CONCELLOS: Carnota, Cee, Corcubión, Dumbría e Mazaricos
Espazo formado pola praia de Carnota, As Dunas de Caldebarcos os Montes do Pindo e Buxantes, as Illas Lobeiras e o espazo marítimo próximo á costa.
É unha área de grande interese xeolóxico, ecolóxico e paisaxístico onde alternan extensos areais (Carnota, Caldebarcos) con espectaculares formacións graníticas, canóns fluviais e fervenzas.
2. Espazo formado pola praia de Carnota, As Dunas de Caldebarcos os Montes do
Pindo e Buxantes, as Illas Lobeiras e o espazo marítimo próximo á costa.
É unha área de grande interese xeolóxico, ecolóxico e paisaxístico onde alternan
extensos areais (Carnota, Caldebarcos) con espectaculares formacións
graníticas, canóns fluviais e fervenzas.
Vista desde a enseada de Carnota desde a Pena Forcada
3. SITUACIÓN: Sudoeste da provincia
da Coruña, nas comarcas de Muros,
Xallas e Fisterra. Poboacións de
referencia: Cee, Ézaro, O Pindo,
Carnota.
SUPERFICIE: 4.674 ha
CONCELLOS: Carnota, Cee,
Corcubión, Dumbría e Mazaricos
VALORES NATURAIS:
formacións graníticas, praias,
marismas, dunas, cantís, flora e
fauna...
4. Hai unha proposta de ampliación
pendente de aprobar que inclúe os
Montes de Buxantes ata o Xallas e o
espazo mariño ata Fisterra
5. Boca do Río
PROTECCIÓN
-Lugar de importancia comunitaria (LIC), 29 de decembro de 2004
-Zona especial de conservación (ZEC) 31 de marzo de 2014
-Zona de Especial Protección dos Valores Naturais (ZECVN), de 4.674 ha.
-Inclúe parte da Reserva mariña “Os Miñarzos”
6. O seu principal obxectivo
é a recuperación e
conservación das
poboacións de especies
explotadas, posibilitando
a sostibilidade das
pesquerías na contorna
do ecosistema mariño.
Toda actividade
profesional, tanto
pesqueira coma
marisqueira, que se vaia
desenvolver dentro da
reserva mariña queda
suxeita ás medidas
adoptadas nun Plan de
Xestión Integral.
RESERVA MARIÑA DE “OS MIÑARZOS”,
Situada entre Punta Raposeiros e Punta Larada.
Promovida pola confraría de Lira, e aprobada en abril de 2007, é a primeira
reserva mariña do litoral atlántico da península, con 1.200 ha. Trátase dun espazo
mariño amparado legalmente co fin de promover una utilización sostible e
protexer o seu patrimonio natural e cultural.
7. Praia de Caldebarcos
CLIMA
Atlántico, caracterizado polas temperaturas suaves e abundantes precipitacións.
As chuvias concéntranse principalmente no período outono-inverno e redúcense
notablemente (ata un 90 %) na época estival.
8. XEOLOXÍA/RELEVO
As serras deste espazo están constituídas por granitoides alcalinos e
calcoalcalinos formadas despois da Oroxenia Hercínica e caen bruscamente cara
ao mar. Na parte alta son amesetadas con cumes planos. Destacan os Montes do
Buxantes ao norte e o O Pindo, ao sur, separadas polo canón do Xallas.
Vista desde os montes da Ruña. Á esquerda o Pindo e á dereita Buxantes, separados polo Xallas.
9. Cacholas no alto da Moa (O Pindo)
En toda a zona abondan as formas erosivas creadas nos granitos que conforman
conxuntos espectaculares de bolos, penedos, formas acasteladas, pedras de
equilibrio, figuras de formas suxerentes, pías, cacholas...
