For Mahidol University Faculty of Social Sciences and Humanities' Master of Management Program in Medical Information Management

1. ระบบสารสนเทศทางคลินิก/
ระบบสารสนเทศโรงพยาบาล
นพ.นวนรรน ธีระอัมพรพันธุ์
คณะแพทยศาสตร์ รพ.รามาธิบดี
12 ตุลาคม 2557
http://www.slideshare.net/nawanan

2. ระบบสารสนเทศคืออะไร?

3. ระบบสารสนเทศ
• Information System
– ระบบที่มีการนำเทคโนโลยีสารสนเทศ (Information Technology) มาใช้
เพื่อสนับสนุนกระบวนการทำงานบางอย่างของมนุษย์
– ใช้เทคโนโลยีเป็น เครื่องมือ เพื่อให้ข้อมูล (Deliver information) และ
สนับสนุนกระบวนการทำงาน (business processes) ให้กับ ผู้ใช้งาน
(users) ในการทำงานหนึ่งๆ
– เช่น ระบบการฝาก-ถอนเงินผ่านเคาน์เตอร์ธนาคาร ระบบการลงทะเบียน
เรียนผ่านเว็บ ระบบ e-learning ระบบจองตั๋วเครื่องบิน ระบบแสดงตาราง
เที่ยวบิน เป็นต้น

4. ทำไมต้องมีระบบสารสนเทศ
• เชื่อมโยงข้อมูลจากหลายสถานที่
• การประมวลผลที่รวดเร็ว
• การทำงานร่วมกันหลายคน
• ลดโอกาสผิดพลาด หรือความไม่สม่ำเสมอของคุณภาพงาน
Image Source: http://en.wikipedia.org/wiki/Logistics_automation

5. องค์ประกอบของระบบสารสนเทศ
Hardware Software
Peopleware Data
- อุปกรณ์คอมพิวเตอร์ ทั้งเครื่อง
แม่ข่าย (Servers) และเครื่องลูก
ข่าย (Clients)
- ระบบเครือข่าย (Network)
- ระบบปฏิบัติการ (Operating
System) เช่น Windows XP
- โปรแกรมช่วยสนับสนุนการ
ทำงาน (System Utilities) เช่น
Antivirus
- โปรแกรมประยุกต์
(Applications) เช่น Microsoft
Word หรือ Hospital
Information System
- ข้อมูลที่เก็บในระบบ
- ผู้ใช้งาน
โครงสร้างพื้นฐานสารสนเทศ (IT Infrastructure)

6. ระบบตู้กดเงินอัตโนมัติ (ATM)
Image Source: http://www.gsb.or.th/products/personal/services/atm.php

7. ระบบแสดงตารางเที่ยวบิน
Image Source: http://www.m7worldwide.com/checkaflight.html

8. ระบบสารสนเทศโรงพยาบาล
(Hospital Information System)

9. ข้อมูล (Information)
มีอยู่ทุกหนทุกแห่งในทางการแพทย์

10. หลากหลายรูปแบบของ Health IT
Hospital Information System (HIS) Computerized Provider Order Entry (CPOE)
Electronic
Health
Records
(EHRs)
Picture Archiving and
Communication System
(PACS)

11. อีกหลายรูปแบบของ Health IT
m-Health
Health Information
Exchange (HIE)
Biosurveillance
Information Retrieval
Telemedicine &
Telehealth
Images from Apple Inc., Geekzone.co.nz, Google, PubMed.gov, and American Telecare, I
Personal Health Records
(PHRs)

12. ระบบสารสนเทศที่ใช้ในโรงพยาบาล
จำแนกตามลักษณะงาน
• ระบบงานบริการผู้ป่วย (Front Office)
• ระบบงานบริหารจัดการ ที่ไม่เกี่ยวกับงานบริการ (Back Office)

13. Front Office
• ระบบงานบริการผู้ป่วย (Front Office)
– ระบบเวชระเบียนอิเล็กทรอนิกส์ (Electronic Medical Records
หรือ Electronic Health Records)
– ระบบสารสนเทศโรงพยาบาล (Hospital Information System)
หรือระบบสารสนเทศทางคลินิก (Clinical Information System)
– ระบบงานย่อยๆ ของหน่วยบริการภายในโรงพยาบาล

