2. 0SIUPP: No. 034/SK/Menpen/SIUPP/CI/1986
ANGGOTA SPS JABAR No. 50/AB/BAFD/XII/69
BANK: Bank Mandiri Cab. Bandung Alun-alun
No. 130-00920.32518, Bank BNI Cab. A-A No. 24455350
ISSN: 0852-8217
ALAMAT REDAKSI/TU/IKLAN:
Jl. Lodaya No. 19 Bandung 40262 Telp. 022-7303438 Fax 022-
7309720
E-MAIL: - redaksimangle@yahoo.com
- facebook: Majalah Sunda Mangle
PAMEDAL PT. Manglé Panglipur, PANARATAS R.H. Oeton Muchtar (Alm),
Ny. RHE. Rohamina Sudarmika (Almh), Wahyu Wibisana, PUPUHU/GIRANG
RUMPAKA Oedjang Daradjatoen M., PANASEHAT USAHA Teddy Kharsadi, WAKIL
PUPUHU Abdullah Mustappa, RUMPAKA SENIOR Karno Kartadibrata, Ny. Hana
Rohana S., RUMPAKA Elin Samsuri, Ensa Wiarna, Dian Hendrayana, Eep Nandang
R, Dede Syafrudin, Narti. Taufik Rahayu. PANANGKES: Ensa Wiarna; SEKRETA-
RIS RUMPAKA Rudi H. Tarmidzi, PANATA LAKSANA Ayi Sundana, SEKRETARIS :
Tuti Rohimah. DOKUMENTASI Ny. Ai Suryati, JURU-POTRET Reisyan, PANATA
RUPA/PRACETAK Cucu Rahmat S, Bachrudin, ILUSTRATOR Agus Mulyana,
KORESPONDEN Asep GP, Hj. Cucu (Kota Bandung); Enung (Kab. Bandung); Uun
Juharyanti (Tasikmalaya); Gun-Gun (Purwakarta); Aam Amirah (Karawang); Armega
Sista (Pandeglang); Dali Sumarli, S.Pd. (Sumedang). IKLAN Unay Sunardi, Dedi As-
marahadi PANATA HARTA Herno Hernawan, Ai Nawangsih, PANATA DUUM Dicky
M. Rafiudin, Dikdik Djoko S. Ade.
D
ina pilihan legislatif, loba kepala daérah nu
milu kompanye. Nya tangtu dina pilihan
présidén gé moal teu kitu. Da, parakepala
daérah, saperti gupernur, walikota atawa bupati, jolna
ti partéy pulitik. Upama milu kompanye, kaasup
payus ditilik tina sisi kapentingan partéy pulitik mah.
Ngan, kumaha balukarna? Mun kepala daérah kom-
panye di lembur-lembur nu ‘kaéréh’ ku
pamaréntahanana, bisa jadi éta kepala daérah téh
pada ngabagéakeun. Atuh deuih, bisa waé pasilitas nu
disadiakeun ogé saperti ilaharna keur kepala daérah.
Mémang , sagala rupa gé aya aturanana. Lir maén
bal, aya rupa-rupa aturan. Boh waktuna maén boh tata
carana maén. Eta padika téh kudu jadi cecekelan
sakumna nu ilubiung dina éta ‘permaénan’.
Dina pilihan umum aya wasit. Aya pangawas di
saban tingkatan, kaasup di daérah-daérah. Eta patu-
gas téh ulah sambéwara, da kudu bener-bener mancén
gawé luyu jeung aturan. Sikepna, ulah cueut ka nu
hideung, ulah ponténg ka nu konéng. Hartina mah,
kudu jadi andelan sakumna pihak.
Mitra, tumali sareng pilihan presidén, Manglé
nomer ieu ngolongan pamendak Dr. H. Deden Suhen-
dar, M.Si, doktor élmu pamarentahan lulusan Unpad,
Bandung. Najan aya aturan anu écés, kepala daérah
meunang kompanye, tetep loba rambat-kamaléna.
Malah, mamalana gé teu kurang-kurang. ***
Upama Kepala Daérah Milu Kompanye
LLawangSakéténg

3. IMPLIK - IMPLIK
Watang Batu Ali Pérak
Ti Kaca-kaca Dua ka Jakarta ............ 8
BAHASAN
Mamah Dasimah Mulas Cinta ........... 10
PANINEUNGAN
Naon Sababna Rupa Jeung Bentuk
Wayang Teu Dijelemakeun ............. 30
KOLOM
Carita Baheula
Ensa Wiarna .................................. 48
NU MANEUH
Lawang Saketeng ............................... 1
Kaca Tilu ............................................ 3
Nyusur Galur .................................... 12
Munara Cahya ................................... 14
Tanya Jawab ..................................... 16
Gedong Sate ...................................... 42
Mangle Alit ...................................... 44
Aweuhan ........................................... 46
Katumbiri .......................................... 50
Bale Bandung .................................... 54
Tarucing Cakra .................................. 55
Lempa Lempi Lempong .................... 56
6
LAPORAN
Kepala Daérah
Dilarang Kompanye Pilpres?
Potret:Reisyan
Asa muringkak basa ningali Si Jalu
titiriktikan bari disaragam pangsi sing
sarwa hideung. Iket batik hawukna
dibagudedkeun nutupan beungeut
nyésakeun culak-cileuk sapasang
panonna anu lucu. Nyeplés panon
indungna.
“Bah, tingal Danang! Pendékar Kalong
Hideung nya?” cenah ngaabahkeun.
Dina leungeunna lima pasi awi temen...
Si Balati Demit
JAGAT WANGWANGAN
( KACA : 17 - 40 )
RedaksiMajalahMANGLÉnampimangrupi-rupiseratantimitraMANGLÉ,boh
fiksi atanapi non fiksi. Seratanana mangga kintun ngalangkungan pos ka
Jl. Lodaya No. 19 Bandung 40262 atanapi ngalangkungan
email: redaksimangle@yahoo.com cc: redaksimangle@gmail.com
Ngintung seratan teu kenging hilap ngangge identitas diri sareng potret. Seratan
karyana tangtos kenging honor.
MANGLE ogé nampi kritik sareng saran ti mitra MANGLE, kanggo kritik sareng
saran tiasa ngalangkungan pos atanapi e-mail nu tos kasebat. (rédaksi manglé)

4. 3Manglé 2478
KKacaTilu
Nanglu
K
ungsi aya harepan, calon
presidén anu bakal maju dina
pilprés 9 Juli nu bakal datang
téh tokoh-tokoh anu henteu katalian
ku sistem kakawasaan saméméhna.
Henteu katalian ku mangsa Orde
Baru, kitu deui euweuh pakuat-
pakaitna jeung pamaréntahan SBY.
Cindekna mah, hayang anu bener-
bener anyar lah. Nu bener-bener
seger. Susuganan lamun ku kitu mah
Indonésia téh bakal leuwih bener.
Na ari ayeuna Indonésia téh ku-
rang bener kitu? Nya enya atuh. Lain
seuk si itu si éta, ieu mah ceuk
pamaréntahna sorangan. Teu kudu
maké tiori pulitik jeung tiori ékonomi
anu beurat-beurat. Ieu mah anu nem-
brak wé. Salila ieu urang Indonésia
téh loba kénéh anu miskinna. Bukti-
na, salila pamaréntahan SBY teu
weléh aya anu ngaranna raskin, beras
miskin. Sok, tina ngaranna waé geus
sakitu matak nyerina. Hartina,
sangkilang mingpin Indonésia salila
10 taun tapi teu bisa ngaronjatkeun
kahirupan rayatna anu mariskin
mah.
Lain teu digarap, meureun kitu
alesanana téh, tapi masalahna teu
bisa disebut énténg. Tangtu loba
alesanana, sanajan tacan tangtu éta
alesan téh bener jeung matak kaharti
ku urang-urang.
Matak, kudu nu anyar lah anu
mingpin Indonésia ayeuna téh.
Susuganan ari anu anyar mah bakal
bisa leuwih togmol, jeung leuwih
tegas dina ngungkulan rupa-rupa
masalah.
Ari ayeuna geus kabuktian, teu
katedunan tah harepan téh. Nu
nyaralon ayeuna, duanana gé, masih
kénéh aya pakuat-pakaitna jeung nu
heubeul-heubeul. Joko Widodona
mah enya anyar, tapi ari Jusuf
Kallana mah apan geus aya tapakna
ti béh ditu kénéh. Malah kungsi jadi
wakil presidén sagala. Atuh Prabowo
jeung Hatta Rajasa mah komo.
Prabowo kungsi jadi minantuna
Suharto, ari Hatta apan bésanna SBY.
Naha euweuh pisan arep-
arepeunana atuh mun kitu mah? Ih
ulah waka goréng sangka. Apan cék
tadi gé susuganan. Basa harita rayat
Indonésia milih SBY, nepi ka dua
rintakan, apan nu ngaranna harepan
téh diémbohan ku susuganan téa.
Ukur semet sangkaan. Sugan téh
bageur. Sugan téh bener. Sugan téh
nyaah ka rayat. Sugan téh enya.
Ayeuna, sasatna SBY téh geus di-
hukum ku rayat. Dina pilég kamari,
beubeunangan partéyna, Démokrat,
ngan ukur 10 persén. Mangkaning
geus ngayakeun konvénsi pikeun
milih calon presidén. Tapi ari
beubeunangan parpolna ngan sakitu
mah, lapur atuh. Palid wé tah meu-
nang hésé capé tatahar ti jauhna téh.
Sanggeus kanyahoan beubeuna-
ngan parpolna henteu nyugemakeun,
SBY téh bangun anu pundung. Moal
milu ka Jokowi, moal biluk ka
Prabowo cenah, arék nétral wé.
Kumaha ari bapa, maké jeung arék
nétral sagala. Kateguhna mah bi-
ngung wé nya. Hayangna milu ka nu
ieu ngan orokaya di ditu aya bésan.
Dina urusan pulitik di urang mah
geus umum sikep samodél kitu téh.
Hayang miluan ka saha baé. Conto
anu pangnembrakna ayeuna, nya
Golkar. Jusuf Kalla téh pan Golkar
meleg-meleg. Ayeuna, babarengan-
ana jeung Jokowi. Ari Golkarna sora-
ngan, kalah biluk ka Prabowo.
Itung-itunganana saderhana pisan,
rék saha waé anu meunang, Golkar
mah bakal aya dina pamaréntahan.
Rék kumaha atuh jadina nagara
urang lamun sikep parpol pulitikna
baé saperti kitu. Anu majar paséhat
dina urusan pulitik téh tujuanana
mah ngan hiji, nanglu. Saha waé anu
meunang kuring milu. Lantaran prin-
sip utama kuring mah, ulah nepi ka
teu boga kakawasaan.
Nu ngaraku pamingpin pulitik di
urang sihoréng sama sakali geus teu
boga kasadaran kudu kumaha
ngokolakeun pulitik. Parpol ngan
semet dipaké kandaraan pikeun nga-
hontal kakawasaan. Lamun geus
kawasa mah bisa sakama-kama.
Kakawasaan geus aya dina leu-
ngeun, rék dikumahakeunana mah
nya kumaha kuring wé. Teu leuwih
ti kitu.
Geus karuhan kieu mah, nya balik
deui wé kana susuganan. Rék Jokowi
rék Prabowo nu jadi presidénna,
susuganan wé bakal bener-bener
merhatikeun rayat sakumna. Lain
ngan mentingkeun baladna wungkul.
Dina geus nepi ka dinya, nu ngaranna
susuganan téh bisa robah jadi
harepan. Meureun, kitu gé.
Ngan aya anu matak bungah téh.
Nu maju ngan dua pasang. Hartina
ku sarintakan nyoblos gé bakal
anggeus. AM

5. Assalamu’alaikum
Wr. Wb.
Sampurasun!
Damang Nyi Manglé?
Hatur nuhun pami
damang mah. Eta nu
salawasna dipiharep nu
pamiarsa Manglé. Pun-
ten abdi ngiring ngintun
serat deui perkawis
kamekaran politik di
tatar Sunda, sakumaha
nu sering kaaos dina
Manglé sababaraha édisi
kapengker. Mung sateu-
acanna aya nu badé di-
taroskeun; naha Manglé
bet resep ngabahas poli-
tik? Naha lantaran teu
aya urang Sunda nu
manggung dina politik di
tingkat nasional?
Tapi, sanajan kitu,
simkuring kataji ku pida-
ngan Manglé dina
midangkeun politik nu
gaduh ‘sudut pandang’
nu bénten sareng ngému-
tan urang Sunda sangkan
ngajalankeun politik nu
bener.
Tah, simkuring gé aya
pamendak ngeunaan
kamekaran politik di
urang, pangpangna di
Jawa Barat. Enya, politik
téh tujuanana keur
mutuskeun cukang lan-
taran ningkatkeun
karaharjaan rahayat, tapi
geuning dina buktosna
mah tetebihan pisan. Nu
kasaksén, pulitik téh
mung saukur cukang
lantaran keur kapenti-
n g a n - k a p e n t i n g a n
ningkatkeun karaharjaan
pribadi atawa hiji golo-
ngan. Jeung deuih,
paripolah partéy atawa
pribadi-pribadi nu di-
sebut ‘politikus’ dina
tatapakanana mah,
katitén keur ngagiring-
keun saukur hayang
meunang wungkul. Atuh
hasilna, nu jadi wakil
rayat versi parpol ogé,
leuwih némbongkeun
jalmi-jalmi nu asal-
asalan. Nu kapilih, jauh
tina jalma-jalma nu nété
tarajé nincak hambalan.
Upama nu kapilih jalma
dadakan, tangtu kacida
rugina. Rugi keur dirina
rugi keur urang saréréa.
Nu matak hariwang
deuih, wakil rayat bakal
leuwih mikir keur
kapentingan pribadi
wungkul. Dina ayana
tepung jeung masarakat,
mung saukur nampung
tanpa biasa ngajawab
solusi nu leuwih kaharti.
Pilihan wakil rayat
geus lekasan. Hasilna ogé
geus kasaksén, saha nu
meunang saha nu éléh.
Tapi, bérés milih wakil
aya deui waktu milih,
nyaéta milih presiden.
Sanajan milih presi-
den bakal béda, tapi keur
urang Sunda mah, kudu
bener-bener asak jeujeu-
han. Ulah kababawa
atawa babari dibobodo.
Presiden teureuh
Sunda jigana mémang
moal aya. Tapi lain
hartina urang Sunda
kudu aral jeung milih
golput. Lantaran, lamun
golput, sedengkeun ti
daérah séjénna henteu,
tangtu nu rugi nya urang-
urang kénéh. Ayeuna
mah jalan nu pihadéeun-
na mah, urang Sunda
kudu milih kalawan asak-
asak. Atuh ka paguyuban
kasundaan ogé ulah
nyumput dina nu caang.
Hartina kudu jelas
nyosialisasikeun pilpres
kalawan lamun aya nu
meunang restu urang
Sunda, kudu wani jadi
tim sukses. Ieu tangtu nu
tiasa jadi pieunteungeun
urang Sunda. Kituna téh,
lantaran upama ningal
pileg, loba urang Sunda
nu gagal, éta téh lantaran
urang Sunda kurang
sigep, paburencay jeung
simpé teuing. Ahirna, teu
puguh hasilna. Mudah-
mudahan kanggo taun
2019 mah henteu kajadi-
an deui.
Sakitu anu kapihatur.
Hatur nuhun kana per-
hatosanana sareng
nampi ieu serat dugi ka
tiasa dimuatna.
Wassalam,
Eva Faulina
Cimekar Cileunyi
Bandung
Imah Liar di Kota
Bandung
Assalamu’alaikum
Wr. Wb.
Sampurasun!
Bandung kota pang-
jugjugan lain hartina nu
datang ka Bandung terus
kudu dumuk di Bandung.
Kop téh teuing rék ulin
ka Bandung mah, tapi ari
kudu terus cicing di
mana waé di Bandung
mah, asana teu kaci.
Saperti loba nu
méméhna saukur ulin ka
Bandung, ahirna mah
nyarieun wangunan liar
diluhureun solokan.
Ngarasa teu dilarang
atawa teu diburak-barik,
nya lila-lila mah jadi
baretaheun. Cobi tingal
di trotoar saperti di Kiara
Condong méméh bélok
asup ka Jl. Jakarta, loba
solokan nu diluhurna aya
wangunan liar.
Mémang, urang
Sunda mah teu tégaan.
Tapi lain hartina kudu
tégaan ka jalma nu geus
ngalanggar kapentingan
umum. Ku kituna, naha
wangunan liar geus luyu
jeung aturan? Mangga ka
pamaréntah Kota Ban-
dung masing wantun
ngabebenah wangunan
liar nu aya diluhureun
solokan cai di Kota Ban-
dung.
Dina hal séjénna
deuih, trotoar jeung walu-
ngan téh geus dibener-
keun, geus diberesihan
tina artos rayat, éh…
anggeus dioméan dipaké
keur muka usaha. Aduh...
éta si emang mani raos
nya?
Tah, kajadian-kajadi-
an saperti kitu peryogi
panalinga pamaréntah
Kota Bandung. Naha
Bandung geus beresih
tina imah-imah liar?
Mangga urang diantos
ketak Pa Ridwan Kamil
tina ngabebenah Kota
Bandung nu beresih
jeung taat aturan.
Hatur nuhun.
Wassalam,
Aep Hediana
Kiara Condong Ban-
dung
Manglé 24784
Nété Tarajé Nincak Hambalan
KKoropak

