2. Мэдээллийн технологи
Мэдээллийн технологи гэж өгөгдөл, дуу, видеог агуулж буй
өндөр хурдтай холболттойгоор тооцоолон бодож нэгтгэх
технологи юм. Мэдээллийн технологи нь компьютер ба
өндөр хурдны холбооны холболтыг нэгтгэсэн технологи юм.
Энэхүү нэгтгэл нь технологийн хувьслыг бий болгосон
бөгөөд энэ нь компьютерт хэрэглэгддэг электрон форматаар
мэдээллийг солилцдог төрөл бүрийн төхөөрөмжүүдийг
үйлдвэрлэдэг үйлдвэрүүдээс гарч байгаа юм. Эдгээр
үйлдвэрт компьютер, холбоо, электрон төхөөрөмж,
мэдээллийн хэрэгсэл зэрэг орно.

3. Технологийн хувьсал компьютер ба холбооы
технологийн хослолоос бүрдэнэ.
Компьютерийн технологи: Компьютер нь
програмчлагддаг, олон дахин хэрэглэгдэх машин ба
өгөгдлийг хүлээн авч, боловсруулж, тооцоолон
бидний хэрэглэдэг мэдээлэл болгон хөрвүүлдэг.
Үүний гол зорилго нь асуудлыг түргэн шийдэх,
бүтээмжийг нэмэгдүүлэхэд оршино. Энд төрөл
бүрийн компьютерүүд байх бөгөөд Apple, IBM, Dell,
Gateway, Packard Bell, NEC зэрэг олон загварууд
байна. Харин бусад машины тухайд автомашин,
шарагч зуух, утас зэрэг нь компьютертэй төстэй
микропроцессор, микроконтроллёруудыг ашигладаг.

4. Харилцааны технологи: Харилцаа, холбооны
технологи нь цахилгаан соронзон төхөөрөмж ба
системийг агуулах бөгөөд алсын зайн холболтод
хэрэглэгдэнэ. Тухайлбал: телефон, радио, телевиз,
кабелийн телевиз гэх мэт. 50-аад оныг хүртэл
компьютер, харилцааны технологи тус тусдаа хөгжиж
байсан. Харин энэ үеэс л мэдээллийн шинэ орчныг
бий болгосон. Яагаад өдий хүртэл энэ 2 технологи
тус тусдаа хөгжиж байв? Хариулт нь компьютер бол
тоон технологи дээр, харин дэлхийн ихэнх зүйлс нь
аналог дээр суурилдаг.

5. Компьютерийг дангаар нь ашиглах боломжгүй
бөгөөд дараах зүйлүүд нэгдэж, компьютерийн
системийг бүрэлдүүлдэг. Ингэснээр бид өөрийн
хэрэгцээндээ ашиглах боломжтой болдог.
- Hardware (техник хангамж)
- Software (программ хангамж)
- Өгөгдөл, мэдээлэл (төрөл бүрийн мэдээлэл)
- Гарын авлага, материал (компьютерийн програм,
төхөөрөмжүүдийг ашиглах гарын авлага)
- Хэрэглэгч (компьютерийг ашиглах хүн)
- Холболт (телефон утас, радио релейний шугам,
утасгүй холболт, сансрын холболт г.м)

7. Компьютерийн техник
хангамж нь дараах хэсгүүдэд
хуваагддаг:
Input (оролтын)
Processing (боловсруулалт хийх)
Storage (мэдээлэл хадгалах)
Output (гаралтын)
Communications (xолболтын)

8. Оролтын төхөөрөмжийн гол үүрэг нь
өгөгдлийг цуглуулж, компьютерт
боловсруулах боломжтой болгон
хөрвүүлэх явдал юм.
Гар
Хулгана
Микрофон

9. Keyboard

10. Mouse

11. Processing (боловсруулалт хийх)
Боловсруулалт хийх төхөөрөмж нь
компьютерийн программ хангамжаас ирж
буй командыг хүлээн авч, гүйцэтгэх
үүрэгтэй.

