SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 17
िवराम िचनह
प्रस्तुतकर्तार
देवेंद्र दत्त श्रीमाली
1. पूर्ण र िवराम (।) :― नाम से ही मैं स्पष्ट
हूँ । वाक्य पूर्ण र होते ही मैं उपिस्थित हो
जाता हूँ।जैसे― मेरा नाम िवराम है। मैं
अविवराम कर्ा छोटा भाई हूँ।
• 2. अवद्र िवराम (;) :― पूर्ण र नहीं हूँ मैं। हाँ
महोदय, वाक्य कर्े बीच में ही शोभायमान
हो जाता हूँ।
• जैसे― जब भी श्याम आता है; तुम भी आ
जाते हो।
• 3. अवल्प िवराम (,) :― जब भी वाक्य
आिद में एकर् तरह कर्ी वस्तुओं आिद कर्ो
सूर्िचत कर्रने वाले शब्द आते हैं; मुझे अवपनी
उपिस्थिित दजर कर्रनी ही पड़ती है।
• जैसे― राम, श्याम और रहीम िमत्र हैं।
• 4. उपिवराम (:) :― मूर्ल बात कर्ो िलखने
से पहले मुझे स्थिािपत कर्र दें तो मैं गदगद
हो जाऊँ ।
• जैसे― राम तीन हैं : श्रीराम, परशुराम
और बलराम।
• 5. प्रश्नवाचक चिचह्न च(?) :― उत्तर चकी च
अपेक्षा चकरें चऔर चमैं चन चरहूँ।
• च जैसे―  चआप चकहाँ चजा चरहे चहैं?
• 6. िवस्मयसूचक चिचह्न च(!) :― वाक्य च
िवस्मयभरा चहो चतो चमेरी चउपिस्थितित च
प्राथितर्थनीय चहै।
•  च जैसे―  चअरे च! तुम चकब चआए?
• 7. िनदेशक चिचह्न च(―) :― शब्द चके चबाद च
मुझे चलगाके चउसकी चपिरभाषा चया चउसकी च
उपयोिगता चआिद चको चचिरताथितर्थ चकर चदीिजए।
•  च जैसे―  चजैसे चके चबाद चलगा चहूँ।
• 8. संयोजक चिचह्न च(-) :― अपने चभाई च
िनदेशक िचह्न चजैसा चही चरूप चहै चमेरा, पर चहै च
उनका चआधा च। चमैं चअिभन्न चशब्दों चके चबीच चमें च
आकर चउनके चप्रेम चको चबढ़ा चदेता चहूँ च।
• च जैसे―  चमाता-िपता, भाई-बहन च।
9. िववरण चिचह्न च(:―) :― िववरण
िलखने चसे चपहले चमुझे चलगाइए चजैसे चमेरे च
रूपों चका चिववरण चिलखते चसमय चलगाया चहै च
आपने।
• 10. कोष्ठक चिचिह्न च(()) :― मैं चअपने चमुँह चमें च
उसी चशब्द चया चशब्दों चको चस्थान चदेता चहूँ,
िजिसका चसंबंध चमेरे चपहले चआए चशब्द चया चशब्दों च
से चहो।
•  च जिैसे―  चवह चमुम्बई च(महाराष) में चरहता चहै।
• 11. उद्धरण चिचिह्न च(‘’ / “ ” ) :― मैं चमूल च
शब्द या  चशब्दों च को चघेरकर चउसकी च
उपयोिगिता चको चसबकी चनजिरों चमें चलाता चहूँ।
•  च जिैसे―  च१. ‘ माँ चमन्थरा ’ चप्रभाकर चद्वारा च
िलखा चगिया चहै।
•  च राम चने चकहा, “ सीता चअच्छी चहै ” च।
• 12. पुनरुक्तिक्तिसूचिक चिचिह्न च(") :― मेरा चप्रयोगि च
करने चसे चआप चएक चही चशब्द चको चएक चके चनीचिे चएक च
कई चबार चिलखने चसे चबचि चजिाएँगिे।
•  च जिैसे―  च१. श्री चचिन्द्रशेखर
 च २. " भारत िसह
• 13. लाघव चिचिह्न च(०) :― शब्द चको चसंक्षेप चमें च
िलखना चचिाहते चहैं चतो चमेरा चउपयोगि चकरें।
• चजिैसे― १. भा०प्रौ०सं० च(भारतीय चप्रौद्योिगिकी च
संस्थान)
• च २.पं० चमदन चमोहन चमालवीय (पं०=पंिडित)
• 14. हंसपद च/ त्रुिटिबोधक च/ (^)
• च  चजिब चिकसी चवाक्य चअथवा चवाक्यांश चमें च
कोई चशब्द चअथवा चअक्षर चिलखने चमें चछूटि चजिाता चहै च
तो चछूटिे चहुए चवाक्य चके चनीचिे चमेरा च(^) का चप्रयोगि च
कर चछूटिे चहुए चशब्द चको चऊपर चिलख चसकते चहैं च|
• 15. लोप चिचिह्न च(...) :- िहिन्दी चभाषा चमें चजब च
वाक्य चया चअनुच्छेद चमें चकुछ चअंश चछोड़ चकर चिलखना च
हिो चतो चमेरा च(...) का चप्रयोग चिकया चजाता चहिै। चलोप च
िचिह्न चसदैव चतीन चके चगुणे चमें चलगते चहिैं चजैसे च...
गाँधी चजी चने चकहिा- "परीक्षा चकी चघड़ी चआ चगई च
हिै... हिम चकरेंगे चया चमरेंगे"।
• च आप चसबको चधन्यवाद चआप चसबको चधन्यवाद च
ज्ञािपत चकरते चहुए चमैं चअपनी चज्ञािपत चकरते चहुए चमैं चअपनी च
वाणी चको चिवराम चदेता चहूँ।वाणी चको चिवराम चदेता चहूँ।