7. H
éabna pilihan presiden
karasa di mana-mana.
Masing-masing pihak tata-
har ngabenkeun ‘jagona’. Tangtu,
partey pulitik gé ngeprak balad,
ngumpulkeun kakuatan sangkan
calon nu dirojongna jadi nu pinujul
sarta ahirna jadi présidén.
Dina kompanye, pihak partéy
bakal satékah polah ngirut haté
masarakat. Carana, ngaliwatan
juru kampanyé petingan, nu di
antarana téh kepala daérah. Eta
pingpinan daérah téh kompanye di
wewengkon nu ‘kaeréh’ ku
pamarentahanana.
Kepala daérah nu kompanye di
salah sahiji tempat di daérahna,
umumna meunang pangbagéa nu ti
masarakatna. Kitu téh, lantaran
keur balaréa mah moal gampang
nagbédakeun antara kepala daérah
jeung pingpinan partey atawa
pangurus partey téh. Da, eta-eta
keneh apan. “Sacara langsung
atawa teu langsung aparat di
handapna gé bisa didorong ku éta
pajabat sina ‘biluk’ kana pilihan si
pajabat téa,” ceuk Dr. H. Deden
Suhendar, M.Si., doktor élmu
pamaréntahan ka Manglé sawatara
waktu ka tukang, basa ditepungan
di kantorna di Universitas Al-Ghi-
fari, Bandung.
Mémang, aya aturan jinek.
Pajabat pamaréntah, gupernur, bu-
pati atawa walikota, bisa kompa-
nye, kaasup dina pilprés. Tata
carana diatur dina Peraturan
Pemerintah (PP) Republik Indo-
nesia No 18 Tahun 2013. Ecés dina
pasal 26, éta PP gé. Dina saminggu
kepala daérah bisa dua poé cuti
upama rék milu kompanye. Tapi,
aya iwalna, cenah, pasualan nu
kacida pentingan tetep kudu
leuwih tiheula diréngsékeun.
Najan kepala daérah boga idin
milu kompanye, ceuk H. Deden
Suhendar, loba madaratna. Lan-
taran, cenah, kepala daérah mah
boga bawahan boga rahayat nu
sawadina jadi conto masarkat yén
dirina teh ‘netral’, henteu cueut ka
nu hideung henteu ponténg ka nu
konéng. “Ngan, da di urang mah
apan nu kuduna kepala daérah
atawa pajabat nagara téh
ngecagkeun kalungguhan di
partéyna, kalah sabalikna, geus
jadi kepala daérah téh jadi paming-
pin partey atawa ketua partey puli-
tik,” ceuk ieu alumni Universitas
Padjadjaran (Unpad) Bandung téh.
Kepala daérah, saperti guper-
nur, walikota, atawa bupati,
samistina, ceuk H. Deden, clok ti
tengah. Kitu téh, sangkan aparat di
handapna gé bisa ngalaksanakeun
pancén kalayan luyu jeung aturan.
Lantaran mun walikota/bupati
mihak ka salahsahiji caprés, bisa
waé bawahan éta bupati teh, teu
bisa tandes ngalaksanakeun atu-
ran. “Mislna, satpol PP bisa waé
teu kagok nartibkeun spanduk
baliho salah sahiji calon, tapi teu
kitu ka calon séjénna nu dirojong
ku bupati/walikotana mah,” pokna
nyontokeun.
Pangaruh goréng séjénna,
masarakat nu béda-béda aspirasi
pilihan, bisa waé ngarasa curiga ka
pingpinan. Lantaran, sikepna milu
kompanye téh jentré aya dina salah
sahiji pihak. Hartina, henteu nétral
sakumaha mistina. “Masarakat
urang nu paternalistik, peryogi
tuladeun nu écés kalebet dina pili-
han présidén tea,” pokna.
Midua Haté
Saban pajabat disumpah. Atuh,
jangjina gée apan ngalaksanakeun
pancén kalayan ngutamakeun
palayanan ka masarakat.
Patékadan kitu, ceuk Dr. H. Deden
Suhendar, M.Si., kudu natrat dina
ngalaksanakeun pancénna.
Tembongna éta jangji téh, bakal
écés dina ngalaksanakeun tugasna.
“Ngan, nu leuwih penting deui,
jajaran di handapna gé bakal nyon-
to ka pamingpinna,” pokna.
Kepala daérah, saperti guper-
nur, boga bahawan, walikota jeung
bupati. Kitu deui bupati/walikota
di jajaran handapna téh aya camat,
lurah, jeung sajabana. Masing-
masing bawahan, bakal kacida
gumantungna ka pingpinanana.
“Dina waktu pamingpinna kompa-
nye, teu ngalaksankeun pancén
gawéna, jajaran nu dihandapna gé
moal katalingakeun,” pokna.
Nurutkeun ieu Rektor Universi-
tas Al-Ghifari Bandung téh, najan
kepala daérah bisa cuti keur
ngalaksanakeun kompanye,
Manglé 24786
LLaporan
Kepala Daérah
Dilarang Kompanye Pilpres?
Dina pilihan législatif, loba kepala daérah nu milu kompanye. Atuh, dina pilihan présidén
gé moal teu kitu. Ngan, naon mamalana mun kepala daérah milu kompanye?
***

8. pangaruhna mah teu bisa
dilalaworakeun. “Apan, bisa waé
mangaruhan bawahanana sangkan
biluk ka calon nu dirojong ku éta
pingpinan,” pokna.
Kitu deui pagawé nagri nu teu
meunang kompanye, butuh conto
nyata ti pihak luluhurna. Da, mun
teu jinek aturan, bisa dianggap éta
aturan téh mintul ka luhur seukeut
ka handap. Aturan bisa tandes ka
nu dihandap, tapi teu mempan ka
nu boga kakuatan mah. “Padahal,
nanjeurkeun aturan mah henteu
meunang pulah-pilih,” pokna.
Ngadek sacékna, nigas
saplasna, kudu kagambar dina atu-
ran. Tah, pasipatan kitu, ceuk ieu
Dewan Penasihat ICMI Muda
Jawa Barat teh, kudu jadi ceceke-
lan sakumna pihak, sangkan saha
waé kaasup rahayat ngarasa meu-
nang kaadilan.
Wani Mutuskeun
Pilihan langsung, gumantung
pisan ka rahayat. Atuh, ajén-inajén
pamingpin nu kapilih gé bagal
gumantung kana ajén pilihan
rahayat. “Hartosna, rahayat nu
milih pamingpinna téh kedah cer-
das,”ceuk ieu pangurus Pusat
Studi Islam Univesitas Ibnu Khal-
dun téh.
Mémang, milih pamingpin nu
hadé teh teu gampang. Ngan, keur
H. Deden mah, ngemutan lalampa-
han calon pamingpin nu nyaprés
téh teu sing susah. Apan, puguh
tapak lacakna. Bakal katangén ka-
mampuhan jeung patékadanana.
Eces léngkah jeung paripolahna
mangsa ka tukang.
Lian ti kudu mampuh milih
kalayan dumasar kana tinimba-
ngan anu asak, masarakat gé
sawadina milu nalingakeun
lumangsungna pilihan téa. Tangtu
cenah, panalinga téh kudu ti mimi-
ti kompanye nepi ka waktuna pili-
han téa. “Kedah wantun
ngalaporkeun ka pihak nu gaduh
wewenang dina nalingakeun pili-
han,” pokna.
Enya, apan aya Bawaslu. Ngan,
H. Deden gé teu meungpeun tina
kamungkinan ayana hal-hal anu
méngpar tina aturan. Komo deui
apan waragad keur Bawaslu gé ti
pamarentah. Atuh, teu anéh upama
dina hiji mangsa kudu ‘nyawad’
pihak nu raket tumalina jeung
pamaréntah, saperti para pajabat,
bisa waé éta pangawas téh rada
‘ngirung’ alias teu tandes
ngelinganana. ***
(Ensa)
7Manglé 2478
H. Deden Suhendar, doktor elmu pamarentahan lulusan Unpad Bandung
Ngirut haté masarakat ngaliwatan juru kampanye

9. B
atu ali mangrupa hiasan ali
dalit jeung ramo lalaki.
Rupa-rupa batu ali, boh nu
saukur hiasan boh anu eusi
(dipercaya ngandung kakuatan
mistis), éstu kudu nyurup jeung
watangna atawa jeung alina.
Salian ti emas jeung kuningan,
watang batu ali ogé réa dijieun
tina pérak, saperti anu diproduksi
ku para pangrajin pérak ti Kam-
pung Kaca-kaca Dua Désa Pasir-
mulya Kacamatan Banjaran
Kabupatén Bandung.
“Ayeuna nu nuju trén téh ali
pérak pameget kanggo watang batu
nu ageung, modélna basajan hen-
teu seueur dirual-réol,” kitu
ditétélakeun ku Eka Pajar Cahyadi,
salasaurang pangrajin pérak di Kp.
Kaca-kaca Dua, waktu ditepungan
ku Manglé sawatara waktu nu
kalarung.
Ceuk Eka, watang batu ali nu di-
jieun ku manéhna tuluy diiangkeun
ka distributor nu aya di Jatinegara
Jakarta Timur. Ti dinya laju
disebarkeun ka daérah séjén. Lian
ti kitu, sok aya ogé masarakat anu
pesen langsung ali atawa cincin ka
manéhna. Tangtu baé anu pesen
langsung mah modélna ogé
disaluyukeun jeung kahayang anu
mesenna.
Dina sakali nyieun ali nu
prosésna dua poé, Eka ngajéntré-
keun, manéhna rata-rata
méakkeun bahan baku pérak dua
kilo satengah. Tina bahan sakitu
Manglé 24788
IImplik - Implik
Eka Pajar Cahyadi dibarengan ku istrina, Nopi Nurhayanti (dédé)
Watang batu ali tina pérak ti Kaca-kaca Dua (dédé)
Prosés nyieun ali pérak butuh waktu dua poé (dédé)

10. téh nu jadi barangna ukur sakilo
satengah. Salian ti nyieunan cincin
keur lalaki, Eka ogé nyieunan
cincin jeung hiasan séjénna keur
awéwé. Ku lantaran nu keur
payuna cincin lalaki, perhiasan
pérak awéwé mah produksina ukur
dua puluh lima persén tina total
perhiasan pérak nu dijieun ku
manéhna.
“Perhiasan kanggo istri mah
raména téh upami tos caket ka
lebaran, pangpangna ti dua minggu
saméméh lebaran,”pokna.
Pikeun mapag lebaran, ti
saméméh bulan puasa kénéh Eka
jeung para pangrajin pérak
séjénna geus tatahar nyiapkeun
setok perhiasan awéwé. Lamun
teu kitu tangtu bakal kabolér, lan-
taran saban rék datang lebaran
pesenan jeung omsétna sok nga-
jaul.
Diluareun “proyék” mapag
lebaran, dina saminggu Eka rata-
rata ngaluarkeun tujuh kilo barang
atawa hiasan pérak, kalawan
kauntungan kotor 84 juta rupia.
Karajinan pérak nu dikokolakeun
ku Eka dipigawé ku 22 urang
karyawan, sarta réréana masarakat
nu aya di sabudeureun tempat pro-
duksi. Urang jauhna mah ukur
saurang dua urang baé.
“Lumayan, étang-étang muka
lahan padamelan. Ngaberdayakeun
masarakat, pangpangna pamuda,
anu teu gaduh damel,” Eka
ngémbohan.
Papadaning kitu, ceuk Eka,
usahana teu salawasna lancar. Aya
kalana pasar perhiasan pérak téh
tiiseun. Lamun keur tiiseun, biasa-
na barang ditampung heula ku
distributor, sarta pembayaranana
satengahna heula. Lian ti kitu,
harga bahan baku ogé sok naék
turun. Bahan baku sok aya waktu-
na hésé disiar.
“Ku margi abdi mah kerja
sama sareng distributor, bahan
baku ogé seseringna disadiakeun
ku distributor. Taun ayeuna mah
Alhamdulillah harga bahan baku
nuju setabil, henteu sapertos
taun-taun sateuacanna,” pokna
deui.
Kangaranan usaha tangtu aya
baé saingan. Nu jadi sainganana,
salian ti pangrajin pérak ti daérah
séjén téh, kiwari mahabu barang ti
Cina anu modélna aralus sarta
hargana murah pisan. Ngan baé ari
lebah kualitas mah bisa disebut-
keun goréng.
Ceuk Eka, perhiasan ti Cina
mah kadar pérakna handap pisan.
Alatan kitu, barangna babari kotor
jeung burem. Ali sarta perhiasan
pehiasan pérak lianna nu ti Cina,
lamun potong téh teu bisa dielas
atawa disambungkeun deui, da
kadar pérakna rendah téa. Rurun-
tuk perhiasan pérak ti Cina ogé teu
bisa dilebur. Lamun geus ruksak
nya tuluy baé jadi runtah, teu bisa
dimangpaatkeun deui.
Eka acrub kana usaha karajinan
pérak lantaran mangrupa usaha
sadudulur. Kolot sarta baraya Eka
nu liana ogé arusahana kana nyieu-
nan karajinan pérak, boh nu aya di
Kampung Kaca-kaca Dua boh nu
aya di tempat séjénna. Ku alatan
Eka jeung barayana nyarieunan
perhiasan pérak di Kp. Kaca-kaca
dua, éta kampung sok aya nu nye-
but kampung pérak. Malah dina
gapurana ogé dimomonés ku
patung cincin ***dédé
9Manglé 2478
Watang Batu Ali Pérak
Ti Kaca-kaca Dua ka Jakarta
Karajinan pérak lokal teu gedag ku serangan barang Cina (dédé)Karajinan pérak, muka lahan gawé keur warga (dédé)

11. D
asimah henteu rékaman de-
gung. Bet ayeuna, Méi 2014
ngaluarkeun deui album
rékaman anyar. Judulna ‘Mulas
Cinta’. Duet jeung Juara Cianjuran
Damas 2003, Ujang Supriatna. Dina
éta album gé dieuyeuban ku juru-
kawih Aén Kurnia jeung Hetty
Restuti.
Lagu ‘Mulas Cinta’ téh beunang
nyipta juru sanggi petingan, Ubun
Kubarsah. Malah salian ti lagu
Mulas Cinta, dina éta album nu
diproduseran ku Hj. Hetty Restuti
téh Ubun nyanggi tilu lagu séjénna
nyaéta ‘Nyungsi’, ‘Ulah Tepang
Deui’, jeung ‘Bulan Nu Saha’. Ari
lagu-lagu séjénna diala tina lagu-
lagu beunang Atang Warsita
(Parahiyangan, Dewi Sartika, Pala-
buan Ratu, Béntang Parahiyangan),
jeung Yoyo Risyaman (Asih Urang).
Ditilik tina wangunan kecapna
mah ‘Mulas Cinta’ téh kaasup frase
(runtuyan kecap) nu kawilang
ahéng. Teu ilahar. Da enya, méméh
ngeunteupkeun kana judul nu éta,
juru sanggina lila padungdengan
pikeun matotoskeun judul, naha
‘Mulas Kanyaah’, ‘Amparan Asih’,
‘Mulas Kaasih’, atawa ‘Amparan
Kaasih’. Nya cop kana ‘Mulas Cinta’.
“Aya nilai jual dina kecap ‘Mulas
Cinta’ téh,” ceuk Ubun, “runtuyan
kecap nu séjénna mah éstu konvén-
sional pisan.”
Kawuwuh deuih, dina perkara
galindengna, lagu Mulas Cinta téh
séjén ti nu ilahar, tina lalaguan beu-
nang juru sanggi nu lian. Ku kitu téh
deuih, lagu Mulas Cinta teu wudu
ngandelan ciri khas Ubun dina
nyipta komposisi lagu beunangna.
Ku salalar gé, bet ujug-ujug baé
kapireng motif-motif galindeng ban-
dana Ubun Kubarsah. Pon kitu deui
dina lagu-lagu Ubun nu séjénna dina
Manglé 247810
BBahasan
Mamah Dasimah Mulas Cinta