10. MACIZO DO PINDO
Ten unha orientación NE-SO e está separado dos montes de Buxantes polo val
encaixado do río Xallas. O punto mái alto é o Pico da Moa, con 627 m. As rochas
dominantes son as granodioritas (granito vermello de grandes cristais). Ten un
grande interese xeolóxico e botánico.
Desde os cumes hai unhas vistas espectaculares.
Accedese a pé desde O Pindo (Carnota) ou O Fieiro (Mazaricos).
O Pindo desde Fisterra
25. MACIZO TECTÓNICO DE BUXANTES OU BUXÁN
Ten unha orientación NE-SO e está separado do Pindo polo val encaixado do río
Xallas. Os puntos máis máis altos son o Alto da Ameixueira (488 m) e Carbaliza
(472 m). Accedese desde Ézaro pola estrada que sobe ao mirador ou pola estrada
de Brens.
Vista xeral desde os montes da Ruña
26. Vista xeral desde o Pindo dos montes de Buxantes, en terras de Dumbría e Cee
30. Vista desde os montes de Buxantes sobre a desembocadura do Xallas (á dereita Ézaro)
31. REDE FLUVIAL
Os ríos son de curto percorrido e pendente forte debido á proximidade das serras
ao mar, o que favorece a presenza de rápidos e fervenzas. Teñen un grande poder
erosivo e, na época de abondantes chuvias, un comportamento torrencial. No
verán acusan a seca. O Xallas é o máis longo e de maior caudal.
O Xallas antes de precipitarse no
salto da súa desembocadura
32. O río Xallas, neste espazo, encáixase no tramo final,
entre o Pindo e os montes de Buxantes e, nos últimos
metros, salva un grande desnivel e cae ao mar na ría
de Ézaro nunha fervenza única en Europa.
RÍO XALLAS
Nace no Monte Castelo, percorre terras de Santa Comba, Zas, Dumbría, Mazaricos
e Carnota e, depois de 64,5 km cae nun salto de 30 m de altura na enseada de
Ézaro. Antes da desembocadura forma un abrupto canón escavado nos duros
granitos dos macizos do Pindo e Buxantes.
É un río dun grande interese paisaxístico, xeolóxico e ecolóxico.
34. FERVENZA DO XALLAS,
entre Carnota e Dumbría.
A do Xallas é unha fervenza con moita
historia. Estivo sen auga durante
moitos anos, logo abríase por horas e,
despois de moitas denuncias mantense
co caudal ecolóxico.
Unha lenda conta que detrás da
fervenza existía unha porta máxica
vixiada por bruxas. O mozo que se
atrevía a pasar chegaba a debaixo do
río e podía casar cunha fermosa
princesa encantada e acadar unha
grande fortuna.
Imaxe dun día de enchente
39. RÍO PEDRAFIGUEIRA
Nace na vertente oeste serra das Forcadas e desemboca na praia de Carnota
xunto co Rateira.
40. Vista do espazo desde a Punta de Rebordelo
A COSTA
Alterna tramos rochosos de pequena altura, illotes, enseadas e areais. As rochas
dominantes son granitos
41. ILLAS LOBEIRAS son un conxunto de pequenas illas e illotes graníticos situados na bocana
da ría de Cee e Corcubión. Pertencen ao concello de Corcubión. Manteñen colonias
nidificantes de gaivota patiamarela e corvo mariño cristado. No inverno acollen a numerosas
aves acuáticas.
47. COSTA DE CABRA. É un tramo de costa rochosa con moitos baixos e illotes a algúns areais solitarios
(Carballiños, Insuela ou Porto Negros...). Abondan as algas que son recollidas para a industria.
49. Vista da enseada de Carnota coas praias de Caldebarcos e Carnota,
separadas pola Boca do Río, e as marismas de Estivariña.
ENSEADA DE CARNOTA
Ábrese entre as puntas de Caldebarcos e dos Remedios. O fondo está ocupado por un
extenso areal formado polas praias de Caldebarcos, Carnota, Mar de Lira, Cons, Xaxebe e
Portocubelo.
