1. Jens R. Fischer
moja Tożsamość
w czasach przełomu
M
iałem szczęśliwe dzieciństwo, dane mi było mieć natychmiast wszystkiego zaprzyjaźnionych (RWPG), ale też z Zachodu,
miałem też szczęśliwą mło- tego, co interesowało ówczesną młodzież: żeby prowadzić seminaria i wymieniać się do-
dość. W wieku lat szesnastu dżinsów, płyt, motocykli z czterotaktowym świadczeniami. Powstało miejsce kreatywne,
pojawiły się pierwsze poważne silnikiem, podróży po Atlantyku. z którego promieniowało poczucie niezależno-
pytania, pierwszy bunt przeciwko uporowi, ści, a dla mnie, jako współpracownika, także
naiwności i płaskiej wierze w postęp. Moje 1987 dessau-nrd swoista idea wolności. Tożsamość jako pewna
doświadczenia miały jednak to do siebie, że Jako młody człowiek ciekawy świata nie- przestrzeń działania.
ilekroć chciałem coś zmienić lub zrealizować, jednokrotnie znajdowałem się w konflikcie
właściwie udawało mi się to. W jakiej mierze z uporem i politycznym fatalizmem oficjal- Przełom roku 1989 zmusił Bauhaus do redefi-
zawdzięczam to pewnej naiwnej ślepocie, nych władz politycznych. Jednak odkryłem nicji. Jego odgórnie zadekretowana funkcja
tego nie jestem już dzisiaj w stanie stwier- miejsce dla siebie – w Dessau, w Bauhausie: nie miała już racji bytu. Zajmowanie się
dzić. Jednak czułem się u siebie w państwie, instytucji podlegającej Ministerstwu In- samodzielnymi, autonomicznymi podmio-
które, w zgodzie z moją najgłębszą naturą, frastruktury NRD, w której wolno mi było tami, które w moim wypadku zaczęło się
chciało zmienić świat na lepszy i wychodziło stawiać niewygodne pytania i znajdować wcześniej, przesuwało się coraz bardziej na
z założenia, że ludzie, niezależnie od swojego nietypowe odpowiedzi. Bauhaus, odnowiony pierwszy plan. W 1990 roku grupa młodych,
pochodzenia społecznego, powinni mieć te w 1986 roku, miał za zadanie wspierać dążenia wrażliwych na sprawy obywatelskie ludzi
same prawa i obowiązki. Państwo to z zasady do poszerzania ograniczonych możliwości, z Dessau zapragnęła zająć pewien opuszczo-
znajdowało się po słusznej stronie w sporze jakie architektura, budownictwo i design ny dom. Nie wiedzieli, jak to zrobić, dlatego
o światopoglądy i formy życia społecznego. miały w NRD. W tym celu regularnie przyjeż- zwrócili się do Bauhausu. Poprosiliśmy ich,
Dlatego musiałem się pogodzić z tym, że nie dżały do nas twórcze umysły z kraju, krajów żeby nam pokazali upragniony dom. Razem
autoportret 1 [36] 2012 | 84

2. z moimi studentami włamaliśmy się do
środka i zajęliśmy go. Mieszkańcy Dessau
bali się przekroczyć jego próg: zostawali na
ulicy, a my zostaliśmy z domem na głowie.
Nie tak miało być, a jednak szkoda było nie
wykorzystać tej możliwości przywłaszcze-
nia sobie przestrzeni. Przez najbliższe pięć
lat dom miał stać się miejscem intensywnej
konfrontacji z nowymi stosunkami, prawami
i obowiązkami oraz nowymi możliwościami:
jego okupowanie, czynsz, założenie stowarzy-
szenia, zakup, podanie o dotacje… Rozpoczął
się proces oswajania miejsca poprzez udostęp-
nienie pomieszczeń, określenie i stworzenie
możliwości jego użytkowania. Okupacja stała
się okazją do zawarcia nowych znajomości
i przyjaźni. Określiliśmy obszar ekspery-
mentowania, który w najlepszych okresach
przyciągał studentów z twórczych kierunków K.I.E.Z. eV. [Kulturelles Informations- und mieszkalną oraz własne podwórze z ogrodem.
