teacher training and innovation

1. Η ανάπτυξη ‘κουλτούρας καινοτομίας’ στην εκπαιδευτική
πολιτική για την καινοτομία . Ο ρόλος του σχολικού συμβούλου.
Νέλλη Ζαφειριάδου
Σχολική Σύμβουλος Αγγλικής Θράκης
nelzafeir@sch.gr
Περίληψη
Με την παρούσα εισήγηση υποστηρίζεται η αναγκαιότητα της ανάπτυξης
‘κουλτούρας καινοτομίας’ ως αναπόσπαστο τμήμα εδραίωσης μιας εκπαιδευτικής
πολιτικής για την καινοτομία στο σχολείο. Μέσα από μια επισκόπηση της
βιβλιογραφίας εξετάζεται η έννοια της καινοτοµίας, το πώς αυτή μεταφέρεται
στην εκπαίδευση από το χώρο του management και πως συνδέεται με την έννοια
της δημιουργικότητας. Ως αλλαγή που εμπεριέχει την ανθρώπινη παρέμβαση
εστιάζει στους εκπαιδευτικούς διερευνώντας τις απόψεις τους μέσα από μια
μικρής έκτασης ποιοτική έρευνα στη Θράκη όπως και στο στρατηγικό ρόλο του
σχολικού συμβούλου ως στέλεχος εκπαίδευσης και εκπαιδευτικού ηγέτη στην
εδραίωση κουλτούρας καινοτομίας στους εκπαιδευτικούς.
Εισαγωγή
Είναι κοινός τόπος σε όσους εμπλέκονται στην εκπαίδευση και την εκπαιδευτική
διαδικασία ότι το σχολείο του 21ου αιώνα απαιτείται να αποκτήσει μια νέα οπτική
όπως και να οικοδομήσει μια καινούρια ταυτότητα. Η σύγχρονη παιδαγωγική
θεωρεί τη διδασκαλία στην τάξη ως μια συνεχή διαδικασία μάθησης στην οποία οι
εκπαιδευτικοί ‘βλέπουν με φρέσκα μάτια, θέτουν νέες ερωτήσεις’ ή με άλλα λόγια
εμπλέκονται ενεργά στην ταυτοποίηση του προβλήματος, σε αναζήτηση λύσεων ,
σε ανάλυση και έρευνα δράσης. Αναλαμβάνουν νέους ρόλους ως σχεδιαστές και
συνδιαμορφωτές της μάθησης ( Cope and Kalantzis, 2000,2009,2010). Θέτουν τους
δικούς τους εκπαιδευτικούς στόχους και διαμορφώνουν το πρόγραμμα σπουδών
σύμφωνα με τις ανάγκες των μαθητών τους, αξιολογούν την πορεία και την
αποτελεσματικότητά του, αυτοαξιολογούνται και επανακαθορίζουν παιδαγωγικές
στάσεις και πρακτικές. Τα παραπάνω βέβαια για να επιτευχθούν απαιτούν μια
μετατόπιση στο ισχύον μαθησιακό και επαγγελματικό ‘παράδειγμα’ και κυρίως να
‘αγκαλιάσουν’ και να ενσωματώσουν οι εκπαιδευτικοί την καινοτομία ως
παιδαγωγική στάση ώστε να την μετουσιώσουν σε καινοτόμες διδακτικές
πρακτικές. Επιπλέον, απαιτεί μια εκπαιδευτική ηγεσία που μετακινείται από τη
νοοτροπία του ‘ εγώ και το σχολείο μου’ σε αυτήν του ‘ εμείς και το σχολείο μας’
στην ευρύτερη εκπαιδευτική κοινότητα και την εδραίωση κουλτούρας δια βίου
μάθησης για όλους τους εμπλεκόμενους μέσα από δικτυωμένες κοινότητες
μάθησης και πρακτικής που προάγουν δεξιότητες και οικοδομούν την
επαγγελματική γνώση ( Beetham,& Sharpe, 2013, Cope and Kalantzis 2010). Η
αναγκαιότητα του να βλέπει κανείς το ‘νέο’ και η πρόκληση του να εισάγει το
1

2. καινοτόμο στην εκπαιδευτική διαδικασία αφορά όλους τους εμπλεκόμενους ,
μαθητές, εκπαιδευτικούς, διοικητικά στελέχη ιδιαίτερα όμως τους σχολικούς
συμβούλους ως στελέχη επιστημονικής- παιδαγωγικής καθοδήγησης.
