1. joanna regina kowalska
sakiewki,
wł. muzeum narodowe w krakowie
„pończochy”,
kopertówki
opowieść o losach damskiej torebki
Od czasów średniowiecza sakiewka lub torebka, miały też swoje miejsce w rytuałach życia dworskie-
poza oczywistą funkcją utylitarną, stanowiła swoisty go. Kaletka ozdobiona scenami dworskich zalotów
komunikat o pozycji kobiety. Związana z nią była była zwyczajowym prezentem zaręczynowym wrę-
określona symbolika, która zmieniała się w ciągu czanym przyszłej pannie młodej przez narzeczonego.
wieków. W XIII i XIV stuleciu używano niewielkiej Zwyczaj ten utrzymał się aż do XVIII w. Zamknięta
sakiewki zwanej jałmużniczką. Zawieszana u pasa sakiewka symbolizowała czystość oblubienicy, jej
damy lub rycerza, wykonana z cennych tkanin i zdo- puste wnętrze było kojarzone z płodnością, a na-
wł. muzeum narodowe w krakowie
biona kunsztownym haftem, stanowiła pełnianie kaletki pieniędzmi stanowiło zapowiedź
owocnego związku i zamożności.
symbol wysokiego statusu i bogactwa. Począwszy od XV w. sakiewka straciła na zna-
czeniu, zastąpiona przez kieszeń w męskim ubiorze
Przede wszystkim jednak miała być świadectwem lub zagubiona w obfitych fałdach kobiecej spódnicy.
hojności swego właściciela, który, praktykując jał- Przełom XVII i XVIII w. przyniósł co prawda zróżnico-
mużnę, zdążał ku wiecznej szczęśliwości. Sakiewki wanie form sakiewek, ale potrzebne drobiazgi kobiety
26

2. wł. muzeum narodowe w krakowie
przechowywały przede wszystkim w dużych, płócien-
nych kieszeniach przywiązywanych pod wierzchnią
spódnicą. Oczom postronnych ukazywał się jedynie
châtelaine – doczepiany do paska sukni,
ozdobny klips z łańcuszkami
do przywieszania drobiazgów,
które kokieteryjnie podkreślały kobiecy wdzięk
właścicielki (flakonik perfum, lusterko) i jej wartość
jako pracowitej pani domu (nożyczki, naparstek,
poduszeczka na szpilki). Mniej reprezentacyjne
przybory do szycia panie przechowywały w du-
żych, lnianych lub bawełnianych workach. Mimo że
z czasem haftowanie czy dzierganie stało się ogólnie
przyjętym zajęciem damy również w towarzystwie,
worki na robótki nie spełniały jeszcze funkcji torebki
damskiej, gdyż mieściły wyłącznie przybory do szy-
wszystkie fot. w artykule: Andrzej Chęć, wł. muzeum narodowe w krakowie
cia, a nie kobiece drobiazgi.
Na przeł. XVIII i XIX stulecia moda uległa rady-
kalnym przemianom. Suknie, nawiązujące do an-
tycznych tunik, zaczęto szyć z przejrzystych tkanin,
a ich stan znajdował się tuż pod biustem. Ukrycie
czegokolwiek w fałdach takiej sukienki było niemożli-
we, więc na salonach pojawiły się pierwsze damskie
torebki. W ich wnętrzu mieściło się wszystko to, co
w poprzednim stuleciu dama ukrywała w przepastnej
kieszeni: róż, puder, wachlarz, butelka soli trzeźwią-
cych, chusteczka, flakonik perfum, karty wizytowe.
Początkowo owe torebki, zwane réticules, budziły
zgorszenie, bo oto nagle w rękach damy pojawiła
się jej kieszeń – dotychczas ukryta, niemal intymna
część odzieży. Réticules przybierały przeważnie
27