12. Компьютерийн системийн хэсэг
Case
Тэжээлийн блок
Эх хавтан
CPU гэх тусгай процессорын чип
RAM, ROM, бусад санах ой ( cache,VRAM,flash )
expansion slot & boards
bus lines
ports
PCMCIA slots & cards гэх мэт электрон бүрэлдэхүүнүүд
байна.

13. Case

14. Тэжээлийн блок
Залгуураас авах тэжээл хувьсах гүйдэл байдаг. Харин компьютер нь тогтмол гүйдлийг
ашигладаг. Тэжээлийн блок гэх төхөөрөмж нь хувьсах гүйдлийг тогтмол гүйдэл рүү
хөрвүүлж компьютерийг ажиллахад бэлэн болгодог. Компьютерийн хайрцагны гадна
байрлах on/off товчин дээр дарснаар тэжээл компьютерийн эд хангамжууд очиж ажилд
бэлэн болно.
Компьютерийн дотор цахилгаан бий болсноор дулаан ялгаруулах бөгөөд хэт халуун
болгохоос сэргийлэх хөргөгч, сэнс ба бусад эд ангиуд байрлуулдаг.
Гаднаас ирж буй хувьсах гүйдэл нь байнга хэлбэлзэлтэй бйадаг. Гэнэт хүчдэл ихсэж
багассанаас болж компьютер шатах ( эх хавтан шатах ) аюултай байдаг. Иймд
хүчдэлийн хэлбэлзэлээс сэргийлэх зорилгоор 3-н төрлийн хүчдэлийн хамгаалалт хийж
болдог. Үүнд: Surge protector, voltage regulator, UPS units.
Surge protector: Гэнэтийн өндөр хүчдэлийн улмаас компьютер эвдрэх аюулаас сэргийлэх
төхөөрөмж. Компьютер нь surge protector руу залгагдаж, protector нь тогны залгуур руу
залгагдана. ( spike, surge )
Voltage regulator: Хангалттай тэжээл ирэхгүйн улмаас эвдрэх аюулаас хамгаалах
төхөөрөмж. ( brow nouts, sags )
UPS: unitinterruptible power suply: Батерей бүхий төхөөрөмж. Тог тасрахад
компьютерийг тэжээлээр хангасан хэвээр, мөн хэт өндөр хүчдэлээс сэргийлнэ. UPS нь
ойролцоогоор 5-30 мин тогоор хангана. Компьютерт ирэх ёстой тог унангуут ажиллаж
эхэлдэг.

15. Cooler

16. Motherboard
Motherboard гэдэг үгийг орчуулбал үндсэн буюу эх
хавтан гэсэн үг бөгөөд энэхүү хавтан нь персонал
компьютерийн системийн олонх элементүүдийг
агуулдаг, хамгийн чухал хэсэг нь юм.
Персонал компьютерийн motherboard нь уян болоод
хатуу дискний төхөөрөмжөөс бусад бүх л дагалдах
хэрэгслээ өөр дээрээ агуулах боломжтой болсон.
Motherboard дээр суурилагдсан төхөөрөмжийг
onboard гэж нэрлэдэг.

17. Motherboard
Дагалдах төхөөрөмжүүд motherboard дээр байрлахдаа
тус бүртээ оролт гаралтын хаяг (I/O), тасалдлын нэг
утга (IRQ) авдаг бөгөөд энэ хаягуудыг
давхардуулахгүйгээр, expansion slot дээр нэмж карт
суулган ажиллуулж болдог байна.
Motherboard дээрх компьютерийн элементүүд:
- Микропроцессор (CPU)
- BIOS
- Санах ой
- Expansion slot

18. Компьютер болгон CPU chip буюу
микропроцессортой байдаг. Микропроцессор
нь компьютерийн тархи нь юм.