Με βάση τα παραπάνω και εστιάζοντας στον εκπαιδευτικό ως βασική παράμετρο
κάθε εκπαιδευτικής πολιτικής διεξάχθηκε μιας μικρής κλίμακας ποιοτική έρευνα
γύρω από πώς αντιλαμβάνονται την καινοτομία οι εκπαιδευτικοί Αγγλικής γλώσσας
στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση στη Θράκη. Υιοθετώντας το κονστρουκτιβιστικό
μοντέλο της δόμησης της γνώσης ( Vygotsky, 1979, Bruner, 1966 ), τις
ανθρωπιστικές προσεγγίσεις στην ψυχολογία ( Μaslow, 1970, Rogers, 1969,1982)
και μέσα από τη θεώρηση κειμένων της κριτικής παιδαγωγικής (Γούναρης &
Γρόλλιος, 2010), στο πρώτο μέρος της εισήγησης αναπτύσσεται η οπτική μου ως
σχολική σύμβουλος γύρω από την καινοτομία δομημένη μέσα από τα φίλτρα της
επιστημονικής έρευνας, της επαγγελματικής μου θεωρίας και εμπειρικής γνώσης.
Το δεύτερο μέρος συζητά το ρόλο και τους τρόπους υποστήριξης του σχολικού
συμβούλου ως στέλεχος επιστημονικής και παιδαγωγικής καθοδήγησης και
εκπαιδευτικού ηγέτη ως προς την ανάπτυξη κουλτούρας καινοτομίας.
Ι. Περι ‘καινοτομίας’: απο τις θεωρίες του management στην εκπαίδευση και τον
εκπαιδευτικό
Το να θέτεις νέα ερωτήματα, νέες πιθανότητες, το να βλέπεις παλαιά προβλήματα μέσα
από μια νέα γωνία, απαιτεί δημιουργική φαντασία και σηματοδοτεί πραγματική πρόοδο
στην επιστήμη.
Albert Einstein
Ο όρος καινοτοµία, στο πεδίο του management ορίζεται στο «εγχειρίδιο Frascati»
ως μετατροπή μιας ιδέας σε εμπορεύσιμο προϊόν ή υπηρεσία, λειτουργική μέθοδο
παραγωγής ή διανομής - νέα ή βελτιωμένη - ή ακόμα σε νέα μέθοδο παροχής
κοινωνικής υπηρεσίας. Με τον τρόπο αυτόν ο όρος αναφέρεται στην διαδικασία.
Από την άλλη μεριά, όταν με τη λέξη καινοτομία υποδηλώνεται ένα νέο ή
βελτιωμένο προϊόν, εξοπλισμός, ή υπηρεσία που διαχέεται επιτυχώς στην αγορά, η
έμφαση δίνεται στο αποτέλεσμα της διαδικασίας, συνδέεται με την έρευνα και
την ανάπτυξη ( Popadiuk, S. & C. W. Choo (2006).Ομοίως κατα τους Havelock και
Huberman (1978) και Nicholls (1983), η καινοτομία μπορεί να οριστεί ως μια
ενσυνείδητη και σκόπιμη προσπάθεια, που είναι αντιληπτή ως κάτι το νέο και
σκοπεύει να αποφέρει βελτίωση. Αυτό που είναι ουσιώδες στην καινοτομία είναι
πως αποτελεί μια αλλαγή που εμπεριέχει την ανθρώπινη παρέμβαση ιδωμένη
από πολλές οπτικές : ατομική, κοινωνική, επιχειρησιακή, πολιτική, τεχνολογική και
ιστορική.
