DWOREK RUTKOWSKICH W KRAKOWIE "Dobrze skrojony dwór dla chirurga" (wystawa)

1. Dobrze skrojony dwór dla chirurga Projekt dworku autorstwa Józefa Gałęzowskiego, przekrój poprzeczny i widok zachodni, 1926. Z Archiwum Narodowego w Krakowie, ABM f. 732 a Józef Gałęzowski, projekt kartusza do dworku Maksymiliana Rutkowskiego w Bronowicach Wielkich, 1926. Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, MNK III-r.a.-4688/22 Wystawa powstała w ramach XX Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego Wolność krzepi Opracowanie tekstów i koncepcja wystawy: Joanna Nowostawska-Gyalókay Opracowanie graficzne: Maciej Grochot Korekta: Agnieszka Szewczyk dnidziedzictwa.plOrganizator: Patronat: Gospodarz: Współorganizator: Partnerzy wystawy:

2. Józef Gałęzowski (1877–1963) studia – początkowo z budowy maszyn – roz- począł ok. 1899 roku na Politechnice Lwowskiej. Później w Technische Hoch- schule w Monachium studiował już architekturę, łącząc ją z nauką malar- stwa w prywatnej szkole Stanisława Grocholskiego. Lata 1900–1908 spędził w Dreźnie, gdzie kontynuował studia w tamtejszej Technische Hochschule. Krótkie praktyki odbył w biurze architek- tonicznym Gustave’a Serrurier-Bovy’ego w Liège i Paryżu oraz u Ludwiga Bauman- na w Wiedniu. W 1908 roku wziął udział w konkursie na projekt dworu w Opi- nogórze. Zajęcie pierwszego miejsca utorowało mu zapewne drogę do kariery. W latach 1909–1911 wykładał w warszaw- skiej Szkole Sztuk Pięknych. Następnie przeniósł się do Krakowa. Pracę w kra- kowskiej Akademii Sztuk Pięknych łączył z działalnością społeczną. Opracowywał plany rewitalizacji miast i wsi w Małopol- sce. Po 1945 roku zaczął wykładać także na Wydziale Architektury Akademii Gór- niczej. Był aktywny zawodowo niemal do śmierci. Fotografia grupowa Cechu Artystów Plastyków „Jednoróg” i Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. Józef Gałęzowski stoi pośrodku i trzyma tablicę z napisem Jednoróg. Widoczni m.in. Wojciech Weiss (stoi pierwszy z lewej), Władysław Jarocki (stoi drugi z prawej w pierwszym rzędzie), Ignacy Pieńkowski (stoi drugi z lewej), Józef Mehoffer (stoi w pierwszym rzędzie z prawej), Jan Hrynkowski (stoi trzeci z prawej w pierwszym rzędzie), 1927. NAC Zdjęcie Józefa Gałęzowskiego (trzeci od lewej w pierwszym rzędzie) i Adolfa Szyszko-Bohusza (obok) ze studentami Wydziału Architektury ASP w Krakowie, 1925. Jednostka ta samodzielnie funkcjonowała w latach 1924–1927. Z Archiwum ASP w Krakowie Służbowa legitymacja Józefa Gałęzowskiego. Widoczne pieczęcie ASP w Krakowie oraz podpisy kolejnych rektorów: Fryderyka Pautscha, Józefa Mehoffera i Wojciecha Weissa, 1932–1935. Gałęzowski sam zresztą pełnił funkcję rektora w latach 1919–1920 i 1921–1922. Z Archiwum ASP w Krakowie

3. Państwowa nagroda artystyczna za rok 1936 dla Xawerego Dunikowskiego. Widoczni od lewej: Józef Mehoffer, Teodor Axentowicz, Józef Ujejski, Stefan Filipkiewicz, Konstanty Laszczka, Józef Gałęzowski, Wojciech Weiss, Gustaw Rogalski, Wojciech Świętosławski, Xawery Dunikowski, Roman Kawecki, Jerzy Sienkiewicz, Karol Frycz, Władysław Jarocki, Ignacy Pieńkowski, Jan Hopliński, Jan Wojnarski, Fryderyk Pautsch, Franciszek Klein, Stanisław Popławski, czerwiec 1936. NAC Zjazd prezesów klubów Rotary w Krakowie. W pierwszym rzędzie drugi od lewej siedzi Józef Gałęzowski, 1938. NAC Członkowie Krajowego Komitetu Restauracji Zamku Królewskiego na Wawelu, wśród nich także odnajdujemy Józefa Gałęzowskiego, lipiec 1930. NAC

