Unha achega ao Parque Nacional da Peneda-Gerês, en Portugal: descrición, xeoloxía, releve, ríos, flora, fauna, aproveitamento, valores culturais, problemas...

1. PARQUE NACIONAL
Peneda-Gerês

2. Inclúe unha ampla área de montaña nas
serras do Gerês, Amarela, Soajo e A Peneda,
que se extenden formando un arco ao longo
da fronteira entre o norte de Portugal e o sur
de Galiza.
Parte da serra do Gerês/Xurés vista desde os cumes do Laboreiro.

3. SUPERFICIE:
70 290 ha
CONCELLOS:
Melgaço, Arcos
de Valdevez,
Ponte da Barca,
Terra de Bouro e
Montealegre.

4. TIPO DE PROTECCIÓN:
-PARQUE NACIONAL (8-5-1971)
Forma un conxunto co parque natural
galego da Baixa Limia-Serra do Xurés,
constituido conxuntamente, desde 1997
como Parque Transfronteirizo Gerês-
Xurés e a RESERVA DA BIOSFERA co
mesmo nome (26/5/ 2009)
Inclúe ademais (totalmente ou en parte):
-ZEPA Serra do Gerês
-SIC Serras da Peneda e Gerês
-Zona de Protecção Especial (ZPE) da
Serra do Gerês
-Reserva Biogenética Matas de Palheiros-
Albergaria
VALORES NATURAIS
E CULTURAIS:
Ecosistemas de montaña, ríos, bosques,
formacións glaciarias, unha gran
variedade de flora e fauna atlánticas e
mediterráneas, arte, arqueoloxía,
etnografía...

5. O Parque Nacional da Peneda-
Gerês foi a primeira Área
protexida creada en Portugal,
sendo a única co estatuto de
Parque Nacional, recoñecido
internacionalmente por parte
da Unión Internacional para a
Conservación da Natureza
(UICN), debido á riqueza do
seu patrimonio natural e
cultural e por ser un dos
últimos redutos do país onde
se atopan ecosistemas no seu
estado natural, con reducida
ou nula influencia humana,
integrados nunha paisaxe
humanizada.

6. Gando nos arredores de Pitões das Junias.

7. O RELEVO
Unha sucesión de serras que marcan a fronteira entre Portugal e Galiza:
Laboreiro, Santa Eufemia, Xurés/Gerês e Pisco. Ademáis inclúe as serras da
Peneda, Amarela e Soajo, en Portugal.
As cotas máximas son os altos de Nevosa (1.546 m) e Fontefría (1.458 m) situados
no núcleo central dos cumes da serra Gerês-Xurés.
Cumes do Gerês/Xurés desde o encoro de Paradela

8. É unha área de relevo moi accidentado con grandes desniveis e numerosos
afloramentos rochosos. É unha rexión esencialmente granítica, fortemente
fracturada, aínda que tamén aparece unha importante mancha de rochas
metasedimentarias (xistos) e de depósitos de orixe glaciar, como moreas ou
blocos erráticos. A liña fronteiriza é rica en wolframita.

9. No decurso da oroxenia varisca ou hercínica formáronse as rochas graníticas. As
mais antigas, que datan de hai pouco mais de 300 millóns de anos, afloran nas
serras do Soajo e Amarela, no planalto de Castro Laboreiro e no extremo oriental
da serra do Gerês. Os granitos recentes (29 millóns de anos) afloran nas serras
da Peneda e do Gerês creando un relevo máis vigoroso.
Cumes do Gerês/Xurés

10. A falla xeolóxica do Gerês-Lobios (Galiza) relaciónase con tensións tardo-
hercínicas que deron lugar a unha fraturación que cortou e desprazou os granitos
da rexión. A falla ten unha dirección NNE-SSE, e é responsable da deslocación
dos vales dos ríos Cávado e Homem e das surxencias termais da Vila do Gerês e
do rio Caldo (Lovios).
Val do río Caldo entre as serras do Xurés (á esquerda) e Santa Eufemia (á dereita), seguindo a falla
Gerês-Lobios (Galiza). Na parte alta atópase o paso fronteirizo da Portela do Home.

