Fonetik dan Fonologi bmm 3108 (autosaved)

IPG KAMPUS BAHASA MELAYU - BMM 3108 FONETIK DAN FONOLOGI 2013

Bilangan

Isi Kandungan

Muka surat

1

PENGENALAN

2

2

FONETIK DAN FONOLOGI

3-5

3

ALAT ARTIKULASI

5-6

4

ORGAN PERTUTURAN MANUSIA

6-10

5

ALAT-ALAT ARTIKULASI DAN FUNGSINYA

10-14

6

DAERAH ARTIKULASI

14-15

7

BUNYI BAHASA

16

8

VOKAL

16-22

9

KONSONAN

23-24

10

DIFTONG

25

11

FONEM

26

12

ALOFON

26

13

SUKU KATA

27-28

14

SIMBOL FONETIK DALAM BAHASA

29-30

MELAYU
15

TEKS BACAAN DAN TRANSKRIPSI TEKS

31-42

16

REFLEKSI

43-44

17

BIBLIOGRAFI

45

1

1.0 PENGENALAN
Bahasa yang dihasilkan melalui alat artikulasi manusia disebut sebagai pertuturan,
kalimat atau ujaran, iaitu satu system bunyi yang teratur atau pencantuman bunyi yang
hadir secara berurutan dan berulang-ulang. Menurut Gumperz (1971), apa yang
dituturkan itu ialah bahan percakapan yang merupakan buah fikiran atau idea atau
huraian sesuati situasi atau perlakuan sosial yang diceritakan.
Pendengar memahami perkara yang dilafazkan berdasarkan strukturnya yang
teratur itu. Pendengar akan memilih beberapa ciri tertentu daripada percakapan itu
serta menghubungkannya dengan makna dan situasi yang umum bagi bahasa itu.
Penalosa (1981), berpendapat bahasa bertindak melalui dua bentuk.Pertama
melibatkan bunyi-bunyi bahasa yang dihasilkan melalui alat ujaran manusia.Keduanya
merangsang pemikiran, situasi sosial dan makna.Kedua-dua bentuk ini berhubungan
erat dan saling bertindak balas. Hubungan kedua-duanya amat rumit dan berbeza
antara satu bahasa dengan bahasa yang lain. Penutur asli sessuatu bahasa dapat
menuturkan bahasanya secara natural dan mudah.Sebaliknya, bagi penutur asing, hal
ini mungkin sesuatu yang sukar dilakukan kerana struktur bahasa mereka yang
berbeza.
Terdapat sebilangan orang yang berupaya untuk menginterpretasikan perkara yang
dituturkan oleh orang lain dengan membaca pergerakan bibir penutur. Walau
bagaimanapun, masalahnya ialah terdapat pula sebilangan yang lain mempunyai
pergerakan bibir yang tidak menepati ujaran yang dilafazkan. Kita dapat melihat
keadaan ini dengan lebih jelas apabila kita menonton televisyen atau filem, iaitu apabila
kita melihat dialog yang dialih suara tidak menepati suara sebenar penutur dan bunyi
yang didengar itu tidak selaras dengan apa yang kita tonton.
Kita menggunakan udara yang bergerak keluar dari paru-paru untuk bertutur. Pada
masa yang sama, kita mungkin berhenti seketika apabila menyedut udara dan
menggunakan kemasukan udara tersebut untuk bertutur. Keadaan ini juga memberikan
kesan kepada penghasilan ujaran yang nyaring, kuat atau perlahan dan tidak jelas
kepada pendengar.Perkara sedemikian ada kaitannya dengan penghasilan bunyi
2

bahasa atau bidang fonologi.Fenomena ini lebih difahami oleh pakar terapi pertuturan
yang mendalami bidang fisiologi pertuturan manusia.Mereka memanfaatkan ilmu ini
dalam latihan dan pemulihan bagi mengatasi kesukaran yang dihadapi oleh sebahagian
daripada kita yang mengalami masalah pertuturan.Pengetahuan ini juga penting
kepada pakar yang terlibat dengan penggunaan suara kesan ekstrem seperti guru vocal
dan jurulatih suara untuk pelakon teater.
2.0 Fonetik dan Fonologi

2.1 Takrif Fonetik
Asal perkataan Fonetik ialah daripada bahasa Greek yang kemudiaanya disebut
sebagaiphone yang bermaksud bunyi (suara), iaitu kajian tentang bunyi-bunyi ujaran
manusia.Kajian fonetik memberikan tumpuan kepada ‘fon’ atau bunyi-bunyi bahasa dan
bagaimana bunyi-bunyi itu dihasilkan, didengar dan diinterpretasikan.Kajian fonetik
lebih tertumpu kepada bunyi-bunyi bahasa itu sendiri daripada melihat konteks bunyibunyian itu digunakan dalam sesuatu bahasa.Fonetik menyelidik bagaimana bunyibunyi bahasa direalisasikan atau dilafazkan dan turut melihat bagaimana organ-orang
pertuturan manusia bekerja untuk menghasilkan bunyi-bunyi bahasa tersebut.
Ringkasnya bidang fonetik melihat dari segi fizikal sesuatu bunyi bahasa itu
dihasilkan.Fonetik juga merupakan sebahagian daripada ilmu linguistik yang berkaitan
dengan penyebutan kata dan lambing-lambang yang menunjukkan sebutannya. Rajah
yang berikut menunjukkan kedudukan fonetik dalam hubungannya dengan bidang
linguistik yang lain.
Pragmatik
Wacana
Sintaksis
Morfologi
Fonologi
Fonetik

Rajah 2.1
3


Sebagai tambahan, fonetik dibahagikan kepada tiga bahagian, iaitu fonetik penghasilan
bunyi, fonetik akustik dan fonetik auditori.
a) Fonetik Artikulasi–bidang ini mengkaji cara bunyi-bunyi bahasa dihasilkan oleh
manusia. (Bunyi vokal dan Konsonan) dengan menggunakan alat tutut. Misalnya
kedudukan dan pergerakan bibir, lidah, laluan udara dan sebagainya.
b) Fonetik Akustik – Bidang ini mengkaji gelombang bunyi dan cara gelombang
tersebut mencapai pendengaran manusia. Misalnya bunyi yang kuat dan jarak
bunyi.
c) Fonetik Auditori – Bidang ini mengkaji cara otak memproses bunyi yang
diterima melalui telinga dan cara bunyi-bunyi tersebut diinterpretasikan. Dengan
kata lain, bidang ini mengkaji cara telinga manusia bertindak balas terhadap
bunyi yang didengar dan cara otak menganalisis bunyi tersebut.

2.2 Takrif Fonologi
Fonologi ialah kajian tentang system bunyi bahasa.Bahasa itu sendiri merupakan satu
bidang yang sangat luas dan mempunyai berbagai-bagai teori bahasa.Bidang ini sukar
dikaji secara umum kerana memerlukan pengetahuan khusus tentang aspek-aspek
yang diliputinya seperti fonologi, morfologi dan sintaksis. Dalam erti kata lain, fonologi
berhubung dengan anatomi dan fisiologi yang berkaitan dengan organ-organ ujaran dan
bagaimana manusia menggunakan organ-organ tersebut. Ada juga yang mengaitkan
fonologi dengan bidang sosiolinguistik, iaitu yang berhubung tingkah laku sosial dan
kaitannya dengan ciri-ciri bunyi yang digunakan untuk berhubung atau Me
Bidang kajian fonologi termasuklah cara standard untuk merakamkan suara dan
kemudiannya menggambarkannya semula menggunakan simbol-simbol khusus. Dalam
kajian fonologi, misalnya untuk mengetahui sebutan sebenar sesuatu perkataan,
kitaperlu mengaplikasikan simbol-simbol fonetik agar kajian itu lebih bermakna. Ciri ini
berbeza dengan kajian yang berkaitan kesusasteraan kerana kajian kesusasteraan
lebih menekankan gaya bahasa, kesan bunyi dalam persembahan dan ciri-ciri bahasa
4

dalam puisi seperti asonansi, rima dan anomatopia. Dengan kata lain, kajian ini
memerlukan traskripsi fonetik secara khusus.
Menurut Raminah Haji Sabran dan Rahim Sham (1985), bidang fonologi mengkaji
sistem bunyi-bunyi yang tertentu dalam pertuturan, khusus bagi sesuatu bahasa. Hal ini
jelas daripada pendapat Henderson yang menyatakan: “The study of the systematic
organization of selected speech sounds in the spoken form of individual language has
variously been called “phonology”.
Mengikut Frank Parker (1994), fonologi merupakan satu bidang yang mengkaji
sistem bunyi sesuatu bahasa iaitu rumus-rumus yang menentukan aspek sebutan.
Menurut

Chomsky

dan

Halle

(1968),

fonologi

adalah

alat

pentafsir

yang

menghubungkan struktur luar dengan bentuk fonetiknya.Seterusnya kamus dewan
mendefinisikan fonologi adalah merupakan kajian tentang bunyi sebutan dalam sesuatu
bahasa. (1996:354)
Di samping itu, fonologi terbahagi kepada dua iaitu fonetik dan fonemik. Fonetik
merupakan bidang ilmu yang mengkaji ilmu bahasa dari segi cara pengeluaran dan sifat
fizikalnya. Fonetik ini bertumpu kepada panjang dan pendek, keras dan lembut, tekanan
dan, intonasi dan irama dalam satu-satu bahasa.Bagi fonemik pula, merupakan bidang
yang mengkaji bunyi-bunyi penting dalam satu-satu bahasa.Fonemik mempunyai fungsi
atau ciri pembeza yang dinamakan fonem.
3.0 Alat Artikulasi
Alat

artikulasi

memainkan

peranan

yang

penting

dalam

mengeluarkan

dan

menghasilkan bunyi bahasa.Alat-alat ini terdiri daripada bibir atas dan bibir bawah,
hujung lidah, hadapan lidah, belakang lidah, gusi, lelangit keras, lelangit lembut dan pita
suara.Kesemua alat yang dinyatakan di atas berfungsi sebagai menghasilkan bunyi
bahasa iaitu vocal, konsonan dan diftong yang dilabelkan mengikut alat dan daerah
pengeluaran yang terlibat.Oleh hal yang demikian jelaslah bahawa bunyi bahasa
merupakan bunyi-bunyi yang berfungsi dalam pertuturan.