O río Valdebois e o rego de Louredo forman na súa desembocadura unha ampla marisma
parcialmente pechada por unha frecha de area na que se asenta un importante sistema
dunar. A marisma de Estivariña, o areal interior de Caldebarcos chamado tamén a
Berberecheira é unha área dunha grande riqueza ecolóxica que acolle un importante banco
de berberechos.
50. CARNOTA-CALDEBARCOS
A praia de Carnota e as dunas de Caldebarcos forman un sistema de marismas e dunas
fixadas pola vexetación separadas do mar por un gran areal de máis de 7 km de lonxitude (o
máis grande de Galiza). Nelas desembocan os ríos Valdebois e Pedrafigueira. A zona de
marismas está dividida en dúas partes: Caldebarcos, ao Norte e A Lagoa, ao Sur, divididas
pola punta Larada que separa as praias de Carnota e Caldebarcos ou San Mamede.
Conservan unha rica flora e fauna típica de marismas e dunas. É unha importante área de
invernada de aves acuáticas. Nas dunas aniñan a píllara papuda (Charadrius alexandrinus) e
o pernileiro (Burhinus oedicnemus).
58. -Bancos de area cubertos permanentemente por auga mariña, pouco profunda
-Esteiros
-Chairas lamacentas ou areentas que non están cubertos de auga na baixamar
-Lagoas costeiras
-Grandes calas e baías pouco profundas
-Arrecifes
-Vexetación anual sobre argazos
-Vexetación perenne de coídos
-Cantís con vexetación das costas atlánticas e bálticas
-Vexetación anual pioneira con Salicornia e outras especies de zonas lamacentas ou
areentas
-Pasteiros de Spartina (Spartinion maritimi)
-Pasteiros salinos atlánticos (Glauco-Puccinellietalia maritimae)
-Matogueiras halófilas mediterráneas e termoatlánticas (Sarcocornetea fructicosae)
TIPOS DE HÁBITATS DO ANEXO I DA DIRECTIVA 92/43/CEE
59. -Dunas móbiles embrionarias
-Dunas móbiles de litoral con Ammophila arenaria (dunas brancas)
-Dunas costeiras fixas con vexetación herbácea (dunas grises)
-Dunas fixas descalcificadas atlánticas (Calluno-Ulicetea)
-Depresións intradunales húmidas
-Dunas con céspedes do Malcolmietalia
-Dunas con vexetación esclerófila do Cisto-Lavenduletalia
-Augas estancadas, oligotróficas ou mesotróficas con vexetación de Littorelletea
uniflorae e/ou Isoeto-Nanojuncetea
-Ríos dos pisos basal a montano con vexetación de Ranunculion fluitantis e de Callitricho-
Batrachion
-Queirogais húmidos atlánticos de zonas temperadas de Erica ciliaris e Erica tetralix
-Queirogais secos europeos
-Matogueiras arborescentes de Laurus nobilis
-Zonas subestépicas de gramíneas e anuais do Thero-Brachypodietea
60. -Prados con molinias sobre substratos calcáreos, turbosos ou arxilo-limosos (Molinion
caeruleae)
-Prados húmidos mediterráneos de herbas altas do Molinion-Holoschoenion
-Megaforbios eutrofos hidrófilos das orlas de chaira e dos pisos montano a alpino
-Prados pobres de sega de baixa altitude (Alopecurus pratensis, Sanguisorba officinalis)
-Turbeiras altas activas
-'Mires' de transición
-Depresións sobre substratos turbosos do Rhynchosporion
-Desprendementos mediterráneos occidentais e termófilos
-Encostas rochosas silíceas con vexetación casmofítica
-Rochedos silíceos con vexetación pioneira do Sedo-Scleranthion ou do Sedo albi-
Veronicion dillenii
-Covas non explotadas polo turismo
-Furnas mariñas
-Bosques aluviais de Alnus glutinosa e Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae,
Salicion albae)
-Carballeiras galaico-portugueses con Quercus robur e Quercus pyrenaica
61. O Pindo acolle unha pequena
poboación de carballo anano
(Quercus lusitanica) única en Galiza.