4. „Jedną z najciężej klęską wojny dotkniętych dziedzin kultury polskiej jest bezsprze cznie nasza sztuka budowlana; padły ofiarą wojny niezliczone jej skarby, jeszcze niedawno bogato po całej Polsce rozsiane. [...] Brak najpierwotniejszych i podstawo- wych warunków istnienia, tj. domu, zmusi ludzi do jak najspieszniejszej odbudowy swych siedzib. To, na co składały się wieki, budując cegłę po cegle, ów harmonijny całokształt form, tworzący architekturę polską, odrodzić się ma w czasie niepomier- nie krótkim. Stąd praca tem większa i trudniejsza do opanowania, a odpowiedzial- ność wobec przyszłych pokoleń niema podobnej sobie w historyi. Urok wsi polskiej z kościołem i dworem, malowniczość miasteczka lub świetność starych siedzib nie mogą w pleśni zapomnienia zginąć. Należy kosztem choćby największych wysiłków spuścizny tej, co ostała się jeszcze, bronić, a w nowe formy, zastosowane do przeja- wów dzisiejszego życia przetopić całą nieuronioną jeszcze z pamięci naszej tradycyę drogiego nam ducha sztuki budowlanej w Polsce”. Tak pisze o nowych potrzebach społecznych – w obliczu spustoszeń pierwszowojen- nych – w 1916 roku Józef Gałęzowski w przedmowie do opracowania zatytułowane- go Odbudowa polskiego miasteczka. Projekty domów. Ten uzdolniony i niezwykle pracowity architekt i malarz wraz z grupą najwybitniejszych projektantów tamtego czasu współtworzył Obywatelski Komitet Odbudowy Wsi i Miast w Krakowie. Organ ten stawiał sobie za zadanie stworzenie takiego wzornika, który zebrałby najlepsze projekty zarówno domów prywatnych dla ludzi bogatych, jak i zagród dla chłopów, pracowni rzemieślniczych, sklepów, szkół. Wzornik ten opublikowano w trzech tomach, poza wspomnianym wyżej tomem ukazały się jeszcze: Odbudowa wsi polskiej (1915) i Odbudowa polskiego miasteczka. Projekty budynków użyteczności publicznej (1918). Józef Gałęzowski, plan miasta Limanowa (dołączony do rysunków związanych z „Programem odbudowy mniejszych i najmniejszych miasteczek...”), 1915. Fot. A Chęć, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, MNK III-r.a.-4674/60

5. Józef Gałęzowski, pensjonat Mariana Żebrowskiego w Bukowinie, fasada południowa i północna, 1934. Fot. A. Chęć, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, MNK III-PL.-2757 Batowice, projekt rozbudowy lecznicy dla nerwowo chorych autorstwa Józefa Gałęzowskiego, pawilon nr 2, elewacja tylna – północna, 1927. Fot. K. Kowalik, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, MNK III-PL.-6865 Józef Gałęzowski, Państwowy Bank Rolny w Krakowie, projekt niezrealizowany. Widok perspektywiczny od północnego wschodu, 1930–1939. Fot. K. Kowalik, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, MNK III-PL.-4949 Gałęzowski dzięki zwycięskiemu projektowi z 1908 roku zaczyna być archi- tektem cenionym przez bogatą klientelę wywodzącą się z kręgów ziemiań- stwa i arystokracji. Idea domu polskiego odwołująca się do tradycji dworu szlacheckiego znajdowała wielu zwolenników jeszcze przed wybuchem I wojny światowej. Nawiązywało do niej wielu architektów, m.in. Romuald Gutt, który w Rzymie w 1910 roku wystawił w polskim pawilonie projekt wiejskiego dworku. Idea ta nie straciła wcale na popularności wraz z odzy- skaniem niepodległości. Tym chętniej architekci sięgali po formy rodzime, historyczne – te zrodzone z nostalgii za szlachecką, a nawet mityczną sar- macką tradycją. Gałęzowski do końca lat 20. XX wieku zaprojektował wiele domów w stylu „dworkowym”. Później jednak zaczął też sięgać po formy modernistyczne. Jego autorstwa są na przykład Instytut Balneologiczny przy ul. Focha 33, siedziba Wyższego Studium Handlowego przy ul. Sienkiewicza 5, niezrealizowany projekt Państwowego Banku Rolnego u zbiegu ul. Duna- jewskiego i Basztowej (wszystkie budynki dla Krakowa), pensjonat Mariana Żebrowskiego w Bukowinie czy nieistniejąca już kawiarnia Grand Hotelu przy ul. Senatorskiej 29 w Warszawie. W nurcie „dworkowym” ma na swoim koncie m.in. dworek w podkrakowskich Bronowicach, zaprojektowany w 1926 roku dla przyjaciela – Maksymiliana Rutkowskiego.