Στην εκπαίδευση γενικότερα, ο όρος εστιάζεται σε ενέργειες που εμπεριέχουν και
προωθούν νέες αντιλήψεις και αφορούν την αλλαγή αρχών και πεποιθήσεων, την
εφαρμογή νέων διδακτικών προσεγγίσεων και τη χρήση νέων διδακτικών μέσων
(Fullan, 1991, 2001,2002). Ως ενδεικτικό παράδειγμα καινοτομίας αναφέρω την εξ
αποστάσεως εκπαίδευση που αποτελεί τη θεμελιώδη μέθοδο των ανοικτών
2

3. συστημάτων εκπαίδευσης και ταυτόχρονα το σημείο απόκλισης και
διαφοροποίησης από τα συμβατικά (Ρες, 2004). Η καινοτομία στο χώρο της
τυπικής εκπαίδευσης έχει ερμηνευτεί έως τώρα κάτω από ένα δυαδικό σχήμα –
από τη μια αναφέρεται στα καινοτόμα προγράμματα που είναι θεσπισμένα από την
πολιτεία1
. Από την άλλη αφορά στην εισαγωγή και υιοθέτηση καινοτόμων
διδακτικών και μαθησιακών πρακτικών από τους εκπαιδευτικούς στο γνωστικό τους
αντικείμενο στο σχολικό τους περιβάλλον όπως η εισαγωγή των ΤΠΕ στη
διδασκαλία και η αξιοποίηση του ψηφιακού σχολείου, η διαφοροποιημένη
διδασκαλία και το project. Η πολιτεία έχει αντιληφθεί πως η δημιουργικότητα και η
καινοτομία είναι μια επιβεβλημένη κοινωνικοπολιτισμική αναγκαιότητα όσο και
μια γενικότερη μαθησιακή στρατηγική και δεξιότητα που πρέπει να αναπτυχθεί
στους μαθητές του 21ου
αιώνα. Έχει θεσπιστεί από το 2010 ο θεσμός αριστείας και
ανάδειξης καλών πρακτικών στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
(«Αριστεία και Καινοτομία» , αποθετήριο καλών πρακτικών εγκύκλιος 13130/Γ7 /
31-01-2013) ωστόσο αυτό δεν αρκεί για την εδραίωση κουλτούρας καινοτομίας
στην εκπαιδευτική κοινότητα.
Η ανάπτυξη κουλτούρας καινοτομίας στους εκπαιδευτικούς ως άμεσα
εμπλεκόμενοι, ιδιαίτερα όταν αυτή προτείνει αλλαγή αντιλήψεων ως προς τις
παιδαγωγικές θεωρήσεις και διδακτικές πρακτικές είναι ιδιαίτερα σημαντικός
παράγοντες για την εφαρμογή της καινοτομίας στο σχολικό περιβάλλον (
Hargreaves and Evans 1997, Sarason 1996, Fullan, 1991 σε Σπυροπούλου κ.α, 2005).
Καθώς οι εκπαιδευτικοί αποτελούν το κλειδί της επιτυχημένης ή όχι εφαρμογής του
‘νεου’ και έως τώρα ‘διαφορετικού’ είναι σημαντικό η προσοχή να εστιαστεί στον
τρόπο που αυτοί αντιλαμβάνονται την καινοτομία και την αναγκαιότητα της. Αυτό
αποτέλεσε επιστημονικό- παιδαγωγικό κίνητρο για μια μικρής κλίμακας ποιοτική
έρευνα 2
η οποία είναι σε εξέλιξη. Στόχος της να ανιχνευτούν οι απόψεις των
εκπαιδευτικών γύρω από την καινοτομία και τις καινοτόμες δράσεις όπως και τους
τρόπους καθοδήγησής τους για την ανάπτυξη καινοτόμων δράσεων. ( παράρτημα Ι).
Σε σύνολο 112 εκπαιδευτικών που συμμετείχαν επιστράφηκαν τα 90
ερωτηματολόγια. Απαντώντας στην ερώτηση « τι σημαίνει καινοτομία στην
εκπαίδευση κατά την άποψή σας;» αναφέρω κατά ομάδες κάποιες απαντήσεις :
-Πρωτοτυπία, διάθεση γα ανανέωση, κατανόηση νέων κοινωνικοπολιτισμικών
και μαθησιακών αναγκών
-Αλλαγή στη νοοτροπία των εκπαιδευτικών
-Νέες ιδέες , νέες πρακτικές και μέθοδοι στη διδασκαλία. Νέοι στόχοι στη
διδασκαλία, νέοι τρόποι διδακτικών προσεγγίσεων και αξιολόγησης του μαθήματος
-Νέες υποδομές ή δράσεις που διευκολύνουν τη διδασκαλία και την κάνουν
αποτελεσματικότερη και ελκυστικότερη,
-‘δυνατότητα’ εφαρμογής νέων ιδεών και πρακτικών στο σχολείο ξέχωρα από το
παραδοσιακά καθιερωμένο αναλυτικό πρόγραμμα
1
οι Σχολικές Δραστηριότητες : Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Αγωγή Υγείας, Πολιτιστικά Θέματα και
Πανελλήνιοι Μαθητικοί Καλλιτεχνικοί Αγώνες, Αγωγή Σταδιοδρομίας και Επιχειρηματικότητα των
Νέων, Ευρωπαϊκά Εκπαιδευτικά Προγράμματα και το Πρόγραμμα της Ευέλικτης Ζώνης
2
Η έρευνα διεξάχθηκε μέσω ερωτηματολογίων κατά τη διάρκεια των επιμορφωτικών μου
σεμιναρίων στις 6, 7 και 13 Νοεμβρίου 2013 με τους εκπαιδευτικούς Αγγλικής στην Πρωτοβάθμια
Εκπαίδευση στη Θράκη σε Κομοτηνή, Ξάνθη και Αλεξανδρούπολη και μαζί με focus- group
interviews αποτελεί μέρος δεδομένων προς επεξεργασία για μελλοντική ερευνητική εργασία μου .