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

क्रिया विशेषण
क्रिया विशेषणक्रिया विशेषण
क्रिया विशेषणARJUN RASTOGI
 
Sandhi and its types PPT in Hindi
Sandhi and its types PPT in Hindi Sandhi and its types PPT in Hindi
Sandhi and its types PPT in Hindi Ruturaj Pandav
 
Adjectives HINDI
Adjectives HINDIAdjectives HINDI
Adjectives HINDISomya Tyagi
 
सर्वनाम
सर्वनामसर्वनाम
सर्वनामKanishk Singh
 
Sangyaa ppt, संज्ञा की परिभाषा एवंं परिचय
Sangyaa ppt, संज्ञा की परिभाषा एवंं परिचय Sangyaa ppt, संज्ञा की परिभाषा एवंं परिचय
Sangyaa ppt, संज्ञा की परिभाषा एवंं परिचय VidhulikaShrivastava
 
Visheshan in Hindi PPT
 Visheshan in Hindi PPT Visheshan in Hindi PPT
Visheshan in Hindi PPTRashmi Patel
 
वाक्य विचार
वाक्य विचारवाक्य विचार
वाक्य विचारARSHITGupta3
 
हिंदी सर्वनाम
हिंदी सर्वनामहिंदी सर्वनाम
हिंदी सर्वनामashishkv22
 
हिंदी व्याकरण- क्रिया
हिंदी व्याकरण- क्रियाहिंदी व्याकरण- क्रिया
हिंदी व्याकरण- क्रियाPankaj Gupta
 
उपसर्ग और प्रत्यय Ppt
उपसर्ग और प्रत्यय Pptउपसर्ग और प्रत्यय Ppt
उपसर्ग और प्रत्यय PptRutu Belgaonkar
 
वर्ण-विचार
 वर्ण-विचार  वर्ण-विचार
वर्ण-विचार abcxyz415
 
हिंदी व्याकरण
हिंदी व्याकरणहिंदी व्याकरण
हिंदी व्याकरणAdvetya Pillai
 

La actualidad más candente (20)