11. GLACIARISMO:
No Cuaternario tiveron lugar importantes variacións climáticas. As glaciacións rexistradas
nesa época afectaron ás latitudes medias deixando marcas evidentes nas serras da Peneda
e do Gerês.
Nos cumes desenvolveuse un sistema glaciar de meseta cunha superficie duns 60 km2
, entre
os 1300 e os 1500 m de altura. Por todo o espazo, especialmente na serra do Xurés/ Gerês,
consérvanse vestixios destes fenómenos: Circos glaciares (Ramisquedo, Coucelinho,
Cervas); vales glaciares en forma de U (Homen, O Cabril, Alto Vez); moreas glaciares
(Ramisquedo, val do Vez, O Cabril).
Val glaciar do río Homen

12. SERRA DO LABOREIRO
Forma un arco con orientación NO-S ao longo da fronteira entre Portugal e Galiza;
desde o val do río Barxas ou Troncoso (onde cae cara ao Miño), ata os vales dos
río Castro Laboreiro e Agro (Limia). De morfoloxía suave, formada por granitos de
dúas micas na zona central, granodioritas no occidental e xistos no oriental.
Os cumes máis altos son o Gestosa (1.344 m), en Portugal e o Codesal -marco 34-
(1.334 m), na fronteira.
Nos cumes do Laboreiro fórmase unha ampla penichaira duns 1.200 m de altitude

13. Desde os cume hai unha vistas impresionantes para os catro puntos cardinais.
Na serra do Laboreiro nacen as cabeceiras do ríos Castro Laboreiro (Limia).
Cumes da Gestosa e serra do Xurés ao fondo.

14. Penedo Grande e Pena de Anamão

15. SERRA DE SANTA EUFEMIA
Compartida entra Portugal e Galiza, situada entre entre os vales dos ríos Caldo e
Limia, con orientación N-S. A altura máxima son 1.107 m no Alto de Santa
Eufemia. Acolle unha importante flora e fauna e varios endemismos. Unha grande
área da serra está declarada Reserva Integral
Vista xeral da serra de Santa Eufemia desde Olelas (Galiza).

16. Cume de Santa Eufemia.

17. Santa Eufemia desde o Pé do Cabril.

18. SERRA DO XURÉS/GERÊS
Con orientación NE-SO. Compartida por Portugal e Galiza (Ourense). Destaca pola
súas paisaxes graníticas de cumes irregulares e agrestes, en contraste coas dos
arredores, de contornos máis suaves. Os cumes máis altos son A Nevosa (1.546
m) e Fontefría (1.458 m). A maioría das rochas son granodioritas intrusivas tardías
(granito rosado de mica negra) que dan lugar ao seu relevo característico de
picos espectaculares e grandes bolos. A liña fronteiriza é rica en wolframita que
foi explotada no tempo da II Guerra Mundial.
Vista xeral da serra do Gerês desde Tourem

19. Val do Homen
No Xurés/ Gerês consérvanse formas traballadas polos glaciares cuaternarios máis
occidentais de Europa: circos glaciares, vales, moreas, rochas estriadas, acumulacións de
depósitos fluvioglaciais... (Homen, Coucelinho, Cervas...)

20. Pé do Cabril

21. Pé da Medela

22. O Sobreiro e, ao fondo, A Nevosa, o cume máis alto da serra.

23. Vista da serra do Gerês desde Salamonde

24. O Caucãu (no centro)

25. Domo granítico da Rocalva

26. Roca Negra e Rocalva

27. Vale do Laço (camiño da Rocalva)

28. As Gralleiras

29. A Fontefría

30. Cabras feras nas Gralleiras

31. A Fontefría e Brazaleite

32. Vista xeral da serra do Xurés/ Gerês desde Pitões das Junias
Vista xeral da serra do Xurés/Gerês desde Salamonde

33. A maior parte do terreo dos cumes da serra do Xurés/Gerês é rocha espida ou está cuberto por un mato
espeso de uces, xestas, toxos e carqueixas acompañado de piñeiros de repoboación.
Nas zonas de difícil acceso consérvanse pequenos bosques con carballos, érbedos, sobreiras e algúns
loros. Nas partes máis altas cerquiños, teixos, bidueiros e acivros. Destaca a presenza de numerosas
especies endémicas.