3

4. -Χρήση νέων τεχνολογιών στη διδασκαλία, βιωματικές δράσεις στη διδασκαλία,
διαφοροποιημένη διδασκαλία, συμμετοχή σε ευρωπαϊκά προγράμματα και project
-Διδακτικές πρακτικές για την εδραίωση υγιών δια μαθητικών σχέσεων όπως και
σχέσεων μαθητών και εκπαιδευτικού που δεν εφαρμόζονταν στα παλαιότερα χρόνια,
oτιδήποτε παρακινεί τους μαθητές και προάγει τη γνώση
-Πρωτοβουλία του εκπαιδευτικού ως προς την επιλογή εκπαιδευτικού υλικού
Συνεχή προσπάθεια και αναθεώρηση δεδομένων ως προς την εκπαιδευτική
διαδικασία και το μαθησιακό προφίλ των μαθητών,
-Ό,τι δεν είναι συμβατικό με το μάθημα ως κάτι το στατικό, διάνθιση της διδασκαλίας
και με άλλες μεθόδους ή δράσεις πέρα από τις κλασσικές, πχ. θέατρο, κουκλοθέατρο,
εικαστικά και μουσική στη διδασκαλία της γλώσσας
-Εισαγωγή πρωτότυπων δραστηριοτήτων που προωθούν τη δημιουργικότητα των
μαθητών, πρωτοποριακές δράσεις με τους μαθητές όπως το e-twinning και το
Comenius
-Συνεχής επαγγελματική εξέλιξη και ανάπτυξη του εκπαιδευτικού μέσω της
επιμόρφωσης εκπαιδευτικών και της δια βίου μάθησης
Από μια πρώτη απόπειρα ερμηνείας των δεδομένων φαίνεται ότι στις αντιλήψεις
των εκπαιδευτικών ως προς την καινοτομία κεντρικό ρόλο έχει η δημιουργικότητα
στη διδασκαλία και τη μάθηση. Θεωρώ ότι στα περιβάλλοντα τάξης ιδιαίτερα σε
πολυπολιτισμικά όπως αυτά στη Θράκη η καινοτομία είναι περισσότερο
παιδαγωγικά ωφέλιμη όταν αφενός συνδυάζεται με τη δημιουργικότητα και όταν
αφετέρου εστιάζει περισσότερο στη διαδικασία και λιγότερο στο αποτέλεσμα ως
μαθησιακό προϊόν. Επιπλέον, δεν είναι τυχαίο ότι η μεγαλύτερη προσοχή έχει
δοθεί στις τεχνολογικές πλευρές της καινοτομίας με τις οποίες συντάσσεται και η
καινοτομία στη γλωσσική παιδαγωγική μέρος της οποίας αποτελεί και
επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών ( White ,1992). Ο Widdowson (1992)
σημαντικός θεωρητικός στο χώρο στης γλωσσοπαιδαγωγικής, επισημαίνει πως
οποιεσδήποτε προτάσεις γίνονται στο μακρο-επίπεδο της εκπαιδευτικής πολιτικής
εξαρτώνται για την αποτελεσματικότητά τους από τον ανθρώπινο παράγοντα ως
μέσο πραγμάτωσής τους , τόσο στο πώς αυτές ερμηνεύονται από τους
εκπαιδευτικούς στο μικρο-επίπεδο της παιδαγωγικής πρακτικής, όσο και από τις
ικανότητές τους να μετουσιώσουν τις προτάσεις αυτές σε διδακτικές πρακτικές.