क्रिया विशेषण
क्रिया विशेषणक्रिया विशेषण
क्रिया विशेषण
 
Sandhi and its types PPT in Hindi
Sandhi and its types PPT in Hindi Sandhi and its types PPT in Hindi
Sandhi and its types PPT in Hindi
 
Adjectives HINDI
Adjectives HINDIAdjectives HINDI
Adjectives HINDI
 
Kriya
KriyaKriya
Kriya
 
सर्वनाम
सर्वनामसर्वनाम
सर्वनाम
 
Sangyaa ppt, संज्ञा की परिभाषा एवंं परिचय
Sangyaa ppt, संज्ञा की परिभाषा एवंं परिचय Sangyaa ppt, संज्ञा की परिभाषा एवंं परिचय
Sangyaa ppt, संज्ञा की परिभाषा एवंं परिचय
 
समास
समाससमास
समास
 
Vaaky rachna ppt
Vaaky rachna pptVaaky rachna ppt
Vaaky rachna ppt
 
लिंग
लिंगलिंग
लिंग
 
ppt on visheshan
ppt on visheshanppt on visheshan
ppt on visheshan
 
Visheshan in Hindi PPT
 Visheshan in Hindi PPT Visheshan in Hindi PPT
Visheshan in Hindi PPT
 
वाक्य विचार
वाक्य विचारवाक्य विचार
वाक्य विचार
 
upsarg
upsargupsarg
upsarg
 
Hindi avyay ppt
Hindi avyay pptHindi avyay ppt
Hindi avyay ppt
 
हिंदी सर्वनाम
हिंदी सर्वनामहिंदी सर्वनाम
हिंदी सर्वनाम
 
हिंदी व्याकरण- क्रिया
हिंदी व्याकरण- क्रियाहिंदी व्याकरण- क्रिया
हिंदी व्याकरण- क्रिया
 
उपसर्ग और प्रत्यय Ppt
उपसर्ग और प्रत्यय Pptउपसर्ग और प्रत्यय Ppt
उपसर्ग और प्रत्यय Ppt
 
वर्ण-विचार
 वर्ण-विचार  वर्ण-विचार
वर्ण-विचार
 
हिंदी व्याकरण
हिंदी व्याकरणहिंदी व्याकरण
हिंदी व्याकरण
 
kaal
kaalkaal
kaal
 

Similar a Viram chinh 13

sarvnam class 5,6.pptx.................................
sarvnam class 5,6.pptx.................................sarvnam class 5,6.pptx.................................
sarvnam class 5,6.pptx.................................Seorita6
 
Conversation in Hindi Tinitrinidad ppt final हिंदी में वार्तालाप
Conversation in Hindi Tinitrinidad ppt final हिंदी में वार्तालाप Conversation in Hindi Tinitrinidad ppt final हिंदी में वार्तालाप
Conversation in Hindi Tinitrinidad ppt final हिंदी में वार्तालाप vashini sharma
 
Kashay Margna
Kashay MargnaKashay Margna
Kashay MargnaJainkosh
 
Hindi (Kirya, visheshan, Visheshay)
Hindi (Kirya, visheshan, Visheshay)Hindi (Kirya, visheshan, Visheshay)
Hindi (Kirya, visheshan, Visheshay)Nagendra Saini
 
समास पीपीटी 2.pptx
समास पीपीटी 2.pptxसमास पीपीटी 2.pptx
समास पीपीटी 2.pptxkrissh304
 
व्याकरण Hindi grammer
व्याकरण Hindi grammerव्याकरण Hindi grammer
व्याकरण Hindi grammerpriya dharshini
 
ppt पद परिचय (1).pptx.............mmmmm..
ppt पद परिचय (1).pptx.............mmmmm..ppt पद परिचय (1).pptx.............mmmmm..
ppt पद परिचय (1).pptx.............mmmmm..arjunachu4338
 
Indriya Margna
Indriya MargnaIndriya Margna
Indriya MargnaJainkosh
 
Leshaya Margna
Leshaya MargnaLeshaya Margna
Leshaya MargnaJainkosh
 
स्मरक या स्मृति सहायक (निमोनिक्स)
स्मरक या स्मृति सहायक (निमोनिक्स)  स्मरक या स्मृति सहायक (निमोनिक्स)
स्मरक या स्मृति सहायक (निमोनिक्स) Dr Rajesh Verma
 

Similar a Viram chinh 13 (10)

sarvnam class 5,6.pptx.................................
sarvnam class 5,6.pptx.................................sarvnam class 5,6.pptx.................................
sarvnam class 5,6.pptx.................................
 
