Dr. Neeta Pramod Ghadge presented PPT for law aspirants

2. Presented by
Asst. Prof. Dr. Neeta Ghadge
PDP law College Phaltan
PhD,BSL,LLM,DLL,DCL,DCrL.

3. जो स्त्रिचा अपमान करतो तो आईचा अपमान करतो,
जो आईचा अपमान करतो, देवाचा अपमान करतो
आणि जो देवाचा अपमान होतो,
त्याचा णवनाश णनणित आहे.

4.  खून, अत्याचार, विनयभंग,बलात्कार आवि बालहत्या,आवि घरगुती वहंसाचार
 लैंवगक छळ, अवसड फ
े किे, पुनरुत्पादक बळजबरी, जन्मपूिव वलंग वनिड,
प्रसूती वहंसा, ऑनलाइन वलंग-आधाररत वहंसा आवि जमािटोळी वहंसा. तसेच
हावनकारक प्रथा वक
ं िा पारंपाररक पद्धती जसे की हंडा वहंसा, अपहरि करून
लग्न आवि जबरदस्तीने लग्न करिे
 सक्तीचा गभवपात, पोलीस आवि अवधक
ृ त कमवचाऱयांकड
ू न वहंसाचार,दगडमार
आवि मारहाि. मवहलांमध्ये होिारी तस्करी आवि जबरदस्ती िेश्याव्यिसाय

5. लैंवगक छळ म्हिजे..?
 लैंवगक छळामध्ये स्त्रीच्या इच्छे विरुद्ध प्रत्यक्ष वक
ं िा अप्रत्यक्षपिे क
े ल्या जािा-या
कोित्याही लैंवगक स्वरूपाच्या क
ृ तींचा समािेश होतो. शारीररक, तोंडी वक
ं िा
हािभाि वक
ं िा इतर माध्यमांतून स्त्रीच्या इच्छे विरुद्द क
े लेली लैंवगक क
ृ ती आवि
ितवन जे मवहलांसाठी कामाच्या वठकािी वभतीदायक िातािरि तयार करतं याला
लैंवगक छळ व्याख्येमध्ये धरलं जातं. स्त्रस्त्रयांना दुय्यम मानून त्यांचा अपमान करिे
हा देखील लैंवगक छळ आहे.

6.  शारीररक स्पशव वक
ं िा जिळीक साधिं
 लैंवगक प्रकारातील बोलिं
 लैंवगक सावहत्य वक
ं िा तशी सामग्री दाखििं
 कामामध्ये लुडबुड करिं

7.  शासकीय, वनमशासकीय आवि शासन पुरस्क
ृ त इ. वक
ं िा स्थावनक प्रशासन, सािवजवनक क
ं पनी,
महामंडळ वक
ं िा सहकारी संस्था संचवलत कोितीही संस्था, उद्योग, कायावलय, वक
ं िा शाखा.
 खाजगी क्षेत्रातील संस्था वक
ं िा क
ं पनीने संचावलत क
े लेली संस्था, उद्योग, सोसायटी, विश्वस्त
संस्था, स्वयंसेिी संस्था इ. तसंच व्यापारी, व्यािसावयक वक
ं िा कौशल्य प्रवशक्षि क
ें द्र. शैक्षविक
संक
ु लं आवि मनोरंजनाची वठकािे उद्योग, आरोग्य वक
ं िा वित्त इत्यादी क्षेत्रात पुरिठा, विक्री,
वितरि वक
ं िा अन्य सेिा देिा-या संस्था.
 रुग्णालये वक
ं िा शुश्रुषागृहं.
 खेळांशी संबंवधत संस्था, स्टेडीयम, िास्तू, स्पधेची वठकािं मग ती वनिासी असोत वक
ं िा
अवनिासी, अशी वठकािं जी खेळ वक
ं िा तत्सम कामासाठी िापरात आहेत.
 कमवचारी कामासंदभावत भेट देत असलेली वठकािी वक
ं िा वनयोक्त्याने पुरिलेली साधनं.
 वनयोक्त्याचे वनिासाचे वठकाि अथिा घर
 असंगीत क्षेत्र – कामाच्या संबंधातील घर ज्याची मालकी एखाद्या व्यक्तीकडे असेल, कोित्याही
प्रकारच्या सेिा पुरििा-या व्यक्ती वक
ं िा स्वयंरोजगार करिारे कामगार आवि घरकामगार याची
त्याच्या कामानुसार बदलिारी वठकािं देखील यामध्ये समाविष्ट आहेत.