14. Back Office
• ระบบงานบริหารจัดการ ที่ไม่เกี่ยวกับงานบริการ (Back Office)
– ระบบสารสนเทศเพื่อการบริหาร (Management Information Systems
หรือ MIS)
– ระบบบริหารจัดการทรัพยากรองค์กร (Enterprise Resource Planning
หรือ ERP)
– ระบบสารสนเทศการวิจัยและการศึกษา
– เว็บไซต์ และอินทราเน็ตภายในองค์กร
– ระบบงานสารบรรณ (การเวียนเอกสาร)

15. ระบบสารสนเทศในโรงพยาบาล
จำแนกตามหน่วยงานที่ใช้
ใช้ทั่วทั้งองค์กร หรือหลายหน่วยงาน (Enterprise-wide Systems)
• MPI, ADT
• EHRs/EMRs/HIS/CIS
• CPOE & CDSS
• PACS
• Nursing applications
• MIS, ERP

16. ระบบสารสนเทศในโรงพยาบาล
จำแนกตามหน่วยงานที่ใช้
ใช้เฉพาะบางหน่วยงาน (Departmental Systems)
• ระบบงานห้องยา (Pharmacy applications)
• LIS, RIS
• ระบบเฉพาะทาง (Specialized applications) เช่น ระบบงาน ER,
OR, LR, Anesthesia, Critical Care, Blood Bank
• E-Learning

17. Master Patient Index (MPI)
• ระบบทะเบียนผู้ป่วย
• Functions
– การลงทะเบียน (Registration) และระบุตัวตน (identification)
ของผู้ป่วย โดยใช้เลขประจำตัวผู้ป่วย (HN)
– การบันทึกและแก้ไขข้อมูลส่วนตัวของผู้ป่วย (patient
demographics)
– ระบบอื่นๆ ในโรงพยาบาลมักใช้ข้อมูลจากระบบนี้เพื่อระบุตัวตน
หรือสอบถามข้อมูลเกี่ยวกับตัวผู้ป่วย

18. Admission-Discharge-Transfer (ADT)
• ระบบงานรับผู้ป่วยใน จำหน่าย และย้าย/ส่งต่อผู้ป่วย
• Functions
– สนับสนุน Admission, Discharge และ Transfer ผู้ป่วย
(เรียกกระบวนการ ADT ว่า “patient management”)
– ให้ข้อมูลเกี่ยวกับสถานะของผู้ป่วยว่า admit อยู่หรือไม่ รวมทั้งหอ
ผู้ป่วยที่ admit
– ให้ข้อมูลที่ใช้ในการคำนวณอัตราครองเตียง (bed occupancy)
– เชื่อมโยงกับระบบการเงิน และการส่งข้อมูลเพื่อเบิกจ่ายค่า
รักษาพยาบาล

19. Bed Management (from ADT System)

20. ระบบตรวจสอบสิทธิค่ารักษาพยาบาล
(Insurance Eligibility System)
• Functions
– ตรวจสอบว่าผู้ป่วยมีสิทธิค่ารักษาพยาบาลอะไรบ้าง เช่น สิทธิ
ประกันสุขภาพ (30 บาท), สิทธิประกันสังคม, สิทธิข้าราชการ
เป็นต้น หรือไม่มีสิทธิใดๆ (เงินสด)
– ตรวจสอบว่าสิทธิค่ารักษาพยาบาลของผู้ป่วย ครอบคลุมการ
บริการที่ผู้ป่วยจะได้รับหรือไม่ (coverage) เพื่อคำนวณค่าใช้จ่าย
– อาจต้องเชื่อมโยงกับระบบตรวจสอบสิทธิค่ารักษาพยาบาลของ
หน่วยงานต่างๆ เช่น สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ
สำนักงานประกันสังคม กรมบัญชีกลาง