É un carballo de estrutura arbustiva
que pode acadar os 2 m de altura.
Emite ponlas a rente do chan e ten
un crecemento moi lento. Atópase na
metade sur de Portugal, SO de
Andalucía e norte de África.
FLORA
A grande diversidade de hábitats presentes neste espazo da lugar á formación de
comunidades vexetais interesantes, tanto mariñas, como de auga doce, de areais,
vales fluviais ou monte. As árbores autóctonas están limitadas a pequenos
espazos nos vales do ríos e no monte Pindo.
62. A vexetación dominante nos MONTES é o mato de toxo, xunto con breixos e xestas.
Aparecen esporadicamente algúns carballos, acivros e loureiros. Hai grandes áreas
repoboadas con eucalipto, piñeiro marítimo e piñeiro de Monterrei. Na zonas húmidas hai
breixos de turbeira, rorelas, esfagnos...
Acivro no Pindo
64. Leucanthemum merinoi.
Unha margarida con flores de gran tamaño,
endémica do noroeste da Península Ibérica.
Toxo, unha das especies máis abundantes
do mato nos montes da comarca.
66. Centaurea corcubionensis. É unha planta
que medra nos rochedos próximos ao mar.
É un endemismo no NW da Península Ibérica
que se atopa na costa desde O Pindo ata o
cabo de San Hadrián (Malpica) e polo
interior ata Santa Comba e Zas.
67. Nas BEIRAS DOS RÍOS consérvanse especies de ribeira, que se extenden ata onde chega a
influencia da auga. Na mesma beira atopamos distintas variedades de salgueiros e os
amieiros. Aséntase logo outra liña formada por bidueiras, freixos, abeleiras... No
sotobosque medran arbustos como o sabugueiro, sanguiño, silvas e plantas rubideiras
como a hedra, madreselva, saltasebes e valdeba. Nos esteiros abondan os xuncos, os
carrizos, a espartina, chantaxe do mar...
68. Os xuncos son as plantas máis comúns das marismas pola súa
capacidade para soportar o mergullo e a salinidade.
69. Caldebarcos
Nos AREAIS podemos atopar: arenaria do mar, barriña, eiruga mariña, poligono
da praia, aceda, grama mariña, leiteira, correola da praia, cardo mariño, cebola
das gaivotas, melga de mar, alelí das praias, herba do cuco, espigadilla do mar,
silene, tomelo bravo, rabo de lebre, cardo leiteiro, buño das praias, queiruga
mariña...
70. Feos (Ammophila arenaria) suxeitando as dunas. Unha planta perfectamente adaptada á vida nos areas,
con longos e profundos talos subterráneos que deteñen a area que arrastra o vento e constribúen a
formar e fixar as dunas.
71. Pan de paxaro (Sedum acre), de flores amarelas e
uvas de lagarto ou piñeiriña (Sedum album), de
flores brancas. Son plantas adaptadas a lugares
secos, pobres e expostos ao sol (pedregais,
tellados) que tamén viven nas dunas
almacenando auga nas súas follas carnosas.
Honckenya peploides. É a planta con flores
que vive máis preto do mar nas praias entre
area solta. Tamén é a que máis sofre os
impactos dos usuarios dos areais.
72. O alhelí mariño (Mathiola
sinuata) florece durante a
primavera e o verán nos
areais costeiros. Todas as
plantas que viven nas
praias presentan
adaptacións específicas
que lles permiten soportar
as duras condicións
ambientais (seca, forte
exposición solar e ao
vento...). No alhelí
podemos ver cores craras
que reflicten a luz, pelos
que illan do vento,
reducen a seca e reteñen
a humidade e forma
redonda e compacta para
ofrecer menos resistencia
ao vento.
