De vlucht vooruit of doelgericht handelen vanuit een toekomstvisie?

1. Consolidatie pensioenfondsen
De vlucht vooruit of doelgericht handelen vanuit een toekomstvisie?
Als pensioenfondsbestuur dient u het best passende toekomstscenario voor uw pensioenfonds
te bepalen. Missie en visie vormen daarvoor een noodzakelijk beleidsmatig vertrekpunt. Maar
hoe komt u als bestuur, in afstemming met sociale partners, tot zo'n vertrekpunt? Dit artikel
schetst hoe u, vanuit een objectieve oriëntatie op uw omgeving, vorm geeft aan uw strategie.
Waarbij schaalvergroting geen 'moetje' is. Hooguit een bewust gekozen optie.
Is schaal de heilige graal?
Over consolidatie is veel te doen in de sector van pensioenfondsen. Getallen doen de ronde: 5
miljard belegd vermogen? Te klein.... Minstens 150.000 deelnemers, 35 miljard is het streven.
De angst om tussen servet en tafellaken te eindigen heerst. Het middel lijkt soms doel te
worden. Deze tendens wordt met name veroorzaakt door een te eenzijdige focus op kosten én
de onderliggende aanname dat schaal, optimalisatie van kosten en kwaliteit een volledig lineair
verband met elkaar vertonen. Dat is niet zo, is onze stelling.
De 'ideale omvang' van een pensioenfonds, om die grootheid toch maar te hanteren, is per
pensioenfonds anders. Deze wordt ingegeven door factoren als: premieruimte, behoefte aan
grip op de pensioenregeling en uiteraard door een schaal die in een gezonde verhouding staat
tot de kosten en te verwachten ontwikkelingen in de sector of bedrijf(stak) waarvoor de
oudedagsvoorziening wordt uitgevoerd.
Waarom juist nu visie & strategie bepalen?
Missie, visie en strategie wordt als een drie-eenheid gehanteerd voor het bepalen van
consistent beleid. De missie die u als fonds uitdraagt 'wat is ons werkterrein en bestaansrecht,
voor wie doen we het?' draagt bij in het bereiken van de 'gedroomde toekomst' op het gebied
van oudedagsvoorziening voor uw belanghebbenden: uw visie. Om gestelde doelen ook tijdig
te bereiken, stelt u een actieplan op, de strategie: 'wat wilt wanneer bereikt hebben?'
Omdat er momenteel dermate veel verandert in de pensioensector, overleeft uw fonds niet
zonder een actueel beeld van visie & strategie. Onder andere DNB vraagt fondsen actief na te
denken over hun bedrijfsmodel. De externe toezichthouder bedoelt daarmee: 'is uw huidige
vorm, invulling en schaal van uitvoering de best passende gezien de visie en missie die u in het
belang van uw stakeholders heeft geformuleerd?'.