34. Prados de montaña no curral da Rocalva

35. SERRA DO PISCO
Compartida co concello de Muíños (Ourense-Galiza). De orientación NE-SO e
unida ao Xurés/Gerês polo oeste. O punto máis destacado é o Alto do Pisco, con
1.398 m. As formas en xeral son suaves e os materiais dominantes son os
granitos rosados de mica negra que conforman unha paisaxe moi erosionada. Na
súa maior parte está cuberta de mato de breixos e carqueixas e algúns pasteiros.
Hai unha zona repoboada con piñeiros e algúns bosques de cerquiños nas partes
baixas, cara a ao val do Salas.
Desde os cumes hai unhas vistas espectaculares do Xurés e do Encoro do río
Salas e arredores.
Vista xeral da serra do Pisco.

36. Vista do Encoro do Salas desde os cumes da Serra do Pisco.

37. SERRA DA PENEDA
Esténdese con dirección N-S e a máxima elevación é o Outeiro Alvo con 1.314
metros. Está formada por rochas graníticas espidas.

38. Serra da Peneda desde o Laboreiro, á dereita o Outeiro Alvo.

39. Penameda na Serra da Peneda

41. Serra da Peneda e santuario da Nosa Señora da Peneda.

42. SERRA DE SOAJO
Esténdese con dirección NE-SO e está formada por masas graníticas que
sobresaen nos cumes e forman curiosas paisaxes de penedos. O monte máis alto
é A Pedrada, con 1.416 m.

43. SERRA AMARELA
•Esténdese con dirección NE-SO entre os ríos Lima e Homen, en Portugal. Acada
1.362 m na Louriça. Está formada por rochas graníticas espidas e algunha faixa
de xistos e metagrauvacas. A vexetación domonante é a matogueira que na
primavera enche todo de cor amarela, o que da nome á serra.
A Serra Amarela, detrás do monte de Santa Eufemia (vista desde Queguas-Galiza)

44. A Serra Amarela (vista desde o encoro de Vilarinho das Furnas)

45. Val do río das Furnas na Serra Amarela.

46. OS RÍOS
Os ríos principais son o Limia/Lima (co Castro Laboreiro, Vez, Adrão, Froufe,
Germil e Cabril) que atravesa o espazo de NE a SO e o Cávado (co Beredo e
Homen) polo sur. O río Mouro discorre cara ao Miño desde a serra da Peneda.
A grande cantidade de vales e corgas canalizan a auga das numerosas cabeceiras
dos ríos que baixan das serras dando lugar a unha rede hidrográfica densa,
composta por un conxunto de afluentes e subafluentes que corren, dun modo
xeral, por vales de encostas escarpadas.

47. En xeral, os ríos teñen cursos curtos e con fortes pendentes, nos que se forman
series de rápidos e algunhas fervenzas importantes.
Son de réxime pluvial e sofren importantes variacións de caudal, acusando unha
importante seca no verán.

48. RÍO LIMIA/LIMA
Nace no monte Talariño (Sarreaus-Galiza). Desde os 600 m de altitude da Limia
baixa aos 250 m na fronteira portuguesa e desemboca en Viana do Castelo. Neste
espazo recibe pola dereita as augas do Castro Laboreiro, Adrão e Vez; e pola
esquerda o Cabril, Froufe e Germil. Está encorado en Lindoso.
Encoro (albufeira) de Lindoso, compartido entre Portugal e
Galiza. O Limia, neste espazo, está encorado en case todo o seu

49. Encoro de Lindoso, coa serra do Quinxo ao fondo.

50. RÍO BARCIA ou CASTRO LEBOREIRO
Nace en Portugal e durante unha grande parte do seu percorrido fai fronteira cos concellos
de Lobios e Entrimo (Galiza). Discorre moi encaixado entre as serras da Peneda e do Quinxo
e recibe as augas do río da Peneda (co Pomba). Xúntase co Limia no encoro de Lindoso.
O río Castro Laboreiro no barranco de Olelas.