21. ระบบนัดหมายผู้ป่วย
(Appointment Scheduling)
• Functions
– บันทึกข้อมูลการนัดหมายของผู้ป่วย
– กำหนดจำนวนผู้ป่วยที่สามารถนัดได้ต่อแพทย์หรือต่อหน่วยตรวจ
– สนับสนุนการเลื่อนนัดหรือยกเลิกนัด
– แสดงรายชื่อผู้ป่วยที่นัดหมายในวันหนึ่งๆ ของแต่ละหน่วยตรวจได้
– สามารถปรับจำนวนผู้ป่วยที่สามารถนัดได้ หรือกำหนดวันหยุดที่
ห้ามนัดได้

22. ระบบงานพยาบาล (Nursing Applications)
Functions (บางส่วน)
• บันทึก nursing assessments, interventions และ nursing
outcomes
• ช่วยสนับสนุนการลง charting และ vital sign recording
• อาจใช้มาตรฐานข้อมูลทาง nursing informatics
• ช่วยในการบันทึกแผนการรักษา (care-planning)
• สนับสนุนการสื่อสารภายในทีมและระหว่างเวร เช่น ระบบ e-Kardex
• บันทึกเหตุการณ์ความเสี่ยง (incidents) ต่างๆ

23. ระบบงานห้องยา (Pharmacy Applications)
Functions
• สนับสนุนกระบวนการทำงาน (workflow) ตั้งแต่การสั่งยา
(medication orders/prescription) ไปจนถึงการจ่ายยา
(dispensing) และการคิดราคายา
• ลดความผิดพลาดทางยา (medication errors) และช่วยส่งเสริม
ความปลอดภัยทางยา (medication safety)
• ช่วยสนับสนุนการบริหารจัดการคลังยา (drug inventory
management)

24. Laboratory Information System (LIS)
Functions
• รับข้อมูลและประมวลผล Lab orders ที่มีการสั่งมา
• การ match tube และ specimen กับผู้ป่วย ในระบบ
• กระบวนการภายในห้อง Lab
– การประมวลผล Order (Order processing)
– การลงทะเบียนรับ specimen (Specimen registration & processing)
– การตรวจสอบผลและรายงานผล Lab (Lab results validation &
reporting)
– การเก็บ Specimen ไว้ในคลัง (Specimen inventory)

25. ระบบภาพทางการแพทย์ (Imaging Applications):
ระบบแสดงภาพ (PACS)
Picture Archiving and Communication System (PACS)
• รับภาพ x-ray จากเครื่อง x-ray modalities ต่างๆ และบันทึกเข้าสู่ระบบ
• การแสดงภาพ x-ray ให้บุคลากรทางการแพทย์อ่าน
• ส่วนใหญ่ใช้กับภาพ x-ray เป็นหลัก แต่อาจใช้ในสาขาเฉพาะทางอื่นๆ ได้ เช่น
โรคหัวใจ ส่องกล้อง พยาธิวิทยา และจักษุวิทยา เป็นต้น
• ข้อดี: ประหยัดพื้นที่เก็บฟิล์ม x-ray, ค่าพิมพ์ฟิล์ม ป้องกันการทำฟิล์ม x-ray
สูญหาย สามารถดูภาพพร้อมกันหลายคนได้ ดูภาพจากทางไกล (เช่น ที่บ้าน)
ได้ รวมทั้งคุณสมบัติในการคำนวณและประมวลผลภาพด้วยคอมพิวเตอร์
(image processing & manipulation)

26. ระบบภาพทางการแพทย์ (Imaging Applications):
ระบบสารสนเทศทางรังสีวิทยา
Radiology Information System (RIS) หรือ Workflow
Management
• สนับสนุนกระบวนการทำงาน (workflow) ภายในหน่วยงานรังสี
วิทยา (radiology department) ตั้งแต่การลงทะเบียนผู้ป่วย
(patient registration) การนัดหมายเอกซเรย์(appointments &
scheduling) การส่งปรึกษา (consultations) การพิมพ์รายงานการ
อ่านภาพเอกซเรย์(imaging reports) เป็นต้น