5

Selain itu, bunyi-bunyi bukan bahasa ialah bunyi-bunyi yang dihasilkan oleh alat-alat
artikulasi manusia tetapi belum dapat dianggap sebagai bunyi salah satu bahasa di
dunia ini.Contoh bunyi bukan bahasa ialah seperti ketawa, batuk, siulan, berdehem,
sendawa, mendengkur dan sebagainya.

4.0 Alat Artikulasi Atau Organ Pertuturan Manusia
Alat artikulasi ialah alat atau organ yang berfungsi untuk mengeluarkan bunyi
bahasa.Terdapat banyak alat yang terlibat dalam mengeluarkan bunyi bahasa, iaitu
alat-alat yang terlibat dalam sistem udara yang keluar dan masuk ke paru-paru untuk
menghasilkan bunyi.Aliran udara juga digunakan untuk mengeluarkan bunyi bahasa.
Lantaran itu, Alat artikulasi terbahagi kepada dua bahagian, iaitu;
i.

Alat yang boleh digerak-gerakkan dengan bebas dan boleh diletakkan pada
beberapa kedudukan di dalam mulut.

ii.

Daerah pengeluaran, iaitu tempat yang tetap dan terletak di bahagian sebelah
atas pengeluar itu. Tempat ini boleh dicapai oleh alat-alat pengeluar itu.

4.1Paru-paru
Paru paru merupakan organ yang bertanggungjawab menyedut udara dan mengepam
udara keluar yang seterusnya menghasilkan bunyi-bunyi bahasa. Kebanyakan bunyi
yang dihasilkan merupakan proses daripada pengepaman keluar udara dari paru-paru.
Kualiti bunyi yang dihasilkan adalah proses daripada pengembangan dan penguncupan
paru-paru. Lazimnya, apabila kita bercakap, udara yang disedut masuk ke dalam paruparu tidaklah sama seperti kita bernafas.

6

4.2 Trakea
Trakea merupakan saluran udara antara larinks dan paru-paru.Alat ini membolehkan
laluan udara dari rongga hidung dan mulut masuk ke paru-paru dan keluar
kembali.Udara yang keluar dari paru-paru inilah yang dimanipulasikan oleh alat dan
daerah artikulasi bagi menghasilkan bunyi.
4.3 Larinks
Organ ini pula merupakan bahagian pipa yang mengandungi tisu yang dinamakan pita
suara.Lariks merupakan alat yang terlibat dalam menghasilkan semua suara.

4.4 Pita Suara
Organ ini terdiri daripada dua keeping tisu nipis yang dipanggil pita suara.Dua keeping
tisu nipis ini dirapatkan menjadi tertutup dan direnggangkan menjadi terbuka luas.
Apabila pita suara ini dibiarkan terbuka luas, udara akan keluar dengan cepat. Namun,
apabila pita suara ini dirapatkan, saluran udara akan menyempit. Hal ini akan
menyebabkan udara keluar menghasilkan bunyi seperti kita melafazkan buka awal kata
dalam bahasa Melayu.
Pada waktu yang sama, apabila tisu nipis ini dirapatkan hinga tertutup, iaitu sehingga
tisu pita suara ini menyentuh antara satu sama lain, maka udara yang melaluinya
menyebabkan bergetar. Tinggi rendah kelangsingan bergantung kepada bagaimana
pita suara ini diubah suai.Ruang antara pita-pita ini dinamakan sebagai Glotis.Di
kawasan inilah terhasilnya bunyi hentian glotis.

7

4.5 Kotak Suara
Kotak suara merupakan tempat letaknya pita suara.Hal ini terdiri daripada beberapa
keeping tulang rawan pada bahagian luarnya.Bahagian ini juga dikenali sebagai
halkum.Fungsi kotak suara boleh dipecahkan kepada dua, iaitu fungsi biologi dan fungsi
bahasa.Fungsi biologi ialah melindungi paru-paru dengan menahan butir-butir makanan
dan juga cecair daripada memasuki trakea.Manakala, fungsi bahasa menghasilkan
bunyi-bunyi bahasa mengikut kedudukan posisinya yang diubahsuai.

4.6 Epiglotis
Epiglotis ialah tisu yang terletak di belakang lidah dan di depan pintu masuk ke
larinks. Hal ini tidak mempunyai fungsi menghasilkan bunyi. Epiglotis hanya
memberikan laluan kepada udara melalui larinks dan semua sistem pernafasan yang
lain.

4.7 Farinks
Alat ini berbentuk seperti saluran paip yang membentuk kerongkong yang
menghubungkan larinks dengan bahagian atas rongga tekak, anak tekak dan rongga
hidung.

8


Rajah 4.0 Organ Pengeluaran Bunyi Bahasa

Berdasarkan rajah 4.0, hal ini dapatlah membantu kita memahami organ pertuturan
seseorang individu.Walau bagaimanapun, adalah lebih mudah jika kita memahami
organ pertuturan kita sendiri.Pada hari ini, saintis dapat meletakkan kamera yang
sangat kecil ke dalam rongga mulut untuk tujuan memeriksa dan meneliti sebahagian
daripada pergerakan fizikal yang berkaitan pertuturan.Kebanyakan daripada kita
menggerak-gerakkan organ melalui pemantulan atau kebolehan mengenal pasti bunyibunyi yang hendak kita hasilkan. Hal ini tidaklah semudah cara kita memahami dan
meneliti pergerakan serta kedudukan huruf-huruf vokal dalam sesuatu perkataan.

Di samping itu, rajah ini dapat membantu kita memahami cara sesuatu bunyi bahasa
itu dihasilkan. Tamsilnya, di bahagian mana pengaliran udara disekat apabila
9

menghasilkan bunyi frikatif, iaitu sama ada di lelangit, gigi gusi, gigi atau gigi dan bibir
secara bersama-sama. Di dalam tengkorok pula, terdapat pita suara yang akan
bergetar apabila udara melaluinya, terutama apabila mengeluarkan bunyi bersuara
seperti bunyi vokal. Udara yang bergetar ini seterusnya akan melalui rongga-rongga
yang akan mengubah suai bunyi tersebut dan akhirnya akan diartikulasikan.
Sebelum itu, bunyi ini akan melibatkan penggunaan organ-organ tertentu sama ada
artikulator yang pasif seperti lelangit keras, gigi gusi dan gigi atas ataupun artikulator
yang aktif seperti lidah. Tegasnya, penghasilan bunyi-bunyi bahasa akan melibatkan
organ pertuturan seperti farinks, lelangit lembut, gusi dan gigi bawah, bibir dan yang
paling aktif ialah lidah.

5.0 Alat-alat Artikulasi Dan Fungsinya
Alat-alat artikulasi merupakan alat yang digunakan untuk menghasilkan bunyi.Alat-alat
ini seperti bibir atas dan bawah, hujung lidah, hadapan lidah, belakang lidah, gusi, batas
gusi, lelangit keras, lelangit lembut dan pita suara.Alat ini dapatlah dibahagikan kepada
dua bahagian iaitu alat aktif dan alat pasif.Alat artikulasi yang aktif ialah alat yang boleh
digerakkan manakala pasif pula adalah sebaliknya.Antara alat artikulasi aktif ialah lidah,
lelangit lembut dan gigi bawah.
Seperti mana yang diketahui, bunyi bahasa terjadi jika udara mengalami halangan atau
hambatan pada alat-alat artikulasi.Secara terperinci bahagian-bahagian tubuh yang
menentukan baik secara langsung atau pun tidak langsung dalam hal ini terjadinya
bunyi bahasa itu adalah alat artikulasi.
Alat artikulasi atau disebut juga artikulator yang berfungsi dalam penghasilan bunyibunyi bahasa terdiri daripada alat-alat yang ditunjukkan seperti gambar rajah yang
berikut;

10


Rajah 5.1 Bahagian Alat Artikulator
1. Bibir atas
15. Pita suara
2. Bibir bawah

16. Rongga tekak
17. Rongga hidung

3. Gigi atas

18. Rongga mulut

4. Gigi bawah

19. Rahang

5. Gusi

20. Tenggorok

6. Lelangit keras
7. Lelangit lembut
8. Anak tekak
9. Hujung lidah
10. lidah
11. Tengah lidah
12. Belakang lidah
13. Akar lidah
14. Epiglottis
11

Lidah
Lidah merupakan alat yang paling aktif dalam menghasilkan bunyi bahasa. Lidah
terbahagi kepada hujung lidah, depan lidah, dan belakang lidah. Hujung lidah dapat
digerakkan ke depan dan ke belakang bagi menghasilkan bunyi. Depan lidah pula boleh
diangkat ke atas menyentuh lelangit keras dan belakang lidah boleh diangkat untuk
menyentuh lelangit lembut.

