1. SINAGOGA
Sinagoga (od gr. συναγογε "skupština, okupljanje" - heb. Beit Knesset „Kuća okupljanja” ili Beit
T`Phila „Kuća molitve”) je zgrada u kojoj se obavljaju verske aktivnosti u judaizmu. Glavna uloga
sinagoge jeste zajednička molitva, mada je povezivana i s privatnom ili ličnom molitvom.
Sinagoga se povezuje i sa učenjem i u tom svojstvu naziva se bet midraš ili "kuća učenja". Nije
jasno da li je u starim vremenima kuća učenja bila deo glavnog svetilišta ili se nalazila odmah
do njega, kao danas.Svrha sinagoge je takođe da bude mesto okupljanja, bet kneset, mesto
gde se održavaju gradski skupovi i gde se obavljaju poslovi. Od 1. veka pa do danas, sinagoga
se gradila tako da služi i kao konačište za putnike namernike, bet orhim. Kada su u
pitanju umetnost i arhitektura sinagoge, Jevreji su se prilagođavali životu izvan Hrama,
prihvatajući dominantnu estetiku svog doba. To je svojevrstan pomak od kolektivne religije iz
najranijih vremena prema individualizovanijoj religiji sinagoge, koja je mogla biti preneta u sve
zemlje i sve zajednice. Sve do modernih vremena, sinagoga je bila sedište jevrejskog iskustva.
S liberalnim tendencijama koje je donela misao 18. i 19. veka nastale su razne inovacije u
sinagogama reformističkih i konzervativnih Jevreja.Nemački reformisti su uveli orgulje i muziku
u versku službu, što su do izvesne mere preuzele i konzervativne sinagoge u 20. veku.
Prihvatanje propovedi, svešteničke odeće, govornog jezika okoline i sekularnog, pored verskog
obrazovanja, predstavljali su osnovne elemente za razvoj savremene sinagoge. Učešće žena u
službi, prvo u reformističkoj zajednici, a kasnije i u mnogim drugim liberalnim kongregacijama,
pojavilo se kao vrlo značajno pitanje čak i u ortodoksnim krugovima. Na taj način, kako je
sinagoga izašla iz geta kao zajednice srednjovekovnih vremena, moderno doba je izvršilo na
nju veći uticaj od bilo kojeg drugog činioca u njenoj istoriji.
U starom dobu i u srednjem veku, sinagoga je bila nosilac svih jevrejskih vrednosti, kao i
središte većeg dela aktivnosti zajednice. Danas takve sekularne stvari kao što
su filantropija i cionizam imaju druge kanale. Opstajanje sinagoge kao trajne odlike jevrejske
civilizacije ukazuje, međutim, na neprekinuti kontekst za one mitske elemente tradicije koji
nadilaze istorijsko vreme.
RABIN
Rabin (jev/heb; rabi — "moj učitelj") znači naučnik ili mudrac, naime — rukopoloženi tumač
Biblije i Usmenog nauka. Sve do 19. veka, držanje propovedi nije predstavljalo glavnu delatnost
rabina. Status rabina sticao se tek posle dugogodišnjeg izučavanja Talmuda i rabinskih kodeksa
i polaganja ispita kod rabina visoko cešenih po svojoj učenosti i pobožnosti.
Uloga savremenog rabina, koji je obično diplomirao na univerzitetu i rabinskom seminaru,
sasvim je drugačija od uloga rabina iz vremena pre 19. veka, pogotovo kod američkih Jevreja.
Izuzev u slučaju nekih ortodoksnih rabina, njegova glavna delatnost više nije delatnost pravnog
stručnjaka i sudije. U njegovom domenu takođe nije da nadgleda mrežu verskih institucija koja
obuhvata celokupnu zajednicu.
Postavljenje rabina u ortodoksnom judaizmu obavlja ješiva ili, u nekim slučajevima, onaj rabin
koji je, zahvaljujući svojoj učenosti, stekao pravo da postavlja druge.
U konzervativnom judaizmu, to obavlja seminar; neki konzervativni rabini nastoje da dobiju i
ortodoksno postavljenje.