27. ระบบงานการเงิน (Billing System)
• Functions
– คำนวณค่าบริการสำหรับการให้บริการที่ผู้ป่วยได้รับ
– คำนวณค่าใช้จ่ายที่ต้องเรียกเก็บตามสิทธิค่ารักษาพยาบาลของผู้ป่วย
(insurance eligibility) และความครอบคลุมการบริการต่างๆ (coverage)
– บันทึกจำนวนเงินที่ผู้ป่วยชำระและยอดคงเหลือ เพื่อการติดตามทวง
ค่าใช้จ่ายในอนาคต
– ส่งข้อมูลยอดเงินที่ได้รับไปยังระบบบัญชีหรือระบบ Back Office เพื่อ
บันทึกรายได้ของโรงพยาบาล และเพื่อการเบิกจ่ายค่ารักษาพยาบาลที่
เหลืออยู่จากกองทุนต่างๆ (reimbursement claims to government
agencies)

28. Enterprise Resource Planning
• ระบบบริหารทรัพยากรขององค์กร
• Some Functions
– การคลัง (Finance)
• บัญชี (Accounting)
• งบประมาณ (Budgeting)
• การวิเคราะห์ต้นทุน (Cost control and management)

29. Enterprise Resource Planning
• Some Functions (ต่อ)
– การพัสดุ (Materials Management)
• การจัดซื้อจัดจ้าง (Procurement)
• การบริหารคลังพัสดุ (Inventory management)
– การบริหารทรัพยากรบุคคล (Human Resources)
• การคัดเลือกและบรรจุ (Recruitment) การประเมิน (evaluation) การเลื่อนขั้น
(promotion) และการลงโทษทางวินัย (disciplinary actions) บุคลากร
• การอบรมและพัฒนาศักยภาพบุคลากร (Human resource development
and training)
• การจ่ายเงินเดือนและค่าตอบแทน (Payroll) และสิทธิประโยชน์ของบุคลากร

30. ระบบเวชระเบียนอิเล็กทรอนิกส์
Electronic Medical Records (EMRs)/
Electronic Health Records (EHRs)
(Topic for Next Week)

31. เวชระเบียนผู้ป่วย (Medical Records)

32. Computerized Physician Order Entry
(CPOE)
Functions
• แพทย์สั่ง medication/lab/diagnostic/imaging orders ผ่านคอมพิวเตอร์
• พยาบาลและเภสัชกร ตรวจสอบความเหมาะสมของ orders และรับไปดำเนินการ
• มักถือเป็นส่วนหนึ่งของระบบ EHRs หรือ HIS
ประโยชน์
• ไม่มีลายมือแพทย์ใน Order!!!
• สามารถกำหนดให้ป้อนข้อมูลให้ครบถ้วนได้ (เช่น dose, unit, route, frequency ในการสั่งยา) ลด
โอกาสผิดพลาด
• ไม่มีกระบวนการคัดลอก order (transcription) ลดโอกาสผิดพลาด
• สามารถนำระบบช่วยสนับสนุนการตัดสินใจทางคลินิก (CDSS) มาช่วยได้ (เช่น ตรวจสอบการแพ้ยา หรือ
drug interactions)
• ช่วยให้กระบวนการจากการสั่ง order ไปจนถึงสิ้นสุดกระบวนการ รวดเร็ว มีการประสานงานร่วมกัน

33. Computerized Physician Order Entry
(CPOE)

34. กระบวนการทางยา (Stages of Medication Process)
Ordering Transcription Dispensing Administration
CPOE
Automatic
Medication
Dispensing
Electronic
Medication
Administration
Records
(e-MAR)
Barcoded
Medication
Administration
Barcoded
Medication
Dispensing