Bibir
Bibir merupakan alat artikulasi yang terletak di bahagian luar rongga mulut yang boleh
berfungsi menyekat perjalanan udara.Hal ini terdiri daripada otot –otot yang kenyal
yang boleh dihampar dan dibundarkan. Contohnya, apabila membunyikan huruf [ i ]
keadaan bibir akan menjadi hampar. Sebaliknya, apabila membunyikan bunyi [ u ] bibir
akan menjadi bundar. Lain daripada itu, bibir juga berfungsi dalam membuat sekatan
udara yang keluar daripada rongga mulut untuk membunyikan [ m ]. Misalnya udara
disekat di hujung bibir.

Gigi
Gigi juga mempunyai peranan di dalam penghasilan bunyi-bunyi bahasa tetapi
peranannya tidaklah begitu aktif.Bahagian ini tidaklah boleh digerak-gerakkan dan
fungsinya ialah menahan udara daripada terus keluar dengan bebas dari rongga mulut.
Dalam penyebutan bunyi-bunyi [ e ], [ ĵ ] dan [ ð ] gigi turut sama berperanan iaitu
sebagai daerah penyebutan.

12

Lelangit
Lelangit dapatlah dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu lelangit keras dan lelangit
lembut.Lelangit keras terletak di antara gusi dan lelangit lembut.Lelanngit keras ini juga
berfungsi sebagai daerah artikulasi dalam pengeluaran bunyi-bunyi.Sementara lelangit
lembut pula terletak ke dalam sedikit, iaitu selepas lelangit keras dan sebelum anak
tekak.Lelangit lembut boleh diturunkan dan dinaikkan.
Apabila diturunkan, rongga mulut akan tertutup dan udara akan keluar melalui
rongga hidung. Oleh hal yang demikian, alat ini amatlah penting untuk menentukan
sama ada bunyi yang dikeluarkan itu bunyi sengau atau tidak. Apabila lelangit lembut
diturunkan, bunyi yang keluar adalah bunyi sengau dan jikalau dinaikkan, bunyi yang
akan keluar bukanlah bunyi sengau.

Gusi
Gusi ialah alat pertuturan yang letaknya di antara gigi dan lelangit keras.Keadaannya
cembung dan berfungsi sebagai daerah alat artikulasi.Iaitu daerah penyebutan. Gusi
berperanan dalam pengeluaran bunyi-bunyi seperti [ t ], [ d ], [ i ] dan sebagainya
dengan bantuan hujung lidah yang berfungsi membuat penyekatan.

Rongga
Rongga terbahagi kepada tiga bahagian, iaitu rongga hidung, rongga mulut dan rongga
tekak.Rongga merupakan bahagian lapang yang menjadi tempat lalunya udara yang
keluar dari paru-paru.Rongga tekak bermula daripada bahagian di sebelah atas selepas
pita suara sehinggalah ke bahagian anak tekak.Rongga mulut pula bermula dari ruang
hadapan belakang lidah membawa kepada ke bahagian bibir sebelah dalam.Sementara
rongga hidung bermula dari bahagian belakang anak tekak hinggalah ke hidung.
Rongga tekak dan rongga hidung boleh dibuka atau ditutup, bergantung kepada
keadaan sama ada anak tekak dan lelangit lembut dinaikkan ataupun diturunkan.
13

Rahang
Rahang tidaklah begitu memainkan peranan yang amat penting dalam proses
pengeluaran bunyi-bunyi bahasa. Walau bagaimanapun, kedudukannya lebih penting di
dalam pembunyian bunyi-bunyi vokal. Keadaan buka antara kedua rahang iaitu rahang
atas dan bawah berkeadaan sempit sewaktu membunyikan vokal-vokal [ i ] dan [ u ]
dan terbuka luas sewaktu membunyikan vokal [ a ] dan [ ɜ ]

6.0 Daerah Artikulasi
Daerah artikulasi merupakan tempat atau kedudukan organ yang terlibat dalam
menghasilkan

bunyi-bunyi

bahasa.Daerah

artikulasi

yang

berperanan

dalam

menghasilkan bunyi bahasa ialah, bibir, gigi, gusi, dan lelangit.Daerah artikulasi ini ada
yang boleh digerakkan seperti lelangit lembut yang boleh dinaikkan atau diturunkan dan
ada juga yang kedudukannya tetap seperti lelangit keras, gigi dan gusi.

Rajah 6.1 Daerah Artikulasi

14

Sebagai tambahan, daerah artikulasi juga turut dikenali sebagai kawasan tempat
sentuhan alat artikulasi semasa menghasilkan sesuatu bunyi.Pelbagai bunyi bahasa
dapat dihasilkan apabila daerah sebutan dan alat sebutan dimanipulasikan. Alat
artikulasi yang sama menghasilkan bunyi yang berlainan apabila menyentuh daerah
artikulasi yang berlainan. Penamaan bunyi-bunyi bahasa berdasarkan kepada cara
tertentu bunyi itu dihasilkan. Hal ini melibatkan alat dan daerah yang disentuh oleh alat
artikulasi tersebut.
Sebagai contoh, jika hujung lidah menyentuh bahagian belakang atas gusi dan
lelangit lembut pula menyentuh rongga belakang tekak, maka bunyi yang dihasilkan
adalah bunyi [ t ]. Bunyi ini dilabelkan sebagai letupan gusi tidak bersuara kerana udara
yang tersekat di belakang lidah dilepaskan secara serta-merta dengan tidak
menggetarkan pita suara.
Dalam hal ini, pita suara menentukan sama ada bunyi yang dihasilkan itu
diklasifikasikan sebagai bersuara ataupun sebaliknya. Jikalau pita suara bergetar, maka
bunyi yang dirujuk itu dikatakan bersuara.Sebaliknya, kija tidak bergetar maka bunyi
yang dihasilkan itu dinamakan tidak bersuara.
Selain itu, cara lain yang boleh dilakukan ialah meletakkan jari di dalam telinga.
Kemudian lafazkan bunyi bersuara, maka akan yang akan kedengaran nanti ialah bunyi
berdesir. Hal ini menunjukkan bahawa pita suara tersebut sedang bergetar.

15

7.0 Bunyi Bahasa
Asmah Hj. Omar (1986) mengatakan bahasa merupakan alat yang digunakan oleh
manusia untuk berhubung dengan manusia lain, yakni dengan menggunakan bunyibunyi yang dikeluarkan oleh alat-alat ujaran yang terdapat dalam tubuh manusia. Bunyibunyi itu tersusun menurut makna yang ada dalam sesuatu masyarakat pengguna
bahasa tertentu sehingga dapat melambangkan, bukan sahaja buah fikiran yang sudah
dan sedang dilahirkan tetapi juga yang akan dilahirkan.
Selain itu, bunyi bahasa merupakan gelombang-gelombang udara yang keluar daripada
kedua-dua belah paru-paru seterusnya melalui pita suara menuju ke rongga tekak dan
akhirnya keluar terus melalui rongga mulut atau rongga hidung.Ketika udara itu melalui
rongga tekak dan mulut, udara itu mungkin mengalami gangguan atau sekatan atau
juga mungkin tidak. Jadinya udara yang keluar itu akan mengenai bahagian gegendang
telinga dan akhirnya didengar sebagai bunyi. Bunyi-bunyi bahasa melayu dikelaskan
kepada tiga golongan iaitu vocal, konsonan dan diftong.
Tegasnya, bahasa merupakan satu sistem yang menghubungkan bunyi kepada makna.
Kita boleh katakan bahawa sesuatu bahasa itu terdiri daripada semua bunyi perkataan
dan ayat yang berhubungan antara satu sama lain. Apabila dikatakan seseorang itu
tahu bahasa bermakna dia tahu bunyi-bunyi bagi bahasa tersebut dan gabungan
peraturannya. Dengan kata lain, bahasa merupakan sistem berkomunikasi secara bunyi
yang diucapkan melalui alat-alat pertuturan dan pendengaran dan melaluinya terbitlah
symbol-simbol yang diproses dan diterima umum.
8.0 VOKAL
Vokal merupakan bunyi-bunyi bahasa yang bersuara yang ketika menghasilkannya,
udara dari paru-paru keluar berterusan menerusi rongga tekak dan rongga mulut tanpa
sebarang gangguan dan sekatan.Selain itu, bunyi-bunyi vokal mempunyai ciri-ciri
kelantangan dan kepanjangan. Dalam kata lain, bunyi itu dapat didengar dengan jelas
itu lebih panjang daripada bunyi-bunyi konsonan.