Conversation in Hindi Tinitrinidad ppt final हिंदी में वार्तालाप
Conversation in Hindi Tinitrinidad ppt final हिंदी में वार्तालाप Conversation in Hindi Tinitrinidad ppt final हिंदी में वार्तालाप
Conversation in Hindi Tinitrinidad ppt final हिंदी में वार्तालाप
 
Kashay Margna
Kashay MargnaKashay Margna
Kashay Margna
 
Hindi (Kirya, visheshan, Visheshay)
Hindi (Kirya, visheshan, Visheshay)Hindi (Kirya, visheshan, Visheshay)
Hindi (Kirya, visheshan, Visheshay)
 
समास पीपीटी 2.pptx
समास पीपीटी 2.pptxसमास पीपीटी 2.pptx
समास पीपीटी 2.pptx
 
व्याकरण Hindi grammer
व्याकरण Hindi grammerव्याकरण Hindi grammer
व्याकरण Hindi grammer
 
ppt पद परिचय (1).pptx.............mmmmm..
ppt पद परिचय (1).pptx.............mmmmm..ppt पद परिचय (1).pptx.............mmmmm..
ppt पद परिचय (1).pptx.............mmmmm..
 
Indriya Margna
Indriya MargnaIndriya Margna
Indriya Margna
 
Leshaya Margna
Leshaya MargnaLeshaya Margna
Leshaya Margna
 
स्मरक या स्मृति सहायक (निमोनिक्स)
स्मरक या स्मृति सहायक (निमोनिक्स)  स्मरक या स्मृति सहायक (निमोनिक्स)
स्मरक या स्मृति सहायक (निमोनिक्स)
 