35. Clinical Decision Support Systems
(CDSS)
• ระบบสนับสนุนการตัดสินใจทางคลินิก (สนับสนุน Clinical Decision Making)
• CDSSมีหลากหลายรูปแบบ
– Expert systems (ทำหน้าที่เป็นผู้เชี่ยวชาญ ตอบคำถามหรือให้ข้อมูลที่ต้องการ)
• ใช้artificial intelligence, machine learning, ตรรกะ หรือวิธีการทางสถิติ
• ตัวอย่าง: ระบบที่ช่วยให้ differential diagnoses หรือแนะนำแนวทางการรักษา
– Alerts & reminders (การเตือนให้ทำหรือไม่ทำสิ่งใดสิ่งหนึ่ง)
• อาศัยเงื่อนไขตามที่ได้รับการออกแบบ
• ตัวอย่าง: drug-allergy checks, drug-drug interaction checks, drug-lab interaction
checks, reminders for preventive services or certain actions (e.g. smoking
cessation), clinical practice guideline integration
– ฐานข้อมูลความรู้ต่างๆ เช่น ฐานข้อมูลยา (drug database)
– ระบบง่ายๆ ที่ช่วยสนับสนุนการตัดสินใจ เช่น การ highlight ผล lab ที่ผิดปกติ เป็นต้น

36. • Clinical Decision Support (CDS) “is a process for enhancing
health-related decisions and actions with pertinent, organized
clinical knowledge and patient information to improve health and
healthcare delivery” (Including both computer-based & non-computer-
based CDS)
(Osheroff et al., 2012)
What Is A CDS?

37. What Is A CDS?
• Computer-based clinical decision support (CDS): “Use of the
computer [ICT] to bring relevant knowledge to bear on the health
care and well being of a patient.”
(Greenes, 2007)

38. Clinical Decision Support
Systems (CDS)
• The real place where most of the values
of health IT can be achieved
• There are a variety of forms and nature
of CDS

39. • Expert systems
–Based on artificial
intelligence, machine
learning, rules, or
statistics
– Examples: differential
diagnoses, treatment
options
CDS Examples
Shortliffe (1976)

40. CDS Examples
• Alerts & reminders
–Based on specified logical conditions
• Drug-allergy checks
• Drug-drug interaction checks
• Drug-lab interaction checks
• Drug-formulary checks
• Reminders for preventive services or certain actions (e.g.
smoking cessation)
• Clinical practice guideline integration (e.g. best practices
for chronic disease patients)

41. Example of “Reminders”

42. CDS Examples
• Reference information or evidence-based
knowledge sources
–Drug reference databases
–Textbooks & journals
–Online literature (e.g. PubMed)
–Tools that help users easily access
references (e.g. Infobuttons)

43. Infobuttons
Image Source: https://webcis.nyp.org/webcisdocs/what-are-infobuttons.html

44. Order Sets
Image Source: http://www.hospitalmedicine.org/ResourceRoomRedesign/CSSSIS/html/06Reliable/SSI/Order.cfm

45. CDS Examples
• Simple UI designed to help clinical
decision making
–Abnormal lab highlights
–Graphs/visualizations for lab results
–Filters & sorting functions

46. Abnormal Lab Highlights
Image Source: http://geekdoctor.blogspot.com/2008/04/designing-ideal-electronic-health.html

47. External Memory
Knowledge Data
Long Term Memory
Knowledge Data
PATIENT
Perception
Attention
Working
Memory
Inference
DECISION
CLINICIAN
Elson, Faughnan & Connelly (1997)
How CDS Supports Decision
Making
Abnormal lab
highlights

48. External Memory
Knowledge Data
Long Term Memory
Knowledge Data
PATIENT
Perception
Attention
Working
Memory
Inference
DECISION
CLINICIAN
Elson, Faughnan & Connelly (1997)
How CDS Supports Decision
Making
Order Sets

49. External Memory
Knowledge Data
Long Term Memory
Knowledge Data
PATIENT
Perception
Attention
Working
Memory
Inference
DECISION
CLINICIAN
Elson, Faughnan & Connelly (1997)
How CDS Supports Decision
Making
Drug-Allergy
Checks

50. External Memory
Knowledge Data
Long Term Memory
Knowledge Data
PATIENT
Perception
Attention
Working
Memory
Inference
DECISION
CLINICIAN
Elson, Faughnan & Connelly (1997)
How CDS Supports Decision
Making
Clinical Practice
Guideline
Alerts/Reminders