51. O río Castro Laboreiro en Castro Laboreiro (Portugal)

52. O río da Peneda e un afluente do
Castro Laboreiro que cae nun gran
salto ao pé do Santuario da Nosa
Señora da Peneda.

53. RÍO SALAS
Nace na Serra do Larouco e xúntase ao Limia no encoro de Lindoso. Percorre un pequeno
tramo neste espazo, onde está encorado para producir enerxía eléctrica.
Encoro de Salas. No primeiro plano Tourém.

54. RÍO CÁVADO
Nace nas abas portuguesas da serra do Larouco e desemboca en Esposende. Os
principais afluentes son o Beredo, Cabril, Fafião, Arado e Homen pola dereita; e o
Rabagào, o e o Saltadouro, pola esquerda.
Encoro de Paradela na confluencia do Beredo e o Cávado coa Serra do Gerês ao fondo.

55. Encoro da Caniçada, na confluencia dos ríos Gerès e Cávado. Ao fondo a Portela do Homen.

56. RÍO HOMEN
É o afluente máis importante do Cávado. Nace nos cumes do Gerês (debaixo do Sobreiro) e,
despois de 37 km de percorrido, xúntase co Cávado en Soutelo. Está encorado en Vilarinho
das Furnas. No curso alto discorre por un antigo val glaciar no que hai numerosos saltos e
pozas.
Encoro de Vilariño das Furnas (ao fondo a serra Amarela).

57. Río Homen

58. Cascata nun afluente do río Homen
que baixa da serra Amarela.

59. Cascata do Arado
Cascata no rego do Campesinho, un afluente
do río Beredo en Pitões das Junias.

60. Poço Azul no río Conho (Fafião)

61. RÍO MOURO
Nace na serra da Peneda e xúntase co Miño preto de Mato (Monçao).
Val do Mouro entre a Serra da Peneda
e a Fonte Seca
Río Mouro en Lamas de Mouro

62. LAGOAS:
Nos cumes achairados das serras consérvanse algunhas lagoas naturais (Marinho) e outras
reforzadas por pequenas presas (A Peneda, Os Carríns, Olelas).
Lagoa da Meadinha na serra da Peneda.

63. CLIMA
A temperatura media anual é de 13ºC debido á influencia oceánica, con
amplitudes térmicas elevadas. As temperaturas máis altas danse entre xullo e
setembro, e as máis baixas corresponden ao período entre decembro e febreiro.
As grandes diferencias de altitude e orientación dan lugar a variacións locais.

64. AS AUGAS TERMAIS
Xorden en distintos puntos do espazo aproveitando as liñas de fallas.
En Caldas de Gerés hai un centro balneario.

65. FLORA
A singular posición bioxeográfica da área, en transición entre as rexións
eurosiberiana e mediterránea, xunto cos diferencias de altitude e orientación,
permite unha gran divesidade de especies (No espazo hai catalogadas 1.100).
Unha grande parte do territorio das serras está ocupado por diferentes tipos de matogueiras
e pasteiros (favorecido por sucesivas queimas e pastoreo). As masas arbóreas son
reducidas e hai unha boa cantidade de superficie ocupada por plantacións forestais,
especialmente de piñeiros (Pinus insignis, Pinus pinaster e Pinus sylvestris).