2. U reformističkom judaizmu, postavljenje vrši priznata teološka škola. U svim tim ograncima
postoje rabini koje su postavile teološke škole iz drugih zemalja.
Danas i veliki broj žena služe kao rabini u reformističkim i rekonstrukcionističkim
kongregacijama.
SIMBOLI
Jevrejski simboli Sedmokraki svećnjak koji nazivamo Menora i šestokraka Davidova zvezda
najpoznatiji su jevrejski simboli. Danas su to i simboli moderne jevrejske države - menora je grb
a šestokraka zvezda je prihvaćena kao simbol zastave države Izrael. MENORA Menora je
sedmokraki svećnjak koji su Izraelci nosili kroz divljinu Sinajske pustinje (svetiljka, odnosno
svećnjak, se na hebrejskom zove menora). Tako se zvao i sedmokraki svećnjak iz
Jerusalimskog Hrama, koji je rano postao jedan od simbola jevrejstva. Bog je pokazao Mojsiju
"prototip" menore kada mu je predao Toru na Sinaju. Iz stalka se izvijalo prema gore šest grana,
po tri sa svake strane, čineći sedam grana ukupno. Poseban svećnjak, koji se upotrebljava na
Hanuku, zove se "hanukija", i ima devet krakova (osam i jedan takozvani "šamaš").
ŠESTOKRAKA DAVIDOVA ZVEZDA - MAGEN DAVID (ŠTIT DAVIDOV)
To je znak koji se sastoji od dva jednakostranična trougla sa zajedničkim središtem, postavljena
jedan na drugi tako da obrazuju šestokraku zvezdu. Naziva se još i heksagram. U hebrejskom
jeziku za njega postoji termin magen David, odnosno Davidov štit. Upotreba ovog simbola je
stara i široko rasprostranjena. Prvobitno ovaj znak nije imao ničeg zajedničkog sa judaizmom. U
vreme Drugog Hrama, korišćenje ovog simbola, uglavnom kao ukrasa, bilo je uobičajeno i među
Jevrejima i među nejevrejima. Kasnije se ovaj znak pojavljivao u sinagogama i na raznim
predmetima, ali opet samo kao dekorativni elemenat. Šestokraka zvezda se pojavljivala i na
rimskim građevinama, ranim vizantijskim i mnogim srednjovekovnim hrišćanskim crkvama.
Heksagramu, a kasnije ”zvezdi”, pripisivalo se magično značenje. Ranije je ovaj znak bio poznat
pod nazivom ”Solomonov pečat” i verovalo se da ima magičnu moć da oslobađa i štiti ljude od
zlih duhova. Iz tog razloga, ovaj znak se pojavljuje kako u jevrejstvu, tako i u islamu i kasnije
hrišćanstvu. Davidova zvezda se često urezivala na pečatnim prstenovima i pečatima baš zbog
verovanja da ima magičnu moć i da može pružiti zaštitu pred demonskim silama. U Talmudu se
Magen David prvi put spominje u knjizi Karaićanina Jeude Adasia, sredinom 12. veka. Tek od
1750. godine, Davidova zvezda se tumačila kao simbol kraljeva Izraela i Judeje. U srednjem
veku, ovaj znak je takođe imao mitološko značenje. Upotreba magen Davida kao magijskog
znaka i zaštitne amajlije, postala je uobičajena u Kabali u ranom 14. veku.
Zakoni o ishrani
Jevreji smeju da piju alkohol, ali samo ako je košer. A koje su namirnice tog tipa ?
piše u Tori, svetoj knjizi Jevreja. Povrće i voće nisu problem, ali se stvar komplikuje
kada je reč o životinjskim proizvodima i morskim plodovima. Morski plodovi koji
nemaju peraja i krljušti su zabranjeni. Osim toga, smeju da se jedu životinje koje
imaju dvodelna kopita i koja su pri tome preživari. To indirektno znači da je i kod
3. Jevreja svinjetina zabranjena. Pre nego što se nađu na trpezi, životinje koje su
dozvoljene za ishranu moraju se zaklati na propisan način. To znači da se jednim
potezom moraju preseći vratna žila, jednjak i dušnik svesne životinje.