6. Józef Gałęzowski, plan sytuacyjny ogrodu z obrysem willi, 1926. Fot. K Kowalik, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, MNK III-Pl-5459

7. Maksymilian Rutkowski (1867–1947) przyszedł na świat w szlacheckiej rodzinie o mocnych tradycjach powstańczych. Jego wuj zginął w bohaterskiej obronie dworu w Glanowie podczas zrywu w 1863 roku. Z kolei ojciec Rutkowskiego został osa- dzony w twierdzy Kufstein za udział w powstaniu węgierskim w 1848 roku, a następnie wydany przez Austriaków Rosjanom i karnie zesłany na Kaukaz. Wrócił do kraju, będąc już eme- rytowanym wojskowym, i kupił majątek w Wielkiej Wsi koło Olkusza. Z jego związku z Kazimierą z Leńczowskich przyszedł tam na świat syn – po ojcu także Maksymilian. Rutkowski junior ukończył Wydział Lekarski UJ i początkowo pracował na oddziale chirurgicznym szpitala św. Łazarza, a później w Klinice Chirurgicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1904 roku prowadził także prywatną lecznicę przy rogu ul. Siemiradzkiego i Łobzowskiej. Tam doglądał m.in. umierają- cego Stanisława Wyspiańskiego. Rutkowski był powszechnie cenionym lekarzem i lubianym człowiekiem. Dokonał wielu mistrzowskich operacji. Czy Maksymilian Rutkowski, stawiając dwór, odwoływał się do szlacheckiej tradycji rodzinnej? Możliwe. Dworek wybudował już w dojrzałym wieku, zlecając Gałęzowskiemu także projekty mebli do wnętrz. Grupa lekarzy szpitala św. Łazarza na sali operacyjnej, pośrodku z nożem w ręku Alfred Obaliński, po przeciwnej stronie łóżka stoi Maksymilian Rutkowski, 1897–1898, fot. J. Sebald. Ze zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa

8. W dworach zaprojektowanych przez Gałęzowskiego moż- na wyróżnić powtarzający się układ z hallem głównym w centrum domu. Dzieli on przestrzeń dworku na część służebną z kuchnią, kredensem, schowkiem, pokojem dla służby i jadalnią oraz część reprezentacyjną, na któ- rą składają się salon, ogród zimowy (tu o kształcie sze- ściokąta), gabinet gospodarza, a także pokój dla gościa. Taki też charakter przyjęła willa dla Rutkowskiego. Plan parteru dworku autorstwa Józefa Gałęzowskiego, 1926. Z Archiwum Narodowego w Krakowie, ABM f. 732 a

9. Projekty mebli w orzechu kaukaskim w pokoju sypialnym pani Żurawskiej dla domu w Bukowinie, bieliźniarka, lata 30. XX wieku. Fot. A. Chęć, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, MNK III-Pl-8325/5 Projekty dwóch rodzajów foteli autorstwa Józefa Gałęzowskiego przeznaczonych do budynku administracyjnego Instytutu Balneologicznego w Krakowie (do sali posiedzeń i czytelni), 1940–1950. Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, MNK III-PL.-5770