66. -CARBALLEIRA: bosque mixto de árbores
de folla caediza e persistente. Dominada
por carvalho negral (Quercus pyrenaica) e
por carvalho-alvarinho (Quercus robur).
Nas zonas máis altas vai acompañado da
uva do monte ou arandeira (Vaccinum
myrtillus), o medronheiro ou érbedo
(Arbutus unedo) e o azevinho ou acivro
(tamén coñecido como azevinheiro ou
pica folha) (Ilex aquifolium). Nas partes
baixas e máis expostas ao sol aparecen a
sobreira (Quercus suber), o padreiro ou
pradairo (Acer pseudoplatanus), o
pilriteiro ou estripo (Crataegus
monogyna), a tramaceira ou capudre
(Sorbus aucuparia), o azereiro ou loro
(Prunus lusitanica ssp.lusitanica), a
gilbardeira ou xilbarbeira (Ruscus
aculeatus), a betónica-bastarda (Melittis
melissophyllum), o martagão (Lilium
martagon)… Destaca a presenza da
orquídea satirião macho (Orchis mascula).
As carballeiras ocupan parte dos vales
dos rios Ramiscal, Peneda, Gerês e
Beredo.
HÁBITATS MÁIS CARACTERÍSTICOS:

67. Mata de Albergaría

68. Érbedos na Bouá da Mó.

69. Loro ou acereiro (Prunus lusitanica).

70. Froitos de faia
orquídea satirião macho (Orchis mascula).

71. -BOSQUE DE RIBEIRA: coa presenza do amieiro (Alnus glutinosa), salgueiros (Salix…), do
freixo (Fraxinus spp), do vidoeiro ou bidueiro (Betula pubescens) do teixo (Taxus
baccata), do feto do Gerês ou feto do botão (Woodwardia radicans), a Spiraea
hypericifolia ssp. abovata, a angélica (Angelica laevis), a flor dos viúvos ou paxariños
(Aquilegia vulgaris), o androsemo (Hypericum androsaemum)…
Río Homen

72. Feto do Gerês ou feto do botão
(Woodwardia radicans),
Flor dos viúvos ou paxariños
(Aquilegia vulgaris)

73. -TURBEIRAS (TURFEIRAS) e MATOS HÚMIDOS, habitats raros e vulnerables que se
desenvolven en solos enchoupados onde podemos atopar urce dos brejos ou breixo de
turbeira (Erica tetralis), a lameirinha (Erica ciliaris), bolas de algodão ou xuncas de algodón
(Eriophorum angustifolium), orvalhinha ou rorela (Drosera rotundifolia), Pinguicula
lusitanica…
Turbeiras nas cabeceiras do río Conho

74. Urce dos brejos ou breixo de turbeira
(Erica tetralis)
Bolas de algodão ou xuncas de algodón
(Eriophorum angustifolium)

75. -LAMEIROS OU PRADOS DE LIMA: prados seminaturais de composición variable segundo
a humidade do solo.
Curral da Rocalva

76. Orquídeas (Dactylorhiza maculata)

77. -MATOGUEIRAS DE SUBSTITUCIÓN: piornais, uceiras, carqueixais, toxeiras, xesteiras, que
ocupan antigas áreas de carballeiras. Aquí podemos atopar o genebreiro, zimbro ou
xenebreiro (Juniperus communis subsp. nana) o alho bravo (Allium scorzonerifolium), a
armeria (Armeria humilis ssp. humilis), o lírio do Gerês (Iris boissieri), ou o narciso
bravo (Narcissus rupicola), genciana ou xensá (Gentiana pneumonanthe)….

78. Genebreiro, zimbro ou xenebreiro (Juniperus communis subsp. nana)

79. Lírio do Gerês/Xurés (Iris boissieri),
endemismo do noroeste Ibérico, en perigo de
extinción.
Cardo do Xurés (Eringium duriaei subsp.
juresianum), especie endémica do Xurés.

80. Armeria humilis, endemismo dos
cumes do Xerés-Gerês.
Plantago radicata. Unha chantaxe de
pequeno tamaño que só vive nas
montañas da metade norte da
península Ibérica, en terreos pobres,
pedregosos e areentos, por enriba
dos 800 m de altitude.

81. Alecrim da serra, tomentelo, tormentelo ou tomelo
bravo (Thymus caespititius)

82. ÁRBORES
SENLLEIRAS
Carballo
(Quercus robur)
-Mata da Albergaría.