Pre svega je važno da se odvoje mleko i meso. Kod pravovernih Jevreja, uvek
postoje dve kuhinje. Jedna za mlečne, druga za mesne proizvode. Ti proizvodi su
odvojeni u frižideru. Postoje posebne šerpe. Oni se ne smeju zajedno kuvati, a ni
jesti. Ako je neko jeo meso, mora da sačeka tri sata, da bi smeo da popije belu
kafu.Bog je nametnuo ograničenja glede jedenja mesa da bi ubijanje životinja sveo na
minimum. Danas su na snazi složeni zakoni o kosheriranju mesa i njegovom pripravljanju, kako
bi ono bilo prihvatljivo za uporabu u jevrejskom domaćinstvu.Zanimljivo je da se jevrejski zakoni
o ishrani odnose samo na životinjsku hranu. Svo voće, povrće, neprerađeno zrnevlje i žitarice,
pa čak i mliječni proizvodi sami su po sebi kosher. … U idealnom slučaju, čovjek ne bi smio jesti
meso, jer da bi se ono jelo mora doći do oduzimanja života, životinja se mora
usmrtiti… Tora (stoga) kaže kako, glede moralnog ponašanja, čovjek ne bi smio jesti meso,
osim ako posebno ne žudi za njim, te da ga treba jesti samo povremeno i
umjereno. (Chulin 84a)…”Rabin dalje objašnjava kako je jedenje mesa “božanska dozvola”,
krajnja mjera kojom se izlazi na kraj sa ljudskom sebičnošću i glupošću. Bog je sasvim jasan u
pogledu značaja poštovanja cjelokupnog života, kaže nam Rabin, navodeći mnoge primjere
iz Biblije: “Životinjama je dozvoljeno da se odmaraju na sabat”. “Oranje sa zajedno upregnutim
bikom i magarcem bilo je zabranjeno, jer nisu jednaki po snazi i slabiji bi ispaštao u nastojanju
da održi korak sa snažnijim.” “Ako čovjek nađe ptičije gnijezdo, ne može uzeti majku pticu i
ptiće; prvo mora otjerati majku kako bi joj poštedio osjećanja.” “Prilikom vršidbe žita, volu se (ili
bilo kojoj drugoj životinji) ne smije stavljati brnjica.” Prema jevrejskoj tradiciji, rabin Dresner
zaključuje: “Kad se rodi, životinju najmanje sedam dana ne bi trebalo odvajati od majke.”
Pa ipak, zakoni o ishrani su tu za one koji žele jesti meso, premda se u jevrejskoj tradiciji nikad
ne odobrava bezrezervno jedenje mesa.
U jevrejskom zakonu o ishrani određene su životinje označene kao “čiste”, ili prikladne za
ljudsku ishranu, dok su druge označene kao “nečiste”, što znači da ih se ne bi smjelo jesti.
Popis čistih i nečistih životinja može se naći u jedanaestom poglavlju Levitskog zakonika i
četrnaestom poglavlju Ponovljenog zakona. Tamo stoji da je svo voće i povrće primjeremo
ljudskoj ishrani. Također se navodi kako je dozvoljeno jesti samo meso biljojeda.
Zabranjeno je jesti sve grabežljivce.Uzgred, nečistom se hranom također smatra i leš bilo koje
čiste životinje ako ona nije ubijena slijeđenjem obreda. Po jednom od najneobičnijih zakona, ako
netko samo dodirne takav leš, postaje “nečist” sve do večeri.
“… u jevrejskim i muslimanskim zajednicama nema zakona koji propisuje omamljivanje
životinja prije klanja…. Budući da ni Jevreji ni muslimani ne jedu svinjetinu, religiozno je klanje
ograničeno na goveda, ovce, koze i perad. U slučaju govečeta… životinja se stavlja u sapinjući
uređaj nazvan ‘Weinbergov obor’. To je metalni sanduk, u kojem se drže krava ili june, i koji se
polako okreće sve dok se životinja ne nađe glavom nadolje. Vrat joj se pri tome izduži,
omogućujući tako mesaru da joj prereže grlo. Ovce i koze se okreću na leđa i stavljaju u
metalnu kolijevku prije nego li im se prereže grlo.
