve të
jashtëm që mund të ketë një efekt të
rëndësishëm në shëndet. Përveç këtyre
faktorëve ne duhet të shtoj se vetëm
kohët e fundit janë zhvilluar dhe janë të
lidhura me fenomenet në rritje, të tilla, si:
zakonet e luksit, migrimet, urbanizimi
etj.
4. Si ndikon mjedisi në shëndet?
Janë të shumtë agjentët
mjedisorë. Disa prej tyre
janë:
Agjentët biologjikë
Agjentët kimik
Agjentët fizikë
Faktorët socialë
Vlerësimi i efekteve
5. Agjentet biologjik:
Faktorët biologjikë janë të përfaqësuara nga
patogjene që shkaktojnë infeksione
(viruset,bakteret etj) dhe që ndodhen në
mjedis, ujë, ajër dhe ushqim. Edhe pse
ndikimi i këtyre agjentëve në shëndetin e
njeriut sot është i kufizuar nga përmirësimi
i kushteve higjienike, nga ndërhyrjet
parandaluese dhe terapia me antibiotikë,
ato janë ende një problem, veçanërisht në
ato zona ku kushtet favorizojnë
shumëzimin dhe përhapjen. Shkak i
përhapjes së këtyre janë migrimet e
popullsisë nga një vend në tjetrin. Një
shembull perfekt i kësaj është Shqipëria, e
cila në periudhën e gushtit popullohet nga
emigrantët që punojnë e jetojnë në vende të
ndryshme
6. Agjentet kimik:
Janë substanca të shumta dhe gjithnjë në zgjerimin dhe komponimet
kimike që shkaktojnë ndryshime patologji në trupin e njeriut: disa prej
këtyre tashmë ekzistojnë në mjedise të veçanta, të tjerët rrjedhin nga
aktivitetet njerëzore. Monoksidit të karbonit, dioksidi i squfurit,
dioksinat, hidrokarburet aromatike policiklike janë të gjitha
komponimet që vijnë nga proceset e djegies jo të plota ose nga
fraksionimi, purifikimi, nxjerrja dhe përpunimi i materialeve natyrore.
Faktorët etiologjikë që kontribuojnë në procesin e ndotjes së mjedisit
janë të ndryshëm dhe kryesisht industrialë dhe aktivitetet në zonat
urbane, trafiku i motorizuar dhe ngrohje në familje. Veprimtaritë
industriale veçanërisht ndikojnë në mjedisin me pasoja të dyja në
bilancin, nëpërmjet ndryshimeve që ata sjellin, si në shëndetësi, për
shkak të lirimit të substancave potencialisht të dëmshme. Këto
substanca ndikojnë në gjenet tona duke i modifikuar ato, por jo vetëm.
Ato ndikojnë dhe në modifikimin e materialit gjenetik të viruseve e
baktereve duke i bërë ata më agresivë. Rritja e njerëzve të prekur nga
alergjitë është një tjetër tregues i ajrit të ndotur e me cilësi jo të mirë.
7. Agjentet fizik:
Faktorët fizikë gjithashtu janë të shumtë, si: ndriçimi, lagështia,
zhurmat ,rrezatimet jonizuese ose jo etj. a i përket ndotjes nga
zhurma në mjedisin ku banojmë dhe në mjediset e punës, edhe
pse zhurma në vetvete nuk është përgjegjëse për dëmet direkte
ndaj njeriut, veprimi i tij patogjene përcaktohet nga përkeqësimi
progresiv i cilësisë së jetës. Zhurma është përcaktuar nga tre
faktorë: intensiteti, shpeshtësia dhe kohëzgjatja, dhe e ka
origjinë te ndryshme, në varësi të aktiviteteve të ndryshme të
njeriut. Shkalla e ndotjes nga zhurma është ende e lidhur
ngushtë me subjektivitet ose më mirë shkallën e tolerancës
individuale: nga pikëpamja e ekspozimit ndaj zhurmës mund të
rezultojë nga çrregullime të thjeshta, rregullime të gjumit,
vështirësitë në marrëdhëniet njerëzore, çrregulime psikologjike.