12. 11Manglé 2478
éta album (Nyungsi, Ulah Tepang
Deui, jeung Bulan Nu Saha), motif-
motif galindengna éstuning kapireng
madeg mandiri tina lagu-lagu beu-
nang nyanggi nu séjénna.
Husus dina lagu ‘Nyungsi’, gaya
galindeng Mamah Dasimah bangun
nu ngahaja leuwih teleb neuleuman-
ana. Éta lagu nu mibanda wirahma
anca téh, pikeun Mamah mibanda
tangtangan anu mandiri, kawantu
saméméhna éta lagu téh mangrupa
lagu panambih dina Sekar Anyar (nu
ngantét kana lagu poko ‘Suwung’).
Dina Sekar Anyar mah, lagu
‘Nyungsi’ téh dihaleuangkeun ku
Rosyanti jeung Mstika Iman.
“Aceuk téh hoyong milari gaya nu
bénten tina wanda Sekar Anyar,”
ceuk Mamah basa latihan di Dasen-
tra, “galindengna hoyong karaos
pisan wanda kawih degung.”
Dina ieu album, Mamah gé mang-
gih tangtangan anu pohara. Lian ti
kudu ‘ngawadahan’ lagu-lagu gaya
‘Dasentraan’ (lagu karya Ubun),
Mamah dipambrih meruhkeun ka-
mampuh dina ngolah sora sina luyu
jeung téma lagu.
“Lagu-lagu Kang Ubun téh
romantis pisan. Sadayana ngeunaan
cinta. Mangkaning cintana
kaayeunakeun,” ceuk Mamah deui
semu seuri, “tah, dina yuswa aceuk
nu tos sakieu sepuhna mah, rada
répot neuleumanana lebah téma
cinta kaayeunakeun mah.”
Jaba deuih, dina éta album téh
Mamah kudu duet jeung Ujang
Supriatna, nu dina umur mah éstu-
ning ganjor pisan. Tangtu, Mamah
réa manggihan tangtangan; béda
jeung cara Mamah mun keur pareng
duet jeung Didin S. Bajuri (carogéna,
sakumaha dina sawatara album nu
kungsi populér dina taun 80-an).
Papadaning kitu, dina runtuyan
proses rékaman (rekamanana di
Studio STSI) sanggeus tepi kana
hambalan mixing mah, sora Mamah
jeung sora Ujang téh teu wudu silih
imbangan, cara dua sora rumaja anu
sapantaran baé.
Gaya Anyaran
Dina sapuluh taun katompérna-
keun, rékaman degung téh bangun
geus ilahar deui sok diwuwuhan ku
késétan piul. Béda jeung dina gaya
dekade 70 tepi ka 90-an anu boh
dina introduksi (mangkat) jeung
interlude (gelenyu) cukup dimélodi-
an ku suling baé. Malah antukna
mah kétang, ayana sora piul téh lain
baé pikeun ngawuwuhan pirigan
waditra gamelan degung wungkul,
tapi ogé neba kana kacapian wanda
anyar jeung cianjuran.
Tilu taun katompérnakeun,
muncul gaya kacapian anyar nu ku
Ubun Kubarsah disebutna ‘Kacapian
Harmonia’ sakumaha nu kapireng
dina album ‘Enjing Deui’ nu midang-
keun juru kawih Rita Tila téa. Dina
éta kacapian harmonia mah unsur
sora piul téh mibanda peran anu
gedé dina urusan mamanis; najan
enya, ayana piul téh masih kénéh
disandingan ku sora suling. Tah, nya
dina album Mulas Cinta gé, peran
piul téh mibanda peran nu pohara
gedéna di sagédéngeun sora suling
piken nguniangkeun mamanis.
Album ‘Mulas Cinta’ lebah
aransemenna digarap ku seniman
pedalan STSI, Adé Suparman. Dina
garapanana, Adé geus matéakeun
komposisi anu dinamis. Méh kabéh
dina mangkatan lagu dijieun kompo-
sisina. Pon kitu deui lebah nganteur
haleuang, meulitan haleuang, mirig
haleuang, jeung nutugkeun
haleuang, komposisina éstuning di-
garap pisan kalawan daria. Nu-
matak, unggal lagu téh moal matak
bosen ngadéngékeunana.
Nu luewih metot deui téh, éta
lebah hadirna sora piul téa. Nu miul-
na Yadi ‘Piteuk’ Cahyadi, seniman
nu ngagarap aransemen album ‘En-
jing Deui’ dina garapan Kacapian
Harmonia téa. Ngeunaan Yadi Pi-
teuk, pikeun sapuluh taun katom-
pérnakeun mah ngaranna geus jadi
kacapangan deui. Saban album réka-
man, boh nu tradisional kayaning
kacapian, degung, kiliningan, jeung
cianjuran, boh nu modern cara pop
Sunda, késétan piul Yadi téh bangun
nu geus jadi ‘kawajiban’ deui. Tuda
éta téa, piul nu dikését ku leungeun
Yadi mah éstu nguniangkeun mama-
nis nu pohara éndahna.
Nu nyulingna, saha deui mun
lain Iwan Mulyana. Inyana téh
seniman suling nu pangnyong-
colangna dina mangsa kiwari. Teu
bina ti Yadi, dina urusan nyuling
mah, Iwan gé mindeng kapireng
sora sulingna, boh dina degung,
boh dina kacapian. Utamana mah
nya dina cianjuran.
Ari seniman séjénna nu milu
ngawewegan dina album ‘Mulas
Cinta’ téh nyaéta Uyép S (saron),
Ahmad Sofyan (bonang), Endang
Alit (kendang), Panji Triyadi (ka-
capi), Apék Supriatna (jengglong),
jeung Iing Firmansyah (goong). Ieu
seniman téh geus maneuh deui
dina nabeuh gamelan mah, utama-
na dina degung lagu ageung
(klasik) jeung gamelan saléndro.
Sedengkeun anu nyarungsum
prosés rékamanan nya éta Abuy ti
Studio STSI.
Ubar Kangen
Dibanding jeung rékaman ci-
anjuran atawa kiliningan jeung
wanda nu séjénna mah, rékaman
album dina wanda degung téh kawi-
lang geus heubeul pisan ‘ngarandeg-
na’. Dina taun 80 tepi ka taun 90-an,
kungsi ngajaul ngaran-ngaran Elis
Wizaksmi, Ida Widawati, Imas Per-
mas, kaasup Mamah Dasimah jeung
Nining Méida. Ari nu kacatet mro-
duksi lagu-laguna di antarana nya
Ubun Kubarsah, Ujang Suryana,
jeung Nano S.
Utamana kana lagu-lagu Ubun
Kubarsah, sok laju kapireng aya ciri
katut karakter anu khas; pang-
pangna karakter lagu nu gedé
nyuméndér kana galindeng cianju-
ran. Papadaning kitu, lagu-lagu
hégar Ubun gé teu wudu matak
ngirut sakumaha nu kabandungan
dina album kawih kacapian ‘Saha
Eta’ nu kungsi ngahudang génjlong
dina awal taun 80-an, jeung album
kawih degung ‘Asa Tos Tepang’ nu
kungsi génjlong dina taun 80-an
katompérnakeun.
Nya tina album ‘Mulas Cinta’
muga-muga baé bisa jadi ubar ka-
ngen, boh kana sora Mamah
Dasimah boh kana lagu-lagu
Dasentraan, gaya Ubun Kubarsah.
Muga-muga.*** (Dian Héndra-
yana)

13. Manglé 247812
NNyusur Galur
D
ina Manglé minggu pengker dicarioskeun ngeuna-
an kabiasaan masarakat Talaga ngalakukeun ritual
di Desa Sanghiyang.
1. Ritual Nyapu
Nyapu dipigawé ku para kuncén unggal poé Senen
tiap minggu éta téh. Para kuncén ngoér wé sasapu tepi ka
lalening beresihna. Ti mimiti nyapuan jalan asup ka kom-
plék Talaga, Sabada tepi ka pertelon, tilu kuncén meresi-
han jalan nu rék ka makam Sunan Parung jeung meresihan
makamna, opat kuncén séjénna meresihan jalan anu
brasna ka talaga jeung lokasi sisi-sisi talaga. Lian ti kitu
dilakukeun ogé Dangdan Tajur, nyaéta meresihan talaga
poé Senén rék asup ka Minggu, katompérnakeun bulan
Ramadhan, nu migawéna tetep para kuncén, tapi diban-
tuan ku masarakat sabudeureunana ayeuna mah.
2. Ritual Nyiramkeun
Nu disebut nyiramkeun mah nyaéta meresihan artefak
titinggal Karajaan Talagamanggung nu disimpen ku para
turunanana. Cai keur meresihanana maké kembang
mayang meunang nyacag anu disimpen dina gentong
badag, upacara lumangsung poé Senen méméh tanggal 20
Sapar. Nurutkeun sumber tradisi, cai kembang mayang
téh bisa ngaétkeun artefak Sésa cai kembang mayang bisa
méré barokah jeung bisa nyageurkeun rupa-rupa kasakit
Ritual nyiramkeun dimimitian ku ngala cai diwadahan
ku sarupaning lodong tapi tina awi konéng, caina kudu
dicokot ti tujuh sumber aér nu dianggap karamat nyaéta
ti gunung Bitun, Talaga Sanghiyang, Ciiray, Wanaperih,
Lemahabang, Regasari, jeung ti Ciramas.
Nu nyokot cai karamatna kasepuhan (tokoh adat) Talaga
dina awal bulan Sapar. Lodong awi konéng anu geus pinuh
ku cai téh heug dibawa ka musieum Talaga manggung
dihijikeun dina kendi, terus didoa’an sacara Islam,
saterusna ku patugas anu ditunjuk éta cai tina kendi téh
diképrét-képrétkeun kana barang-barang pusaka. Ti mimiti
ngéprétkeun cai kana arca Ratu Simbar Kancana, Raden
Panglurah, kana pedang-pedang, kana goong jeung saka-
béh barang pusaka anu disimpen di éta musieum. Éta
kabéh dipigawé minangka simbul nyuci meresihan jeung
hormat kana warisan para luluhur. Masarakat mungguh
moyék di buruan musieum nyaksian upacara ritual ieu
bari sabadana terus parebut cai sésa nyuci barang-barang
pusaka. Maranéhna ngarasa yakin pusaka anu disucikeun
ku cai karamat téh kabéh ogé boga kakuatan. Kitu deui
cai urut meresihan pusaka ngandung kakuatan.
Tradisi saperti kitu ngagambarkeun kumaha cara
manusa ngahormat alam, pangpangna cai nu jadi sumber
kahirupan sajaba ti hawa, tanah jeung seuneu.
3. Ritual Pareresan
Pareresan mah dilaksanakeunana unggal poé Senen
saban taun sabada panén rayat ku sakum rayat
Sanghiyang. Rayat jarah ka makam Sunan Parung terus
meuncit domba, dagingna dibagikeun ka sakumna anu
jarah.
4. Ritual Nadzar/ Meuncit Domba
Ritual ieu mah dipigawéna husus ku nu jarah anu
ngarasa diijabah panedana. Éta téh anu unggal poé
Senen atawa Kemis ti jam 07.00 isuk-isuk tepi ka jam
12.00, ditungkulan ku para kuncén, aparat Désa Sangang
di pertelo antara jalan ka makam jeung jalan ka talaga
Sanghiyang, kagiatan ieu téh disebut Pamotongan, atawa
Meuncit domba.
Sarat meuncit domba nu kudu dilaksanakeun ku nu
nadzar téh kieu;
a) Domba jalu anu umurna geus 1,5 taun.
b) Hayam jaluna hiji
c) 4 hayam kampung
d) 20 kg béas.
e) Kalapa ngora sahulu.
f) 4 tumpeng / congcot.
g) Ketan beureum hideung jeung bodas terus dijieun
congcot 9 laleutik.
h) Tipung béas dibentuk lalonjong lobana sarua kudu 9,
diwarnaan héjo, konéng, hideung, jeung bodas.
i) Kalapa meunang meresihan kulitna tepi ka bodas
bersih 9 hulu
j) Tiwu leutik 9 potong.
k) Seupan taleus laleutik 9 potong.
l) Saupan sampeu leutik 9 potong.
m) Cau raja 9
n) Tékték 9.
o) Bungbu masak sacukupna, honjé, “joul”, jeung jan-
Katompérnakeun Ramadhan
Para Kuncén Meresihan Talaga

14. 13Manglé 2478
tung cau.
p) Daun tepus masing-masing 9 lambar, ditendeun di tilu
bagian anu geus ditangtukeun.
q) Daun bingbin/palem leuweung masin-masing 9 lambar
diteundeun di tilu bagian anu geus ditangtukeun.
r) Daun hanjuang 9 lambar.
Sabada domba dipencit cokot 13 rupa bagian awak
domba nyaéta sabagian biwir luhurna. Sabagian halis anu
katuhu, sabagian ceuli katuhu.
Sabagian kulit akar tanduk. Sabagian kulit cokor
katuhu, sabagian peler katuhu, sabagian buntut, sabagian
susu katuhu, sabagian haté, sabagian kalilipa, sabagian
tungtung peujit, sabagian sineureut, sabagian lamusir.
Kitu sawatara ritual anu biasa dilakukeun masarakat
anu daratang ka talaga Sanghiyang.
Koleksi musieum Talagamanggung
Dua Koleksi Musieum Talagamangung jeung Imah
Kuncén Talaga Sanghiyang.
Sajumlah artéfak nu asalna tina lahan sabudeureun
talaga ayeuna mah geus jadi milik kulawarga turunan Raja
Talagamanggung, sabagian deui disimpen di imah Kuncén
Talaga, sabagian gedé mah disimpen di Musieum Talaga-
manggung. Artéfak anu disimpen di imah Kuncén Talaga
di antarana 3 pedang, hiji kujang, hiji wadah cai anu di
jerona aya tulisan aksara tapi geus alus tepi ka teu bisa
diidentipikasi, hiji plakat Cina. Koin-koin Hindia Walanda
jeung koin-koin jaman NKRI, hiji baki, hiji barang nu rék
jiga koenjer jeung hiji batu leutik.
Sajeroning kitu, artéfak anu aya di musieum Talaga-
manggung mah mangrupa menhir buleud panjang,
panjangna kurang leuwih 2 meter, batu pelor, batu gundik,
batu pipisan, lulumpang batu, liangna hiji atawa dua, jeung
batu tasbé (tempat ngukuhkeun kalungguhan putra
makuta jeung raja). Lian ti kitu, di Musieum Talagamang-
gung ogé aya rupa-rupa koleksi diantarana arca, senjata,
gamelan, baju zirah, duit, mariem, keramik asing jeung
lokal, panto, jandéla jeung lomari.
Nurutkeun sumber tradisi, sabagian koléksi nu aya di
Musieum Talagamanggung, nyaéta mas kawin ti Radén
Ranggamantri ti Pajajaran kanggo Ratu Sunyalarang basa
diréndéngankeun. Saterusna dianggap barang pusaka
karuhun urang Talaga.
Makam Sunan Wanaperih
Makam Sunan Wanaperih atawa Aria Kikis perenahna
di Kebonwana Désa Kagok Kacamatan Talaga. Sacara
astronomi aya di kordinat 06 darajat 57”09,95,40” LS
jeung 108 darajat 18”15,90 BT luhurna 618 meter dpl. Ieu
makam aya dina hiji cungkup opat pasagi panjang dijieun
tina keramik bodas, puncak makam jeung tutunggulna
tina kayu nu dicét abu-abu.
Aya makam anu dipercaya makam Sunan Wanaperih
sanajan dina tutunggulna henteu aya tulisan anu
nerangkeun yén éta makam Sunan Wanaperih, tapi éta
bisa dianggap yén Sunan Wanaperh téh tokoh sajarah
nu beer-bener kungsi aya di kieuna tur ngalalakon di
Karajaan Talaamangung.
Makam Apun Surawijaya
Perenahna di Kampung Lemah Abang Desa Cikeusal
Kacamatan Talaga. Sacara astronomi aya dina koordinat
07 darajat 00”16.80” LS jeun 108 darajat ‘’ 18”73,00” BT
uhurna 624 meter dpl.
Makam dirungkupan ku cungkup opat pasagi panjang,
dijieun tina keramik hejo, tutunggulna di tungtung kalér
jeung kidul. Luareun aréal makam aya tilu makam
séjénna, dua makam ngajajar nu hiji deui mah misah, opat
pasagi panjang, 11 umpak (dua makam nu mimiti) jeung
9 umpak (hiji makam kadua) tina bata. Nurutkeun sumber
tradisi tilu makam ieu téh makam pangawal Apun Sura-
wijaya. Ayana makam Apun Surawijaya anu sarua tanpa
katerangan dina tutuggulna nyirikeun yén tokoh Apun
Surawijaya bener-bener kungsi aya di kieuna, jeung
nguatkeun katerangan yén Karajaan Talaga lain dongéng
tapi bene-bener aya.
Makam Ciburuy
Situs Ciburuy ayana di Kampung Ciburuy Désa Talaga
Wétan Kacamatan Talaga. Sacara astronomi aya dina koor-
dinat 06 dsrsjst 59”09,54 LS. Jeung 108 darajat 18”35,73
BT elev 2065 ft. Éta makam-makam téh ayana di komplék
pamakaman kulawarga boh makam anyar boh makam
kuno. Makam kuno anu bisa didata lobana 13, tujuh di-
antarana ngajajar ti kalér ka kidul wangunanana sarua
nyaéta opat pasagi panjang, panjangna antara 2,23 meter
rubakna 72 sentimétér. Genep makam séjénna sarua jeung
makam anu mimiti, ngaréndéng jeung makam anu mimiti,
ayana gigireun jajaran makam anu mimiti, ngajajar ti kalér
ka kidul. Ukuranna leuwih leutik ti tujuh makam
saméméhna.
Tutunggul makam wangunanana sterilisasi nilotpala
(kembang taraté satengah beukah) atawa padma (kem-
bang taraté keur mekar), hiasanna béda antara makam
nu hiji jeung anu séjénna téh diantarana motipna sulur-
sulur daun maké gambar kembang srangéngé di tengah-
na boh aya kolopak kembang atawa henteu, sahandapeun
hiasan kembang srangéngé aya hiasan daun.
Sawatara makam maké hiasan sulur-sulur daun, gam-
bar kembang srangéngé, di tengahna boh dina kelopak
kembang atawa henteu, handapeunana aya motip segitilu,
kénca katuhuna aya buleudan. Dipadukeunana motip
segitilu jeung gambar buleudan saperti kitu, di candi
Sukuh jeung Ceto di Gunug Lawu Jawa tengah.
Tina : Sajarah Kerajaan Talaga
Nu ditulis ku Nina H.Lubis (Ed)
Etty Sarinendyanti, Undang Ahmad Darsa, Miftahul
Falah.
** HRS/Hanca**