19. BIOS гэж юу вэ?
Энэ нь basic input/output system буюу орчуулбал оролт гаралтын үндсэн
систем гэсэн утгатай. BIOS нь микросхем дээр тусгайлан бичсэн
программ бөгөөд персонал компьютер дахь микропроцессор нь
компьютерийг асаасны дараа системийг ачаалахад BIOS-г ашигладаг.
Түүнчлэн компьютер дэхь үйлдлийн систем болон компьютерт
холбогддог дагалдах төхөөрөмжүүдийн (хатуу диск, видео адаптер,
гар, хулгана болон принтер) хоорондох өгөгдлийн дамжуулалтыг
зохицуулдаг байна.
Өөр нэг утгаараа бол BIOS нь EEPROM (electrically-erasable,
programmable read-only memory) микросхем дээрх микропроцессорт
хандах боломжтой программ юм.
Санах ойн хэмжээ нь 128K байдаг байна.Энэхүү BIOS ROM нь
motherboard дээр суурилагддаг ба ихэвчлэн Award, American
Megatrends (AMI) мөн Phoenix-ийн гэх BIOS-ууд тохиолддог. BIOS нь
компьютерийн салшгүй хэсэг бөгөөд таныг компьютер худалдан
авахад үйлдвэрээсээ дагалдаж ирдэг.

20. BIOS ямар үүрэгтэй вэ?
BIOS-ын биелүүлдэг олон функцуудийн нэг бол системийг ачаалахад
гүйцэтгэх түүний үүрэг юм. Компьютерыг асаахад системийн үндсэн санах ой
хоосон байх бөгөөд нэн түрүүнд бүх дагалдах төхөөрөмжүүдийг шалгаад дараа
нь үйлдлийн системийг хатуу диск эсвэл бусад дискний төхөөрөмжөөс дуудан
уншиж, мotherboard дээр суурилагдсан тогтмол санах ой болох (RAM) -д
ачаалдаг. Энэ үйлдлийг Boot гэнэ. Дагалдах төхөөрөмжүүдийн хаяглалтыг
өөрчлөх нөхцөлд үүнийг BIOS л зөвхөн гүйцэтгэж чадахаас бус үйлдлийн
систем болон хэрэглээний программуудын аль нь хийх боломжгүй. BIOS
ажиллаж эхэлмэгцээ хамгийн түрүүнд эхний шалгах хэсгийн үйлдлийг хийж
эхлэх ба үүнийг POST (Power-On Self-Test) гэнэ. Хэрэв таны компьютерийн аль
нэг дагалдах төхөөрөмж, элемент гэмтэлтэй байвал энэ нь уг тестийн явцад
илэрч дэлгэцийн адаптор хянагдсаны дараа дэлгэц дээр мэдээлэгдэнэ. Харин
дэлгэцийн адаптор өөрөө гэмтэлтэй бол энэ тухайгаа сигнал хэлбэрээр
мэдэгдэнэ.

21. CMOS BIOS
BIOS уг компьютерийг анх ажилд бэлэн болгох үед
бүх мэдээллээ өөрийн CMOS (Complementary Metal
Oxide Semiconductor) ойдоо хадгалсан байдаг. Энэ бол
BIOS дотор 64К зай эзлэж байдаг логик ой юм. Харин
хадгалагдсан мэдээллээ алдахгүй байхын тулд BIOS-
ын микросхемийг 3.5V-ийн батарейгаар тэжээж байдаг
ба энэ нь мөн motherboard дээр байрладаг байна. Уг
мэдээллийг уншихын тулд компьютерийн setup-ын
программыг ажиллуулна.