2. Het is dus zaak om optimaal 'mee te ademen' met behoeften van:
• Werkgevers - wat heeft een bedrijfstak nodig als het gaat om de arbeidsvoorwaarde
pensioen?
• Werknemers - wat is de risicobereidheid?
Daarmee zijn missie en visie ook een gezamenlijk belang van sociale partners
(belanghebbenden) en bestuur. U als bestuur bent echter aan zet om helder te krijgen: 'Waar
zetten we de stip op de horizon?'
Wat meebeweegt, breekt niet
De kwaliteiten van het huidige Nederlandse pensioenstelsel zijn ons lief. Gezonde organisaties,
pensioenfondsen, zijn in staat het goede te behouden en zich aan te passen aan veranderende
omstandigheden. Wij pleiten daarom voor actieve oriëntatie op de positie van een fonds ten
opzichte van haar omgeving. Dat kan bijvoorbeeld aan de hand van een viertal factoren:
• Sociale ontwikkelingen: wat zijn de relevante demografische ontwikkelingen? Welke
culturele of ethische aspecten vindt uw achterban van belang?
• Politieke ontwikkelingen: met welk - toekomstig - wettelijk kader heeft u te rekening te
houden? Welke ruimte krijgt u om optimaal te voorzien in de oudedagsvoorziening voor uw
achterban?
• Economische ontwikkelingen: Wat zijn de verwachtingen ten aanzien van groei dan wel
krimp? Wat is de te verwachten renteontwikkeling? En vooral: wie neemt welk risico als
gevolg daarvan?
• Technologische ontwikkelingen: Met welke kansen en uitdagingen moeten we als
pensioenfonds rekening houden? Wat betekent dit voor de keuzes in - bijvoorbeeld - het
uitbestedingbeleid?
Uiteindelijk bepaalt de uitkomst per aspect voor uw pensioenfonds wat u wilt en kunt
bereiken, wat daar voor nodig is en vervolgens wie wat gaat doen.
Het speelveld: hoe ver kijk je vooruit?
Wij pleiten voor een blik die voldoende ver vooruit reikt en voor een objectieve oriëntatie op
uw omgeving.
Stel: u kiest als pensioenfonds weloverwogen voor een groeistrategie. Houdt u dan rekening
met het feit, dat het slagen van uw eigen strategie kan staan of vallen met de strategie (of de
afwezigheid daarvan) van andere pensioenfondsen. 'It takes two to tango', wordt over fusies
vaak gezegd. Een waarheid die bij de uiteindelijke keuze voor een partij voor vergaande
samenwerking absoluut opgaat. Zo hebben wij ervaren bij de begeleiding van de keuze voor
geschikte fusiepartijen. Maar binnen het speelveld dat de pensioensector momenteel vormt, is
een consolidatiestrategie geen operatie die u als fonds eenzijdig kunt voltrekken. Andere
fondsen bewegen immers ook. We trekken de analogie door: de genoemde tango is eerder een
wals, in een volle balzaal.
Om terug te komen op eerder genoemde 'stip op de horizon'. Als het helder is wanneer voor -
een groep van - pensioenfondsen de optimale omvang is bereikt, beantwoordt dat ook de vraag
hoeveel energie en geld er gestoken kan en mag worden in volgtijdelijke fusies en
samenvoegingen. Met andere woorden: dan wordt fuseren geen doel maar een middel, dat
vooraf kan worden gewogen op zijn merites.

3. Tot slot een actueel thema binnen het speelveld. Dat terecht op uw vizier hoort te staan: assen
waarover u als pensioenfonds kunt samenwerken, buiten het bestuurlijke. In de uitbesteding
van taken zijn uiteraard goede samenwerkingsmogelijkheden met andere pensioenfondsen
mogelijk. Tijdelijk of met een 'permanent' karakter; als middel voor kostenreductie of als
aanloop naar een verdergaande verbintenis. Het is zaak ook dit te doen vanuit een heldere
visie op de toekomst. En een objectieve beoordeling van de opties die u ter beschikking staan
om uw doel te bereiken.
Vuistregels?
Deze kop suggereert dat het eenvoudig is om tot goede visie & strategie te komen. Die u
uiteindelijk brengt waar u wilt zijn als vertegenwoordiger van de belangen van de (gewezen)
werknemers en de werkgevers. Inhoudelijk is dit allesbehalve eenvoudig, omdat belangen
soms tegengesteld zijn en de omgeving zeer turbulent is.
Het helpt daarom de volgende vuistregels in acht te nemen:
• Begin op tijd met oriënteren: 'kies op tijd, acteer indien nodig'.
• Hanteer een gestructureerde - multidisciplinaire - aanpak voor uw oriëntatie.
• Kijk ook buiten de voor de hand liggende kaders die uw uitvoerder(s) en adviseurs aanreiken
- objectiveer uw beslissingen.
• Houd goed zicht op de bewegingen in het genoemde speelveld.
Tot slot: bewust geen of juist wél een groeistrategie om uw visie te realiseren is veruit te
prefereren boven geen keuze. Want wie niét kiest, verliest. Houd als bestuur en sociale
partners uw toekomst dus in eigen hand.
Maas Simon is Managing Partner bij Xudoo Pension Pro
Jos Deeben is Managing Partner bij StrategIM, Advies en Interim-management
Een verkorte versie van dit artikel werd geplaatst in de editie 121 van PensioenPro