Επομένως, οτιδήποτε προτείνεται γενικότερα στην γλωσσική εκπαίδευση ως
πολιτική έχει αναφορές και εφαρμογές και στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών. Το
γεγονός αυτό ίσως φαίνεται αυταπόδεικτο αλλά συχνά αυτή η αλληλεπίδραση και
αλληλοεξάρτηση φαίνεται να μη λαμβάνεται υπόψη από τους διαμορφωτές της
εκπαιδευτικής πολιτικής όταν εισηγούνται καινοτόμες πρακτικές και δράσεις στα
σχολεία.
Καινοτομία και δημιουργικότητα στο σχολικό περιβάλλον.
Μπορεί να διδαχθεί;
4

5. Ο Edward de Bono(1997) θεωρεί πως η δημιουργική σκέψη δεν είναι ένα ταλέντο
αλλά μια διαδικασία μάθησης, μια δεξιότητα που μπορεί να αποκτηθεί. Σε
αυτήν την κατεύθυνση φαίνεται να συμφωνούν τα διάφορα μοντέλα
δημιουργικότητας ως διαδικασία (creative process models ) που
αναπτύχθηκαν ( Amabile, 1983, Koestler ,1964, Nemiro, 2004,
Osborn1963,Wallas 1926 σε Warr and O’Neill, 2005) και τα οποία εστιάζουν
σε τρία στάδια που εµπλέκονται στη διαδικασία της δηµιουργικής σκέψης.
Σχήμα 1. ( Warr and O’Neill 2005, p.119)
Το παραπάνω καταδεικνύει ότι η έννοια της δηµιουργικότητας δεν αποτελεί κτήµα
λίγων προικισµένων ανθρώπων αλλά είναι μια δεξιότητα που µπορεί να διδαχθεί
και να καλλιεργηθεί. Κάτω από αυτό το πρίσμα η µελέτη της δηµιουργικότητας ως
διαδικασία και η εφαρμογή της στα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα αποκτά ιδιαίτερη
παιδαγωγική αξία ιδιαίτερα για τον σχολικό σύμβουλο ως επιμορφωτή ενηλίκων
και τον εκπαιδευτικό τάξης ως διαμεσολαβητή της δημιουργικής μάθησης στους
μαθητές του. Επομένως, αν συντάξουμε τις έννοιες καινοτομία και
δηµιουργικότητα η τελευταία μπορεί αποδοθεί προθάλαμος της πρώτης, ως η
παραγωγή νέων ιδεών που οδηγούν σε ένα καινοτόµο αποτέλεσµα, ως ένας
διαφορετικός τρόπος προσέγγισης και συνδυασµού της ήδη υπάρχουσας γνώσης
και τέλος, ως µια διαδικασία που να συνδυάζει την υπάρχουσα γνώση αλλά πρέπει
να έχει και προστιθέµενη αξία στο σχολικό περιβάλλον.
Η εξίσωση της καινοτοµίας μπορεί να αποτυπωθεί ως εξής
∆ηµιουργικότητα + Επιχειρησιακή Κουλτούρα = Καινοτοµία ,
δηλαδή όταν εµφανίζεται η δηµιουργικότητα στο κατάλληλο επιχειρησιακό
περιβάλλον το αποτέλεσµα οδηγεί στην καινοτοµία. Η καινοτοµία µπορεί επίσης να
εκφραστεί ως εξής: το προϊόν, δηλαδή η τελική µορφή της καινοτοµίας, είναι
αποτέλεσµα της κατάλληλης διοίκησης του ανθρώπινου δυναµικού (ατοµική και
οµαδική δηµιουργικότητα), των εσωτερικών επιχειρησιακών διαδικασιών (τεχνικές
παραγωγή
ιδεών
Idea generation
αξιολόγηση
ιδεών
Idea evaluation
προετοιμασία
problem
preparation
5

6. ανάπτυξης δηµιουργικότητας) και της πιθανότητας για εµφάνιση δηµιουργικότητας
και καινοτοµίας (επιχειρησιακή κουλτούρα).