16

Terdapat enam jenis vokal dalam Bahasa Melayu;
Lambang Fonetik

Contoh Perkataan

[a]

ada, nangka, apa

[è]

elak, ela, semak

[i]

Pita, syiling, ikan

[e]

emak,emas ketul,

[o]

Otak, orang, obor

[u]

Hujan, ulat, paku

Bunyi Vokal
Bunyi vokal terhasil apabila udara keluar daripada rongga mulut apabila tidak
mengalami sekatan atau himpitan.Bunyi vokal juga dipengaruhi oleh pengaruh lidah,
keadaan rongga mulut dan bentuk bibir itu sendiri.

Rajah di atas menunjukkan kedudukan vocal di dalam Bahasa Melayu

17

Berdasarkan gambar rajah di atas, dapatlah digambarkan kedudukan lidah mengikut
bahagian-bahagiannya.Bahagian di sebelah kiri terdiri daripada bahagian hadapan
lidah, bahagian di sebelah kanan merupakan bahagian belakang lidah manakala
bahagian tengah merupakan bahagian tengah lidah.
Oleh hal yang demikian, jelaslah bahawa lidah merupakan alat artikulasi yang berfungsi
dalam penghasilan bunyi–bunyi vokal dan dalam pembahagian bunyi-bunyi vokal.
Kedudukan tinggi dan rendah lidah semasa menghasilkan bunyi-bunyi vokal
ditunjukkan seperti daam gambar rajah yang berikut;

Rajah di atas menunjukkan kedudukan lidah semasa menghasilkan bunyi-bunyi vokal.

18

Berdasarkan gambar rajah tersebut, menunjukkan bahawa lidah amat berfungsi dalam
pembahagian jenis-jenis bunyi vokal.Selain itu, kedudukan lidah juga mempunyai
hubungan dengan bunyi vokal yang dibunyikan.Bibir juga memainkan peranan yang
tersendiri dalam penghasilan bunyi vokal.
Menurut Abdul Hamid Mahmood (1996), keadaan bibir boleh berbentuk seperti
hampar, separuh hampar, bundar dan separuh bundar yang akan menghasilkan vokal
hampar, separuh hampar atau bundar dan separuh bundar. Keadaan bibir semasa
menghasilkan jenis-jenis vokal adalah seperti yang berikut;

Rajah di atas menunjukkan kedudukan bibir semasa menghasilkan bunyi-bunyi vokal.

19

Penghasilan Bunyi Vokal
Vokal Hadapan Sempit[ i ]
Untuk mengeluarkan bunyi vokal ini, hadapan lidah dinaikkan sehingga hamper
menyentuh lelangit keras.Sementara hujung lidah didekatkan pada gusi.Lelangit lembut
diangkat untuk menutup rongga hidung.Udara dari paru-paru melalui rongga mulut
sambil menggetarkan pita suara tanpa sekatan, halangan atau himpitan yang boleh
menyebabkan geseran kedengaran.Bibir berada dalam keadaan terhampar.Pita suara
dirapatkan supaya udara yang keluar dapat menggetarkan selaput udara.
Contoh :
[ itik ] [ ikan ] [ lari ] [ lihat ]

Vokal Hadapan Separuh Sempit [ e ]
Hadapan lidah dinaikkan tetapi lebih rendah dari bunyi vokal [ i ] tadi, iaitu kira-kira
1/3 daripada kedudukannya semasa menghasilkan vokal depan sempit dan lidah tidak
menyekat arus udara dari paru-paru. Bibir dihamparkan dan glottis dirapatkan.Lelangit
lembut dinaikkan.Udara ditekan keluar dari paru-paru dan pita suara bergetar.
Contoh :
[ elak ] [ekor ][ ekar ] [ segak ] [semak ]

20

Vokal Hadapan Separuh Luas [ɛ ]
Untuk menghasilkan vokal separuh luas, [ e ] hujung lidah diturunkan kira-kira 2/3
daripada kedudukan semasa menghasilkan vokal hadapan sempit dan udara tidak
menyekat arus udara dari paru-paru. Keadaan bibir dihamparkan dan glotis
diratakan.Lelangit lembut dinaikkan, udara ditekan keluar dari paru-paru dan pita suara
bergetar.Vokal ini hadir dalam beberapa dialek.
Contoh : [ bɛ lot ] [ bɛ lon ] [ gɛ lɛ k ]

Vokal Hadapan Luas [ a ]
Untuk mengeluarkan bunyi vokal hadapan luas, bahagian depan lidah diturunkan
serendah-rendahnya. Lelangit lembut berkeadaan terangkat rapat ke belakang tekak
dan menutup rongga hidung. Kedudukan alat pertuturan lain sama seperti
menghasilkan vokal [ i ] dan [ e ].
Contoh : [ apa ] [ pandai ] [ siapa ]

Vokal Belakang sempit [ u ]
Dihasilkan dengan menaikkan belakang lidah setinggi-tinggi yang mungkin.Tetapi tidak
menyekat arus udara dari paru-paru.Bibir berkeadaan bundar.Glotis dirapatkan dan
lelangit lembut dinaikkan.Udara ditekan keluar dari paru-paru dan pita suara bergetar.
Contoh :
[ ulat ] [ ubat ] [ udang ] [ ular ]

Vokal Belakang Separuh Sempit [ o ]
21

Dihasilkan dengan menurunkan belakang lidah 1/3 di antara tempat yang paling tinggi
dan tempat yang paling rendah.Lidah tidak menyekat arus udara dari paru-paru.Bibir
dibundarkan, glotis dirapatkan dan lelangit lembut dinaikkan.Udara ditekan keluar dari
paru-paru dan pita suara bergetar.
Contoh :
[ obor ] [ solo ] [ orang ] [ ombak ]

Vokal Belakang Separuh Luas [ Ɔ ]
Dihasilkan apabila belakang lidah diturunkan 1/3 daripada kedudukan separuh sempit
dan bentuk bibir turut dibundarkan.Lidah tidak menyekat arus udara dari paruparu.Glotis dirapatkan dan lelangit lembut dinaikkan.Udara ditekan keluar dari paruparu dan pita suara bergetar. Vokal ini hadir dalam dialek-dialek dan bahasa baku
merupakan kelainan bagi vokal [ o ]. Misalnya [ oleh ]. Vokal ini tidak terdapat dalam
bahasa melayu.

Vokal Tengah Pendek [ ǝ ]
Bahagian tengah lidah dinaikkan kea rah pertemuan antara lelangit keras dan lelangit
lembut. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup rongga hidung, pita
suara dirapatkan supaya semasa udara keluar melaluinya, pita suara akan bergetar.
Contoh : [ ǝ mpat ] [ kǝ nduri ] [ pǝ rahu ] [ tǝ mpat ]

Vokal Tengah Panjang

22

Vokal ini hamper-hampir sama dengan vokal tengah pendek tetapi vokal ini lebih
rendah dan dari segi bunyinya lebih tegas dan panjang. Cara membunyikannya ialah,
tengah lidah dinaikkan, lebih tinggi dari keadaan semasa menghasilkan vokal separuh
sempit, lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup rongga hidung, pita
suara dirapatkkan supaya bunyi yang keluar itu bersuara.Umumnya vokal ini hanya
terdapat pada akhir pekataan.
Contohnya : [ dia ] [ kereta ] [ manja ]

9.0 KONSONAN
Konsonan atau secara tradisional dinamakan huruf mati ialah huruf-huruf selain
vokal.Bunyi-bunyi konsonan mungkin bersuara dan mungkin tidak.Konsonan ialah bunyi
selain vokal.Konsonan terhasil apabila terdapat gangguan atau halangan oleh alat
artikulasi terhadap udara dari peparu. Konsonan terdiri daripada:
a) Konsonan bersuara– Konsonan yang terhasil apabila tekanan udara yang
keluar dari paru-paru dan menggetarkan pita suara.
b) Konsonan tidak bersuara – merupakan konsonan yang terhasil apabila udara
dari paru-paru tidak menggetarkan pita suara.
Dalam Bahasa Melayu, konsonan terbahagi kepada dua, iaitu; konsonan aslidan
konsonan pinjaman.Konsonan asli Bahasa Melayumerupakan konsonan yang sedia
ada dan diguna oleh penutur Bahasa Melayu tanpa sebarang perlakuan adaptasi oleh
penutur.Manakala, konsonan pinjaman adalah sebaliknya.Penghasilan bunyi konsonan
tersebut melibatkan alat artikulasi seperti dua bibir, gusi, lelangit keras, lelangit lembut,
pita suara, glotis dan rongga hidung. Oleh itu,yang berikut merupakan beberapa jenis
konsonan melayu asli dan konsonan melayu pinjaman;

23

I.