8.  पीवडत/तक्रारदार मवहला –
 घर कामगार –
 कमवचारी- वनयवमत, तात्पुरती, रोजंदार
 मालक अथिा वनयोक्ता

9.  तक्रार वनिारि सवमतीची स्थापना दोन पद्धतीने होते वजथे १०
पेक्षा जास्त कमवचारी असतील वतथे अंतगवत तक्रार वनिारि
सवमतीची स्थापना करािी लागते.
 वजथे १० पेक्षा कमी कमवचारी आहेत अशा कामाच्या वठकािी
संबंवधत स्त्रस्त्रयांसाठी ‘स्थावनक कामाच्या तक्रार वनिारि
सवमती’ वजल्हावधका-यांनी स्थापन करिं आिश्यक आहे. या
सवमत्यांच्या कामकाजाबाबत कायद्याने काही व्याख्या स्पष्ट
क
े ल्या आहेत.

10.  प्रत्येक आस्थापन प्रमुखाने ‘अंतगवत तक्रार वनिारि सवमती’ची स्थापना करिे अवनिायव आहे. अशी तक्रार वनिारि
सवमती प्रत्येक शाखेमध्ये करिे गरजेचे आहे
सवमतीची स्थापना करण्यासाठी पुढील बाबी आिश्यक आहेत
 सवमतीच्या अध्यक्षपदी त्या वठकािी काम करिाच्या कमवचा-यांमधून िरीष्ठ पातळीिर काम करिा-या मवहलेची
नेमिूक करािी. िरीष्ठ मवहला उपलब्ध नसेल तर त्याच मालक/वनयोक्त्याच्या अन्य शाखा वक
ं िा क
ं पनीतील िरीष्ठ
मवहलेची अध्यक्षपदी नेमिूक करािी. मालक वक
ं िा पदािरील प्रमुख या सवमतीचा अध्यक्ष असता कामा नये.
 कमवचा-यांमधून कमीत कमी दोन सदस्य असे नेमण्यात यािेत ज्यांची मवहलांच्या प्रश्ांिर बांवधलकी असेल ि ज्यांना
समाजकायावचा अनुभि असेल वक
ं िा कायद्याची मावहती असेल.
 स्वयंसेिी संस्था वक
ं िा संघटनांमधून एक सदस्य घेिे आिश्यक आहे त्या सदस्याची मवहलांच्या प्रश्ांशी बांवधलकी
असेल तसंच लैंवगक छळाच्या मुद्द्ांबाबत जाि असेल. वशिाय स्वयंसेिी संस्थेमधून घेण्यात आलेल्या सदस्याला
मालक/वनयोक्ताकड
ू न ठराविक फी वक
ं िा भत्ता देता येिू शकतो.
 सवमतीमध्ये वकमान ५० टक्क
े सदस्य मवहला असल्या पावहजेत; अध्यक्ष ि सवमतीचे अन्य सदस्य जास्तीत जास्त ३
िषे त्या सवमतीिर त्यांची नेमिूक झाल्यापासून काम करतील
 सदस्यािर वक
ं िा अध्यक्ष एखाद्या गुन्हेगारी वशस्तभंगाची कारिाई सुरु असेल तर अशा सदस्याला सवमतीिरून
काढण्यात येईल ि ररक्त जागा वनयमाप्रमािे भरण्यात यािे.