73. Leiteira (Euphorbia paralias), medra
nas areas soltas das praias
Silene portensis. A pesar da súa aparente
fraxilidade está perfectamente adaptada para
soportar as duras condicións que se dan nas
dunas das praias.
82. Herba coral (Sarcocornia perennis), unha planta carnosa de
pequenas flores que resiste a vida mergullada no mar.
Nas rochas do litoral e nos fondos mariños hai unha grande variedade de algas e
algunha planta vascular (herba coral, seba...)
83. Carrapuchos (Chondrus crispus). Esta pequena
alga que vive en lugares que case nunca descobre
o mar recóllese para a industria. Dela obtéñense
produtos que se usan para mellorar as cualidades
organolépticas e a conservación dos alimentos.
Bocho (Fucus vesiculosus). Son as algas máis
comúns nas rochas das áreas abrigadas.
Soportan ben a desecación e serven de acobillo
a caramuxos, caracolas, cangrexos...
85. ESPECIES DE INTERESE
Arnica montana
Xiphion boissieri
Centaurea corcubionensis
Dryopteris guanchica
Eryngium juresianum
Fritillaria pyrenaica
Hymenophyllum tunbrigense
Limonium dodartii
Linkagrostis juressi
Nanozostera noltii
Narcissus bulbocodium
Narcissus triandrus
Ruscus aculeatus
Lirio do Xurés (Xiphion boissieri).
Planta en perigo de extinción
presente na serra do Xurés/Gêres,
no Courel... e no Pindo en pequeno
número.
87. Mazaricos en Caldebarcos
FAUNA
A área de Caldebarcos e Carnota acolle importantes pboacións de aves
invernantes como as de píllara riscada (Arenaria interpres), mazarico real
(Numenius arquata), píllara cincenta (Pluvialis squatarola) ou gabita (Haematopus
ostralegus). Nas dunas aniñan a píllara papuda (Charadrius alexandrinus) e o
pernileiro (Burhinus oedicnemus).
88. Varias especies de caracois:
Colchlicella (arriba) e Theba pisana
(abaixo) descansan formando grupos
nas partes máis altas das plantas.
Sapiños de esporas (Pelobates cultripes), anfibios de
costumes nocturnas, raros en Galiza, que teñen o límite
norte de distribución nos areais de carnota.
89. Chinche sobre unha flor de carraspique (Iberis
procumbens). A capacidade para pasar
desapercibidos é fundamental para a
supervivencia dos animais pequenos.
Eiruga da avelaíña Brithys crini que se
alimenta unicamente de cebola das
gaivotas (Pancratium maritimum), unha
planta común das dunas fixadas.
90. Cabalos no Pindo
No Pindo hai catalogadas 70 especies de aves, entre as que destaca a gatafornela,
a tartaraña cincenta e, ocasionalmente, a aguia real.
No monte viven mandas de cabalos garranos (Equus ferus).
91. Polbo (Octopus vulgaris)
No litoral e nos fondos mariños aséntase un bo número de especies de
invertebrados: mexillóns, lapas, arneiróns, chuponas, ourizos, estrelas de mar,
polbos, cangrexos, nécoras, e numerosos peixes que crían na zona ou son
visitantes ocasionais.
As rochas son o lugar idóneo para o asentamento
das chuponas ou ventosas (Anemonia sulcata).
93. AVES
Accipiter gentilis
Accipiter nisus
Actitis hypoleucos
Aegithalos caudatus
Alauda arvensis
Alca torda
Alcedo atthis
Alectoris rufa
Anas clypeata
Anas crecca
Anas penelope
Anas platyrhynchos
Anser anser
Anthus trivialis
Apus apus
Ardea cinerea
Arenaria interpres
Athene noctua
Burhinus oedicnemus
Buteo buteo
Calidris alba
Calidris alpina
Calidris canutus
Calidris ferruginea
Calidris maritima
Calidris minuta
Pernileiro (Burhinus oedicnemus).