KONSONAN MELAYU ASLI

[p]

Konsonan letupan dua bibir tidak
bersuara

[b]

Konsonan letupan dua bibir bersuara

[t]

Konsonan letupan gusi tidak bersuara

[d]

Konsonan letupan gusi bersuara

[k]

Konsonan letupan lelangit lembut tidak
bersuara

[g]

Konsonan letupan lelangit lembut
bersuara

[?]
[w]

Separuh vokal dua bibir bersuara

[m]

Konsonan sengau dua bibir bersuara

[s]

Konsonan geseran gusi tidak bersuara

[r]

Konsonan getaran gusi bersuara

[n]

Konsonan sengau gusi bersuara

[i]

II.

Hentian glotis

Separuh vokal lelangit keras bersuara

KONSONAN MELAYU PINJAMAN

[f]

Konsonan geseran bibir gigi tidak
bersuara

[z]

Konsonan geseran gusi bersuara

[v]

Konsonan geseran bibir gigi bersuara

[x]

Konsonan geseran lelangit lembut tidak
bersuara

[Š]

Konsonan geseran gusi lelangit keras
tidak bersuara

10.0 DIFTONG

24

Diftong berasal daripada perkataan phtongyang terdapat dalam Bahasa Yunani yang
bermakna suara atau disuarakan.Daripada makna tersebut, terhasillah dipthtong yang
bermaksud dua vokal atau dua bunyi yang hanya menduduki satu suku kata. Dalam
Bahasa Melayu, dipthtongdisebut sebagai diftong.
Menurut Arbak Othman (1986), diftong bermaksud rentetan dua vokal yang mempunyai
satu puncak kelantangan yang tatkala menghasilkannya tidak ada hentian sebentar
atau ‘hiatus’ yang memisahkan kedua-dua vokal binaannya. Oleh sebab sifatnya yang
dicirikan oleh satu puncak kelantangan, maka diftong adalah silabis.
Bunyi diftong melibatkan dua deretan vokal yang hadir secara serentak.Bunyi diftong
adalah terhasil apabia bunyi vokal yang hadir selepas bunyi vokal yang satu lagi
menggeluncur kea rah vokal di mana pada mula-mulanya hadir tanpa menampakkan
sebarang puncak kelantangan.
Keadaan semasa ketiadaan puncak kelantangan tatkala proses penghasilan bunyi
diftong menjadikan bunyi tersebut sebagai satu suka kata sahaja semata-mata. Diftong
hendaklah dibezakan daripada vokal rangkap, yakni yang merupakan urutan dua vokal
penuh yang mempunyai dua puncak kelantangan dan mempunyai dua suku kata.
Contoh vokal rangkap terdapat pada kata daulat.Vokal a dan u pada kata tersebut ialah
merupakan dua vokal penuh dan kata tersebut terdiri daripada dua suku kata, iaitu dau
dan lat. Terdapat tiga diftong dalam Bahasa Melayu iaitu /ai/, /oi/, dan /au/. Bunyi /u/
akan mengeluncur ke bunyi /a/ dan bunyi /u/tersebut akan

hilang puncak

kelantangannya. Sama juga dengan /i/ iaitu pada diftong /oi/ dan juga /u/ pada diftong
/au/. Lambing [ ˆ ] dapatlah digunakan untuk menggambarkan sesuatu diftong.

25


Rajah 10.0 di atas menunjukkan kedudukan diftong dalam Bahasa Melayu

11.0 FONEM
Fonem ialah unit bahasa terkecil yang berfungsi dan boleh dipenggal-penggalkan. Hal
ini bersesuaian dengan sifat fonem yang memang boleh diasing-asingkan antara satu
sama lain. Di samping itu, fonem juga merupakan satu unit ujaran yang bermakna, atau
perkataan, terdiri daripada empat unit bunyi, iaitu m, a, l, u. unit-unit bunyi ini dipanggil
fonem, iaitu unit terkecil yang berfungsi. Jika m diganti dengan p, maka malu akan
bertukar menjadi palu.Lantaran itu, p dan m merupakan unit terkecil yang berfungsi,
kerana unit itu membezakan maksud ujaran.

12.0 ALOFON
Fonem terdiri daripada anggota fonem yang dipanggil alofon.Misalnya, fonem m dalam
palu, lupa dan luap.Bunyi p dalam palu dan lupa diujarkan sebagai letupan bibir yang
sempurna.Tetapi dalam luap, bunyi p diujarkan sebagai letupan bibir yang tidak
sempurna, yakni tidak diletupkan.Dengan itu, daripada ketiga-tiga contoh kata di atas,
fonem p mempunyai dua alofon.

26

13.0 SUKU KATA
Suku kata ialah bahagian perkataan yang berasaskan kehadiran vokal.Suku kata
ditandai oleh suatu vokal dan wujud sebagai satu vokal atau bersama-sama dengan
konsonan.Dalam Bahasa Melayu terdapat sebelas pola suku kata.Suku kata yang
berakhir dengan vokal dikenali sebagai suku kata terbuka. Suku kata lain selain vokal
dikenali sebagai suku kata tertutup kerana diakhiri dengan konsonan.

Kata tunggal satu suku kata
Suku Kata

Contoh

KV

Su

VK

Am

KKVK

Draf

Kata tunggal dua suku kata
Suku Kata

Contoh

V + KV

Ibu

V + VK

Air

V + KVK

Emas

VK + KV

Anda

VK + KVK

Untuk

KV +KVK

Dekat

27

Kata tunggal tiga suku kata
Suku Kata

Contoh

KV +V + KV

Biasa

KV + V + KV

Kaedah

V + KV + V

Usia

KV + KV +VK

Maruah

KV + KVK + KVK

Kumandang

Kata tunggal empat suku kata
Suku Kata

Contoh

KV + KV + KV + KV

Panaroma

KV + KV + KV + KVK

Masyarakat

KVK + KV + V + KV

Sentiasa

Kata tunggal lima suku kata
Suku Kata

Contoh

V +KV + KVK + KV + KV

Universiti

28

14.0 SIMBOL FONETIK DALAM BAHASA MELAYU
Huruf vokal
Dalam Bahasa Melayu ada enam fonem atau bunyi vokal yang standard.Huruf-huruf
yang melambangkan fonem-fonem tersebut ialah a, e, i, o, u seperti yang tedapat
dalam rajah di bawah.

Huruf

Simbol

Awalan

Pertengahan

Akhiran

a

[a]

[ api ]

[ badi ]

[ rupa ]

e

[e]

[ enak ]

[ petah ]

[ tauge ]

[ǝ ]

[ ǝ mak ]

[ sǝ mat ]

[ patriotismǝ ]

i

[i]

[ ikan ]

[ simpan ]

[ kuli ]

o

[o]

[ obor ]

[ kuota ]

[ tomato ]

u

[u]

[ ulat ]

[ tunas ]

[ paku ]

Huruf Konsonan
Dalam Bahasa Melayu ada Sembilan belas fonem atau bunyi konsonan standard.
Fonem-fonem tersebut ialah; b, c, d, g, gh, h, j, k, l, m, n, ng, p, r, s, t, w, dan y. Hal ini
seperti yang ditunjukkan dalam rajah di bawah.
Huruf

Simbol

Awalan

Pertengahan

Akhiran

b

[b]

[ batuk ]

[ lambat ]

[ kelab ]

c

[c]

[ campak ]

[ benci ]

[ mac ]

d

[d]

[ dayang ]

[ baldi ]

[ abad ]

g

[g]

[ gagal ]

[ ligat ]

[ monolog ]

h

[h]

[ hapus ]

[ saham ]

[ sahih ]

j

[ǰ ]

[ ǰ alan ]

[ manǰ a ]

[ koleǰ ]

k

[?]

[ ?ami ]

[ pa?sa ]

[ kata? ]

l

[l]

[ lekas ]

[ alas ]

[ kesal ]
29

m

[m]

[ maka ]

[ kami ]

[ diam ]

n

[n]

[ nangka ]

[ anak ]

[ daun ]

ng

[ŋ]

[ ŋilu ]

[ aŋin ]

[ pulaŋ ]

ny

[ɲ ]

[ ɲ aɲ i ]

[ haɲ a ]

[ ɲ aɲ uk ]

p

[p]

[ perang ]

[ apa ]

[ siap ]

r

[r]

[ rumah ]

[ bara ]

[ tegar ]

s

[s]

[ siap ]

[ susah ]

[ panas ]

t

[t]

[ tiang ]

[ atap ]

[ sakit ]

w

[w]

[ wanita ]

[ hawa ]

[ straw ]

y

[j]

[jang]

[pajung]

-

Huruf

Simbol

Awalan

Pertengahan

Akhiran

f

[f]

[ feri ]

[ safari ]

[ tawaf ]

v

[v]

[ van ]

[ universiti ]

-

th

[θ]

[ θelasa ]

[ peθan ]

[ wariθ ]

kh

[x]

[ xamis ]

[ axir ]

[ tarix ]

z

[z]

[ zaman ]

[ azimat ]

[ lafaz ]

dh

[ð]

[ ðif ]

-

-

sy

[ʃ ]

[ ʃ arikat ]

[ maʃ arakat ]

-

Huruf

Simbol

Awalan

Pertengahan

Akhiran

ai

[ ai ]

[ aising ]

[ ghairah ]

[ pandai ]

au

[ au ]

[ aurat ]

[ saudara ]

[ harimau ]

oi

[ oi ]

[ oidium ]

[ boikot ]

[ amboi ]

Konsonan Pinjaman

Huruf Diftong

30

15.0 TEKS BACAAN
LANGKAH-LANGKAH MEMARTABATKAN BAHASA MELAYU

'Bahasa

jiwa

bangsa',

itulah

frasa

yang

paling

sesuai

untuk

melambangkan signifikan sesuatu bahasa kepada bangsa-bangsa di Malaysia.Pelbagai
polemik telah dibangkitkan sejak akhir-akhir ini bagi membicarakan identiti Bahasa
Malaysia sebagai bahasa kebangsaan bagi sebuah rumpun bernama Malaysia.Bahasa
Malaysia telah diadaptasikan daripada frasa asal 'Bahasa Melayu' yang disifatkan
berjiwa perkauman sekaligus tidak relevan dengan gagasan 1 Malaysia.Namun begitu,
apakah inisiatif yang perlu dilaksanakan demi memartabatkan Bahasa Malaysia dalam
kalangan masyarakat?