11.  सामावजक क्षेत्रात काम करिारी मवहला अध्यक्ष म्हिून नेमिूक करािी.
 संबंवधत वजल्ह्यातील तालुका, प्रभाग, नगर पररषद या वठकािी कायवरत असिा-या मवहलांना सदस्य म्हिून
नेमण्यात यािे.
 समाज कल्याि अवधकारी वक
ं िा वजल्हा मवहला आवि बाल विकास अवधकारी यांची सदस्य सवचि म्हिून नेमिूक
करण्यात यािी.
 कायदेतज्ञ असिारी एक व्यक्ती नेमण्यात यािी.
 वनमसरकारी संघटनेची एक व्यक्ती नेमण्यात यािी.
 सवमतीचा कायवकाल ३ िषावचा असेल. ३ िषाांनतर निीन सदस्यांची नेमिूक करिी.
 सवमतीतील कोिताही सदस्य तक्रारदार मवहलेची, साक्षीदाराची, आरोपीची वक
ं िा क
े ससंदभावतील मावहती
प्रसाररत वक
ं िा सािवजवनकररत्या कोितीही प्रकावशत / उघड क
े ल्यास त्या व्यक्तीस सवमतीतून काढण्यात यािे.
 सवमतीमधील सदस्यास एखाद्या अपराधासाठी वशक्षा झाली वक
ं िा वशस्तभंग कारिाईत ती व्यक्ती दोषी असेल
वक
ं िा पदाचा गैरिापर क
े ला तर अशा सदस्यास सवमतीतून काढण्यात यािे.
 सवमतीमधील सदस्यांना कामकाज चालिण्यासाठी वनदेवशत क
े लेली फी वक
ं िा भत्ता वदला जािा.
 कायद्यांतगवत नेमिूक झालेल्या वजल्हाअवधकाऱयांकडे वक
ं िा समाज कल्याि अवधकारी वक
ं िा मवहला आवि बाल
विकास अवधकारी यांच्याकडे थेट तक्रार देता येते.

12.  सवमतीच्या वनयवमत बैठका होिे गरजेचे आहे
 सवमतीच्या कोित्याही सदस्याकडे लैंवगक छळाची तक्रार आल्यास सवमतीची बैठक
बोलिण्यात येईल.
 सवमतीचे अध्यक्ष लेखी सूचनेद्वारे वक
ं िा ईमेलद्वारे सदस्यांना बैठकीसाठी बोलाितील. या
सूचनेची प्रत फाईलमध्ये ठे िण्यात येईल.वमवटंगचा अजेंडा अध्यक्ष ठरितील आवि सिव
सदस्यांना कळितील.
 सवमतीकडे आलेल्या सिव तक्रारी गोपनीय राहतील आवि त्याबद्दल सवमतीच्या बाहेरच्या
व्यक्तींना त्यांचे तपशील देिार नाहीत.
 सवमतीचे कामकाज वदिािी न्यायालयाप्रमािे चालेल.
 कामकाज जलदगतीने क
े लं जािं हे सवमतीला बंधनकारक असेल.

13.  सवमतीच्या सदस्यांनी तक्रारदार मवहलेला अजव वलवहिं, समुपदेशन करिं तसंच पोलीस कारिाईमध्ये
सिोतपरी मदत करिे अपेवक्षत आहे
 सवमतीच्या सदस्यांची नािे आवि संपक
व क्रमांक संस्थेच्या कायावलयात सिाांना वदसेल अशा वठकािी
लािािीत तसंच िेबसाईटिर देखील प्रवसद्ध करािीत
 लैंवगक छळाबाबत आवि तक्रार वनिारिासंबंधी जािीिजागृती, प्रवशक्षि आवि अशा घटनांना आळा
बसािा यासाठी तक्रार वनिारि सवमतीने संस्थेच्या कमवचायांसाठी
कायवक्रम आयोवजत करािे. नव्याने रुजू होिायाव कमवचायाांच्या भरती प्रवक्रयेमध्ये अशा सत्रांचा समािेश
करता येिू शकतो.
 सवमतीच्या प्रत्येक बैठकीचे वमवनट्स ठे िण्यात येतील. तसेच प्रत्येक क
े सचे दस्ताऐिज राखून ठे िले
जातील.
 सवमतीच्या कामाचा िावषवक अहिाल वजल्हा अवधकायावकडे जमा करिे बंधनकारक आहे
.

