1. Их Монгол улс

2. Их Монгол улс байгуулагдсан нь: Хятад 2 хуваагдсан Хорезмийн хаант улс дотроо хагаралтай Европт- Ромын эзэнт улс задран унаж Итали тусгаарлаж Герман улс бутарч олон жилийн дайн эхэлсэн.

3. Тэмүүжин 1162 оны 5 сарын 31 Онон мөрний Дэлүүн болдог хэмээх газар төрсөн. Тэмүүжийн эцгийн анд Тоорил ван, өөрийн анд Жамуха, Боорчи , Зэлмэ, Мухулай зэрэг үнэнч нөхдийн хамт эцгийнхээ бутарсан улсыг цуглуулж чадсан. 1189 онд Хамаг Монголын ханд өргөмжилж Чингис хан цолыг авсан.

4. Тоорил хантай нийлж Татаруудыг ялсан үүнийг нь Алтан улс үнэлж Тоорил ханд Ван цол Чингист Жаутхури цол олгосон. 1201 онд Жамухйг Гүр ханд өргөмжилсөн. 1202 онд Мэргид, Татарыг эзлэн авсан. 1204 онд Чингисийн цэрэг Найманыг эзэлсэн. Тэмүүжин 1185-1206 он болтол 32 удаагийн тулаан хийж 81 том жижиг аймгийг нэгтгэсэн байна.

5. 1206 онд Онон мөрний эхэнд Их хуралтай хуралдуулж Их Монгол улс байгуулагдсаныг даяар олонд зарлаж хаан өргөмжлөв.

6. Их Монгол улс байгуулагдсанаар:

7. Их Монгол улсын төрийн бодлого. Төрийн дээд эрх баригч нь хаан байв. Их хуралдтай байгуулсан. Сэцдийн зөвлөл Төрийн шадар сайд Их заргач Их засаг Төрийн бэхи Дархад Шадар хишигтэн

8. Чингис хааны гадаад бодлого Алтан улсыг эзэлсэн Тангуд улсыг эзэлсэн Хорезм улсыг эзэлсэн.

9. Чингис хаан төрийн гарамгай зүтгэлтэн байсан Төрөө дээдлэгч Хуулиа сахигч Үзэл бодлын эрх чөлөөг эрхэмлэгч

10. Чингисийн дараах хаадын үеийн Монгол улс Тулуй 1жил Өгөдэй хаан болсон Өгөдэйг хаан байх үед- Умард хятад, зүүн Туркестан, дундад ази, Иран, Кавказын ихэнх хэсэг багтаж байлаа.

11. Хархорин хотыг байгуулсан Татварын тогтолцоо бий болгосон. Өртөө байгуулсан.

12. Чингис хааны дараах байлдан дагуулал 1235 онд Алтан улс 1236-1238 онуудадРязань, Валидимрын вант улс, ижил мөрний Балбарууд 1239 онд Өвөр Кавказ, Азейрбайджан, Армен, Грузин 1240 онд Киев 1241 онд Польш, Силез

13. Хаан ширээний төлөөх тэмцэл: Өгөдэй хаан нас барж, Цагадай нас барсан нь алтан ургыхны хаан ширээний төлөө тэмцэл бий болсон. Хүчү амь үргэдсэн. 5 жил шахам Туракина/ Дөргэнэ / хатан төр барьсан. 1246 онд Их хуралдайгааг Гүюгийг хаанд өргөмжилсөн.

14. Гүюг хаан : Хутган үймүүлэгчдийг цаазаар авсан. Чинга чинсан, Масуд бек, Мухамед Ялагавч нарыг тушаалд нь тавьсан. Зарилаг гэрэгээг хүчингүй болгосон. 1247 онд хүн амын тооллого явуулсан. 1248 онд нас барсан.

15. 1251 онд Мөнх хаан болсон . Өртөө улааны асуудлыг цэгцэлсэн. Хүн амын тооллого дахин хийсэн. 2 зүгт дайн хийсэн. 1258 онд Багададын улс 1256 онд Исламын улс эзэлсэн. Ил хаадын улсыг байгуулсан. 1257 онд Мөнх хаан аян дайнд явах үедээ төриын хэргийн Ариг-Бөхдөө үлдээсэн Мөнх хаан өвчны учир нас барсан.