15. Manglé 247814
MMunara Cahaya
Hartosna: Maha Suci Alloh anu
geus ngiangkeun abdi-Na dina hiji
peuting ti Masjidil Haram ka
Masjidil Aqsa, anu sakurilingeun-
ana ku Kami diberkahan, pikeun
Kami némbongkeun ka manéhna ti
antara ayat-ayat Kami. Saéstuna
Anjeunna Nu Maha Ngadangu, Nu
Maha Uninga. (QS. Al-Israa: 1).
Dawuhan di luhur, dikawitan ku
kalimah ‘Subhana’, ‘Maha Suci
Alloh’. Ieu kalimah nuduhkeun, yén
Alloh nerangkeun, élmu jeung akal
manusia moal aya bandinganana
jeung élmu Alloh SWT. Kaunggel
dina surat Al-Kahfi ayat 109 nu kieu
hartosna: “Pék ucapkeun, upama
waé lautan jadi mangsi keur nulis
kalimah-kalimah Gusti, saéstuna
bakal érép lautan éta saméméh érép
ditulis kalimah-kalimah Gusti,
sanajan didatangkeun tambahan-
ana sakitu deui.”.
Margi kitu, mangga saméméh
niténan dina raraga nyandak
hikmah tina miéling Isra' Mi'raj
Kangjeng Rosulullah SAW,
kaimanan urang nu kudu di-
heulakeun. Sabab Alloh geus
nepikeun kalimah tauhidna,
'subhaanalladzii'.
Isra' wal Mi'raj kajantenana sa-
taun sateuacan hijrahna Rasulullah
SAW ka Madinah (Yatsrib harita
mah). Nalika harita, Rosulullah
SAW ninggang dina kaayaan nu
sedih kingkin. Teu kitu kumaha?
Sapertos jalmi biasa, Rosul sabari
nangkeup tuur di Masjidil Haram,
haténa teu tiasa ngabendung ujian-
ujian. Sapalih katerangan
nerangkeun, Rosulullah SAW
sapertos nu nu putus asa. Nuju
kaayaan nu sumpek kitu, isteri Siti
Khadijah r.a. sareng Abi Thalib,
emangna dipundut ku Gusti.
Katambih-tambih deui, kaum
Qurais sanés ngiring sungkawa, tapi
kalah beuki ngahina, beuki
ngadongsok, kumaha carana
ngagunakeun kasempetan kaayaan
jiwa Rosul. Kanggo Rosul harita,
badé teu sedih kingkin kumaha,
istrina nu salami ieu nu ngabéla
perjuangan Islam, kitu deui Abi
Thalib nu mampuh ngabédéngan
Nabi tina kabengisan kaum Qurais,
harita parantos ngantunkeun.
Margi kitu, ku Mahakawasaan
Gusti, Alloh Swt. masihan
"rahmah"-Na, pikeun méré pituduh
ka Rosul-Na, Muhammad SAW.
"Warahamatii wasi'at kulla syaein",
kitu Alloh negeskeun dina al-
Qur'an. Rosul SAW dina peuting nu
sarwa prihatin sareng rupa-rupa
ujian, Alloh SWT ku Maha
Kakawasanana, Rosulullah diajak
jalan-jalan (isra) terus naék
(mi'raj), ditingalikeun kumaha
perjuangan para nabi sareng rosul
saméméhna, dugi ka Rosulullah
SAW tiasa ningal langsung kaagu-
ngan Ilahiyah di Sidratul Muntaha.
Waleran Solat
Sakumaha kaunggel dina surat
Al-Israa, Isra Mi’raj sanés kajante-
nan nu biasa, tapi nu luar biasa. Ka-
jadian nu sacara qat’i didawuhkeun
ku Gusti, mémang nanjeurkeun
kaluhuran jeung kaagungan ajaran
agama. Saparantos Rosul lulus
nandangan hiji ujian nu kacida
beuratna, saterasna Rosul ka-
sumpingan Malaikat Jibril pikeun
ngabubungah tur disucikeun
haténa. Saterasna Rosul dicandak
sareng diiangkeun pikeun ningal
kakawasaan Alloh Swt.
"Subhaanalladzii arsoo bi 'abdihii
laelam minal masjidil haram ilal
masjidil aqso alladzii baaroknaa
haolahuu, linuriyahuu min
aayaatina, innahuu huwassami'ul
basyiir."
Nalika Rosul mi’raj ditaékkeun
dugi ka langit katujuh, ditingalikeun
kaanéhan-kaanéhan. Hiji gambaran
manusa nu parantos kajadian sareng
nu bakal kajadian. Malihan dugi ka
tingalikeun surga sareng naraka
pikeun umat manusa. Nalika singgah
di sababaraha tingkatan langit,
ditepangkeun ogé sareng para Rosul
nu sami-sami perjuanganana dina
nanjeurkeun agama nu hak tauhid
Illalloh. Dugi ka puncakna ka Sidrotul
Munthaha, Rosul nampi tugas pikeun
nyumponan solat wajib lima waktu.
Kitu kakawasaan Alloh
sakumaha dawuhanana. Teu aya
deui rasa mangmang Rosululloh di-
iangkeun nu sakitu gampilna, margi
mung Alloh nu gaduh ieu alam jagat
raya. Tapi bénten deui sareng kaum
harita Qurais Jahiliyah téa.
Saparantosna Rosul ngadugikeun
kaagungan Gusti, sanés percaya tapi
kalah beuki ngalédék, ngalélécé.
Malahan beuki loba nu ngahardik,
cenah Rosul ayeuna mah beuki lieur
beuki gedé bohongna! Anging Alloh
nu Maha Uninga tur Kawasa kana
sagala rupaning kakawasaan,
Rosululloh saparantosna dilatih
Hikmah Isra' Mi'raj Rosulullah SAW.
Ngadegkeun Solat, Nguatan Ukhuwah Umat
Ku Arif Nur Hakim

16. 15Manglé 2478
sareng ditingalikeun kumaha sipat-
sipat manusa saméméhna, sanés
bendu tapi ningalikeun paromanna
nu langkung mulya, sahingga para
sohabat nu tumut langkung per-
caya. Sapertos dicarioskeun ku
Sayyidina Abu Bakar. Anjeunna nu
pangheulana percaya dipayuneun
kaum Qurais, yén teu aya deui jalmi
nu soléh sareng jujur anging
Rosulullah. Teu aya sakedik ogé nu
rasa cangcaya kana ucapan Rosul.
Para sohabat lianna beuki yakin,
mustahil kanggo Rosul nu saé
ahlakna upama kedah ngabohongan
umatna.
"Wasta'iinuu bishshobri wash-
sholaati wa innahaa lakabbiirotun
illa a'lal khosyiin." Ieu surat Al-
Baqoroh ayat 45 téh mun disunda-
keun mah kieu: "Jadikeun sabar
jeung solat pitulung pikeun
maranéh, saenyana éta téh kacida
beuratna anging pikeun jalma nu
khusyu." Ieu oléh-oléh nu kacida
agungna, solat wajib nu lima waktu.
Sabab, pancén ieu, mibanda kani’-
matan nu dibarung ku pitulung
Alloh. Sapertos katingal tina
sababaraha ujian Rosul sateuacan
Isro Mi’raj, geuning dina kaayaan
kitu téh jalanna mung ku taqorrub
ilalloh, nyaéta solat.
Kitu deui upama Isra Mi’raj
pinuh ku kaagungan alam jagat
raya, éta ogé apanan sadayana aya
dina kamulyaan solat. Lima waktu
ogé nuduhkeun sangkan manusa
téh kedah aya dina patokan waktu.
Lalampahan manusa diieu alam
dunya moal leupas tina waktu.
Margib Isya Subuh Asar Lohor sa-
daya nuduhkeun kana patokan
waktu nu kacida luhungna. Dina
patokan waktu éta, urang di-
piwarang sangkan saheunteuna
urang téh kedah tawakal ka Alloh.
Solat dina waktu nu tos ditangtu-
keun ogé nu leres mah, sanés nu
lénglé, tapi nu ‘ala waktuha jeung
husyu.
Dina kaayaan kitu, solat urang
bakal nyumpingkeun takwa téa.
Margi, teu kirang-kirang jalmi anu
kaayanana nuju séhat jagjag
waringkas, dak dumadak katarajang
kasakit, boh kasakit lahir atanapi
batin. Alatan kasehatanana teu
dibekelan ku katakwaan sapertos
ngadegkeun solat, nu kaluar mah
sok hawa napsu. Tah upami anu
dibekelna takwa mah boh nalika
sehat atanapi teu damang, bakal
tetep ajeg dina rido Gusti tur éta téh
mangrupi ciri jalmi anu akalna
walagri. Dawuhan Alloh SWT.: Inna
Sholata tanha’ ‘ani al fakhsya wa al
munkar. Nu hartosna kieu: Saéstu-
na solat téh nyingkahan tina polah
nu jahat jeung mungkar.”
Seueur paréntah diwajibkeun-
ana solat, tapi sakedik jalmi nu
terang kana hikmah solat. Kitu deui
mungguh manusa tara awas kana
ni'mat, nu sok padahal ku dipapari-
nan kahirupan ogé geus mang-
pirang-pirang ni'mat anu hésé
pikeun diukur sakumaha pangajén-
na.
Ku kumargi kitu, sakumaha tadi
yén solat téh tugas. Ari tugas
apanan nyandak hikmah. Margi
solat téh tugas urang, janten urang
ogé wajib ngajak jalmi supaya solat.
Ulah tebih-tebih ka putra-putra
urang, ka carogé, ka tatanggi sareng
sajabina, ieu tugas. Naon sababna
kedah dilebetkeun kana tugas?
Margi dina muterna alam muterna
jaman, polah jalmi téh geuning
beuki robah.
Solat Nanjeurkeun Ukhu-
wah
Islam teh agung tur linuhung.
Lantaran kitu, upama ajaran
agama, sapertos Solat henteu
dilaksanakan, hartina eta jalma
geus ngaragragkeun kaagungan
Islam. Kaadilan, kajujuran, atawa
pamingpin nu amanah, sakumaha
diagungkeun dina ajaran Islam,
mung saukur harepan wungkul,
upama umat ninggalkeun solat.
Islam negeskeun, yen ciri antara
mu’min jeung lianna (kafir), nyaéta
solat. Hartosna, solat nu jadi rukun
Islam, leres-leres jadi pangraket
kaum mu’minin. Asholatu imaddu-
din. Solat teh tiangna agama.
Hartosna, saha jalma nu teu
ngadegkeun solat, eta jalma geus
ngaruntuhkeun agama. Upama geus
ngaruntuhkeun agama, hartina eta
jalma geus embung ngajaga poko-
poko agama nu di antarana kawaji-
ban hifdul umat.
Nu jadi patarosan, naha loba
umat Islam nu pabureuncay dina
pamadeganana? Waleranana lan-
taran loba di antarana jalma-jalma
henteu ngajadikeun Islam keur alat
nanjeurkeun ukhuwah. Upama kitu,
tangtu ieu téh bahla. Loba cara keur
ngajaga umat, di antarana solat ber-
jamaah. Ngan deui-deui loba jalma
nu teu mampuh nyandak hikmah
tina kakedahan solat berjamaah.
Sok padahal, upama umat terang
kana pentingna berjamaah, ajaran
Islam bakal leuwih ngamulyakeun
umat.
Bulan Rojab, bulan nu agung,
bulan dilungsurkeunana parentah
solat, sawadina jadi eunteung umat
keur ngajaga ukhuwah umat. Kitu
deui ka pribadi-pribadina, upama
dibandungan mangsana kiwari,
kantenan matak pikahariwangeun.
Di saban tempat jeung di tiap
kawijakan ti pangusaha nu mayori-
tas Islam, henteu ieuh ngajadikeun
solat minangka tali pangraket
ukhuwah umat. Ieu tanda, yén
bangsa urang mémang geus teu
maliré deui kana urusan ajaran
agama. Bangsa urang geus teu aya
deui nu ngatur kana paripolah ka-
manusaan. Nu aya jeung bukti
kalah sabalikna. Seueur polah jeung
pasipatan bangsa nu ahirna
ngajurunglaku jeung ngamomoré-
keun kana papagon agama.
Margi kitu, mudah-mudahan
dina ngeusian sasih Rojab taun ieu
2435 H, urang salawasna
dipaparinan rohmat sareng hi-
dayah Alloh Swt.. Allohuma laa
tuji’kulubana ba’da idhadaitana
wahablana milladunka rohmah,
innaka antal wahhab. Amin ya
robbal ‘alamin. ***