83. Érbedo (Arbutus unedo) á beira do río Conho (serra do Gerês)

84. FAUNA
Este territorio proporciona refuxio
a fauna de gran valor natural
como consecuencia da
interacción entre as
características orográficas e as
diversas comunidades vexetais
presentes.
A cabra brava (Capra pyrenaica
lusitanica), subespecie endémica do
Gêres-Xurés desapareceu hai máis
dun século. Actualmente hai un
programa de recuperación con Capra
pirenaica victoriae.

85. INVERTEBRADOS: destacan, polo interese para a súa conservación: as borboletas
Euphydryas aurinia e Callimorpha quadripunctata, a vacaloura ou cabra-loura (Lucanus
cervus) e a lesma Geomalacus maculosus.
Bolboreta Euphydryas aurinia.

86. VERTEBRADOS: hai censadas 235 especies, das que 204 son protexidas a nivel
nacional e internacional. 71 pertencen á lista de especies ameazadas do Livro
Vermelho de Vertebrados de Portugal.
Nas partes altas das serras habita en semiliberdade o cabalo garrano, raza galaico-portuguesa, da que
se está levando a cabo un programa de recuperación.

87. MAMÍFEROS
Destaca a presenza da toupeira de auga (Galemys pyrenaicus), o gato bravo (Felis
sylvestris), a lontra (Lutra lutra), a marta (Martes martes), o lobo (Canis lupus), o corzo
(Capreolus capreolus), o arminho (Mustela erminea), esquilo-vermelho (Sciurus vulgaris),
leirón (Glis glis) que alcanzaría nestas serras o límite sudoccidental da súa área de
distribución europea.
Hai identificadas 15 especies de morcegos, da que 10 teñen estatuto de ameazadas 5 en
perigo de extinción): morcego de-ferradura pequeno (Rhinolophus hipposideros), morcego
de ferradura grande (Rhinolophus ferrumequinum), morcego de ferradura mediterráneo
(Rhinolophus euryale), morcego rato grande (Myotis myotis) e morcego lanudo (Myotis
emarginatus).
O corzo (Capreolus capreolus), emblema do Parque Nacional

88. AVES
Están catalogadas 147 especies, con
variacións ao longo do ano polas
migracións estacionais.
Destaca a presenza de aves de rapina,
incluíndo especies moi ameazadas e
de distribución moi localizada, como
a aguia real (Aquila chrysaetos), a
aguia perdigueira (Hieraaetus
fasciatus) e o bufo real (Bubo bubo).
Ademais, nidifican a aguia cobreira
(Circaetus gallicus), o falcão ou
miñato abelleiro (Pernis apivorus), o
tartaranhão-azulado ou gatafornela
(Circus cyaneus), o tartaranhão-
caçador ou tartaraña cincenta (Circus
pygargus) e o falcão ou falcón
peregrino (Falco peregrinus).
O bufo real (Bubo bubo) ten
no parque o único lugar de
reprodución coñecido para
Portugal.

89. O espazo (xuntamente co Parque Natural Baixa Limia-Serra do Xurés) acolle algunhas das
poboacións máis sudoccidentais de especies típicamente eurosiberianas, como a petinha
das árvores ou pica das árbores (Anthus trivialis), a felosa das figueiras ou papuxa
picafollas (Sylvia borin), o picanço de dorso ruivo ou picanzo vermello (Lanius collurio ), o
dom fafe ou paporrubio real (Pyrrhula pyrrhula), a escrevedeira amarela ou escribente
amarelo (Emberiza citrinella), o cruzabico ou bicotorto (Loxia curvirostra).
Entre a avifauna acuática destaca a presenza como invernante do mergullón cristado
(Podiceps cristatus); a narceja ou becacina cabra (Gallinago gallinago), a da píllara
pequena (Charadrius dubius), o merlo de auga ou rieiro (Cinclus cinclus)…
Tamén podemos atopar gralha ou choia de bico vermelho (Pyrrhocorax pyrrhocorax), o
cartaxo nortenho ou chasca colipinta (Saxicola rubetra).
Dom fafe ou paporrubio
real (Pyrrhula pyrrhula)

90. RÉPTILES:
Lagarto de água ou lagarto das silveiras (Lacerta schreiberi), lagartixa do mato ou lagarta
rabuda (Psammodromus algirus), víbora cornuda ou fuciñuda (Vipera latastei), víbora de
Seoane (Vipera seoanei)…
Lagarto de água ou lagarto das silveiras (Lacerta schreiberi).