i który pozwalał nam wspólnie zastanawiać Einwohnerzentrum e.V., Informacyjno-Nocle- Stowarzyszenie nadal istnieje i stanowi ważny
się nad wartością i możliwościami przestrzeni gowy Ośrodek Kultury t. z.] został założony komponent środowiska kultury młodych
publicznej, oraz – wychodząc z okupowanego w 1991 roku. Początkowo towarzystwo liczyło ludzi w Dessau. Strona internetowa infor-
domu – prowadzić eksperymenty w prze- tylko siedmiu członków. Zajęty przez nie dom muje: „KIEZ nie oznacza dzielnicy, lecz jest
strzeni miejskiej północnej części Dessau. w Dessau-Nord miał stać się siedzibą stowa- skrótem nazwy stowarzyszenia użyteczności
Cieszyliśmy się szarą strefą między Wschodem rzyszenia, którego celem było stworzenie dla publicznej Kulturelles Informations- und
a Zachodem. Dawny system już nie istniał, młodych ludzi, w okresie zmian ustrojowych, Einwohnerzentrum e.V. Wiedzą o tym tylko
nowy jeszcze nie powstał. Sytuacja ta dodawa- przestrzeni wolnej kultury. Stowarzyszeniu wtajemniczeni, ale to nie ma znaczenia: od
ła odwagi, przynosiła nowe idee, zapowiadała udało się napisać program i zwerbować no- 1991 roku stowarzyszenie stało się w Dessau
zmiany. Razem z Ianem Johnstonem i Stephe- wych członków (w najlepszych czasach ponad rzeczywistą instytucją, która rozwija inicja-
nem Kovatsem założyłem w 1992 roku przy dwudziestu); po zajęciu domu, wynajmowało tywy zarówno kulturalne, jak i społeczne.
Akademii Bauhaus Dessau atelier „experi- go, a następnie go kupiło oraz pozyskało po- Do efektów jego działalności należą jedyny
mental studio dessau-north”. Pracowaliśmy nad 2 mln marek ze środków przeznaczonych klub filmowy w Dessau, stworzenie otwartej
z naszymi studentami na trzech poziomach: na odbudowę i na kulturę w ramach inicja- przestrzeni przeznaczonej dla młodzieży,
tworzywa, mediów, kontekstu społecznego. tywy „Aufbau Ost” [„Odbudowa Wschodu”]. program korepetycji dla uczniów (prowadzony
W rezultacie przebadaliśmy przestrzeń miej- Dotacje, w ciągu najbliższych pięciu lat, miały przez innych uczniów), działania artystyczne
ską, uwrażliwiliśmy mieszkańców na potrze- zostać przeznaczone na przebudowę domu, w przestrzeni publicznej miasta, działalność
bę zmiany, wnieśliśmy konkretne propozycje wyposażenie go w kawiarnię dla młodzieży, grupy teatralnej dla młodzieży, specjalne
przetwarzania odpadków w przestrzeni scenę (która może służyć również jako kino), programy filmowe dla uczniów. Mała kawiar-
miejskiej. Przetwarzaliśmy materiały budow- warsztat stolarski, laboratorium filmowe, nia jest głównym, choć nie jedynym miejscem
lane, budynki, części miasta i usiłowaliśmy świetlicę dla młodzieży, biuro, przestrzeń spotkań młodych ludzi”.
autoportret 1 [36] 2012 | 85

3. dbać o konteksty społeczne. Częścią naszej miejsc pracy – małe gospodarcze przedsię- siebie pytania, które zbaczają z utartej drogi,
pracy pozostaje do dziś były okupowany dom, wzięcie, które służy regionowi, ale równocze- bo odpowiedź mogłaby się okazać niewygod-
K.I.E.Z. eV. (Kulturelles Informations- und śnie jest przezeń wspierane, czerpie bowiem na.
Einwohnerzentrum e.V., Ośrodek Kulturalny swoją tożsamość z tożsamości miejsca. W fir-
Informacyjno-Noclegowy – stowarzyszenie mie tej będą pracować ludzie związani z tym Nie zmieniło się to, że wciąż stwarzam sobie
zarejestrowane). miejscem, dla których praca w Dessau i moż- swoją przestrzeń działania, utożsamiając się
liwość zrobienia czegoś, by uczynić otoczenie z miejscami, których jakość traktuję jako
A dziś? Dwadzieścia lat później? Choć już atrakcyjniejszym, jest rzeczywistą wartością. obszar własnej działalności.
tam nie mieszkam, Dessau jest nadal bardzo Będzie to praca o wymiarze lokalnym. Nic
ciekawym miastem. Charakter oficjalnej sztucznego, nic skonstruowanego. tłumaczenie z niemieckiego: emiliano ranocchi
polityki się nie zmienił. Głupia wiara w po-
stęp, tym razem ucieleśniony przez wielkiego Co się zmieniło dla mnie w ciągu ubiegłych
inwestora, który przyniesie wspólnocie pracę dwudziestu, dwudziestu pięciu lat? Z jednej
i dobrobyt, nadal cechuje politykę miasta. strony bardzo dużo. Zrozumiałem, jak funk-
Lobby samochodowe buduje coraz to nowe cjonują pewne zjawiska i procesy, jak funk-
drogi w miejscu, w którym mieszkańców jest cjonuje społeczeństwo zachodnie. Nie czuję
coraz mniej. Ciągle się mówi, że trzeba być się już zmuszony hołdować pewnego rodzaju
przygotowanym na przybycie „wielkiego in- hiperaktywności, która w ostatecznym rozra-
westora”, który jednak jakoś nie przychodzi. chunku schlebia wyłącznie własnej próżno-
ści. Nauczyłem się czekać, dawać rzeczom
To nas skłoniło do założenia własnej firmy, czas, by dojrzały – i wówczas, w odpowied-
która w 2010 roku zakupiła dom leżący wraz nim czasie, podejmować w miarę możliwości
z przynależnym mu gruntem w centrum dysku- najsłuszniejszą decyzję. Jest więcej możli-
syjnego planu reorganizacji dróg oraz w prze- wości niż kiedyś, horyzont się poszerzył,
strzeni naturalnej potrzebującej ochrony. zmieniły się narzędzia, a przez to człowiek
Inaczej niż dwadzieścia lat temu, nie musieli- bywa też czasem bardziej skuteczny…
śmy okupować domu, lecz mogliśmy go kupić.