Unha ave propia de terreos áridos de costumes
crepusculares, rara en Galiza, que aniña nos areais
de Carnota, onde se alimenta de insectos, caracois
e outros pequenos animais.
104. O Pindo
HISTORIA-PATRIMONIO CULTURAL
A zona estivo habitada desde tempos moi antigos (os vestixios arqueolóxicos
máis antigos son de hai 6.000 anos).
No Pindo hai restos arqueolóxicos e petróglifos, restos de tres castelos
destruídos na revolta irmandiña (A Moa, Penafiel e O Pedrullo), unha capela e
numerosas lendas que fan referencia á prehistoria. Ao pé da Moa existen restos
dunha explotación de wolframio. Ao pé do Pedrullo hai unha lagoa na que se
explotaron aluvións de estano. Hai numerosas covas que serviron de refuxio
durante a Guerra Civil. A cova máis destacada é a Casa da Xoana
105. O macizo do Pindo está cheo de lendas e tradicións relacionadas con serpes de
sete cabezas, tesouros agochados, fadas, e sacrificios. Ata hai pouco tempo
facíanse ritos de fertilidade e nas rochas antropomórficas. Numerosos
historiadores de todos os tempos fan referencia a el. O Padre Sarmiento (século
XVIII) fala das ruínas do castelo e de pedras de virtudes fecundadoras e con
poder para facer que as mulleres collesen mozo e as nais tivesen un bo parto e
abundancia de leite. Para Otero Pedrayo é o Olimpo Celta, o monte sagrado dos
celtas galegos.
106. REFRÁNS
-Cando o monte Pindo ten Touca, temos chuvia, moita ou pouca
-Borraxeira no Pedregal, ven o vendaval
107. Río Xallas sen caudal ecolóxico
coa fervenza seca
PROBLEMAS
-incendios
-repoboacións con especies alóctonas
-vertedoiros de lixo
-presión humana
-encoros
-extracción de áridos
-parques eólicos
-especies invasoras (téñense detectado unhas 36)
108. Hórreo de Carnota
PUNTOS DE INTERESE
CARNOTA
-Monte Pindo: A Moa, Penafiel, pedras con formas (O Xigante,
-Puntas Quilmas, Caldebarcos, Porto Cabelo (Lira)
-Praias: Os Cabaliñs, A Insuela, Caldebarcos, Carnota, Mar de Lira, Cons, Xaxebe...
-Marismas de Estivariña e A Lagoa
-Restos de salgas en Punta Quilmas
-Igrexa e hórreo de Carnota
Caldebarcos
111. Casa da Pedra, centro de
interpretación do espazo natural
DUMBRÍA
-Montes de Buxantes
-Ézaro
-Canón e fervenza do Xallas
-Enseada de Ézaro
-Casa da Pedra
Fervenza do Xallas
113. ASOCIACIÓN MONTE PINDO PARQUE NATURAL
Unha Asociación sen ánimo de lucro, creada en 2010, radicada no concello de Carnota e aberta ao
mundo enteiro, que PROMOVE A DECLARACIÓN DE PARQUE NATURAL PARA O MONTE PINDO,
mediante a recollida de apoios humanos, loxísticos e económicos, a promoción de campañas de
sensibilización coas problemáticas do Monte Pindo, a divulgación de información, a realización de
actividades formativas e informativas, culturais, recreativas, reivindicativas... dirixidas aos diversos
sectores da sociedade, asi como o fomento das accións de voluntariado para atender e mellorar os
espazos degradados. Todo o anterior co obxectivo tamén de lograr o progreso socioeconómico da súa
veciñanza xerando máis oportunidades económicas e de traballo que permitan aspirar a ter mellor
calidade de vida nunha paisaxe privilexiada.
114. Montaxe e fotos: Adela Leiro Mon Daporta
Debuxos: Mon Daporta
actualizado en xuño 2017