16. Монголын эзэнт гүрний бүрэлдэхүүн Чингис хаан 4 хөвгүүддээ газар хувааж өгсөн. Алтан ордны улс байгуулсан. Цагадайн хаант улс Ил хаант улс

17. Монголын Юан гүрэн: 1259 онд Мөнх хаан байлдаж яваад нас барсан. Алтан ургийн хүмүүс Аригбөгийг хаан өргөмжилсөн. Хубилай 1260 онд Кайпи хотод бие хаан болгосон. Хубилай 1264 онд Бээжинд сууж хаан болсон

18. Хубилай хаан: Бээжингийн зүүн хойно хот бариул Ханбилиг нэртэй Дайду нийслэлтэй болсон. 1271 онд шилжин сууж улсын нэрийн Юан болгосон. Юан улс бий болох үед Хархорим хот ач холбогдлоо алдаж байсан юм.

19. Юан улсын засаг захиргаа: Төрийн бүр эрхийг Хубилай хаан бариж байсан. Төрийн дээд байгууллага нь Жүн шү шэн /дотоод бичгийн яам/ Дороо 6 яамтай байсан.

20. Юан улсын төрийн бодлого: Монголын төрийн гол бодлого мөрдлөгө болгож байсан. Хятад улсыг бүрэн захирах сонирхолтой байсан. Монголын бүх хэргийн монгол хэлээр явуулж байсан. Зоос, цаасан мөнгө гарч байсан. Татварын нэгдсэн систем тогтоосон. Буддын шашинг төрийн шашин болгосон. / пагба/

21. Төр, шашныг хослуулах төрийн 2 ёсны сургаалыг хэрэгжүүлсэн. Будда, лал, христын шашинг хүлээн зөвшөөрсөн. Олон орны эрдэмтэд юан гүрэнд цугларч байсан. Монголчууд шинэ бичиг зохиолгосон. Монголчууд хятад 2 холилдохыг хуулиар хориглосон. Газар нутгаа өргөтгөн Түшмэг улс бий болгосон.

22. Монголын эзэнт гүрэн ба дэлхий дахин Дэлхийн улс орнууд дайн байлдаантай байсан. Эзэнт гүрэн байгуулагдсанаар сэргээн босголт явагдаж байсан. Дэлхийн чөлөөт худалдааны бүс бий болсон. Шашны урасгал дэлгэрсэн Дэлхийн улс орон харилцан биенээсээ суралцаж байсан.

23. Монголын эзэнт гүрэн унасан нь Хубилайгаас- Тогоонтөмөр хүртэл 16 хаад Монголын эзэнт гүрнийг захирч байлаа. Тогоонтөмөр хааны үед дотоод хямарал их явагдсан. Өлсөглөн болж хүн ам үхэж байлаа. Хятадад Улаан алчууртны бослого гарч хятадыг чөлөөлсөн. 1368 онд хятад дахь монголын ноёрхол унаж Монголын Юан улс мөхөж Хятадын Мин улс байгуулагдсан.

24. Бусад оронд Монголын ноёрхол унасан нь: Хүлэгүгийн улсад дайн самуун гарч дотроо хэд хэд болон хуваагдсан. 1351-1352 онд Иранд бослого гарч Иран дахь Хүлэгүгийн ноёрхол унасан. Цагадайн улсын төрийн эрхийг хүчээр авсан. Торноны их зам хаагдсан. Алтан ордны эрх баригчид хоорондоо тэмцэлдэж улс нь хэд хэд болон хуваагдаж мөхсөн.

25. 13-14 зууны үеийн Монголын соёл: Мал аж ажуй: Ан агнуур : -их ав хомрого, хайдаг ав Газар тариалан: Төрийн тахилга баяр наадам:

26. Эдийн соёл: Орон сууц: Хувцас хэрэглэл Хот суурин Төмөрлөг боловсруулалт

27. Оюуны соёл Бичиг үсэг Түүх бичлэг Урлаг уран зохиол Шашин шүтлэг

28. Даалгавар: Ингис хаан 4 хөвгүүндээ эзэмшил нутгаа хувааж өгсөний үр дагавар юу байсан вэ? Алтан ордны улс, Цагадайн улс, Ил хаадын улсын хаад хэн хэн байсан вэ? Нийслэл шилжүүлсэний учир шалтгаан юу байсан бэ? Юан улсын засаг захиргааг их Монгол улстай харьцуулан бич