Bjijner ev hyusvacqner

1. Բջիջներ և
հյուսվածքներ

2.  Բջիջ համարվում է բոլոր կենդանի օրգանիզմների կառուցվածքի,
ֆունկցիայի և գենետիկական տարրական միավորը։ Բջիջը, որպես
օրգանիզմի կառուցվածքի տարրական միավոր, օժտված է կենդանի
նյութին բնորոշ հատկություններով, որոնք պահպանում ու
փոխանցվում են հաջորդ սերունդներին։
 Շատ միկրոօրգանիզմներ (օրինակ՝ բակտերիաները, որոշ
ջրիմուռներ ու սնկեր, նախակենդանիները) կազմված են 1 բջջից։
Բազմաբջիջ օրգանիզմները, որոնցից են բարձրակարգ բույսերն ու
կենդանիները, այդ թվում և մարդը, կազմված են մեծ քանակությամբ
բազմազան բջիջներից, որոնք միավորված են հյուսվածքներում ու
օրգաններում։ Օրինակ՝ մարդու օրգանիզմը բաղկացած է մոտ
1014 բջիջներից։ Վերջիններիս կենսագործունեությունը հնարավոր է
էներգիայի արտաքին աղբյուրների և քիմիական նյութերի
օգտագործման շնորհիվ, որն անհրաժեշտ է բարդ կազմավորված ու
փոխադարձ կապված բջջային կառուցվածքների սինթեզի և
վերականգման, ինչպես նաև մասնագիտացված ֆունկցիաների
կատարման համար։

3.  Բջիջը կազմված է տարբեր բաղադրամասերից, որոնք
կենսագործունեության ընթացքում կատարում են առանձնահատուկ
ֆունկցիաներ՝ խիստ համաձայնեցված ռեժիմով։ Յուրաքանչյուր բջիջ
կազմված է բջջապլազմայից և կորիզից։ Բջջապլազման կիսահեղուկ
միջավայր է, որը բաղկացած է 2 հիմնական բաղադրամասերից՝
ցիտոպլազմայից և կարիոպլազմայից և պարունակում է բազմաթիվ
օրգանոիդներ ու տարբեր ներառումներ։ Ներառումները բջջի
գործունեության արգասիքների կուտակումներ են՝ բշտիկների կամ
հատիկների ձևով։ Վերջիններս հարուստ են ճարպերով, ածխաջրերով,
սպիտակուցներով, աղերով, որոնց քանակը փոփոխվում է բջջի
գործունեության ժամանակ։ Ցիտոպլազման հոմոգեն, թափանցիկ մածուցիկ
հեղուկ է, որում տարբերում են՝ հիալոպլազմա, օրգանոիդներ և
ներառուկներ։ Ցիտոպլազման արտաքինից պատված է թաղանթով, որին
անվանում են ցիտոպլազմային մեմբրան կամ պլազմոլեմ։ Բուսական բջջի
պլազմոլեմն արտաքինից պատված է բջջապատով, որը հիմնականում
կազմված է ցելյուլոզից և պեկտինից։ Կենդանական բջիջների պլազմոլեմն
արտաքինից պատված է 10-20 նմ հաստություն ունեցող գլիկոկալիքսով,
որի հիմնական բաղադրամասերն են գլիկոպրոտեինները և
գլիկոլիպիդները։

4.  Բջիջները լինում են հետերոտրոֆ (տարասուն) և ավտոտրոֆ (ինքնասուն)։
Տարասունները (մարդու և կենդանիների) կառուցվածքային տարրերն ու
էներգիան ստանում են դրսից՝ բուսական և կենդանական ծագման սննդի
ձևով։ Վերջինիս ածխաջրերը, ճարպերը, սպիտակուցները, լինելով ազատ
քիմիական էներգիայի աղբյուր, միաժամանակ կառուցվածքային տարրերի՝
ամինաթթուների, ազոտային հիմքերի, ճարպաթթուների աղբյուր են, որոնք
բջիջում չեն սինթեզվում։ Ինքնասուն օրգանիզմների (կանաչ բույսերի)
բջիջները ֆոտոսինթեզի համար օգտագործում են արեգակի էներգիան, իսկ
ազոտը, ֆոսֆորը, ծծումբը և մյուս հանքային նյութերը՝ կենսաօրգանական
միացությունների ամբողջ բազմազանության կենսասինթեզի համար։
Օրգանական միացությունների օքսիդացման ընթացքում առաջանում են ոչ
միայն ներբջջային հետագա սինթեզի համար անհրաժեշտ պարզ նյութեր,
այլև ադենոզինեռֆոսֆորաթթվի, կրեատինֆոսֆատի,
գուանոզինեռֆոսֆորաթթվի և այլ միացությունների մոլեկուլներ, որոնք
ազատ քիմիական էներգիայի կուտակիչներ են բջիջում ընթացող բոլոր
գործընթացների (նոր քիմիական միացությունների սինթեզ, մեխանիկական,
էլեկտրաքիմիական գործունեություն) համար։ Բջիջները լինում են նաև
պրոկարիոտ և էուկարիոտ։ Էուկարիոտ բջիջներն իրենց հերթին լինում են
կենդանական և բուսական բջիջներ։ Բջիջները հիմնականում ունեն
մանրադիտակային չափեր՝ 10 մկմ-100մ կմ սահմաններում։ Ըստ չափերի՝
տարբերում են բջիջների 2 տեսակ՝ պարենքիմային և պրոզենքիմային
բջիջներ։