Langkah-langkah yang patut diambil termasuklah menggesa semua urus rasmi
dan surat-menyurat di semua jabatan kerajaan diimplimentasikan dalam bahasa
ibunda.Mutakhir ini, jabatan-jabatan kerajaan lebih gemar memilih Bahasa Inggeris
yang dianggap berdarjat tinggi berbanding Bahasa Malaysia untuk digunakan dalam
urusan syarikat mereka.Sifat nafsi yang menggunung dalam jiwa mereka wajar
diibaratkan seperti kacang lupakan kulit kerana mereka persis mengenepikan sebuah
bahasa yang telah mendewasakan pemikiran mereka.Oleh itu, pihak-pihak ini haruslah
menjaga martabat Bahasa Malaysia supaya tidak hilang ditelan zaman.

Selain itu, idea Pengajaran dan Pembelajaran Sains dan Matematik dalam
Bahasa Inggeris (PPSMI) juga harus dilupuskan. Sifat dominan bahasa Inggeris dalam
kehidupan kita tidak harus dinafikan, tetapi langkah ini dilihat berpotensi memadamkan
kegemilangan Bahasa Malaysia di peringkat lokal.Jika teras pentarbiahan turut
dilaksanakan dalam bahasa asing, tidak mustahil pada satu era nanti, generasi akan
datang tidak mengenali lagi perkataan apakah itu 'melayu'?.

31


Sementelahan pula, kewujudan Sekolah Jenis Kebangsaan (SJK) Cina dan
Tamil juga tidak harus dikerling enteng berikutan perkara tersebut berkemampuan
memperkasakan Bahasa Cina dan Bahasa Tamil lantas menjatuhkan darjat bahasa
ibunda di sekolah-sekolah berkenaan. Jika dilihat dari perspektif berbeza, hal ini dapat
menimbulkan nafsi perkauman bahkan tidak sejajar dengan penerapan 1 Malaysia
dalam kalangan masyarakat.Maka, polemik ini mungkin tidak dapat mencapai
objektif kemenjadian bahasa sebagai agen perpaduan yang utuh bagi semua rakyat di
negara ini.Tuntasnya, pihak-pihak yang berwajib seperti Dewan Bahasa dan Pustaka
(DBP) harus berfikir secara kreatif dan kritis demi menaikkan imej bahasa ibunda
secara holistik.

Di samping itu, bagi mengukuhkan kedudukan Bahasa Malaysia dalam sanubari
rakyat rencamangolongan, DBP harus melaksanakan pelbagai aktiviti yang menggapai
minat umum terhadap keindahan Bahasa Malaysia. Aktiviti seperti Sayembara Pidato
Antarabangsa anjuran Kementerian Kebudayaan, Kesenian, Warisan dan Pelancongan
dengan usahasama Radio Televisyen Malaysia (RTM) baru-baru ini dilihat sebagai
anjakan paradigma yang berpotensi memperkenalkan bahasa kebangsaan di peringkat
antarabangsa.

Mendepani arus globalisasi kini, pelbagai perubahan serta modifikasi yang sudah
dilaksanakan terhadap Bahasa Malaysia asal sehingga terbentuk bahasa rojak.Lihat
sahaja di kiri dan kanan jalan raya serta di bangunan-bangunan pencakar langit,
banyak papan tanda memaparkan penggunaan bahasa rojak.Perkara ini tidak patut
dibiarkan berlarutan kerana keupayaannya untuk mencemarkan bahasa adalah tinggi.
Pihak Berkuasa Tempatan (PBT) tidak harus berpeluk tubuh dan mendiamkan diri,
sebaliknya perlu mengambil tindakan undang-undang bagi menyedarkan pihak
berkenaan bahawa Bahasa Malaysia bukanlah sebuahwadah mainan komersial.Oleh
itu, 'pidana bahasa' ini perlu dibejat bagi mewujudkan rakyat kontemporariyang
berpegang

teguh

dengan

bahasa

ibunda.

32

Konklusinya,

semua

pihak

haruslah

menggembleng

tenaga

untuk meledakkan darjat Bahasa Malaysia sebagai bahasa rasmi dalam semua urusan
harian, selain status utamanya sebagai bahasa kebangsaan.Janganlah kita menjadi
manusia yang khusyuk menyelami sungai pemodenan dengan mementingkan bahasa
asing sebaliknya menidakkan kebolehan Bahasa Malaysia untuk membawa kita ke
mata dunia.Pepatah Melayu ada disebut, 'yang kurik itu kendi, yang merah itu saga,
yang baik itu budi, yang indah itu bahasa'.Oleh hal yang demikian, marilah kita berpijak
di bumi yang nyata dengan menjaga bahasa kebangsaan supaya kekal nirmala dan 'tak
lapuk dek hujan, tak lekang dek panas'.

Analisis Fonem Segmental
Ejaan

Sebutan

Langkah

[ laŋ.kah ]

langkah

[ laŋ.kah ]

memartabatkan

[ mǝ .mar.ta.bat.kan ]

bahasa

[ ba.ha.sa]

melayu

[ me.la.ju ]

bahasa

[ ba.ha.sa]

jiwa

[ ǰ i. wa. ]

bangsa

[ baŋ.sa ]

itulah

[ itu. lah ]

frasa

[ frasa ]

yang

[jaŋ]

paling

[ pa. liŋ ]

sesuai

[ sǝ .su.ai ]

untuk

[ un.tu? ]

melambangkan

[ mǝ .lam.baŋkan ]

signifikan

[ sig.ni.fi.kan ]

sesuatu

[ sǝ .su.wa.tu ]

bahasa

[ ba.ha.sa]
33

kepada

[ kǝ .pa.da ]

bangsa

[ baŋ.sa ]

bangsa

[ baŋ.sa ]

di

[ di ]

Malaysia

[ ma.laj.sia ]

pelbagai

[ pǝ l.ba.gai ]

polemik

[ po.le.mi? ]

telah

[ tǝ .lah ]

di

[ di ]

bangkitkan

[ baŋ.kit.kan ]

sejak

[ sǝ .jak ]

akhir

[ axir ]

akhir

[ axir ]

ini

[ ini ]

bagi

[ ba.gi ]

membicarakan

[ mǝ m.bi.ca.ra.kan ]

identiti

[ i.dǝ n.ti.ti ]

bahasa

[ ba.ha.sa]

Malaysia

[ ma.laj.sia ]

sebagai

[ sǝ .ba.gai ]

bahasa

[ ba.ha.sa]

kebangsaan

[ kǝ .baŋ.sa.an ]

bagi

[ ba.gi ]

sebuah

[ sǝ .bu.ah ]

rumpun

[ rum. pun ]

bernama

[ bǝ r.na.ma ]

Malaysia

[ ma.laj.sia ]

bahasa

[ ba.ha.sa]

Malaysia

[ ma.laj.sia ]

telah

[ tǝ .lah ]
34

diadaptasikan

[ di.a.dap.ta.si.kan ]

daripada

[ da.ri.pa.da ]

frasa

[ frasa ]

asal

[ a.sal ]

bahasa

[ ba.ha.sa]

melayu

[ mǝ .la.ju ]

yang

[ jaŋ ]

disifatkan

[ di.si.fat.kan ]

berjiwa

[ ber.ǰ i.wa ]

perkauman

[ pǝ r.kau.man ]

sekaligus

[ sǝ .ka.li.gus ]

tidak

[ ti.da? ]

relevan

[ re.le.van ]

dengan

[ dǝ ŋan ]

gagasan

[ ga.ga.san ]

1 malaysia

[ 1 ma.laj.sia ]

namun

[ na.mun ]

begitu

[ bǝ .gi.tu ]

apakah

[ a.pa.kah ]

inisiatif

[ i.ni.si.a.tif ]

yang

[jaŋ]

perlu

[ per.lu ]

dilaksanakan

[ di.la?.sa.na.kan ]

demi

[ dǝ .mi ]

memartabatkan

[ mǝ .mar.ta.bat.kan ]

bahasa

[ ba.ha.sa]