91. ANFIBIOS
Destaca a salamandra lusitânica ou salamántiga galega (Chioglossa lusitanica) endémica de
Galiza e norte de Portugal.
Salamandra lusitânica ou salamántiga galega (Chioglossa lusitanica)

92. PEIXES
Destacan como máis característicos o barbo (Barbus bocagei), o cacho (Squalius
carolitertii), a vermella (Rutilus arcasii), a boga do Douro (Chondrostoma duriense), e o
espiñento (Gasterosteus gymnurus).
Espiñentos na lagoa dos Carríns

93. PRINCIPAIS ACTIVIDADES:
Agrogandeiro, forestal, apicultura, produción artesanal de alimentos (como o
fumeiro) turismo, produción de enerxía eléctrica….
Destaca a cría de razas de vacas autóctonas barrosá e cachena e os cabalos
garranos.
Unha das principais actividades das serras é o pastoreo.
Na serra do laboreiro consérvase unha raza autóctona de can, o can da serra.

94. Vaca barrosã portuguesa.

95. HISTORIA E PATRIMONIO CULTURAL
As terras do Xurés-Gerês foron habitadas deste tempos moi antigos. Nelas
deixaron pegadas as xentes da prehistoria (castros, mámoas, petróglifos), os
romanos (construiron por este territorio unha das principais vías de
comunicación da provincia Gallaecica), as xentes da Idade Media (castelos) e
tempos posteriores (asentamentos, explotacións mineiras, igrexas, mosteiros…).
Na actualidade, xunto cos importantes valores naturais, acolle un rico patrimonio
histórico artístico e etnográfico. Hai catalogados 500 lugares de interese histórico
e arqueolóxico.
ARTE RUPESTRE:
Chá da Rapada, santuario
rupestre de Gião ou
o Penedo do Encanto da
Bouça do Colado (Parada).
DOLMES:
Castro Leboreiro, Outeiro
do Ferro, Mourela, Lapa da
Moura (Serra Amarela).
Mámoa escavada na
Portela do Pau (Monçao).
No interior do dolme hai
petrógifos.

96. A PAISAXE
No espazo alternan paisaxes naturais, onde o elemento dominante é a montaña e as
formacións graníticas, as grandes áreas achairadas dos cumes dalgunhas serras (como o
Laboreiro), ou os profundos vales e cavorcos dos ríos, coas paisaxes humanizadas de
pasteiros, cultivos e diversos elementos construtivos que foron desenvolvendose ao longo
dos tempos en función das necesidades e adaptación ao ambiente: núcleos de poboación,
muros, levadas, pontes e pontellas, hórreos ou espigueiros, camiños, foxos de lobo,
muíños, refuxíos, casarotas, alvarizas ou silhas dos ursos, almiñas…
Rouças
(Arcos de Valdevez)

97. RESTOS ROMANOS:
Miliarios e Geira (calzada romana)...
Na época romana foi unha importante zona de paso. Por esta zona discorría unha das catro
vías, a que cruzaba pola Portela do Home, que atravesaban Galiza para unir Braga e Astorga.
Miliarios ábeira do Encoro de Vilarinho das Furnas.
Miliario convertido en pé de cruceiro.
Vilarinho das Furnas.

98. IGREXAS:
Santuario da Peneda, San Bento da Porta Aberta, Bom Jesus do Monte, mosteiro de Pitôes
das Júnias…
Restos do mosteiro de Pitões das Junias

99. PONTES:
Castro Laboreiro, Cava da Velha (Mezio),
Dorna, A Peneda, Soaxo, Río Cabril
(Cabril), Eíxões (Campo do Gerês),
Mizarela (Ferral, Montalegre)...
Ponte sobre o río Mouro
(Lamas de Mouro).
Ponte Cava da Vella, sobre o río
Castro Laboreiro (Assureira).
Pontella en Portos (Castro Laboreiro).