Zebraliśmy odpowiednią grupę przyjaciół, Nie zmieniło się to, że wciąż mogę polegać
każdy dał trochę pieniędzy i zakup okazał się tylko na sobie. Jeśli jakaś idea jest dla mnie
możliwy. Własność ta umożliwia nam podejmo- ważna, rozumiem jej wewnętrzną siłę,
wanie kroków prawnych przeciwko planowanej rozpoznaję jej prawa i zachowuję się konse-
budowie nowych dróg. Bez owej posiadłości pra- kwentnie, może z tego być coś dobrego. Jeśli
wo to zostałoby odmówione nam, obywatelom. sam jestem przekonany, potrafię też zarazić
Szanse wstrzymania prac drogowych wzrosły innych, umiem znaleźć partnerów, z który-
dzięki temu niepomiernie. mi powstaje coś wspólnego. Częstotliwość
szczęśliwych spotkań się nie powiększyła.
Koncepcja naszej firmy „Oststrand GmbH” Wrogowie też się nie zmienili. To ci, którym
poszła jednak dalej: chcemy, żeby na terenie się wydaje, że wszystko zrozumieli i że mając
posesji powstał pensjonat dla rowerzystów. władzę, mogą obejść się bez wiedzy. Ci, którzy
Pensjonat stworzyłby od pięciu do ośmiu są zbyt leniwi lub tchórzliwi, by dopuścić do
autoportret 1 [36] 2012 | 86

4. wszystkie fot. oraz il. w art.: j. r. fischer
Spółka Oststrand GmbH (Brzeg Wschodni, gdzie jak w rodzaju „Boardinghouse” będą
Sp. z o.o.) została założona w 2010 roku przez mogli się zatrzymać na dłużej tacy goście, jak
czternaście osób. W tym samym roku udało stypendyści Wyższej Szkoły Anhalt, goście
jej się kupić budynek Wasserstadt 27 w Des- teatru miejskiego czy miasta Dessau-Roßlau
sau-Roßlau i tym samym rozpocząć realizację albo też niezależni operatorzy sceny arty-
koncepcji małego, osadzonego w regionie stycznej i kulturalnej.
przedsięwzięcia. Celem projektu jest wybudo-
wanie pensjonatu dla rowerzystów ze zróżni- Oprócz tego w budynkach przewidziano prze-
cowaną ofertą miejsc noclegowych i pro- strzeń dla warsztatu rowerowego, zadaszone
mowanie w ten sposób wśród gości Dessau stojaki rowerowe, salę tańca z przyległą
(zarówno zagranicznych, jak też krajowych) kuchnią, biuro projektowe, saunę i przestrze-
pięknego pejzażu między Muldą a Łabą oraz nie klubowe. W ciepłych porach roku podwó-
kultury miasta, od Bauhausu po dziedzictwo rze może stać się miejscem spotkań i imprez.
księcia Franciszka von Anhalt. Ogród za domem oraz łąka za wałem wzdłuż
rzeki dają możliwość zapomnienia przez
Przewidziano tu około dwudziestu miejsc moment o codziennych troskach.
w noclegowni, w dwóch osobnych sypial-
niach dla mężczyzn i kobiet, wyposażonych Realizację tej koncepcji obecnie hamują to-
w toaletę i prysznic. Osiemnaście pokoi dwu- cząca się sprawa sądowa o plan budowy drogi
osobowych, wyposażonych w osobny prysz- objazdowej, która może zostać wstrzymana
nic i WC, z możliwością zamówienia usługi właśnie przez ten projekt, oraz nieudane
sprzątania, znajdzie się w planowanym, dotąd poszukiwania inwestora.
nowym trzypiętrowym budynku. Wreszcie
w budynku można urządzić sześć loftów,
Od góry: fasada loftów od strony ulicy
Żelbetonowa konstrukcja we wnętrzu – przestrzeń loftów
Planowane wejście do obiektu