Malaysia

[ ma.laj.sia ]

dalam

[ da.lam ]

kalangan

[ka.laŋ.an ]

masyarakat

[ ma.ʃ a.ra.kat ]
35

Langkah

[ laŋ.kah ]

langkah

[ laŋ.kah ]

yang

[jaŋ]

patut

[ pa.tut ]

diambil

[ di.am.bil ]

termasuklah

[ tǝ r.ma.suk.lah ]

menggesa

[ mǝ ŋ.ge.sa ]

semua

[ sǝ .mu.a ]

urus

[ u.rus ]

rasmi

[ ras.mi ]

dan

[ dan ]

surat

[ su.rat ]

menyurat

[ mǝ .ɲ u.rat ]

di

[ di ]

semua

[ sǝ .mu.a ]

jabatan

[ ja.ba.tan ]

kerajaan

[ kǝ .ra.ja?.an ]

diimplimentasikan

[ di.im.pli.mǝ n.ta.si.kan ]

dalam

[ da.lam ]

bahasa

[ ba.ha.sa]

ibunda

[ i.bun.da ]

Mutakhir

[ mu.ta?.hir ]

ini

[i.ni]

jabatan

[ ja.ba.tan ]

jabatan

[ ja.ba.tan ]

kerajaan

[ kǝ .ra.ja?.an ]

lebih

[ lǝ .bih ]

gemar

[ gǝ .mar ]

memilih

[ mǝ .mi.lih ]

bahasa

[ ba.ha.sa]
36

inggeris

[ iŋ.gǝ .ris ]

yang

[jaŋ]

dianggap

[ di.aŋ.gap ]

berdarjat

[ bǝ r.dar.jat ]

tinggi

[ tiŋgi ]

berbanding

[ ber.ban.diŋ ]

bahasa

[ ba.ha.sa]

Malaysia

[ ma.laj.sia ]

untuk

[ un.tu? ]

digunakan

[ di.gu.na.kan ]

dalam

[ da.lam ]

urusan

[ u.ru.san ]

syarikat

[ ʃ a.ri.kat ]

mereka

[ mǝ .re.ka ]

sifat

[ si.fat ]

nafsi

[ naf.si ]

yang

[jaŋ]

menggunung

[ mǝ ŋ.gu.nuŋ ]

dalam

[ da.lam ]

jiwa

[ ĵi.wa ]

mereka

[ mǝ .re.ka ]

wajar

[ wa.jar ]

diibaratkan

[ di.i.ba.rat.kan ]

seperti

[ sǝ .pǝ r.ti ]

kacang

[ ka.caŋ ]

lupakan

[ lu.pa.kan ]

kulit

[ ku.lit ]

kerana

[ kǝ .ra.na ]

mereka

[ mǝ .re.ka ]

persis

[ pǝ r.sis ]
37

mengenepikan

[ mǝ .ŋǝ .nǝ .pi.kan ]

sebuah

[ sǝ .bu.ah ]

bahasa

[ ba.ha.sa]

yang

[jaŋ]

telah

[ tǝ .lah ]

mendewasakan

[ mǝ n.de.wa.sa.kan ]

pemikiran

[ pǝ .mi.ki.ran ]

mereka

[ mǝ .re.ka ]

oleh

[ o.leh ]

itu

[ i.tu ]

pihak

[ pi.ha? ]

pihak

[pi.ha? ]

ini

[ i.ni ]

haruslah

[ ha.rus.lah ]

menjaga

[ mǝ n.ja.ga ]

martabat

[ mar.ta.bat ]

bahasa

[ ba.ha.sa]

Malaysia

[ ma.laj.sia ]

supaya

[ su.pa.ja ]

tidak

[ ti.da? ]

hilang

[ hi.laŋ ]

ditelan

[ di.tǝ .lan ]

zaman

[ za.man ]

selain

[ sǝ .la.in ]

itu

[ i.tu ]

idea

[ i.de.a ]

pengajaran

[ pǝ .ŋa.ja.ran ]

dan

[ dan ]

pembelajaran

[ pǝ m.bǝ .la.ja.ran ]

sains

[ sa.ins ]
38

dan

[ dan ]

matematik

[ ma.tǝ .ma.tik ]

dalam

[ da.lam ]

bahasa

[ ba.ha.sa]

inggeris

[ iŋ.ge.ris ]

juga

[ ju.ga ]

harus

[ ha.rus ]

dilupuskan

[ di.lu.pus.kan ]

sifat

[ si.fat ]

dominan

[ do.mi.nan ]

bahasa

[ ba.ha.sa]

inggeris

[ iŋ.gǝ .ris ]

dalam

[ da.lam ]

kehidupan

[ kǝ .hi.du.pan ]

kita

[ ki.ta ]

tidak

[ ti.da? ]

harus

[ ha.rus ]

dinafikan

[ di.na.fi.kan ]

tetapi

[ tǝ .ta.pi ]

langkah

[ laŋ.kah ]

ini

[ i.ni ]

berpotensi

[ bǝ r.po.ten.si ]

memadamkan

[ mǝ .ma.dam.kan ]

kegemilangan

[ kǝ .gǝ .mi.lan.gan ]

bahasa

[ ba.ha.sa]

Malaysia

[ ma.laj.sia ]

di

[ di ]

peringkat

[ pǝ .riŋ.kat ]

lokal

[ lo.kal ]

jika

[ ji.ka ]
39

teras

[ tǝ .ras ]

pentarbiahan

[ pǝ n.tar.bia.han ]

turut

[ tu.rut ]

dilaksanakan

[ di.la?.sa.na.kan ]

dalam

[ da.lam ]

bahasa

[ ba.ha.sa]

asing

[ a.siŋ ]

tidak

[ ti.da? ]

mustahil

[ mus.ta.hil ]

pada

[ pa.da ]

satu

[ sa.tu ]

era

[ e.ra ]

nanti

[ nan.ti ]

generasi

[ gǝ .nǝ .ra.si ]

akan

[ a.kan ]

datang

[ da.taŋ ]

tidak

[ ti.da? ]

mengenali

[ mǝ .ŋe.na.li ]

lagi

[ la.gi ]

perkataan

[ pǝ r.ka.ta.an ]

apakah

[ a.pa.kah ]

itu

[ i.tu ]

melayu

[ me.la.ju ]

40

Transkripsi Teks
[ Laŋkah-laŋkah mǝ martabatkan Bahasa Melaju ]
[ ‘Bahasa ǰ iwa baŋsa’/ itulah frasa jaŋ paliŋ sǝ suai untu? Mǝ lambaŋkan
signifikan sǝ suwatu bahasa kǝ pada baŋsa-baŋsa di malajsia// Pǝ lbagai polemi? tǝ lah
di baŋkitkan sǝ jak axir-axir ini bagi mǝ mbicarakan idǝ ntiti bahasa malajsia sǝ bagai
bahasa kǝ baŋsaan bagi sǝ buah rumpun bǝ rnama malajsia bahasa Malajsia tǝ lah
diadaptasikan daripada frasa asal bahasa mǝ laju jaŋ disifatkan berǰ iwa pǝ rkauman
sǝ kaligus tida? relevan dǝ ŋan gagasan 1 malajsia// Namun bǝ gitu/ apakah inisiatif jaŋ
perlu dila?sanakan dǝ mi mǝ martabatkan bahasa Malajsia dalam kalaŋan maʃ arakat ?
]
[Laŋkah-laŋkah jaŋ patut diambil tǝ rmasuklah mǝ ŋgesa sǝ mua urus rasmi dan
surat mǝ ɲ urat di sǝ mua jabatan keraja?an diimplimǝ ntasikan dalam bahasa ibunda//
Muta?hir ini/ jabatan-jabatan keraja?an/ lǝ bih gǝ mar mǝ milih bahasa Iŋgǝ ris jaŋ
diaŋgap bǝ rdarjat tiŋgi berbandiŋ bahasa Malajsia untu? digunakan dalam urusan
ʃ arikat mǝ reka// Sifat nafsi jaŋ mǝ ŋgunuŋ dalam ǰ iwa mǝ reka wajar diibaratkan
sǝ pǝ rti kacaŋ lupakan kulit kǝ rana mǝ reka pǝ rsis mǝ ŋǝ nǝ pikan sǝ buah bahasa jaŋ
tǝ lah mǝ ndewasakan pǝ mikiran mǝ reka// Oleh itu/ piha?-piha? ini haruslah mǝ njaga
martabat bahasa Malajsia supaja tida? hilaŋ ditǝ lan zaman//]
[ Sǝ lain itu/ idea pǝ ŋajaran dan pǝ mbǝ lajaran sains dan matǝ matik dalam
bahasa Iŋgǝ ris juga harus dilupuskan sifat dominan bahasa Iŋgǝ ris dalam kǝ hidupan
kita tida? harus dinafikan/tǝ tapi laŋkah ini bǝ rpotensi mǝ madamkan kǝ gǝ milangan
bahasa Malajsia di pǝ riŋkat lokal jika tǝ ras pǝ ntarbiahan turut dila?sanakan dalam
bahasa asiŋ tida? mustahil pada satu era nanti gǝ nǝ rasi akan dataŋ tida? mǝ ŋenali
lagi pǝ rkataan apakah itu ‘melaju’ ? ]
[ Sǝ mǝ ntǝ lahan pula/ kǝ wujudan Sǝ kolah Jǝ nis Kǝ baŋsaan (SJK) Cina dan
Tamil juga tida? harus dikerliŋ enteŋ berikutan pǝ rkara tersebut bǝ rkǝ mampuan
mǝ mpǝ rkasakan Bahasa Cina dan Bahasa Tamil lantas mǝ njatuhkan darjat bahasa
ibunda di sǝ kolah-sǝ kolah bǝ rkena?an// Jika dilihat dari pǝ rspektif bǝ rbeza/ hal ini
dapat mǝ nimbulkan nafsi pǝ rkauman bahkan tida? sǝ jajar dǝ ngan pǝ nǝ rapan 1
41