51. External Memory
Knowledge Data
Long Term Memory
Knowledge Data
PATIENT
Perception
Attention
Working
Memory
Inference
DECISION
CLINICIAN
Elson, Faughnan & Connelly (1997)
How CDS Supports Decision
Making
Integration of
Evidence-Based
Resources (e.g.
drug databases,
literature)

52. External Memory
Knowledge Data
Long Term Memory
Knowledge Data
PATIENT
Perception
Attention
Working
Memory
Inference
DECISION
CLINICIAN
Elson, Faughnan & Connelly (1997)
How CDS Supports Decision
Making
Diagnostic/Treatment
Expert Systems

53. IBM’s Watson
Image Source: socialmediab2b.com

54. Image Source: englishmoviez.com
Rise of the Machines?

55. Human Factor Issues of CDS
Issues
• CDSS as a supplement or replacement of clinicians?
– The demise of the “Greek Oracle” model (Miller & Masarie, 1990)
The “Greek Oracle” Model
Wrong Assumption
The “Fundamental Theorem”
Correct Assumption
Friedman (2009)

56. Human Factor Issues of CDS
• Features with improved clinical practice
(Kawamoto et al., 2005)
– Automatic provision of decision support as part of
clinician workflow
– Provision of recommendations rather than just
assessments
– Provision of decision support at the time and location of
decision making
– Computer based decision support
• Usability & impact on productivity

57. ปัญหาจากการใช้ระบบสารสนเทศ
Issues
• การที่สมองล้าจากข้อความเตือนที่ปรากฏมากเกินไป (Alert fatigue)

58. ปัญหาจากการใช้ระบบสารสนเทศ
Issues
• ผลที่ไม่พึงประสงค์จากการใช้งาน (Unintended Consequences) เช่น ทาง
ลัด หรือ workarounds ที่ไม่ได้ถูกออกแบบมา ซึ่งอาจส่งผลเสียต่อผู้ป่วยได้

59. Unintended Consequences of
• “Unanticipated and unwanted effect of health IT
implementation” (www.ucguide.org)
• Resources
– www.ucguide.org
– Ash et al. (2004)
– Campbell et al. (2006)
– Koppel et al. (2005)
CDS & Health IT

60. Ash et al. (2004)
Unintended Consequences of
CDS & Health IT

61. • Errors in the process of entering and retrieving information
– A human-computer interface that is not suitable for a highly
interruptive use context
– Causing cognitive overload by overemphasizing structured
and “complete” information entry or retrieval
• Structure
• Fragmentation
• Overcompleteness
Ash et al. (2004)
Unintended Consequences of
CDS & Health IT

62. • Errors in communication & coordination
– Misrepresenting collective, interactive work as a linear,
clearcut, and predictable workflow
• Inflexibility
• Urgency
• Workarounds
• Transfers of patients
– Misrepresenting communication as information transfer
• Loss of communication
• Loss of feedback
• Decision support overload
• Catching errors
Ash et al. (2004)
Unintended Consequences of
CDS & Health IT

63. The Bigger Picture:
Health Information Exchange (HIE)
Hospital A Hospital B
Clinic C
Government
Lab Patient at Home

64. สรุป
• ในโรงพยาบาลมีระบบสารสนเทศหลายระบบ หลายรูปแบบ
• ระบบสารสนเทศโรงพยาบาล (HIS) มักหมายถึง “Front Office” ที่
เกี่ยวข้องกับการบริการผู้ป่วย ของระบบสารสนเทศต่างๆ ในโรงพยาบาล
• HIS และ EHRs ถูกใช้เพื่อสนับสนุนกระบวนการดูแลรักษาผู้ป่วย สนับสนุน
การตัดสินใจทางคลินิก เพิ่มคุณภาพการรักษา และลดค่าใช้จ่าย
• HIS และ EHRs เป็นเพียงส่วนหนึ่งของระบบสารสนเทศที่ใช้ในระบบ
สุขภาพในภาพรวม (ทั้งในและนอกโรงพยาบาล)
• การใช้ระบบสารสนเทศอาจมีผลที่ไม่พึงประสงค์ (unintended
consequences) เกิดขึ้นได้ จึงควรใช้งานให้ถูกต้องตามที่ออกแบบมา

65. Questions?