22. Memory (санах ой)
Санах ой нь персонал компьютерийн микропроцессор
өгөгдөлд богино хугацаанд хүрэх, командыг түргэн
гүйцэтгэх үүрэг бүхий микросхем юм. Энэ нь
персонал компьютерийн хурд, хүчин чадлыг
тодорхойлох бас нэгэн чухал үзүүлэлт болдог.
Компьютерийг асаахад үйлдлийн системийг санах ойд
ачаалдаг. Санах ойг RAM гэж нэрлэдэг. Санах ой нь
хэд хэдэн төрөлтэй байдаг:

23. RAM (Random Access Memory)
Персонал компьютер ажиллаж байх үед мэдээллийг хаана
хадгалах эсвэл хааш нь шилжүүлэх зэргийг RAM буюу шуурхай
санах ой зохицуулж байдаг.RAM нь процессороос өгсөн
командын дагуу өгөгдлийг асар хурдан хугацаанд уян болон
хатуу диск рүү бичих эсвэл эдгээрээс болон CDROM-с уншдаг.
Гэхдээ эдгээр уншсан мэдээлэл нь зөвхөн таны компьютерийг
асаалттай байх хугацаанд л хадгалагдаж байх ба унтраасан
тохиолдолд мэдээллээ бүрэн алддаг байна. Харин дахин асаахад
үйлдлийн систем болоод зарим хэрэгцээт файл болон
командуудыг хатуу дискнээсээ дахин ачаалдаг. RAM-д
хадгалагдаж байгаа эдгээр мэдээллүүд хэт ихэссэн өөрөөр
хэлбэл түүний багтаамжаас хэтэрсэн тохиолдолд хатуу дискэн
дээр бичилт хийдэг ба үүнийг virtual memory гэнэ. Харин хатуу
дискний сул зай багассан үед компьютер удаан ажиллах, гацах
нь ихсэх буюу "out of memory" гэсэн алдааг өгдөг байна.

24. RAM буюу шуурхай санах ой нь
дотроо нилээн хэдэн төрөлтэй:
VRAM (Video RAM) дэлгэцийн адаптер ашигладаг санах ой юм. График зурган мэдээлэл дэлгэцэнд
дамжихын тулд эхлээд үндсэн RAM-наас процессорт уншигдаад дараа нь видео RAM-д бичигдэнэ.
Эндээсээ дэлгэцэнд мэдээлэл болон гарахдаа түүний тоон хэлбэрийн сигнал аналог хэлбэрт өөрөөр
хэлбэл дэлгэцний электрон цацрагт хоолой бүхий төхөөрөмжийн хүлээж авах сигналын хэлбэрт
шилждэг байна. Сүүлийн үеийн видео RAM ихэвчлэн 1Mb -с дээш байдаг болсон нь дэлгэцэнд
зурган мэдээллийг гаргах хурд болон чанарт сайнаар нөлөөлсөн юм.
RDRAM (Rambus DRAM) нь Rambus корпорацийн гаргасан DRAM (Dynamic RAM)-н нэг төрөл.
Персонал компьютерт ашиглагдаж байгаа хамгийн хурдан санах ойны технологи болох SDRAM нь
өгөгдлийг 100 MHz хурдаар дамжуулдаг бол энэ санах ойны хурд нь 600 MHz хүртэл юм.
1997 онд Intel корпораци нь Rambus технологийг шинээр гаргах motherboard-даа ашиглана,
ингэснээрээ санах ойн технологит стандарт нь болно гэж зарласан боловч компьютер
үйлдвэрлэгчдийн консерциум өөр санах ой болох SyncLink DRAM (SLDRAM) дээр гол анхаарлаа
хандуулан ажиллаж байгаа билээ. Гэсэн ч RDRAM нь VRAM-н оронд зарим график картанд
хэрэглэгдэж байгаа.
Intel болон Rambus корпорациуд RDRAM- н шинэ хувилбар болох nDRAM дээр хамтарч ажиллаж
байгаа билээ. Энэ шинэ санах ой нь 1600 MHz хүртэлх хурдаар өгөгдлийг дамжуулах юм.
NVRAM (Non-Volatile Random Access Memory) нь компьютерийг унтраасан ч мэдээллээ хадгалж
байдаг. Энэ санах ойн нэг төрөл нь SRAM бөгөөд тусгай зориулалтын зайгаар тэжээгддэг. Нөгөө нэг
төрөл нь EEPROM санах ой ба NVRAM нь SRAM, EEPROM микросхемийн хослолоос бүрддэг.
MDRAM (Multibank DRAM) нь MoSys корпорациас гаргасан шинэ технологи юм. Нэг бүр нь 32 Kb
хэмжээтэй жижиг хавтан бүхий энэ санах ой нь өөрийн гэсэн оролт гаралтын порттой. Өгөгдлийг
олон хавтангаас зэрэг уншиж бичих боломжтой тул ердийн DRAM-с хурдан байдаг. MDRAM -г 2.5
MB хэмжээтэйгээр гаргаж болох бөгөөд ингэснээр 24-bit өнгө бүхий 1024x768 харьцах хэмжээтэй
дэлгэцийн адаптерт ашиглаж болно. Мөн зарим төрлийн дэлгэцийн адаптерт хэрэглэгдэж байгаа.