3. wł. muzeum narodowe w krakowie
kształt jedwabnych, ściąganych na sznureczku były torebki niewielkie – bagaż przecież niósł służący,
woreczków, przypominających torby na robótki a większą torbę musiałaby taszczyć jedynie niewiasta,
z poprzedniego stulecia, ale pojawiały się wśród której nie było na niego stać. Z biegiem czasu pojemna
nich też bardziej wyrafinowane formy: ananasy, torebka z dużą ilością przegródek stała się atrybutem
urny czy zwiędłe tulipany. Ówczesne torebki kobiety aktywnej, która coraz bardziej starała się wy-
zawsze były noszone w ręce, pomimo że miały zwolić spod dominacji mężczyzny. Prawdziwy przełom
zwykle bardzo długie paski. Od tego czasu toreb- w tym względzie nastąpił w dobie I wojny światowej.
ka noszona blisko ciała, tak aby ręce pozostawały W okresie międzywojennym wiele kobiet znalazło
wolne, jednoznacznie przysługiwała jedynie oso- pracę na stanowiskach urzędniczych i konieczne
bom pracującym, a jako modne akcesorium damy stało się stworzenie kostiumu do pracy wraz z prak-
z towarzystwa była niedopuszczalna. tyczną torbą, zdolną pomieścić pieniądze, dokumenty,
Wraz z nastaniem epoki biedermeieru i powro- klucze i kosmetyki. Wyzwolona kobieta zasiadła też
tem mody na obszerne spódnice, duże torebki stały za kierownicą automobilu. Pierwszą damską torbę
się znowu niepotrzebne. Po Kongresie Wiedeńskim do samochodu, z zamkiem błyskawicznym, zapro-
szczególny nacisk został położony na wartości jektował Emile Maurice Hermes w 1923 r.
rodzinne, a ideałem kobiecego piękna stała się W 2. poł. XIX w. ewolucja praktycznych tore-
wątła, blada, delikatna istota, której całe życie było bek noszonych na co dzień i torebek wieczorowych
poświęcone podtrzymywaniu domowego ogniska. zaczęła przebiegać różnymi torami. Im bardziej
Brak torebki lub jej niewielkie rozmiary były praktyczne były te pierwsze, tym bardziej zuchwałe
stawały się te drugie – błyszczące, fantazyjne, bo-
świadectwem bezradności kobiety, gato zdobione i zawsze noszone w ręce.
w pełni zależnej od mężczyzny, który ją utrzymy- Torebka „do ręki” zaczęła symbolizować
wał. Kobieta z towarzystwa miała cały czas za- zabawę, bezczynność, czas wolny.
jęte ręce, dzierżąc wachlarz, parasolkę, chustkę
do nosa, bukiecik, sakieweczkę, gdyż nie musiała W początkach XX stulecia i w okresie międzywo-
wł. muzeum narodowe w krakowie
wykonywać żadnej pracy zarobkowej. jennym elegancka kobieta nosiła przede wszystkim
Wraz z rozwojem kolei żelaznej w 2. poł. XIX w. miękkie, zdobione paciorkami lub cekinami woreczki,
niezbędnym akcesorium w podróży stała się torba kopertówki o genezie sięgającej XVIII w. oraz torebki
podręczna, mająca formę wzorowaną na męskim ze srebrnej siatki.
bagażu. W latach 80. XIX w. podróżująca niewia- Torebki noszone na ramieniu pojawiły się już pod
sta nosiła torebkę dla wygody przewieszoną przez koniec lat 30. XX w., ale prawdziwą popularność zy-
ramię. Wciąż jeszcze oznaką wysokiego statusu skały w czasach II wojny światowej. Ówczesna moda
28

4. była przede wszystkim nastawiona na praktyczność,
a torebka na ramię znakomicie pasowała do kostiu-
mu w militarnym stylu. Jednocześnie brak skóry, za-
rezerwowanej dla wojska, wyzwolił nieograniczoną
inwencję kobiet, które swoje torebki tworzyły często
własnoręcznie, z najdziwniejszych, dostępnych ma-
teriałów. Te eksperymenty znalazły swoją kontynu-
ację po wojnie, kiedy to w produkcji torebek zaczęto
na dużą skalę używać tworzyw sztucznych. W reakcji
na czas wojenny, lata 50. przyniosły modę na ma-
nifestowanie kobiecości. Torebki znowu noszono
w ręce – przeważnie niezwykle długie koperty albo
skrzyneczki w najprzeróżniejszych kolorach, często
zdobione kobiecymi motywami kwiatowymi i perfek-
wł. muzeum narodowe w krakowie
cyjnie dobrane do sukni, butów, rękawiczek. Wtedy
też narodziły się pierwsze torebki-symbole: kreacje
wielkich projektantów, które wypadało mieć, aby
udowodnić nadążanie za modą. Najbardziej znanymi
były pikowana torebka na grubym złotym łańcuchu
„2/1955” projektu Coco Chanel oraz duża torba Her-
mesa, z którą Grace Kelly pojawiła się na okładce
Vogue’a z 1956 r. Powrót fascynacji tymi torebkami
przyniosły lata 80., kiedy to Karl Lagerfeld stworzył
nową, przerysowaną wersję „2/1955”, a wszelkie
modne produkty epatowały dobrze widocznym logo.
Dzisiaj logo jest znacznie bardziej dyskretne, a toreb-
ki znanych i bogatych dam są łatwo rozpoznawalne
dzięki swojemu niepowtarzalnemu stylowi i jakości
wykonania. Do dzisiaj niezmienną popularnością cie-
szą się „Kelly bags”, bagietki Fendi, przeładowane
szlachetnymi kamieniami cacka Judith Leiber czy
oryginalne kreacje duetu Jamin – Puech.
W latach 70. nastąpił powrót torebki na ramię.
Niezwykle praktyczna w środkach komunikacji
miejskiej torba noszona blisko ciała stała się nie-
odłącznym
atrybutem kobiety aktywnej zawodowo.
Miękkie, pojemne torebki o etnicznej genezie, które
narodziły się w dobie dzieci-kwiatów, do dzisiaj
sugerują młodość i niezależność. Od niedawna no-
wł. muzeum narodowe w krakowie
szony plecak jest atrybutem osoby wysportowanej
i aktywnej, a przynajmniej na to właśnie ma wskazy-
wać. Z kolei pani z malutką torebką w ręce deklaruje,
że właśnie ma wolną chwilę, którą zamierza spędzić
na zabawie. Torebka damska zawiera w sobie tra-
dycję minionych epok i jest w stanie niejedno nam
powiedzieć o swojej właścicielce.
29