17. Manglé 247816
TTanyaJawab
Patarosan:
Assalamu’alaikum Wr. Wb.
Tumaros ngeunaan jama’ solat
upama dina kaayaan macét. Sapertos
nalika di jalan nu macét nu mangjam-
jam, kumaha kedahna. Hatur nuhun
kana waleranana.
Wassalam,
Ade Safrudin
Cibadak Sukabumi
Waleran:
Ti payun ngahaturkeun nuhun kana
patarosanana perkawis solat. Kaleresan
deuih, ayeuna sasih Rojab, nu mana
dilungsurkeunana kawajiban solat.
Hartosna badé keur kumaha ogé teu aya
alesan kanggo ninggalkeun solat, kalebet
upama nuju macét nu mangjam-jam
atawa nyeepkeun waktos nu lami.
Dina édisi Manglé kapungkur ogé
kantos nerangkeun perkawis solat nu
patali sareng saba-sabab ayana jama’
solat. Ayeuna urang waler deui, mudah-
mudahan ageung mangpaatna, utama
dina kakedahan nepikeun ajaran agama,
sok sanaos sababaraha kali. Da mémang
kitu ari ajaran agama mah, geuning sok
seueur nu babari hilap deui.
Patali sareng patarosan, saéna urang
waler heula katangtosan waktu-waktu
solat nu tos ditangtukeun dina Alquran,
sakumaha pidawuh Alloh SWT anu
unggelna: “Saéstuna solat mangrupa
kawajiban anu tos ditangtukeun waktu-
waktuna pikeun ka jalma-jalma anu ari-
man.” (QS. al-Nisa: 103). Ayat sanésna
nyebatkeun: “Prak adegkeun solat ti
mimiti panon poé condong nepi ka peu-
ting jeung waktu subuh. Saéstuna solat
subuh disaksian ku para malikat.” (QS.
al-Isra: 78). Sedengkeun ningalkeun solat
kaasup dosa tur ngarusak kana kaimanan
hiji jalmi, sakumaha pidawuh Alloh SWT.
anu unggelna: “…. Mangka datang
sanggeus maranéhna generasi anu
ngamomorékeun kana solat jeung nutur-
keun hawa nafsuna, mangka maranéhna
dina poé engké bakal manggih jalan anu
sasar.” (QS. Maryam: 59).
Dumasar kana ayat Alquran ieu,
mangka solat mangrupa kawajiban anu
henteu bisa ditawar-tawar deui pikeun ka
jalma-jalma anu ariman. Saupama aya
hiji waktu anu henteu dilaksanakeun bari
dihaja mangka tos kaasup dosa, malih
dina Hadits disebatkeun: “Solat mang-
rupa tihangna agama, sing saha anu
ngadegkeuna mangka manéhna tos
ngadegkeun agama, jeung sing saha anu
ninggalkeunana, mangka manéhna tos
ngaruksak agama.”
Ku kituna saperti dina kaayaan urang
nuju kumaha waé, saperti dina kan-
daraan nu kapegat macét sedengkeun
geus kana waktu solat, saupama bisa di-
laksanakeun di luar mobil sakumaha
ilaharna, mangka hal ieu leuwih hadé.
Tapi saupama henteu bisa atawa henteu
mungkin alatan kandaraan keur macétna
mangka meunang ngalaksanakeun solat
dina kandaraan. Namung saratna kedah
mayun ka kiblat nalika takbiratul ihrom
teras solatna disampurnakeun ka mana
waé mayunna luyu sareng arah majuna
kandaraan. Carana, tetep bari calik di
tempat (di jok mobil). Saupama ruku,
mangka salirana ditungkulkeun sakedik.
Teras saupama sujud, mangka salirana
ditungkulkeun leuwih handap ti batan
nalika ruku. Cara saperti kieu dumasar
kana Hadits Nabi anu sumberna ti Ya’la
bin Murrah anu diriwayatkeun ku Imam
Ahmad sareng Tirmidzi. Ya’la kantos
nyarengan Nabi Muhammad SAW. di hiji
tempat, teras turun hujan, taneuh jadi
baseuh. Henteu lami datang waktu solat,
Nabi maréntahkeun salasahiji sahabatna
supaya adan teras komat. Teras Nabi
solat di luhur kandaraan. Ti harita Ya’la
ngabéjakeun ka para sahabat lianna
wiréh Nabi nalika solat di luhur kan-
daraan saupama ruku, salirana nungkul,
saupama nalika sujud, salirana leuwih
tungkul ti batan nalika ruku”. Dumasar
kana kajadian éta, mangka tiasa di-
jadikeun sumber kanggo ngalaksanakeun
solat saupama dina kaayaan darurat
pisan, saperti upama keur kapegat macét.
Ngan langkung saéna mah, sateuacan
angkat urang kedah tos tiasa nyawang
kana kaayaan pimacéteun di jalan, nepi
ka waktu solat (contona waktu solat Asar)
bakal luput atawa bakal kaliwatan. Ku hal
kitu saena urang buru-buru solat heula,
teras angkat. Ku cara kieu, mangka waktu
solat Asar moal lapur. Tapi saupama
naék kandaraan sateuacan datang waktu
solat, teras kapegat macét di jalan bari
moal bisa turun heula, mangka bisa di-
jama’. Ngajama’ solat dimeunangkeun
nalika aya hajat atawa dina kaayaan
darurat, sok sanajan lain dina kaayaan
keur musafir. Contona nalika kapegat
macét dina waktu solat magrib nu waktu-
na samporét pisan. Dina kaayaan kitu,
mangka solat magrib meunang dijama’
kana waktu solat Isya (jamak ta’khir).
Tapi saupama solatna henteu bisa di-
jama’ saperti solat asar mangka pilihan
kadua nyaéta ngalaksanakeun solat dina
kandaraan. Wuduna? mangka tiasa di-
ganti ku tayamum.
Di antara dalil anu ngameunangkeun
jama’ solat salian ti waktu nyaba (safar)
nyaéta Hadits anu nyebatkeun: “Rosulul-
loh SAW. pernah ngajama’ solat lohor
sareng asar, ogé magrib sareng Isya di
Madinah, sanés lantaran ngarasa sieun
ogé sanés lantaran hujan”. Salasahiji
sahabat naros ka Ibnu Abbas: “Naon
maksadna Rosul ngalakukeun saperti
kitu?” Ibnu Abbas ngawaler: “Mantena
henteu hoyong umatna ngarasa beurat
dina ngalaksanakeuna paréntah Alloh.”
(HR. Muslim). Malih dina Hadits
sanésna disebatkeun, wiréh Rosul di
Madinah kantos ngajama’ solat padahal
teu aya sabab hujan ageung, atawa teu
damang, tapi Rosul ngajama’ lantaran
alatan lianna anu kacida daruratna.
Dumasar kana pedaran di luhur tiasa
disimpulkeun, wiréh ngajama’ solat
dimeunangkeun nalika kapegat macét
anu henteu bisa dikukumaha deui.
Saupama solat anu henteu bisa dijama’,
tur dina kaayaan darurat, mangka meu-
nang solat dina kandaraan. *** Wallohu
‘alam.
Solat Jama’ Waktu Macét
Gawé bareng MANGLÉ, FKIP (Fakultas Keguruan & Ilmu Pendidikan),
sareng LPPSI (Lembaga Pengkajian & Pengembangan Syiar Islam) UNPAS

19. Manglé 247818
CCaritaNyambung
(6)
S
ugan téh rék
ngajak ningalan
toko-toko
sabudeureun
hotél terus uplek
ngobrol deui di
kafé bari ngopi. Horéng di-
ajak kana mobilna.
“Urang ningali panon poé
surup ti Munara Eifel mana-
wi kaudag kénéh,” pokna.
“Da atos ka dinya mah,”
ceuk kuring.
“Éta mah siang. Ayeuna
sonten. Unik geura,”
walonna. Biur baé ngajugjug
deui wangunan nu kamashur
saalam dunya, Munara Eifel.
Sajajalan Pierre nyaritakeun
pangalaman nalungtik karya-
karya budaya lawas nu
diusulkeun jadi warisan bu-
daya dunya. Atuh kuring so-
rangan nyaritakeun kahirup
an urang Sunda bari teu poho
ngaguar ajén-inajén nu
nyumput jeroning lagu jeung
rumpaka Tembang Sunda.
Asa beuki genah tur nyam-
bung ngobrol téh. Malah
pogot nepi ka teu karasa geus
nepi ka nu dijugjug.
Plung-plong awas ka ma-
mana ti luhur mah. Loba
deuih nu ngahaja “megat”
panon poé surup ti lebah
dinya. Geura baé kota Paris
nu ngampar satungtung ti-
ngal sasatna aya handapeun
suku. Wangunan-wangunan
nu ngajalegir jarangkung ogé
ukur sagedé korék api bisa
kaciri hateupna ti dinya mah.
Jalan butbat di mana-mana
teu kaitung lir ramat lancah
museur ka Munara Eifel.
Wahangan Seine nu meulah
kota atra caina semu kulawu
wanci reupreupan mah.
Ceuk Pierre Munara Eifel
minangka titik puseur kota
Paris. Wilayah-wilayah
sabudeureuna dirancang
mangrupa bunderan konsén-
trik. Beuki deukeut ka titik
puseur kota beuki mahal
harga bangunan jeung séwa-
anana. Hanjakal harita langit
teu pati cangra, semu reueuk
kahalangan méga. Duka mé-
ga duka polusi kétang. Teu
lila dina méga katingal taram-
taram aya cahya soré ting-
arudat. Kabeneran rada
nyingray bréh panon poé
sagedé tungtung roko ném-
bongan tina sela-sela méga
kawas nu ngintip. Jingga
katingalna ku kuring mah teu
ngempur kawas panon poé
surup di urang. Jalma-jalma
nu aya tingtarunjuk bari
ramé cacarita lantaran
nimbulkeun kaéndahan nu
unik nyaéta garis-garis ca-
haya nuansa warna konéng,
beureum jeung biru saulas.
Teu lila les deui katutup méga
warna kulawu. Niténan
panorama alam kitu ngadak-
ngadak nyelek rasa nalangsa.
Ningal kota nu sakitu upluk-
aplak satungtung tingal
nimbulkeun kasadaran diri
téh karasa pisan leutikna.
Komo di payuneun nu
nyiptana mah éstu taya
hartina. Padahal remen pisan
sorangan sok ngarasa leuwih
punjul ti batur pangpangna
dina rupa, kabisa, jeung
kaboga. Lat baé poho kana
kasauran guru, “Ari jadi abdi
seni kudu salawasna ngarasa
diri héjo ambéh jadi asak.
Sing saha nu ngarasa dirina
asak dagoan baé burukna.”
Kitu deui ningal polah
jalma-jalma nu sakitu guligah
tur mihélok surupna sra-
ngéngé nu ukur sagedé tung-
tung roko ... ras ka sarakan.
Unggal poé di urang mah bisa
nyaksian surup jeung mele-
tékna srangéngé bari tara
ieuh mihélok. Kaasup kuring
sorangan éta téh. Padahal ari
mihélok téh awal tina rasa
hormat jeung misukur ka Nu
Kagungan. Kuring sorangan
ngarasa jajauheun tina
misukur kana sagala
kanugrahan ti Mantenna nu
katampa salila ieu. Moal
dipungkir.
Teu karasa panon ngem-
beng, nginghak lalaunan,
cipanon merebey. Sigana nu
nangtung gigireun nguping-
eun, da tuluy eureun ngajak
nyaritana. Karasa manéhna
melong teleb. Kuring nga-
lieuk bari teu wasa nyarita
lantaran karasa cipanon
beuki ngagarajag. Pierre
kaciri reuwaseunana.
Kek taktak duanana
dicekel. Kuring jeung manéh-
na pahareup-hareup.
“What’s wrong, honey?”
sorana ngageter bangun hari-
wangeun pisan.
Teup paadu teuteup.
Socana linduk. Teu sadar
sirah nyuuh kana dadana nu
sembada. Manéhna
nangkeup. Gustiii, naha bet
ujug-ujug timbul rasa
tengtrem asa boga panyaluu-
han nu tohaga. Asa aya rasa
nu leungit hég kapanggih
deui. Duka naon. Teu lila,
leungeunna karasa ngusapan
sirah. Ngusapan deudeuh.
Pipi kénca katuhu dicium
lalaunan.
Basa manéhna tungkul,
kuring tanggah neuteup teu
neuleu ... pasrah. Tapi barang
lambeyna méh antel, kuring
spontan tungkul bari nahan
dadana lalaunan ku dua
leungeun. Atuh ngan keuna
kana tarang nyiumna téh.
“Sorry, I’m not ready yet,”
ceuk kuring ngaharéwos.
Karasa napasna ngagentak
reuwas, terus ngawalon ba-
ngun éra. “Never mind, never
mind, no problem. I’m deeply
sorry too,” pokna bari ngudar
rangkulanana. Sorana
ngageter.
Terus terang lain teu
resep jeung lain teu hasrat
bieu téh. Malah pasrah
rarasaan mah. Tapi ukur
C’EST JOLIE
H.D. Bastaman
(Panghormat ka para panaratas tembang Bandungan,
hususna Ubun Kubarsah sareng Nénéng Dinar)
(4)

20. 19Manglé 2478
sawatara detik méméh pa-
antel lambey ujug-ujug bréh
dina ciciptan raray Emah,
nongtoréng kasauranana
basa pamit munjungan ka
anjeunna.
“Bral miang didungakeun
muga salamet rahayu. Insya
Allah mun engké Antin mu-
lang sing tetep sétra beresih
siga ayeuna Antin suci leupas
tina leungeun Emah.”
Éta nu kacipta harita.
Ukur sawatara detik méméh
kuring kapurba rasa geugeut
nu geus lila sirna.
Sajajalan aya kana tilu
kalina Pierre sasadu ménta
dihampura. Taya maksud
ngahina cenah. Walon ku-
ring, “Urang popohokeun
baé. Sigana urang harita
kapangaruhan ku situasi.”
Enya kawasna mah. Sa-
jaba kagémbang ku panora-
ma nu sakitu éndahna, harita
katingal aya sabaraha pasa-
ngan nu silih rangkul
némbongkeun kageugeut. Di
Prancis mah taya nu miduli
mun aya nu silih rangkul silih
cium di tempat umum ogé.
Malah mun urang melong nu
keur silih asih, hég kabeneran
aya pulisi, kalah urangna nu
ditegor pajah tong ngaganggu
privasi batur. Tapi … tapi …
lain … lain kitu sabenerna
mah. Asa leuwih jero. Tapi
éta mah disidem jero haté.
Méméh nganteurkeun
deui ka D’Diamant, Pierre
ngajak nyimpang heula ka
réstoran, sabab geus waktuna
dahar peuting.
Tah bari dahar Pierre
nyaritakeun deui riwayat
kulawargana. Cenah ramana
nyatujuan Pierre dige dékeun
dina tradisi Katholik cara
ibuna.
Tapi basa rék pupus,
ramana ngaharéwos sangkan
Pierre nganut agama Islam.
“Teu acan tiasa
ngalaksanakeun amanahna
dugi ka ayeuna ogé. Da
kumaha atuh ti aalit pageuh
ngagem agama Katholik
sapertos pun biang sareng
kulawargana,” cenah.
Pierre nganteurkeun ku-
ring nepi ka lobi hotél. Basa
sasalaman rék papisah,
manéhna ngomong kieu,
“Dungakeun sangkan tiasa
anteb haté ngalaksanakeun
amanah pun bapa sareng
tiasa dongkap deui ka Indo-
nésia.”
Kuring teu sadar ngawa-
lon “Aamiin ya Robbal
Alamiin.”
Ti harita manéhna pleng
les taya béja teu carita nepi ka
ayeuna. Méh kapopohokeun.
(lajengkeuneun)

21. Manglé 247820
A
sa muring-
kak basa
ningali Si
Jalu titirik-
tikan bari
disaragam
pangsi sing sarwa hideung.
Iket batik hawukna dibagu-
dedkeun nutupan beungeut
nyésakeun culak-cileuk
sapasang panonna anu lucu.
Nyeplés panon indungna.
“Bah, tingal Danang!
Pendékar Kalong Hideung
nya?” cenah ngaabahkeun.
Dina leungeunna lima pasi
awi temen anu geus dijieun
mirupa balati sajeungkalan
ngolécér ditalian ku rapia
beunang ngarara.
“Yu Bah ah, badé
ngabasmi penjahat heula!”
Pokna ngagorowok bari
ngabiribit ka tukangeun
rungkun walini, kadéngé
récok babaturanana
ngabagéaken.
“Naaang, teu kéngéng
tebih teuing amengna!” Pa-
majikan ngajéréwét ti
tukang. Mangsa sareureuh
budak, tingtrim peuting
ngadedempés dina rangku-
lan jungkiring lamping.
Bulan teu némbongan tapi
amparan jomantara cangra
hibarna ngémbrat ka sakur
pupucukan nu kalan-kalan
galideur. Dina golodog gom-
bong, sada rekétna ngaba-
rubahkeun kasimpé. Naluri
batin nyadap ringkang
lemes, rét kana panto angger
teu endag.
Teuteupan anteng deui
kana wates embun-embu-
nan gunung sawatara gerét
risbang di pangkéng teu ieuh
ditolih. Paling gé pamajikan
rék ka cai. Pamajikan anu
leuwih ti sawarsih di-
pihukum; pamajikan anu
purah maturan ngukir langit
ngaréka béntang milang
ayang-ayang méga malang
di awang-awang. Diuk
ngémpol méré ombér tapi
kalah ka jempling. Paralak,
sada pamalédog kana rung-
kun kapol laga. Lenyap!
“Maenya manéhna mah,
palias teuing aya mamali-
CCaritaPondok
Si Balati DemitCarpon Emha Ubaidillah