Malajsia dalam kalaŋan maʃ arakat// Maka/ polemik ini muŋkin tida? dapat mǝ ncapai
objektif kǝ mǝ njadian bahasa sǝ bagai agen pǝ rpaduan jaŋ utuh bagi sǝ mua rakyat di
nǝ gara ini// Tuntasɲ a/ piha?-piha?jaŋbǝ rwajib sǝ pǝ rti Dewan Bahasa dan Pustaka
(DBP) harus bǝ rfikir secara kreatif dan kritis dǝ mi mǝ naikkan imej bahasa ibunda
secara holisti?//]
[ Di sampiŋ itu/ bagi meɲ ukuhkan kedudukan Bahasa Malajsia dalam sanubari
ra?jat/ DBP harus mǝ laksanakan pelbagai aktiviti jaŋ meŋgapai minat umum terhadap
kǝ indahan Bahasa Malajsia// Aktiviti sǝ pǝ rti Sajǝ mbara Pidato Antarabaŋsa anjuran
Kǝ mǝ ntǝ rian Kǝ budayaan/ Kǝ sǝ nian/ Warisan dan Pǝ lancongan deŋan usahasama
Radio Televiʃ en Malajsia (RTM) baru-baru ini dilihat sǝ bagai anjakan paradigma
jaŋbǝ rpotensi mǝ mpǝ rkenalkan bahasa kebaŋsaan di pǝ ringkat antarabaŋsa// ]
[ Mǝ ndǝ pani arus globalisasi kini/ pǝ lbagai pǝ rubahan sǝ rta modifikasi
jaŋsudah dilaksanakan tǝ rhadap Bahasa Malajsia asal sǝ hiŋga tǝ rbentuk bahasa
rojak// Lihat sahaja di kiri dan kanan jalan raya sǝ rta di baŋunan-baŋunan pǝ ncakar
laŋit/ baɲ ak papan tanda mǝ maparkan peŋgunaan bahasa rojak// Perkara ini tidak
patut dibiarkan bǝ rlarutan kerana keupayaanɲ a untuk mencemarkan bahasa adalah
tiŋgi//Pihak Bǝ rkuasa Tǝ mpatan (PBT) tidak harus berpǝ luk tubuh dan mendiamkan
diri/ sǝ balikɲ a perlu meŋambil tindakan undaŋ-undaŋ bagi mǝ nyǝ darkan pihak
bǝ rkǝ naan bahawa Bahasa Malajsia bukanlah sǝ buahwadah mainan komǝ rsial// Oleh
itu/ 'Pidana Bahasa' ini pǝ rlu dibejat bagi mǝ wujudkan rakyat kontemporarijaŋ
bǝ rpǝ gaŋ tguh dengan bahasa ibunda//]
[

Konklusiɲ a/

sǝ mua

piha?

haruslah

mǝ ŋgembleŋ

tǝ naga

untu?

mǝ lǝ da?kan darjat Bahasa Malajsia sǝ bagai bahasa rasmi dalam sǝ mua urusan
harian/ sǝ lain status utamaɲ a sǝ bagai bahasa kebaŋsaan// Jaŋanlah kita mǝ njadi
manusia jaŋ xusyuk mǝ ɲ ǝ lami sungai pǝ modenan deŋan mǝ mǝ ntiŋkan bahasa asiŋ/
sǝ balikɲ a mǝ nida?kan kǝ bolehan Bahasa Malajsia untu? mǝ mbawa kita kǝ mata
dunia// Pǝ patah Melaju ada disǝ but/ ' jaŋkurik itu kendi/jaŋ merah itu saga/jaŋbaik itu
budi/jaŋ indah itu bahasa'// Oleh hal jaŋ dǝ mikian/ marilah kita berpijak di bumi jaŋɲ ata
deŋan menjaga bahasa kebaŋsaan supaya kekal nirmala dan 'tak lapuk dek hujan/ tak
lekaŋ dek panas'// ]

42


16.0 REFLEKSI
Melalui kerja kursus ini dapatlah saya simpulkan bahawa terdapat banyak maklumat
yang baharu saya pelajari.Hal ini demikian kerana.Dalam Bahasa Melayu terdapat
bidang yang mengkaji tentang bunyi yang bermakna yang dipertuturkan oleh
manusia.Fonetik dan fonologi merupakan dua perkara yang berbeza.Fonetik berkaitan
dengan penyebutan kata serta lambing-lambang yang menunjukkan sebutannya.
Manakala fonologi pula mengkaji sistem bunyi bahasa pada aras yang lebih tinggi
daripada fonetik, iaitu cara bunyi-bunyi bahasa dihasilkan dan dideskripsikan serta cara
bunyi-bunyi tersebut berhubung antara satu sama lain. Pada waktu yang sama, fonologi
terbahagi kepada dua bahagian iaitu fonemik dan fonetik.
Di samping itu, saya juga telah mempelajari bahawa kajian fonetik dan fonologi ini
melibatkan organ pertuturan manusia secara langsung.Organ tutur manusia ini disebut
sebagai alat artikulasi atau pun artikulator.Terdapat banyak alat artikulasi manusia dan
setiap satunya mempunyai kedudukan serta pelbagai fungsi yang berbeza dalam
menghasilkan bunyi-bunyi bahasa.
Pada waktu yang sama juga, saya telah mengetahui bagaimana penghasilan
sebuah vokal, konsonan dan diftong. Setelah mengkaji, vokal merupakan bunyi
bersuara kerana tidak ada halangan semasa udara keluar daripada peparu.Lidah dan
bibir turut memainkan peranan yang amat besar dalam penghasilan bunyi
vokal.Manakala konsonan mempunyai bunyi yang bersuara dan tidak bersuara. Hal ini
demikian kerana, bunyi konsonan terhasil daripada gangguan atau halangan semasa
udara keluar dari paru-paru dan dua bibir , gusi, lelangit keras, lelangit lembut, pita
suara, glotis, dan rongga hidung memainkan peranan yang sangat penting dalam
penghasilan bunyi konsonan.
Selain itu, saya turut juga mempelajari apakah itu sebenarnya diftong?Diftong
merupakan hasil daripada penggabungan dua vokal. Misalnya ai, oi, dan au.Bunyi
vokal, konsonan dan diftong merupakan bunyi-bunyi bahasa.Manakala batuk dan siulan

43

bukanlah bunyi bahasa walaupun dihasilkan oleh alat artikulasi kerana bunyi tersebut
tiadalah jua maknanya.
Lantaran itu, jelaslah bahawa kajian fonetik dan fonolgi ini amatlah menarik untuk
dikaji, kerana dengan kajian yang dilakukan lebih mendalam, kita akan lebih mengenali
bahagian-bahagian alat artikulasi yang mana memainkan peranan yang penting dalam
menghasilkan bunyi bahasa terutama bunyi bahasa yang dapat diterima maknanya.

44


17.0 BIBLIOGRAFI
Arbak Othman, 1984. Tatabahasa Bahasa Malaysia, Kuala Lumpur: Penerbitan Sarjana
Sdn.Bhd

Arbak Othman, 1985. Mengajar Tatabahasa, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka.

Asmah Haji Omar, 1993.Susur-Galur Bahasa Melayu, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka.

Gumperz, 1971. Language in Social Groups, Stanford: Stanford University Press.

Penalosa, 1981.Introduction to the sociology of Language, Rowley, Massachusetts:
Newburry House Publishers Inc.

Raminah Haji Sabran, 1986.Kajian Bahasa untuk Pelatih Maktab Perguruan,
Petaling Jaya: Fajar Bakti Sdn Bhd.

Siti Hajar Hj. Abdul Aziz, 2008. Bahasa Melayu 1 Siri Pendidikan Guru, Kuala Lumpur:
Oxford Fajar Sdn. Bhd.

45


46

Fonetik dan Fonologi bmm 3108 (autosaved)

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (20)

Destacado

Destacado (20)

Similar a Fonetik dan Fonologi bmm 3108 (autosaved)

Similar a Fonetik dan Fonologi bmm 3108 (autosaved) (20)

Último

Último (11)

Fonetik dan Fonologi bmm 3108 (autosaved)