5. Հյուսվածք
 Հյուսվածքը բջիջների և միջբջջային նյութի ընդհանուր
ծագում, որոշակի կազմություն և ֆունկցիաներ ունեցող
միասնական համակարգ է։ Հյուսվածքների կազմությունը
և ֆունկցիաները մշակվել են կենդանական աշխարհի
էվոլյուցիայի ընթացքում։ Այդ ժամանակաընթացքում
օրգանիզմի և արտաքին միջավայրի փոխազդեցությունը,
գոյության պայմաններին հարմարվելու
անհրաժեշտությունը նպաստել են որոշակի
ֆունկցիաներով օժտված չորս տեսակ հյուսվածքների
առաջացմանը՝ էպիթելային, շարակցական, մկանային,
նյարդային։

6. Շարակցական հյուսվածք
Շարակցական հյուսվածքը կազմված է նոսր դասավորված բջիջներից, որոնց
արանքում առկա է մեծ քանակությամբ թելակազմ միջբջջային նյութ։
Շարակցական հյուսվածքը կազմում է կմախքը, ենթամաշկային ճարպային
շերտը,արյունը,ավիշը։ Այն մտնում է բոլոր ներքին օրգանների կազմության
մեջ, օժտված է արագ վերականգնվելու հատկությամբ։ Վերջինիս կազմված է
թելիկներից և հիմնական անձև նյութից։ Տարբերում են բուն շարակցական,
աճառային և ոսկրային հյուսվածքներ։ Բուն շարակցական հյուսվածքի
տարատեսակներն են փուխր թելավոր, ամուր թելավոր, ցանցանման,
ճարպային և այլն։ Թելավոր շարակցական հյուսվածքը հանդիպում է համարյա
բոլոր օրգաններում։ Նրանցից են կազմված բուն մաշկը, ջլերը, կապանները,
թաղանթները։ Փուխր շարակցական հյուսվածքը գտնվում է ներքին օրգանների
միջև (օրինակ՝ ենթամաշկային ճարպային շերտը), իսկ ցանցանմանը՝ կարմիր
ոսկրածուծը,փայծաղը և ավշային հանգույցները։

7. Մկանային հյուսվածք
Մկանային հյուսվածքը կազմված է մկանաթելերից (մկանային բջիջ) և միջբջջային
նյութից։ Մկանային բջիջների ցիտոպլազմայում կան մանրադիտակային թելիկներ,
որոնք կծկվում են և ապահովում մկանի կծկողական գործառույթը։ Մկանային
հյուսվածքը լինում է միջաձիգ զոլավոր և հարթ։ Հարթ մկանային հյուսվածքը
գտնվում է ներքին օրգաններում, արյան և ավշային անոթների պատերում և
մաշկում։ Այն կազմված է մանր՝ 0,1 մմ երկարությամբ իլիկաձև միակորիզ
բջիջներից, որոնց բջջապլազմայում կան կծկվող թելեր և կծկվում են ոչ կամային։
Նրանց կծկողական ուժը և արագությունը փոքր է, քան կմախքային մկաններինը։
Միջաձիգ զոլավոր մկանային հյուսվածքը կազմված է կամային կծկվող 10-12 սմ
երկարությամբ բազմակորիզ մկանաբջիջներից, որոնց լայնական դասավորված մուգ
ու բաց շերտերը հաջորդում են միմյանց։ Միջաձիգ զոլավոր են կմախքի, դեմքի,
լեզվի, կոկորդի, կերակրափողի վերին մասի և ստոծանու մկանները։ Նրանց
կծկումները կամային են։ Սրտամկանն ունի հատուկ կառուցվածք.նրա միջաձիգ
զոլավոր մկանաթելերը տեղ-տեղ իրան են միանում կամրջակներով և կծկվում են
հարթ մկանաթելերի նման՝ ոչ կամային։

8. Նյարդային հյուսվածք
 Նյարդային հյուսվածքը կազմված է նյարդային բջիջներից՝ նեյրոններից,
ուղեկից բջիջներից և միջբջջային նյութից։ Նեյրոններն ունեն մարմին և
ելուստներ։ Մարմինը կազմված է ցիտոպլազմայից և կորիզից։ Ելուստները
լինում են կարճ և ճյուղավորված։ Դրանք կոչվում են դենդրիտներ, որոնք
ընկալում են նյարդային գրգիռը և փոխանցում նեյրոնի մարմնին։
Նեյրոններն ունեն նաև երկար (մինչև 1 մ երկարությամբ) ելուստներ, որոնք
պատված են միելինային թաղանթով։ Երկար ելուստները կոչվում են
աքսոններ, որոնց միջոցով գրգիռը հաղորդում է մեկ նյարդային բջջից
մյուսին կամ աշխատող օրգանին։ Նյարդային հյուսվածքում, բացի նեյրոնից,
կան նաև ուղեկից բջիջներ, որոնք նեյրոնից փոքր են 3-4 անգամ, կազում են
կենտրոնական նյարդային համակարգի 40 %-ը։ Տարիքի մեծացման
զուգընթաց ուղեկից բջիջների թիվը ավելանում է, իսկ նեյրոնները
ընդհակառակը պակասում են։ Դա պայմանավորված է այն բանով, որ
կյանքի ընթացքում նեյրոնների մի մասը մահանում է, իսկ նոր նեյրոններ
չեն առաջանում (նյարդային բջիջները չեն բաժանվում)։ Ուղեկից բջիջները
կատարում են հենարանային, պաշտպանական և սնուցողական
գործառույթներ։ Նյարդային համակարգում ազդակը մի բջջից մյուսին
փոխանցվում է հատուկ միջբջջային հպումներով՝ սինապսներով։
Նյարդային հյուսվածքը մտնում է գլխուղեղի,ողնուղեղի, նյարդային
հանգույցների կազմության մեջ։