22. 21Manglé 2478
hanana?” Cek haté.
Iket nu meulit na beu-
heung diudar, mancén sa-
biasa ngabarangbang
semplak dina sirah. Panca
dria dipepet gumulung dina
satunggal kasayagaan. Ras
ka nu di imah, dua beu-
beulahan nyawa. Jung
cengkat tapi kolébatan ti
hareup jeung ti gigireun
mugagkeun obah awak.
Brek dépok, meta capit la-
ngir, kep kep trang. Paka-
rang nu taya lian
balati-balati leutik plak-pluk
hareupeun.
Hiuk, angin panarajang
nyeleccep kana puhu ceuli.
Bari ngarawu balati laju di-
pangpéngkeun kana galar,
sirah ngagiwar. Lol, peureup
meuleuneu. Cleb cleb cleb
sada balati, kedét nyémpong
mahpral pigeulang lawan.
Orokaya sasaran ngenyed,
plos. Nilik wewesénna anu
lain lawan-lawaneun mé-
méh mumuluk, awak
dikoprolkeun ka buruan.
Bréh dedegan lempay
sing sarwa hideung, buni ka
beungeut-beungeut. Can
museur lelembutan, panara-
jang kaburu merekpek lir
hujan silantang. Ukur sud
sed miceunan dina kuda-
kuda wangun pancer. Lawan
ngareuceuh bincurang dina
peta babad pacing. Lawan gé
surti sakilat ngarobah teung-
geulan meupeuskeun kon-
séntrasi. Suruntul teunggeul
gelap ngampar, duk!
Nyayang kana dada. Kuring
ngaheugeu, guprak wéh api-
api kapaéhan.
“Kakaaang!”
Méméh lunta ka tatar
wétan, Bapa mopoyanan
sangkan kuring ngasakkeun
pangarti heula ka Aki Uda di
Dukuh Mandalapaksi, geger
Manglayang. Aki Uda nu
taya lian sobat dalit jenatna
aki kuring kawentar sarta
kungsi jadi legenda dunya
pasilatan, Ranggayuda Si
Balati Sewu sedeng Si Aki
mah mangsiun manéh sarta
geblus mancén dines kapa-
maréntahan. Sangggeus sah
ti dunya, nya bapa kuring
anu nuluykeun kalungguha-
nana.
“Apa katut aki hidep
mah, lain pakna jadi jawa-
ra,” cék bapa dina hiji poé.
Sajolna di panganjrekan
Aki Uda teu ieuh tumarum-
pang lantaran pada mika-
conggah, dipiadi ku sobat
anu saluhureun.
Dipilanceuk ku sahan-
dapeun. Komo ku mojang
tunggal endog beubeureum-
na Enin katut Aki Uda, si-
patna Andini.
“Kula téh banget tibelat
ka Abah jeung Ambu di lem-
bur, Ki Adi. Asa kokolébatan
marengan saban ringkang.
Kudu mulang heula Kula téh
kaya kieu mah,” gerendeng
Ki Sobat, Tubagus Danang.
Sobat anu pangraketna di
antara murid Aki Uda.
Duaan ngabebengkang dina
amparan jukut, ngadon
ngahérang ngarajut harepan
dina kebenan méga-méga
anu ngarariut. Manéhna
geus puluhan taun, meujeuh
mun pada mikaserab ogé
jaba cenah teureuh rakéan,
para ménak Banten.
“Entos pupulih ka Aki?”
ceuk kuring sanggeus nga-
heneng salila-lila, can naon-
naon geus asa lengiteun. Nu
ditanya ngarahuh, unggeuk-
unggeukna mah laju nga-
rénghap jero nguyup hawa
soré tina kulincir angin pasir
sakaligus bangun ngutah-
keun manglaksa katugenah.
Jung cengkat, babatek.
Gerewek kana pigeulang
kuring,
“Urang ngajagjagkeun
tuur wé yu ah!” Pokna bari
ngaréngkas bincurang, gen-
tak jingkrak. Jejek mekar
nyusul tepus kana kekem-
plong, gilek nyérong ngénca.
“Baku ari geus nga-
lonyéng téh dia mah,” ku-
ring ngagolékkeun
pigeulang, kek disalin. Srod
kuda-kuda ngawangun
punggel, julaprét dampal
suku manéhna ngangkang,
jekok kana dada marengan
séréd punggel ngajeblag
awakna, blak wéh duaan
nangkarak bengkang bari
ngabarakatak babarengan.
Ngan teu labas, kabaribinan
ku nu anyar datang, kuring
méh-méhan kabesékan.
“Kakang?” Horéng An-
dini. Aya ku sieup tur lucu
badis Putri Dewi Sarkati
ngajengjen dina papayung
layung. Danang ngalieus
basa kuring pateuteup téh.
“Aya naon Din?” Danang
nyelengkeung.
“Disaur ku Abah, khusus
Kakang Dan. Aa Dika mah
henteu.”
Sapurnama ti harita,
karasa cuang-cieung sab Ki
Sobat tulus mulangna. Dina
itungan kalima purnama can
embol-embol. Jejeg sataun
teu béja teu carita. Reujeung
Andini ngupayakeun nga-
jaga jarak da sihoréng
papacanganana.
“Aki mah moal nyarék,
moal ngahempék-hempék
ngan baé pancén hidep di
dieu can réngsé. Kadua ti
éta, Aki banget inggis katem-
puhan ku bapa hidep,” pok-
pokan Aki Uda ngageuri
basa kuring pupulih hayang
mulang, matek lilinggeran
sadar kana tujuan awal.
Gilig geusan ngulik pa-
ngarti ngalesu kaweruh
sabari geusan ulun ka nu
jadi guru. Kadar ka Andini,
seug rék diaku adi pituin ki-
lang kanyaah séjén teu bisa
disisilihan enyoy-enyoyan
sok komo mun pareng
nganyahoankeun dirina
keur midangdam di
mumunggang. Ngahelasna
mah kabina-bina tapi da teu
bisa kukumaha. Nu nga-
gubag-gabig rawah-riwih,
kuring nahan piseurieun,
siet nyabet cadarna. Bray.
“Kakang ih!” pamajikan
ngajéréwét bari jingkrak tapi
rangkulan kuring leuwih
rikat. Usik patalukan meta,
pamajikan ngajehjer balukar
digaléntor. Ragamang kana
cekelan, kulawit neueul dina
saluhureun ambenna.
“Bingah teu?” Cenah.
Koréjat cengkat ngarawu
awakna nu sigset sing sarwa
ngeusi.
“Eusian deui. Eulis?”
“Tos tilu sasih saur Ema
Paraji mah, Kakang,” pama-
jikan nompo geugeut.
Regeyeng dipayang ka
tepas. Basa muncul karaman
ulon-ulon gorombolan ti
leuweung, kuring sabatur-
batur remen mancén
ngaronda. Nu hélok bet
ngalaman béntrok reujeung
nu dianggap gegedugna.
Ngan saban rék prung ijén
sok mindeng muncul ogé
jawara cadar hideung nga-
borobotkeun puluhan balati
leutik. Si gegedug anu sok
make topéng loréng hulu
lodaya kanjat ngiles kamana
boa.
Nu leuwih hélok turta
matak ginggiapeun ku
pakarang-pakarang anak
buahna, ratusan harupat
mencos, jelas mapakan
pangabisana anak murid Aki
Uda nu kakoncara ahli ulin
balati. Hiji peuting nu teu
kapopohokeun, kapacikeuh
meleg-meleg basa ngobrot
ka jauhna ana rét ka tukang,
Dusun Mandalapaksi geus
dikeput haseup hideung,
“Cuang baralik deui,
dulur-dulur!” Kuring nga-
jorowok.
Riek léngkah saratus
dalapan puluh darajat malik
pating berebet patarik-tarik.
Ari gok, gebeg. Panganjre-

23. Manglé 247822
kan Aki Uda geus sate-
ngahna kahuru. Teu miroséa
nanaon, awak ngambul ka
hareupeun tepas. Ras ka An-
dini, ka Aki jeung Enin
Uda…di marana? Lenyap,
gigireun jeung tukangeun
pating sariet sada pakarang
lemes ngalempag. Karérét
tumpukan bahbir, gentak
ngareundeuk nénjrag jagat,
sababaraha lambar papan
bahbir ngalayang mapag
sentétan ratusan harupat,
clep clep clep. Jlung jleng
opat juringkang narajang
“Masyaalloh, balad Si
Topéng Loréng geuningan?”
Gerak awak miheulaan
nyampeuk. Koléang, koléang
gebut, tiluan mecleng kana
balungbang. Bereset limaan
ningker kékép, sakeur kuring
bener-bener paéheun
léngkah sawatara seuneu
geus ngaléntaban para imah.
Sret sret, sora-sora matak
gigis pating arajol tina ma-
sing-masing warangkana. Di
luar panyangka, jorélat boro-
bot nyaho-nyaho nyampeuk
tangtungan Si Cadar Hi-
deung geusan ngawut-
ngawut tingkeran malah
saparona rarubuh korban
hujan balati.
“Si Balati Demit?” Kuring
hookeun. Nu diupat méré
isarah sangkan kuring noro-
bos ka imah sedeng babatu-
ran paciweuh irid-iridan
mareuman seuneu saakal-
akal. Gajleng ka luhur tepas,
suku méh-méhan tiporos
kana conggang palupuh.
Panto diteunggar, bréh Aki
Uda keur diraponan puluhan
lawan saragam loréng hi-
deung. Kuring kerung. Aya
naon ieu téh? Andini jeung
Enin Uda ka marana?
Borobot, sada pamikul
jeung balek ngareunteut
ngabuah silalatu ruhak
mancawura. Sarérétan Aki
Uda lir hiber meuntasan
kubengan pager hirup laju
nyamber awak kuring sadar-
sadar geus di buruan. Nu
ningker gé rajleng ngudag
paheula-heula bareng reu-
jeung ngaborobotna suhu-
nan.
“Di mana Enin, Aki?”
Kuring panasaran.
“Aya nu mawa, ku nu
maké cadar hideung!”
“Ari Andini?” Aki Uda
rungah-ringeuh bari ngu-
lincerkeun panon heulangna.
Masing-masing
keupeulanana nyarelap
balati leutik lir kepet guguri-
lapan. Di mana Andini? Aki
Uda nyurungkeun taktak
kuring marengan nga-
brengna panarajang. Tapi
sada maralak mahpral dang-
daunan ngarengkogkeun
gerak saréréa, panarajang
robah ku wangun pakarang
harupat méncos. Wer wer
ngahujanan pakalangan,
borobot treng treng sam-
beran balati laleutik mapag
marengan juringkang Si
Cadar Hideung. Clek nong-
gongan kuring jeung Aki
Uda, tiluan nungku museur
kalang. Sier sier, paser haru-
pat nanding bangbara ti
saban pongpok. Wer wer,
balati-balati teu cicingeun
rek ngahapuk panarajang,
bareng jeung éta jug sada
gorowok handaruan,
“Tahaan!” Gayabag, kop-
rol sababaraha jumpalikan,
ter muter méméh keuneung
niban lemah.
“Si Topéng Loréng!”
Tiluan ngagerendeng
bareng.
“Dia sakabéh saralah
sasaran, ayeuna kénéh geura
mulang ka sarakan, mun-
duur!” Gorowokna deui
matak sawan budak. Teu
sakara-kara nu ngepung
ngabereset lus les di nu poék.
“Kakang, tiris ah, cuang
ka bumi yu,” pamajikan
tipepereket nangkod, garé-
yot-garéyot sada palupuh ka
giridig léngkah duaan.
“Asa cikénéh Ki Sobat
ninggalkeun urang,” pok téh
satengah teu sadar sabot pa-
majikan ngagéléhé kana
lahunan. Gebeg, reuwas
kareureuhnakeun sabab pa-
majikan ngageunggeuik lirih,
“Hampura Kakang Eulis.”
Basa sajleng-jleungeun
rék ngabeledig Si Topéng
Loréng aya nu anéh, tang-
tungan jangkung gedé bet
ngageter laju ngudpruk
tapak deku. Getih
ngabayabah kakarak
katangén tina sela-sela
tarumpahna.
“Aki…Enin…Andini,
hampura kami,” soara ngo-
som jeroeun topéngna
haroshos nahan kanyeri
malah rék ngagurampél
rubuh. Kuring kagét ku dua
ku tilu pangpangna ku polah
Si Cadar Hideung nu nga-
jorelat nyangkéh, jelas
dengék awéwé,
“Kakaang?”
Teregos diudar bréh
beungeut Andini nu geus
cipruk ku cipanon. Nu
nyangheuy dina
sangkéhanana ménta di-
panglaankeun topéngna,
bray gebeg!
“Danang!” Kuring jeung
Aki Uda ngedeprek, watir
kana warugana. Dua balati
nanceb dina dadana sedeng
paser harupat ramiping
saawak-awak. Dina kaayaan
kumpeu balukar ngurutugna
getih, Danang bébéakan
ménta hampura. “Tepi ka
kieuna Jalu.” Aki Uda nga-
limba, kuring ngudupung
béakeun ceta. Cenah
sacundukna ka Banten, nu
jadi kolotna geus pérén kor-
ban kabengisan gorombolan.
Sumpah supata nungkeban
jabaning langit geusan males
pati, nyawa kudu dibayar ku
nyawa deui. Blus nyamar
jadi gorombolan samalah
undak mampuh ngaragrag-
keun gegedugna dina ijén
patutunggalan tepikeun ka
tiwas. Kalungguhan pupuhu
saharita ragrag kana taktak-
na tapi para anak buah anu
satuhu ka gegedug pacun-
dang nyieun makar males
pulih, mucunghul dua kubu.
Silih intip pati geus maranti.
Pamustrunganana kasusud
yén nu sok dikedok hulu
maung téh wedalan paguron
Aki Uda.
“Andika sobat kula, kula
nitip Andini. Wungkul dia
nu payus marengan kahiru-
pan Andini lantaran kanyaah
dia ka Andini sakembaran
reujeung kanyaah kami,”
kitu geter pamungkas
Danang, ranggeumanana
nyeblok dina pigeulang ku-
ring laju ngahanju teu usik
deui. Leungeun teu reureuh
ngusapan, ngulin-ngulin
tungtung buukna nu hi-
deung meles, buuk galing
muntang pamajikan nu
matek kahéman.
“Kang, énjing urang ka
Ambu sareng ka Abah,
sakantenan hoyong jalan-
jalan ka dayeuh,” pamajikan
ngagalindeng, ngabuntut
sisimekeunana.
“Kantenan mangga, sami
Kakang gé tos kangen ka
aranjeunna,” giak némbal
téh bari merenahkeun
ngedengna ngaréndéng reu-
jeung Si Jalu, teu lila gé
ngageubra , lalayaran jeung
Si Jalu jeroeun sagara
impian, pantesna. Inget basa
keur nyiramna,“Mun Gusti
marengkeun brol Si utun inji
téh lalaki, rék diaranan
Danang Sutawijaya geusan
panineungan ka Ki Sobat Si
Jawara Harupatséwu alias Si
Topéng Loréng ti Pakulonan
nu séba nyawa turta nurut
buat, tafaul kana ngaran
Raja Mataram nu ceuk
dongéng mampuh meruh-
keun Ratu Laut Kidul.”
Pamajikan nu taya lian
Andini unggeuk bari ram-
bisak. Teu karasa ayeuna rék
ngadian deui ***
Panglawungan 13