10. Rutkowski położył podwaliny pod rozwój wielu gałęzi medycyny: ortopedii, onkologii, urologii, neurochirurgii i chirurgicznego leczenia gruźlicy. Jednak na swoim koncie ma także bohaterskie akcje niesienia pomocy rannym i umierającym podczas I wojny światowej. Rutkowski wraz z zespołem zaufa- nych pielęgniarek i lekarzy wyruszyli na front i przemieszczali się od Kongre- sówki aż po Karpaty. Coraz bliższe podchodzenie pod linię frontu i niezwykłe wyniki w leczeniu rannych rozsławiły ten zespół fachowców. Powszechnie nazywano ich „grupą Rutkowskiego”. Należało do niej wiele wybitnych postaci świata medycznego, m.in. Jan Glatzel, Maria Epstein, Mary Cardezza, Zygmunt Drobniewicz. W 1916 roku grupa powróciła do Krakowa. Grupa Rutkowskiego: Rutkowski czwarty od lewej w kapeluszu, obok Maria Epstein oraz pozostali członkowie grupy: Zofia Krukówna, Maria Wiszniewska, Janina Konopczewska, Jan Glatzel, Mieczysław Kosiński i Zygmunt Drobniewicz. Z archiwum Zgromadzenia Sióstr Dominikanek Na Gródku Grupa chirurgiczna prof. Rutkowskiego: Pikulski, Górka, Maksymilian Rutkowski, Mary Cardezza, Glinojecka, Zygmunt Drobniewicz, Michalski, na stole por. Sobolewski, rękopis Jana Fiszera Pamiętnik Wielkiej Wojny, 1914. Ze zbiorów Polskiej Akademii Umiejętności PAUart, domena publiczna

11. Rutkowski został poproszony o udział w konsylium lekarskim po wypadku samochodowym poety Juliana Ejsmonda, przebywającego w Szpitalu Powszechnym w Zakopanem. Na zdjęciu Rutkowski (drugi z lewej) i dyrektor Szpitala Powszechnego w Zakopanem Gustaw Nowotny (pierwszy z prawej) informują dziennikarza o stanie zdrowia pacjenta. W wyniku wypadku Ejsmond umarł, a miejsce, w którym doszło do zdarzenia, nosi od tego czasu nazwę Zakrętu Ejsmonda, czerwiec 1930. NAC Rutkowski jako przewodniczący prowadzi zjazd lekarzy szpitalnych w sali Towarzystwa Higienicznego w Warszawie, marzec 1930. NAC Uczestnicy Ogólnopolskiego Zjazdu Chirurgów w Warszawie. Profesorowi Rutkowskiemu towarzyszą młodsi chirurdzy, kwiecień 1931. NAC

12. W 1934 roku, w wieku 67 lat, Rutkowski ożenił się z Adą z Sarnów. Była lekar- ką i położną, działaczką PPS i Ligi Kobiet przy Naczelnym Komitecie Naro- dowym, wdową po Zygmuncie Marku, radnym Krakowa i wicemarszałku Sejmu w II RP. Studia ukończyła w Zurychu na podstawie rozprawy Beitrag zur Casuistik des Gallensteinileus, wydrukowanej w 1909 roku. Podczas I wojny światowej pracowała jako chirurg wojskowy w Opawie i Krakowie. Później została kierownikiem i profesorem Szkoły Położnych i oddziału ginekologiczno-położniczego krakowskiego szpitala św. Łazarza. Pośrodku Ada Markowa-Rutkowska z grupą lekarzy. Z Archiwum Muzeum Polskiego w Rapperswilu w Szwajcarii Ada z Sarnów Markowa z pierwszym mężem Zygmuntem Markiem i dziećmi, lata 20. XX wieku. Z Archiwum Muzeum Polskiego w Rapperswilu w Szwajcarii

DWOREK RUTKOWSKICH W KRAKOWIE "Dobrze skrojony dwór dla chirurga" (wystawa)

DWOREK RUTKOWSKICH W KRAKOWIE "Dobrze skrojony dwór dla chirurga" (wystawa)

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente(20)

Similar a DWOREK RUTKOWSKICH W KRAKOWIE "Dobrze skrojony dwór dla chirurga" (wystawa)

Similar a DWOREK RUTKOWSKICH W KRAKOWIE "Dobrze skrojony dwór dla chirurga" (wystawa)(20)

Más de Małopolski Instytut Kultury

Más de Małopolski Instytut Kultury(20)

DWOREK RUTKOWSKICH W KRAKOWIE "Dobrze skrojony dwór dla chirurga" (wystawa)