Viram chinh 13

  • 2. 1. पूर्ण र िवराम (।) :― नाम से ही मैं स्पष्ट हूँ । वाक्य पूर्ण र होते ही मैं उपिस्थित हो जाता हूँ।जैसे― मेरा नाम िवराम है। मैं अविवराम कर्ा छोटा भाई हूँ।
  • 3. • 2. अवद्र िवराम (;) :― पूर्ण र नहीं हूँ मैं। हाँ महोदय, वाक्य कर्े बीच में ही शोभायमान हो जाता हूँ। • जैसे― जब भी श्याम आता है; तुम भी आ जाते हो।
  • 4. • 3. अवल्प िवराम (,) :― जब भी वाक्य आिद में एकर् तरह कर्ी वस्तुओं आिद कर्ो सूर्िचत कर्रने वाले शब्द आते हैं; मुझे अवपनी उपिस्थिित दजर कर्रनी ही पड़ती है। • जैसे― राम, श्याम और रहीम िमत्र हैं।
  • 5. • 4. उपिवराम (:) :― मूर्ल बात कर्ो िलखने से पहले मुझे स्थिािपत कर्र दें तो मैं गदगद हो जाऊँ । • जैसे― राम तीन हैं : श्रीराम, परशुराम और बलराम।
  • 6. • 5. प्रश्नवाचक चिचह्न च(?) :― उत्तर चकी च अपेक्षा चकरें चऔर चमैं चन चरहूँ। • च जैसे― चआप चकहाँ चजा चरहे चहैं?
  • 7. • 6. िवस्मयसूचक चिचह्न च(!) :― वाक्य च िवस्मयभरा चहो चतो चमेरी चउपिस्थितित च प्राथितर्थनीय चहै। • च जैसे― चअरे च! तुम चकब चआए?
  • 8. • 7. िनदेशक चिचह्न च(―) :― शब्द चके चबाद च मुझे चलगाके चउसकी चपिरभाषा चया चउसकी च उपयोिगता चआिद चको चचिरताथितर्थ चकर चदीिजए। • च जैसे― चजैसे चके चबाद चलगा चहूँ।
  • 9. • 8. संयोजक चिचह्न च(-) :― अपने चभाई च िनदेशक िचह्न चजैसा चही चरूप चहै चमेरा, पर चहै च उनका चआधा च। चमैं चअिभन्न चशब्दों चके चबीच चमें च आकर चउनके चप्रेम चको चबढ़ा चदेता चहूँ च। • च जैसे― चमाता-िपता, भाई-बहन च।
  • 10. 9. िववरण चिचह्न च(:―) :― िववरण िलखने चसे चपहले चमुझे चलगाइए चजैसे चमेरे च रूपों चका चिववरण चिलखते चसमय चलगाया चहै च आपने।
  • 11. • 10. कोष्ठक चिचिह्न च(()) :― मैं चअपने चमुँह चमें च उसी चशब्द चया चशब्दों चको चस्थान चदेता चहूँ, िजिसका चसंबंध चमेरे चपहले चआए चशब्द चया चशब्दों च से चहो। • च जिैसे― चवह चमुम्बई च(महाराष) में चरहता चहै।
  • 12. • 11. उद्धरण चिचिह्न च(‘’ / “ ” ) :― मैं चमूल च शब्द या चशब्दों च को चघेरकर चउसकी च उपयोिगिता चको चसबकी चनजिरों चमें चलाता चहूँ। • च जिैसे― च१. ‘ माँ चमन्थरा ’ चप्रभाकर चद्वारा च िलखा चगिया चहै। • च राम चने चकहा, “ सीता चअच्छी चहै ” च।
  • 13. • 12. पुनरुक्तिक्तिसूचिक चिचिह्न च(") :― मेरा चप्रयोगि च करने चसे चआप चएक चही चशब्द चको चएक चके चनीचिे चएक च कई चबार चिलखने चसे चबचि चजिाएँगिे। • च जिैसे― च१. श्री चचिन्द्रशेखर च २. " भारत िसह
  • 14. • 13. लाघव चिचिह्न च(०) :― शब्द चको चसंक्षेप चमें च िलखना चचिाहते चहैं चतो चमेरा चउपयोगि चकरें। • चजिैसे― १. भा०प्रौ०सं० च(भारतीय चप्रौद्योिगिकी च संस्थान) • च २.पं० चमदन चमोहन चमालवीय (पं०=पंिडित)
  • 15. • 14. हंसपद च/ त्रुिटिबोधक च/ (^) • च चजिब चिकसी चवाक्य चअथवा चवाक्यांश चमें च कोई चशब्द चअथवा चअक्षर चिलखने चमें चछूटि चजिाता चहै च तो चछूटिे चहुए चवाक्य चके चनीचिे चमेरा च(^) का चप्रयोगि च कर चछूटिे चहुए चशब्द चको चऊपर चिलख चसकते चहैं च|
  • 16. • 15. लोप चिचिह्न च(...) :- िहिन्दी चभाषा चमें चजब च वाक्य चया चअनुच्छेद चमें चकुछ चअंश चछोड़ चकर चिलखना च हिो चतो चमेरा च(...) का चप्रयोग चिकया चजाता चहिै। चलोप च िचिह्न चसदैव चतीन चके चगुणे चमें चलगते चहिैं चजैसे च... गाँधी चजी चने चकहिा- "परीक्षा चकी चघड़ी चआ चगई च हिै... हिम चकरेंगे चया चमरेंगे"।
  • 17. • च आप चसबको चधन्यवाद चआप चसबको चधन्यवाद च ज्ञािपत चकरते चहुए चमैं चअपनी चज्ञािपत चकरते चहुए चमैं चअपनी च वाणी चको चिवराम चदेता चहूँ।वाणी चको चिवराम चदेता चहूँ।