24. 23Manglé 2478
S
ei Tabir
ngagulidag
caah, panon
poé mangsa
reup-reupan,
layung di lan-
git beulah kulon ngempur
hurung, satunggtung ténjo
leuweung geledegan, daun-
daun mayakpak héjo lir
permadani raksasa, sasa-
toan leuweung, ramé di-
sarada patembalan.
Patempatan nyingkur,
jauh ka lembur, nyiruruk
dina saung bedeng, sisi
lamping anu lungkawing,
ngabuang diri. Bongan di
lemah cai sorangan, teu aya
keur ngagantungkeun
pangharepan, tanah sunda
nu héjo lémbok, tanah sun-
da nu cenah subur mak-
mur, geuning teu bisa di
pibaraya.
Dina golodog anteng
niup suling, lagu Sunda
cianjuran, Bulan mambra
nyaangan buruan, angin
ngahiliwir tingtrim, pikir
anteng nutur-nutur sora
suling, nembus panglamu-
nan.
Meunang salagu, eu-
reun heula ngarénghap
panjang, bet di pipireun aya
anu ngagerem, sorana jero,
geueuman, piraku aya
maung onaman, nyuling
deui meulah kasimpé peu-
ting, rus-ras wararaas. Nu
ngagerem téh aya deui,
tarik ayeuna mah, bedeng
ogé asa oyag, batur sabe-
deng ngagajleng kajero,
panto bedeng ditutupkeun,
ret ka beulah katuhu, eu-
leuh, enya baé aya si belang
gedé naker, depa gigireun
sarigsig bédéng, mun rék
ngarogahala mah babari-
eun, sabab golodog téh
ayana di luar.
Teu ieuh sieun, éta
maung téh langsung di geb-
rag, terus diudag nepi ka
maung leungit kana rung-
kun, asup ka bédéng,
babaturan keur ngahodhod
kasi ma, ngomongna
alawah-euleuweuh.
“Ari manéh, ma enya
aya maung ngadon di udag,
hayang paéh anjeun téh?”
“Kabéh ogé bakal maot
Basir, kaasup manéh.”
“Enya, tapi urang
kakara manggihan aya
jalma modél anjeun.”
“Kuring sieun kénéh
nyanghareupan hirup,
batan ku paéh.”
“Naha maké kitu?”
“Sababna, kuring teu
boga kabeungbeurat, teu
dulur, teu baraya, hirup di
tanah Sunda ukur pinang-
gih jeung katunggaraan,
mun paéh di dieu, moal aya
anu kaleungitan, moal aya
anu nyeungceurikan.”
“Kapan boga indung
bapa, lain?”
“Bapa kuring kawin
deui, indung kuring
diculkeun teu di urus.”
“Euleuh, ari indung an-
jeun ayeuna aya dimana?”
“Panjang teuing
dongéngna, isukan ari salsé
di caritakeun.”
Isuk-isuk, kagareuwah-
keun ku anu daratang,
ngaleut dina parahu, lalaki
wungkul, srog éta rombo-
ngan téh ka buruan, terus
uluk syalam, dibagéakeun
sina ka jero, tapi anu asup
téh ukur tiluan aki-aki.
“Kulup, Ujang, aya béja
majar tadi peuting aya
macan ka dieu, enya éta
téh?”
“Muhun, dupi Datuk
uninga ti saha?”
“Aya anu ngabéjaan.”
“Teras maksad Datuk
sarombongan sumping ka
dieu, aya kaperyogian
naon?”
“Wayahna Hidep ku
Datuk rék di tumbalan, an-
jeun téh pasti boga cantri
maung, lamun teu di ala,
engkéna di ati-atikeun.”
“Punten Datuk, kuring
mah moal rék di ala cantri,
pikeun kuring, maot ku
maung, maot ku sato galak
lainna, éta résiko hirup
leuleuweungan.”
“Ning anjeun siga anu
nangtang, loba kajadian
anu nangtang kitu sok terus
dirogahala ku maung”.
“Hirup kuring sumerah
kana papastén, rék maot ku
maung, rék maot di jalan,
rék maot di tempat saré,
kuring sumerah kana
pangersa Gusti Alloh.”
“Ih, nya ari kitu mah
terserah anjeun atuh,
Datuk ukur rék nulungan,
permisi kulup.”
Éta rombongan para
Datuk téh marulang,
ngaleut dina parahu ka
girangkeun. Batur sabe-
deng ngeluk tungkul teu
nyoara.
Hiji poé, di bedeng ukur
nyorangan, bet karesel,
ngaléos lumampah mapay
sisi walungan Tabir, basa
ngaléngkah dina palebah
catang buruk anu badag, ti
beulah katuhu aya anu nga-
gaur, dirérét, bet aya anu
ngarontok ngarah punduk,
rikat ngejat ka tukang, bréh
maung anu kacida badagna
ngolébat dina palebah
panon. Méméh maung
ngarontok deui, sakilat lun-
cat ka hareup, gilek malik
ka palebah maung luncat,
éta maung keur ngadakom,
suku tukangna kokoér,
matana mencrong ngabar-
keun sima, ngagerem
ngeundeurkeun jajantung,
siap rék ngarontok deui.
Waktu adu pencrong
jeung maung, sajuta rasa
pagaliwota dina dada,
ayeuna meureun paéh téh,
pileuleuyan Ema, pileuleu-
yan tanah Sunda, tapi
méméh paéh kudu nga-
lawan heula, cadu kudu
serah bongkokan. Prak
PPuridingPuringkak
Cantri Maung
Andang S. Argayuda

25. kuda-kuda pageuh naker,
bedog diabar dina leungeun
katuhu, panon mencrong
teu wani ngiceup, sieun di-
bongohan.
“Hey maung, kop tah
raga badag kula, teu nga-
boga-boga, tapi méméh
paéh kula rék ngalawan
heula, anjeun maung, kula
ogé maung, kula datang ka
tanah Sumatra lain palid ku
cikiih, kula teureuh Sili-
wangi, maung Pajajaran,
sok rék paheula-heula paéh
mah jeung kula.” Bet teu
sadar maké kedal ucap
modél kitu, jeung tarik
ngagorowok, kuda-kuda
angger pageuh dina pasa-
ngan Cikalongan.
Ajaib, duka ngartieun,
duka éléh sima, éta maung
téh sanggeus diomonganan
kitu, ngagaur tarik naker,
gajleng, gorobas, ngabelesat
kana rungkun ngajauhan,
asa teu percaya, asa arara-
néh. Sanggeus kumpul deui
pangacian, neruskeun
lalampahan, muru ka ilir
Sei Tabir, srog ka leuweung
deui, sanggeus sababaraha
léngkah bréh aya dano anu
caina hérang ngagenclang.
Sakuriling dano hari-
eum, areuy hoé pabeulit di-
antara tangkal-tangkal
baradag, titingalian jadi
heureut, jalan sorangeun
jadi leungit. nyingkahan
maung anu tadi bet kalah
kasarung ka alas banda-
wasa, cahaya panonpoe
ukur reyem-reyem, haté
jadi seseblakan, kudu ka-
mana suku ngaléngkah,
sangkan bisa kaluar ti
leuweung geledegan ieu.
Hantem luak-lieuk,
sasambat ka anu kawasa,
ka indung bapa, tapi tetep
baé teu bisa ngarobah
kaayaan, angger teu mang-
gih jalan sorangeun, ka
ditu-ka dieu pinuh ku areuy
hoé anu kumisna rambay
sareukeut.
“Ehm,” keur baluweng,
keur bingung nu teu pang-
gih jeung tungtung, sada
aya anu ngadéhém deukeut
naker.
“Eit, saha anjeun?”
Kagét liwat saking, bet
tukangeun aya jalma kolot
keur ningalikeun.
“Ulah kagét kulup,
Datuk lain jalma jahat.”
“Saha atuh Datuk téh,
jeung anu ti mana?”
“Ngaran mah, Datuk
Abid, datuk urang dieu, tuh
saung Datuk beulah ditu.”
Datuk Abid nuduhkeun hiji
bedeng sisi dano, padahal
Manglé 247824
PPuridingPuringkak

26. 25Manglé 2478
tadi mah bet asa teu
katempo.
“Hatur nuhun, kuring
ditepangkeun jeung salira
Datuk.”
“Beu atuh urang ka
saung Datuk, aya meureun
cai kopi wae mah.” Teu hésé
béléké, terus nuturkeun
Datuk Abid muru bédéng-
na, leutik saung téh, bilikna
tina kulit kayu, palupuhna
ogé tina kulit kayu, hateup-
na tina anyaman daun
kiray. Di juru bédéng aya
hawu tina tanah tumbuh,
diamparan taneuh, sangkan
seuneuna ulah keuna kana
bédéng.
“Tah Kulup cai kopi
panas, kopi Aceh, énak
geura, ngan Datuk teu boga
lalawuhna.”
“Duh katampi Datuk,
sakieu ogé kuring kacida
nganuhunkeunnana.”
“Titingalian Datuk mah,
anjeun téh lain urang dieu,
jiga urang jauh.”
“Leres pisan, kuring
datang ti tanah sebrang,
lunta ninggalkeun sarakan,
ninggalkeun indung.”
“Loba teuing kabeung-
beurat dina haté anjeun,
tapi teu kudu ngabuang
diri, teu kudu aral subaha.”
“Sabenerna teu niat
pikeun ngabuang diri, tapi
lalakon hirup bet ngang-
kleung ka tempat hara-
haraeun.”
“Anjeun téh turunan
jawara, Datuk ogé apal,
ngan anjeun kaasup jalma
épés méér, ari nyanghareu-
pan maung, gedé kawani,
tapi nyanghareupan diri
sorangan bet kawas anu
kalangsu.”
“Leres pisan Datuk, ku-
ring sieun kénéh nyang-
hareupan hirup, tibatan
nyanghareupan pi-
paéheun.”
“Hirup di dunya
salawasna kakeunaan ku
dua perkara, aya susah aya
senang, aya poék aya caang,
aya jauh aya deukeut.”
“Tapi ka kuring mah,
geuning susah waé, poék
waé, jauh waé”
“Ih anaking, kulup,
ujang, moal aya kasenang-
an, tanpa ngalaman kasu-
sah, moal aya kamulyaan
hirup, tanpa ngalaman
katunggaraan, ayeuna an-
jeun asa diteungteuinganan
ku nasib, tapi hiji waktu,
anjeun bakal nganuhun-
keun ka nu ngatur hirup an-
jeun, anjeun bakal ngarasa
sukur ku dibéré ngalaman
hirup anu pinuh ku katung-
garaan model ayeuna.”
“Asa teu kahartos,
Datuk.”
“Naha maké teu kaharti,
pan anjeun téh terpelajar,
béda jeung urang dieu anu
buta hurup, anjeun mah
jiga ngalaman sakola
luhur.”
“Ke, ari Datuk saleresna
saha, bet geuning jiga anu
apal kana sagala kahirupan
kuring.”
“Datuk mah asli urang
dieu, tempat asal mah
Datuk téh urang Kerinci,
ngan ayeuna keur ngalalana
ka beh dieu, masalah apal
ka anjeun, kapan diri an-
jeun anu ngabéjaan.”
“Asa can pernah bébéja
nanaon, pendak sareng
Datuk ogé nembé ayeuna.”
“Sungut anjeun balem,
tapi pikir anjeun ngacacang
teu bisa cicing, anjeun teu
medar lalakon, tapi haté an-
jeun galécok nyaritakeun
kanyeri kapeurih.”
“Tobat, leres pisan
Datuk, kuring mamprung
ka bawa pikir anu salawas-
na teu daék cicing, haté ku-
ring gudawang ku kanyeri
kapeurih, tapi nepi ka ayeu-
na can kapanggih ubarna.”
“Piubareun anjeun lain
di dieu, tapi aya di lemah
cai sorangan, ceuk Datuk
mah anjeun leuwih hadé
geura mulang, karunya ka
indung anjeun, ti saprak an-
jeun miang, indung anjeun
gering pikir.”
“Rumasa, salila tilu taun
leuleuweungan, can kungsi
ngirim béja kanu jadi in-
dung, rék mulang can boga
bekel.”
“Pan Anjeun mah
ngumbara lain rék néangan
dunya, tapi néang pangala-
man, ayeuna mah geus
peuting, batur anjeun leu-
ngiteun ku diri anjeun, jung
geura mulang.”
“Tapi pan teu apal
jalan.”
“Nam di jajapkeun ku
Datuk, tuturkeun Datuk,
tapi peupeujeuh tong luak
lieuk.”
Nuturkeun Datuk Abid
mapay-mapay jalan sata-
pak, anu tadi mah teu ka-
panggih, teu sabaraha lila
bedeng tempat nyiruruk téh
geus témbong.
“Tuh tempat anjeun
geus témbong, Datuk ngan
bisa jajap nepi ka dieu,
Datuk rék mulang deui,
pileuleuyan Jalu”. Sanggeus
ngomong kitu si Datuk téh
salto luncat kana rungkun,
gorobas, gaur, sora maung
tarik naker.
“Allohhu Akbarr, geu-
ningan si Datuk téh maung,
jigana anu tadi narajang,
ieu meureun anu disebut
harimau campa téh, atawa
maung kajajadén téa.”
Kagét lain babasaan, teu
nyangka geuning datuk
Abid téh maung anu tadi.
Kasampak di bedeng
loba jalma, sada keur ngaji
Ya-Siin, terus keketrok bari
uluk syalam, panto bedeng
aya anu ngabukakeun, lol si
Basir ngelol.
“Hantu, tulung aya
hantu,” Si Basir ceuceu-
leuweuhan bari lumpat ka-
jero, anu keur ngaji buriak
lalumpatan.
“Hey Basir, lain jurig
urang mah, masih hirup, pi-
raku jalma hirup disebut
jurig, teungteuingeun
manéh mah.”
“Lain jurig? duh ham-
pura dulur, ari sugan an-
jeun téh geus palastra di
rewag maung.”
“Ari manéh Basir, ka
babaturan téh bet kawas
anu mupuas.”
“Duh ulah salah harti,
urang jeung batur-batur
keur ngadu’akeun anjeun,
da sugan mah enya anjeun
téh ditewak maung, pédah
aya anu nempoeun ti ka-
jauhan, cenah anjeun di
rontok maung, sukur an-
jeun datang deui.”
“Panjang teuing
dongengna, kuring lapar,
aya dahareun teu?”
“Éta kabeneran aya
sangu goréng, maksudna
dahareun saréréa, lamun
geus réngsé ngaji, urang
dahar bareng baé atuh sok.”
Sangu goréng di terian,
lalabna buah takokak, beu-
teung keur kacida laparna,
mani asa kokoro manggih
mulud, puasa manggih
lebaran. Di luar langit
lénglang, béntang bara-
nang, ras inget ka nu jadi
indung, enya meureun in-
dung téh gering, sabab ti
saprak ninggalkeun lembur
can pernah méré béja, da
puguh hirup aya di leu-
weung geledegan, teu aya
patali marga, teu aya jang
tunda talatah.***
Sei Tabir - Rantau Pan-
jang, Jambi Th. 1979