25. SRAM (Static Random Access Memory) нь ердийн DRAM-с илүү хурдан,
найдвартай ажиллагаатай санах ой. Dynamic RAM (DRAM) нь санах ой
доторхоо үргэлж сэргээдэг бол SRAM нь ингэх шаардлагагүй учраас энэ
ойлголтоос Static гэдэг нэр үүссэн. Санах ой руу хандах хугацаа нь DRAM-ынх
60 наносекунд байдаг бол SRAM-ынх 10 наносекунд. Гэвч энэ санах ойг
үйлдвэрлэх зардал нь өндөр учраас ихэвчлэн cache санах ойд ашигладаг.
SDRAM (Synchronous DRAM) нь ердийн санах ойг бодоход 133 MHz хүртэлх
хурдтай процессортой хамт ажиллах чадалтай байгаа нь EDO DRAM болон
BEDO DRAM-с 2 дахин хурдтай байгаа юм. Гэсэн хэдий ч илүү өндөр хурд
дээр ажиллаж чадахуйц RDRAM, SLDRAM -г шинээр гаргаж байгаа болохоор
200 хүртэлх MHz бүхий процессор дээр энэ санах ой нь ажиллахгүй юм.
DRAM (dynamic random access memory)- SRAM-ийг бодоход илүү түгээмэл
хэрэглэгддэг, арай хямд
SRAM (static random access memory) – DRAM-ийг бодоход хурдтай боловч
илүү үнэтэй, илүү зай мөн тог хэрэглэдэг.
EDO RAM: DRAM-ийн шинэ (extended data out) - SRAM-ийн гүйцэтгэлтэй
ижилсүүлэхийг зорьсон.
RAM нь :
SIMM ( зөвхөн нэг талт) – микросхем нь нэг талд суурилсан
DIMM ( хоёр талт )- микросхем нь хоёр талд суурилсан

26. Санах ойн бусад хэлбэрүүд:
Cache memory: Тусгай өндөр хурдны санах ойн муж бөгөөд CPU
нь хурдан хандах боломжийг бий болгоно. Энэ нь
микропроцессор дотор эсвэл эх хавтангийн аль нэг хэсэгт
байрласан байна. Cache memory нь CPU-г илүү хурдтай
болгодог. Учир нь CPU-ийн байнга хэрэглэгддэг гол instruction-
нууд cache memory-д хадгалагддаг тул анх асаахад instruction-
ийг ачаалахад цаг зарцуулдаг илүү нийлмэл программын хувьд
cache memory-ийн ашиг тусыг мэдрэх болно.
Flash memory: ихэвчлэн notebook, subnotebook хэрэглэх бөгөөд
кредит картны хэмжээтэй энэхүү карт нь эх хавтан дээрх slot-д
суулгаж өгдөг. Flash нь ердийн RAM шиг бус тэжээл салгахад ч
өгөгдлөө хадгалсан хэвээр байдаг. Flash нь тогтмол мэдээллийг
хадгалахад хатуу дискний оронд ашиглагдаж болдог.