100. HÓRREOS/ESPIGUEIROS:
Vilameá, Soajo, Lindoso,
Cidadelhe, Parada...
Soajo
Lindoso

101. FORNOS COMUNAIS:
Tourem, Ameijoeira,
Forno en Ameijoeira

102. CASAROTAS/CURRAIS:
(Refuxio de pastores)
Curral do Mouro, Pión de Paredes,
Portela da Amoreira, Curral do
Marabaixo, Curral da Carballa...
Os Carríns
Curral da Malhadoura
(A Emida)

103. FOXOS DO LOBO:
Construcións para cazar lobos.
Branda de Corvelas, Cabreiro,
Sistelo e A Peneda (Serra da
Peneda), Fafiao, Portela da
Farra (Parada), Pitões das
Junias...
Pitões das Junias
Fafião

104. ALBARIZAS OU SILHAS DOS URSOS:
Estruturas de pedra que protexen os cortizos. As producións das abellas, que aproveitan a
gran cantidade e variedade de flores que producen os matos, son unha achega para a
economía das persoas que viven nestas áreas.
Silhas do Moninho, Sarillão, Várcea, Xertelo, Lapela...
Lapelas

105. CASTELOS:
Lindoso, Castro Laboreiro, Covide...
Castro Laboreiro
Lindoso

106. EXPLOTACIÓNS MINEIRAS:
Especialmente para a explotación do volframio, moi activas durante a II Guerra Mundial,
pecharon definitivamente na década de 1970.
Os Carríns (Serra do Gerês)

107. MUÍÑOS HIDRÁULICOS:
Na maioría dos ríos do espazo: Cabril, Paredes do Río...
Conxunto etnográfico de Paredes do Río

108. LAGARES DE ACEITE
Para moer as olivas.
Santa Ane, As Olas-Vilaboa, Pincães...
As Olas (Portugal)

109. Fonte, pía e lavadoiro en Paredes do Río

110. BRANDAS:
As brandas eran asentamentos habitados durante o verán mentres se mantiña o gando nas
partes altas da serra, aproveitábase para facer cultivos de verán destinados a alimento das
persoas ou dos animais. Actualmente algúnhas son residencias permanentes. O resto do
ano habitaban nas inverneiras (asentamentos de máis baixa altitude).
Brandas de Portos (Castro Laboreiro)

111. Pitóes das Junias (Montalegre)

112. Cainheiras (Castro Laboreiro)

113. Castro Laboreiro desde o Penedo Grande

114. PROBLEMAS
Incendios forestais, asolagamento de terreos polos encoros, liñas de alta tensión,
abandono do rural (emigración), extinción de especies, especies invasoras...…
Debido ás cortas, ao antigo costume de realizar queimas para a creación de pastos para o
gando e ao intenso pastoreo, estas serras sufriron xeneralizados procesos erosivos que, ao
longo dos séculos, provocaron enormes perdas de solo e afloramento dun substrato pétreo
descarnado.

115. INFORMACIÓN VISITANTES, MUSEOS
Parque Natural Peneda-Gerês: varias Portas do Parque: Lamas de Mouro, Mezio, Lindoso,
Campo do Gerês, Paradela e Montalegre.
Ecomuseo: Barroso (Gerês)
Museo etnográfico da auga: Paredes do Río (Gerês)
Centro de Educación Ambiental: Vidoeiro (Gerês)
Centro de visitantes e
museo na Porta de Campo
do Gerês

116. ITINERARIOS DE INTERESE
NATURAL, PAISAXÍSTICO,
HISTÓRICO-ETNOGRÁFICO...
Por todo o territorio do parque hai
numerosas trilhos ou rutas
sinalizadas de diferentes
temáticas e dificultades.
As “mariolas” son
moreas de pedras que
se empregan para
indicar os roteiros.

117. Montaxe e fotos:
Adela Leiro, Mon Daporta, Luchi Leiro
Xullo 2016
Mariola camiño do Pé do Cabril