14.  इतरांशी बोलााः
 त्या त्या िेळी बोलााः
 नोंद ठे िा :
 स्पष्ट नकार द्या :
 गाफील राहू नका:
 अंतमवनाची सूचना:
 साक्षीदार वनमावि करा:
 संघटनेतील कायवकत्ये / प्रवतवनधीशी बोला:
 तुम्ही जर कामगार/कमवचारी संघटनेच्या सदस्य असाल तर तुमच्या संघटना
प्रवतवनधीशी बोला.
 िैद्यकीय तपासिी:
 योग्य व्यक्तीकडे तक्रार नोंदिााः

16. 1- समान मोबदल्याचा अवधकार
2- सन्मान आवि शालीनतेचा अवधकार
3- काम वक
ं िा कामाच्या वठकािी
छळापासून संरक्षि
4- कौटुंवबक वहंसाचाराच्या विरोधात
हक्क
5- ओळख न घेण्याचा अवधकार
6- विनामूल्य कायदेशीर मदतीचा
अवधकार
7- रात्री मवहलेला अटक करू शकत
नाही
8- र्व्वचुअल तक्रार दाखल करण्याचा
अवधकार
9- अभद्र भाषा िापरू शकत नाही
10- स्त्रीचा पाठलाग करू शकत नाही
11- वझरो एफआयआर करण्याचा
अवधकार

17.  बलात्कार आवि ऍवसड हल्ल्यातील पीवडत मवहला ि बालक
े यांच्या पुनिवसनसाठी आवथवक सहाय्य
पुरवििे या साठी महाराष्टर शासन कड
ू न मनोधैयव योजना राबविण्यात येत आहे
 बलात्कार आवि हल्ला वपडीतांना (मवहला आवि बालक) झालेल्या मानवसक आघातातून सािरिे
सिावत महत्वाचे असते. त्याच बरोबरीने त्यांना वनिारा, आवथवक मदत, िैद्यकीय आवि कायदेशीर मदत
तसेच समुपदेशन सेिा उपलब्ध करून देिेही महत्वाचे असते.
 हे लक्षात घेऊनच राज्यातील मवहला आवि बाल विकास विभाग मनोधैयव योजनेची अमंलबजाििी करीत
आहे. याद्वारे वपडीतांना 1 लाख रुपयांची आवि विशेष प्रकरिांमध्ये 10 लाख रुपयांची आवथवक मदत
देण्यात येते. वपडीतांचे आवि त्यांच्यािर अिलंबून असिाऱयांचे पुनिवसन करण्यासाठी आिश्यक असा
वनिारा, समुपमदेशन, िैद्यकीय आवि कायदेशीर मदत, वशक्षि आवि व्यािसावयक प्रवशक्षि वदले
जाते.
 माननीय उच्च न्यायालय वनदेशानुसार योजनेच्या आवथवक वनकषामध्ये बदल करून सुधाररत मनोधैयव
योजना लागू करण्यात आली आहे
 ण िंगल णविंडो ण स्त्रिम : या योजनेंतगवत अजव स्वीकारण्यापासून ते आवथवक
सहाय्य पुरवििे याबाबतची सिव प्रवक्रया राज्य/ वजल्हा विवधक सेिा प्रावधकरि याना
हस्तांतरि करण्यात आली आहे
 ITPA अवधवनयम अंतगवत मुलींचा समािेश -सुधाररत योजनामध्ये ITPA अवधवनयमांतगवत सुटका
करण्यात आलेल्या मुलींनाही सहाय्य करण्यात येते

18.  महाराष्टर राज्य मवहला आयोग हे एक िैधावनक मंडळ आहे. या आयोगाची स्थापना
१९९३ सालच्या महाराष्टर कायदा क्रमांक XV च्या अंतगवत झाली आहे. आयोगाची
काही प्रमुख उवद्दष्टे पुढीलप्रमािे आहेत:
 मवहलांची समाजामधील स्त्रस्थती आवि प्रवतष्ठा सुधारिे.
 मवहलांची मानहानी करिाऱया प्रथांचा शोध घेिे आवि त्यािर योग्य प्रवतबंधात्मक
उपाय सुचििे.
 मवहलांिर पररिाम करिाऱया कायद्यांची प्रभािी अंमलबजाििी करिे.
 मवहलांची समाजामधील स्त्रस्थती आवि प्रवतष्ठा यामध्ये सुधारिा तसेच उन्नती करण्या
संबंवधत सिव मुद्द्ािर शासनाला सल्ला देिे.
 गरजू मवहलांना समुपदेशन आवि वन:शुल्क कायदेशीर सल्ला देिे.