27. CCarita Heubeul
V. GOGODA
K
acaritakeun
dina hiji
peuting,
kabeneran
poék mong-
kléng buta-
rajin, langit angkeub, teu aya
béntang hiji-hiji acan nu
katémbong. Hawa karasana
munggah nyongkab, lantaran
pihujaneun tacan ragrag.
Kilatna pating burinyay, di-
sambung ku sora guludug
ngage leder ti kajauhan. Di
jalan jeung di lembur-lembur
éstu sepi jempling matak
keueung, geus teu aya nu
ngulampreng-ngulampreng
acan, kolot-budak geus
arampih, sieuneun ku poék
jeung hujan anu rék ragrag.
Dipati Ukur harita di
bumina, kakara lugay tina
wiridan isa. Anjeunna téh bu
men-bumenna nyalira kénéh,
henteu acan rimbitan. Ari
sababna lain henteu aya putra
ménak anu palayeun dipigar-
wa. Puguh baé réa mah, ti
ditu ti dieu anu rék mulung
mantu ka anjeunna, malah
lain si itu si éta, tapi sakabéh-
na tedak karaton. Atuh ku
kitu téa mah, saha anu henteu
hayang mulung mantu, jeung
mojang mana anu henteu
kersa dipigarwa, ningal rupi
jeung dedeg pangadegna Di-
pati Ukur, anu sakitu kasépna
jeung raspatina. Katurug-
turug sakitu anom kénéh geus
ngagem kalungguhan adipati,
kumaha teu pada rék kabong-
roy. Pantes pisan lamun réa
mojang anu ngahélaran ka
pakuwonna susuganan satria
longger pancuhna. Tapi saka-
béh ogé nyamos, eupan kieu
eupan kitu weuteuh taya nu
disanggut. Samalah dina hiji
waktu mah, Dipati Ukur
kungsi dipariksa ku Sultan,
naon sababna anu matak
tacan milih pigarwaeun. Ari
walerna henteu panjang,
pajarkeun téh tacan dugi ka
waktosna, Padahal ari sae-
nyana mah, anjeunna téh
geus jangji ka salirana ku an-
jeun, upama kagungan garwa
téh hoyong ka putri tedak
Pajajaran, ngarah sadarah
jeung saturunan. Sanggeus
Dipati Ukur kaluar ti kamar
tempat netepan jeung semedi,
henteu ujug-ujug terus ka
pajuaran, gék calik heula di
patengahan, kersana badé
ngaos bari ngalenyepan
wawacan suluk, parimbon nu
medar lalakon Wali Sasanga.
Ari kalanggengan anjeunna,
saréngséna ngajalankeun
kawajiban sadidinten, teu aya
deui ngan ngotéktak jeung
nyungsi élmu kabatinan, di-
selang-selang ku ngulik
kabudayaan jeung kasenian.
Dipati Ukur nuju anteng
ngalenyepan wiridan Syeh
Siti Jenar, anu ngébréhkeun
salangsurupna sipat-sipat ka-
Allah-an. Ku anjeunna diaos
dibulak-balik, disungsi disu-
sul tepus. Keur anteng kitu,
kadangu di luar aya anu pu-
puntenan, sorana kasawur ku
séahna angin jeung hujan nu
rag-rag paparalakan. Barang
geus sidik, nyata aya nu pu-
puntenan, malah kadanguna
tetela sora awéwé, gancang
panto payunna ku anjeunna
dibuka. Barang bray katingali
aya awéwé, eukeur nangtung
di émpér payun, dikukudung
ku karémbong. Henteu acan
sidik ari saha-sahana mah, da
puguh ngan kacaangan sa-
eutik ku damar ti tengah
bumi. Gancang ku anjeunna
dipariksa, disaha-saha. Nu
dipariksa gasik ngawalon,
sorana rintih tur halon:
“Jisim abdi ti dinya ti
pakuwon Kadipatén Rong-
gonatan,’’ Barang kadangu
nyebut-nyebat kadipatén
Ronggonatan, enggal Dipati
Ukur ngarampeskeun:
“Sumangga atuh lebet,
ulah ngadeg di dinya, ieu
geuning hujan angin sakieu
ageungna, bilih kasawéran,”
henteu kungsi mindo
miwarangna, nu diram-
peskeun téh gancang asup ka
jero, leumpangna sasampoyo-
ngan, tanda hormat ka anu
kagungan bumi. Barang geus
aya di patengahan, gék calik
dina ambén anu geus di-
Manglé 247826
{ 1212 }
Ku Rohendy Sumardinata
Dipasieup deui ku Supis

28. amparan ku permedani. Gan-
cang kukudungna dibuka; ari
bréh pameunteu hiji istri anu
pohara geulisna. Pameunteu
ngadaun seureuh, kulit
bolang kahieuman, kasinaran
sorot damar. Atuh komo baé
matak uruy nu ningali, matak
kabéngbat nu tapa, lamun ku-
rang-kurang pangerna
mah.
Dipati Ukur sakeda-
pan mah olohok baé, teu
lemek teu nyarék, raos
asa dina pangimpian.
Henteu sangka kabina-
bina lain wayah lain
mangsa, katatamuan ku
hiji istri anu sakitu
éndahna, geulis mo
manggih tandingna.
Gancang anjeunna istig-
par bari ngusap raray,
ras émut yén tatamu
anu dipayunan téh
Raden Ajeng Werda-
ningsih, garwana Kyai
Adipati Ronggonoto.
Sanggeus émutanana
kumpul kabéh, Dipati
Ukur rintih ngalahir:
“Sadkula gaduh raos
kahemengan, wengi-
wengi tur kaayaan anu
sakieu waluratna, ka-
sumpingan ku salira
Radén Ayu. Naon nya
pangersa, naha sumping
téh kersa ku anjeun,
atanapi ngémban tim-
balan jengraka?”
Dén Ajeng Werda-
ningsih, enggal
ngawaler, sowantenna
ngagalindeng bari di-
selang ku imut, matak
nambahan sarina:
“Hatur nuhun kana
pamariksa, sinarengan
kersa nampi. Badé eng-
gal baé miunjuk, naon margi-
na anu mawi sadkaula
tumorojog tanpa larapan,
malah ngahaja dongkap téh
wengi-wengi, supados ulah
aya nu terangeun.”
Sasauranana kendel sakedap,
ampuh tumungkul jiga anu
keur ngagalih, kumaha
terusna piunjuk. Tuluy
cengkat deui, rét ningali ka nu
mayunan, nyeh imut ngan-
dung pangemat. Pok deui
sasauran:
“Sadkaula dongkap téh
éstu karep pribados. Samalah
mios ti rorompok ogé éstu
rerencepan, ngantosan poék
heula, nya éta inggis bilih aya
anu nangenan. Gaduh mak-
sad hoyong ngadeuheusan
mah parantos lami, namung
nembé tiasa kalaksanakeun
ayeuna.”
Dipati Ukur ngadangu
kasauran Den Ajeng Werda-
ningsih kitu, manahna ratug
bawaning ku reuwas jeung
sieun nu geulis ngajak teu
puguh, ngagendam rék mawa
sasar. Ras anjeunna émut
kana kasauran sepuh: “nu
geulis jadi werejit, nu lenjang
jadi baruang, temahna
kasasar lampah”.
Rintih anjeunna ngalahir,
ulat henteu méré budi, anu
bakal jadi gogoda, mawa jalan
ka nu teu uni:
“Den Ayu, sumangga éng-
gal lisankeun, naon pikersa-
eun téh atuh anu mawi
rerencepan kitu, sadkula
sakalintang reuwasna, haté
raos gaduh dosa.”
“Kieu geura sumangga
dangukeun. Dupi ajengan
uninga atanapi ngaraos, yén
pun lanceuk Kang Mas Adi-
pati Ronggonoto pohara
ceuceubna ka salira?”
“Terang sareng karaos
pisan,” waler Dipati Ukur
ayem.
“Nuhun ari parantos
uninga mah,” saur Raden Ayu
Werda¬ningsih. “Tah ku
margi éta, pun lanceuk
teu liren-liren milari
rekadaya, supados
salira ajengan cilaka,
atanapi sakirang-
kirangna dibenduan ku
Kangjeng Sultan. Sering
anjeunna, minang-
saraya sareng ngupah
ka ditu ka dieu, nga-
gunakeun jalan kasar
jalan lembut, sangkan
hasil pamaksudanana.”
“Den Ayu, sadkaula
henteu ngartos, naon
margina anu mawi aje-
ngan dumugi ka nolas,
kersa ngabuka rasiah
anu jadi carogé. Cék
émutan, rasiah anu jadi
carogé, sasatna rasiah
salira ku anjeun kénéh,”
“Leres pisan salahir
panjenengan. Nanging
dina perkawis ieu mah,
narah kaula kababan-
tun. Kana tekad sareng
tingkah-laku pun
lanceuk anu sakitu
awonna, piraku kaula
kedah pipilueun.
Sanajan ku salaki,
anu kedah sapapait-
samamanis, narah ari
dibantun doraka mah,
ngajalankeun peta anu
sakitu nistana, hasud ka
papada kaula, nyatana
nya ka salira panjene-
ngan, anu henteu tuah
henteu dosa.”
“Naha atuh ku salira Den
Ayu henteu diémutan atanapi
diwagel?
” Dipati Ukur tumarosna
kitu téh jiga anu weléh henteu
ngartos, aya istri kelu
ngabolékérkeun rasiah nu
jadi carogé.
(lajengkeuneun)
27Manglé 2478

29. Manglé 247828
Bagian
209
CCarita Nyambung
Peuting ka-259
A
ladin ngu-
ngun. Bi-
ngung
lantaran kudu
sagancangna
papisah jeung
pamajikanana. Padahal,
sanggeus dirapalan saterusna
ngobrol kapapanjangan, bet
cocog jeung haté pamajikan-
ana téh. Ku lantaran kitu,
samar bisa hirup tingtrim
upama hirup teu dibarengan
ku pamajikanana mah.
“Ku naon kakang téh bet
kawas nu sedih?” ceuj
Jubaedah.
“Rek teu sedih kumaha,
da meureun kudu gancang
papisah,” ceuk Aladin.
Saterusna Jubaédah téh
nalék Aladin. Cenah, mun
bener-bener micinta dirina,
taya saurang ogé nu bisa mi-
sahkeun maranéhna. Kajaba,
cenah mun Aladin, mémang
boga karep ninggalkeun
manéhna.
“Ih, mun boga tekad pi-
pisahan mah moal ngarasa
sedih atuh!” ceuk Aladin.
“Nya ari kitu mah, sukur
atuh,” ceuk pamajikanana.
Jubaédah ngadeukeutan
salakina. Pok cacarita, intina
mah, mun enya Aladin masih
kénéh mitineung manéhna,
atuh kudu aya hojah. Carana,
gampang kari néangan alesan
nu pikahartikeun ku balaréa.
Da, ceuk Jubaédah, sagala
aturan téh aya tatapakanana.
Cindekna, mun pangulu
nitah Aladin nyerahkeun,
kari nanya, aturan mana nu
dipaké di éta nagri téh.
“Tanyakeun majhab
mana nu ngabenerkeun
kawin bada isa sarta kudu
diserahkeun bada subuh!”
ceuk Jubaédah mapatahan
salakina. Aladin kakara
ngarti, éta alesan téh bisa di-
tarima ku nu boga wewenang
mutuskeun. Tapi, dirina teu
yakin lantaran kaayaan dirina
héngkér kacida. Manéhna
mah, apan lain si itu si éta,
lain jalma sohor nu bisa meu-
nang kauntungan tina atur-
an.
Ngadéngé omongan
salakina nu cangcaya kana
tarekahna, Jubaédah ngarti.
Pok deui mapatahan salakina
sangkan paduna ka panghulu
ditarima sarta dibenerkeun
ku pangadilan. Satutas nyari-
ta kitu, song wéh mikeun duit
saratus dinar ka salakina.
Maksud Jubaédah, éta duit
téh keur panyogok ka patugas
nu mutuskeun perkarana.
Malah, kituna téh lain ka
saurang, tapi kudu ka
sababaraha urang kaasup
patugas séjénna. Geus ngarti
mah, Aladin téh berag.
Keur guntréng, kadéngé
aya nu ngetrokan panto.
Singhoréng téh patugas juru-
ngan pangulu nu ngangkir
Aladin sina datang ka panga-
dilan. Gancang Jubaédah
muka panto, sarta nitah asup
ka semah téa.
“Ayeuna waktuna nyerah-
keun pamajikan anjeun di
pangadilan,” ceuk asistén
pangulu.
Aladin nyampeurkeun.
Ngajak sasalaman ka semah
bari ngeupeulkeun duit lima
dinar kana leungeun pangulu
téa. Saterusna, nyarita ka
sémah, nanyakeun hukum
mazhab nu ngabenerkeun
maksa pipisahan nu embung
papisah.
“Mémang, taya mazhab
nu ngabenerkeun kana éta
aturan,” ceuk asisten pangulu
bari mésem. Sup manéhna
ngasupkeun duit kana saku
jubahna. Saterusna, ngajak
Aladin milu nuturkeun,
miang ka pangadilan. Jubaé-
dah gé nuturkeun, da hayang
puguh bulé-hideungna.
Anjog ka kapangadilan,
bapa Jubaedah gé nyampak.
Paromanna hegar, lantaran
bangbaluh nu salila ieu nyim-
butan pipikirnanan bakal
téréh réngsé. Inyana ngarasa
yakin yén kawin kontrak
anakna jeung Aladin bisa
pegat saharita di pangadilan.
Pangulu nu rék mutus-
keun geus sadia. Diuk dina
méja bari ngimeutan keretas
kawin kontrak Aladin ka
Juabédah. Mémang, kitu
eusina surat téh, Aladin kudu
nyerahkeun pamjikanana.
“Luyu jeung eusi kontrak,
andika kudu nyerahkeun pa-
majikanana,” pokna bari ngi-
sarahan sangkan aladin

30. 29Manglé 2478
nyampeurkeun manehna.
Jung Aladin cengkat.
Maju ka lebah pangulu. Kitu-
na téh bari nyolongkrong
ngajak sasalaman.
Gep leungeun patarema
jeung leungeun pangulu. Nya
dina kaayaan kitu, Aladin
ngeupeulkeun dinar nu
karasana nu narima téh
matak bungah. Sanggeus
mikeun duit, Aladin nanya-
keun mazhab nu ngabener-
keun pipisahan manehna ku
cara dipaksa kawas kitu. Nya,
tangtu wé, pangulu téh nga-
jawab sajalantrahna. Cenah,
taya hiji oge mazhab nu
ngabenrkeun kawin bada isa
terus kudu pepegatan peuting
éta kénéh bada subuh.
Ngadenge caritaan pa-
ngulu kitu, kolot Jubaédah
nembongkeun pasemon nu
kagét jeung teu panuju.
Ngan, teu bisa majar kuma-
ha, da kudu nurut kana putu-
san pangadilan.
“Lamun embung nyerah-
keun, kudu mayar maskawin
sapuluh rébu dinar.”
Aladin nyanggupan. Ceuk
pikirna, bisa ménta ka kolot-
na di Mesir. Ukur butuh duit
sakitu mah, moal kudu ngu-
yang ka batur da puguh kula-
wargana téh jalma jugala.
“Dangka waktuna tilu
poé,” ceuk kolot Jubaédah.
“Ulah tilu poe, sapuluh
poé ti ayeuna,” ceuk pangulu
méré lolongkrang.
Kolot Jubaédah nurut.
Ceuk pikirna, Aladin moal
sanggup mayar, da sidik éta
pamuda mah teu boga
nanaon. Hirup nunggelis taya
puntanganeun.
Ti pangadilan, Jubaédah
jeung Aladin balik deui ka
imahna. Guntréng ngobrol
neangan akal geusan
ngungkulan éta pasualan.
Waktu sapuluh poé, moal
cukup ngumpulkeun duit
sakitu gedéna. Najan kitu,
Aladin rék pasrah kuamaha
béhna.
Dina hiji peuting, ka imah
Jubaédah aya nu keketrok.
Harita téh, pribumi awéwé
mah saperti biasa nga-
haleuangkeun sair bari
dipirig ku siterna. Gigireun-
ana Aladin nu bagja taya
papadana, asa dipépénde ku
sora pamajikanana.
“Saha di luar,” ceuk
Jubaédah ngarérét ka salaki-
na. Nu dirérét surti, terus
ngojengkang kana panto.
Breh sémah opatan, nilik pa-
pakéanana mah kaum darwis
nu biasa ngalalana ka saban
tempat. Salasaurang ti se-
mah téa netelakeun jati diri-
na. Cenah, arinyana téh
kabeneran ngaliwat ka lebah
dinya, ngadéngé haleuang
sair. Kacida katajina, nu
saterusna hayang ngadé-
déngékeun sair-sair séjénna.
Horéng, sabenerna mah,
éta nu opatan téh rombongan
Holipah Harun Al-Rasyid nu
biasa ngalanglang lembur
méh saban peuting. Pangna
anjog ka dinya, mémang
hayang apal kana kaayaan di
éta imah. Malum, holipah
loba pagawéna kaasup nu
purah nalingakeun kaayaan
rahayat. Ngadéngé kawas aya
pasulan di éta imah, holipah
ngajak pangiringna tiluan,
Jafat, Abu Nawas, jeung Mas-
rur.
Sabada ngobrol ka ditu ka
dieu, Aladin balaka. Cenah,
dirina téh keur bingung lan-
taran nyanghareupan pasua-
lan nu teu gampang
diungkulanana. Nagdéngé
carita kitu, semah téh sadia
ngabantu lantaran loba balad
bisa ngumpulkeun duit keur
sumbangkeuneun ka Aladin.
Aladin nu teu apaleun ka
holipah. Atuh, percaya teu
eprcaya. Ngan, kakara aya nu
ngajangjian rék ngabantu gé
bungah kacida. ***
(Hanca)