27. ROM (Read Only Memory)
Тогтмол санах ой руу өгөгдлийг бичих боломжгүй зөвхөн уншдаг бөгөөд
компьютерийг асаахад ажиллуулдаг boot программ хадгалагддаг. Түүний RAM-
аас ялгагдах гол онцлог нь компьютерийг унтраасан байхад ч өөр дээрх
мэдээллээ алдалгүй хадгалсаар байдагт оршино. Учир нь тогтмол санах ойг
таны компьютер дотор байрлах 3.5 V-ийн зай тэжээж байдаг.
PROM (Programmable read-only memory). Энэ төрлийн санах ойд программийг
хадгалж болох бөгөөд хэрвээ PROM нь ашиглагдаж байвал энэ программийг
устгаж цэвэрлэх боломжгүй зөвхөн өөр тийшээ зөөж хадгалах боломжтой.
EPROM (Erasible programmable read-only memory). PROM-н нэг төрөл бөгөөд
программийг бичиж мөн устгаж болдог. Хэт ягаан туяаны тусламжтайгаар
программийг устгадаг.
EEPROM (Electrically erasable programmable read-only memory). Мөн PROM-н
нэг төрөл бөгөөд цахилгаан цэнэгийн тусламжтайгаар мэдээллийг нь устгах,
дахин програмчилж болох нэгэн төрлийн тогтмол санах ой юм.
Программчлахын тулд motherboard-с суглах шаардлага байдаггүй. Учир нь
компьютерт хэрэглэгддэг ердийн хүчдэл түүнийг програмчлахад хангалттай
байдаг. Энэ төрлийн санах ойн хамгийн энгийн жишээ бол BIOS-ын микросхем
юм.

28. Expansion slot & boards
Өнөөгийн бүхий л микрокомпьютерийн системүүдийг
өргөтгөж болно. Өргөтгөнө гэдэг нь компьютерийн
хүчин чадлыг нэмэдүүлэхийн тулд санах ой болон
бусад төхөөрөмж нэмэхийг ойлгож болно.
Өргөтгөлийг expasion slot & board-ийн тусламжтай
хийнэ.
Expansion slot гэдэг нь эх хавтан дээр байрласан
сууриуд бөгөөд энэхүү суурин дээр өргөтгөсөн
картуудыг нэмж суулгаж болно. Нэмэлт карт гэдэг нь
кт хэлхээ бүхий самбар бөгөөд нэмэлт ой, бусад
нэмэлт төхөөрөмжийг агуулна

29. Зарим нэг нэмэлт картуудын
талаар ярилцъя.
Expanded memory: өргөтгөсөн санах ой (SIMM or
DIMM) нь санах ойн хүчин чадлыг нэмэгдүүлдэг.
Display adapter or graphics adapter cards: энэ
картаар өнгөт видео дэлгэцийг буй болгоно.
Controller cards: Процессорыг төрөл бүрийн
төхөөрөмжтэй холбоход тусалдаг.
Other add-ons: бусад картууд болох модем, факс,
дууны, сүлжээний карт зэрэг орно.

30. Storage (мэдээлэл хадгалах)
Мэдээлэл хадгалах төхөөрөмжийн үүрэг нь өгөгдөл,
программ хангамж зэрэг бүх төрлийн мэдээллийг
удаан болон түр хугацаагаар хадгалах үүрэгтэй.

31. Output (гаралтын)
Гаралтын төхөөрөмжийн үүрэг нь компьютер дээр
боловсруулсан мэдээллийг хэрэглэгчдэд ямар нэгэн
байдлаар хүргэх явдал юм. Жишээ нь дэлгэц дээр
харах, цаасан дээр хэвлэх, дуу сонсох г.м