8. Faktoret social:
Shpesh në këshillat për të luftuar
stresin dhe sëmundje të ndryshme
mjekët rekomandojnë një jetë sa
më të pasur sociale. Si ndikojnë
marrëdhëniet sociale në shëndetin
tonë? Një marrëdhënie jo e mirë
familjare e shoqërore i ҫon shpesh
shumë të rinj, por jo vetëm, drejt
zakoneve të dëmshme, si: duhani,
droga, alkooli. Shumë sëmundje, si:
SIDA, tuberkulozi, infarkti e
ҫrregullimet psikike e kanë
origjinën në një marrëdhënie jo të
mirë të individit me ambjentin
social ku ai zhvillon aktivitetin e tij.
9. Vlersimi i efekteve
Shumë njerëz me të drejtë thonë unë
s’konsumoj alkool, droga, bëj një jetë
të mirë shoqërore, kam një higjienë
të mirë personale dhe jetoj e punoj
në ambjente cilësisht të mira. Pse
unë vuaj nga ky apo ai problem?
Mjedisi nuk vepron kurrë i vetëm
mbi shëndetin tonë. Ai i kombinuar
me predispozicionin gjenetik,
mënyrën e jetesës, mënyrën e
ushqyerjes, statusin socio-ekonomik
dhe mundësinë e qasjes në shërbimet
shëndetësore bëjnë të mundur
prekjen e cilësisë së shëndetit.
10. Disa nga sëmundjet që kanë lidhje
me mjedisin janë:
) Sëmundjet kronike degjenerative. Në vendet e industrializuara,
një lidhje me mjedisin është testuar për sëmundjet
kardiovaskulare, kancerit dhe sëmundjeve kronike të
frymëmarrjes. Sëmundje kardiovaskulare, përgjegjës për 40-45% të
të gjitha vdekjeve, kanë si faktor kryesor të rrezikut për
hipertension, nivelet e larta të kolesterolit, obeziteti, mungesa e
aktivitetit fizik, çekuilibri dietik dhe duhanpirja.
Shkaku i dytë i vdekjes në vendet e industrializuara përfaqësohet
nga tumori, me variacione, jo vetëm të gjinisë, por gjithashtu të
zonave të ndryshme gjeografike. Sëmundjet e rrugëve të
frymëmarrjes, madje edhe në qoftë se ata janë në rënie të mprehtë
në të gjitha rajonet e Evropës, janë shkaku i tretë kryesor i
vdekshmërisë (6-7%), dhe në mesin e këtyre sëmundjeve kronike
degjenerative të përmendura deri tani, janë padyshim ato që të
duket më e lidhur me një ‘ndryshimi i mjedisit (ndotja e ajrit në
natyrë dhe të mbyllura).
11. Vazhdimi…
) 25% të shkaqeve të vdekjes në grupmoshën në mes të 1
dhe 14 vjeҫ është e përfaqësuar nga sëmundjet e
frymëmarrjes, si: bronkit, emfizemë dhe astmë. Në shumë
raste, megjithatë, ajo nuk është e njohur nëse efekti i disa
prej ndotësve kimike erozion është përgjegjës për
sëmundje të frymëmarrjes apo përkeqëson gjendjen e
sëmundjeve ekzistuese, as nuk është përcaktuar ndikimin e
faktorëve gjenetikë në sensibilitet të sëmundjes. Tani një
fakt është efekti i pirjes së duhanit pasiv në zhvillimin e
sëmundjeve të traktit të poshtëm respirator të fëmijët, por
gjithashtu duhet të konsiderohet ndotës kimikë, të tilla si,
p.sh.: Dioksidi i azotit të prodhuara nga djegia e gazit në
familje, agjentëve biologjikë dhe alergeneve (pluhur, spore
fungale, mrrimangat pluhur, etj.).
12. Shëndetin nuk përkufizohet
vetëm si mungesa e sëmundjes,
por si mirëqenie e individit në
dimension fizik, mendor, social
dhe mjedisor. Nga ky definicion
vë në dukje rëndësinë e
integrimit ndërmjet aftësive
fizike dhe mendore dhe
integrim të suksesshëm në
mjedisin natyror të individit,
familjes dhe shoqërisë. Një
mjedis sa më i pastër, i
gjelbëruar dhe i qetë e bën
shëndetin tonë më të mirë.