19.  हंडा प्रवतबंधक कायदा १९६१-
 कौटुंवबक वहंसाचार प्रवतबंधक कायदा –
 विशाखा गाईड लाईन्स - कामाच्या वठकािी मवहलांचा लैंवगक छळ
होऊ नये म्हिून ‘विशाखा गाईड लाईन्स’ची अंमलबजाििी राज्यात
सुरू आहे.
 देिदासी प्रवतबंधक कायदा –
 वलंग वनदान प्रवतबंधक कायदा -
 बालवििाह प्रवतबंधक कायदा –

20.  स्त्रस्त्रयांचे संिैधावनक
अवधकार(भारतीय राज्य घटनेनुसार
असलेले अवधकार)
 मानिी हक्क संरक्षि कायदा
१९९३
 वहंदू वििाह कायदा १९५५
 वहंदू विधिा पुनविविाह
कायदा १८५६
 आनंद वििाह कायदा १९०९
 आयव वििाह विवधित कायदा
१९३७
 मुस्त्रिम वििाह कायदा
 मुस्त्रिम स्त्री (घटस्फोट हक्क
संरक्षि कायदा) १९८६
 भारतीय विस्तीवििाह कायदा
१८७२
 पारसी वििाह ि घटस्फोट कायदा
१९३६
 विशेष वििाह कायदा १९५४
 विदेश वििाह कायदा १९६९
 धमाांतरीत व्यक्ती वििाह विच्छे द
कायदा १८६६
 वहंदू उत्तरावधकार कायदा १९५६
 वििावहत स्त्रस्त्रयांचा संपत्तीचा
कायदा १९५९
 मुस्त्रिम स्त्रस्त्रयांचा मालमत्ता ि
िारसा हक्काचा कायदा
 विश्चन स्त्रस्त्रयांचे मालमत्ता ि िारसा
हक्क
 पारसी स्त्रस्त्रयांचे मालमत्ता ि िारसा
हक्क
 फौजदारी कायदे
 भारतीय दंडविधान कायद्यातील
स्त्रस्त्रयांसंबंवधत महत्त्वाची कलमे
 स्त्रस्त्रयांचे अस्त्रिल प्रदशवन
प्रवतबंधक कायदा १९८६
 अनैवतक देह व्यापार प्रवतबंधक
कायदा १९५६
 िैद्यकीय गभवपात कायदा १९२९
 सती प्रथा प्रवतबंध कायदा १९८७
 मातृत्व लाभासंबंधीचा कायदा
१९६१
 कारखाने कायदा १९४८,खाि
कायदा १९५२, करार मजूर
 वकमान िेतन कायदा १९४८, िेतन
प्रदान कायदा १९३६, समान िेतन
कायदा १९७६
 राज्य कामगार विमा कायदा १९४८
 शेती-मळा लागिड कामगार
कायदा १९५१
 नागरी अवधकारांच्या
संरक्षिासंबंधीचा कायदा १९५५
 क
ु टुंब न्यायालये कायदा १९८४
 वहंदू अज्ञानतत्त्व ि पालकत्व
कायदा १९५६
 राष्टर ीय मवहला आयोग कायदा
१९९०
 राष्टर ीय ग्रामीि रोजगार हमी
कायदा २००६
 विवध सेिा प्रावधकरि कायदा
१९८७
 अभवकासाठीचे क
ृ वत्रम दुध ि अन्य
अन्न पदाथव (वनवमवती,िाटप आवि
पुरिठा वनयमन) कायदा १९९२
 अनाथालये ि धमवदाय गृहांसाठीचा
(देखरेख ि वनयमन)कायदा १९६०

23. "ती आहे म्हिून ारे णवश्व आहे,
ती आहे म्हिून ारे घर आहे,
ती आहे म्हिून िंदर नाती आहेत,
आणि क
े वळ ती आहे,
म्हिून नात्यािंमध्ये प्रेम आहे…!"