Σε αυτό το πλαίσιο, οι εκπαιδευτικοί και ακολουθώντας της φιλοσοφία του Νέου
Σχολείου 3
που φιλοδοξεί να είναι πρώτα απ’ όλα « ένα σχολείο χωρίς…. τοίχους»
και ένα σχολείο ανοικτό στις ιδέες, και στην κοινωνία, στην γνώση και το μέλλον,
καλούνται να υποδυθούν πολλαπλούς ρόλους. Μετατοπίζοντας το κέντρο της
μαθησιακής διαδικασίας στο μαθητή και μέσα από τα μοντέλα του
εποικοδομητισμού ( Piaget 1966,1972,1977, Bruner, 1960,1966) και των
κοινωνικοπολιτισμικές θεωρήσεων μάθησης (Vygotsky,1962,1978,Feuerstein
1979,1980) στις οποίες η προσωπική γνώση οικοδοµείται δια μέσου της
κοινωνικής αλληλεπίδρασης, οι εκπαιδευτικοί αναλαμβάνουν ρόλο manager και
εκπαιδευτικού ηγέτη, μέντορα και διαμεσολαβητή . Με άλλα λόγια θα πρέπει να
αναπτύξουν ένα περιβάλλον τάξης μέρος της γενικότερης κουλτούρας του σχολείου
που να ευνοεί τη δηµιουργικότητα και την καινοτομία λαμβάνοντας υπόψη
παραμέτρους όπως, η γλωσσική κοινότητα, το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον
και το γνωστικό υπόβαθρο των μαθητών τους. Είναι γεγονός πως η οικοδόμηση, η
έλλειψη ή και το έλλειμμα κουλτούρας καινοτομίας και δημιουργικότητας σε ένα
σχολείο μπορούν να καθορίσουν αποφασιστικά την ανάπτυξη ή όχι καινοτόμων
δράσεων και πρακτικών από τους εκπαιδευτικούς. Αυτό αποτελεί κοινή
διαπίστωση και από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς και διαφαίνεται στα
παρακάτω αποσπάσματα από την έρευνα που διεξήγα:
«…στο δικό μου σχολικό περιβάλλον η κουλτούρα καινοτομίας ερμηνεύεται ως μια φιλική
ατμόσφαιρα συνεργασίας μεταξύ εκπαιδευτικών και διοίκησης στα πλαίσια της οποίας
αναπτύσσονται μικρο-ομάδες για την εκπόνηση προγραμματων-δράσεων και κυρίως για
την ανταλλαγή νέων ιδεών και εκπαιδευτικού υλικού.» ( γυναίκα εκπαιδευτικός Αγγλικής σε
σχολείο Αλεξανδρούπολης με 22 χρόνια προυπηρεσία)
« πολύ ικανοποιητική και απόλυτα συνυφασμένη με την καινοτομία καθότι διοίκηση και
σύλλογος είναι υποστηρικτικός στη δημιουργικότητα και εφαρμογή πιλοτικών
προγραμμάτων διδασκαλίας. Χαρακτηριστικά αναφέρω τη δημιουργία ομίλου ιστορία και
έκφρασης της ελισαβετιανής εποχής, πρότζεκτ δραματοποίησης έργων του Shakespeare ,
διαφοροποιημένες διδακαλίες» ( γυναίκα εκπαιδευτικός σε σχολείο Ξάνθης με 9 χρόνια
προυπηρεσία)
«….στο σχολικό μου περιβάλλον [ η κουλτουρα καινοτομίας] είναι σχετικά φτωχή.
Εξαρτάται από την καλή θέληση των δασκάλων και όχι από την προτροπή της διεύθυνσης.
Φυσικά υπάρχουν και πρακτικοί λόγοι ….μικρή αυλή, καθόλου τεχνικά μέσα που δεν
βοηθούν.’ ( γυναίκα εκπαιδευτικός Αγγλικής σε Μειονοτικό Σχολείο Ξάνθης με 13 χρόνια
προυπηρεσία )
«….. δυστυχώς στο σχολείο μου δεν υφίσταται λόγω των ειδικών συνθηκών . Η καλή
θέληση για την ανάπτυξη καινοτομιών δύσκολα βρίσκει ανταπόκριση γιατί παιδιά και
γονείς έχουν μάθει σε ένα μοντέλο στείρας αναμόχλευσης της γνώσης και το χαμηλό
επίπεδο της ελληνικής τους δυσκολεύει να ακολουθήσουν καινοτόμες πρακτικές. Η
3
http://www.minedu.gov.gr/neo-sxoleio-
6

7. διεύθυνση του σχολείου είναι μάλλον συντηρητική σε αλλαγές.» ( γυναίκα εκπαιδευτικός
Αγγλικής σε Μειονοτικό Σχολείο Ροδόπης με 9 χρόνια προυπηρεσία )
Στο εκπαιδευτικό περιβάλλον της Θράκης η εκμάθηση και διδασκαλία της ξένης
γλώσσας επηρεάζεται από παραμέτρους όπως γλωσσική πολυμορφία και
πολυπολιτισμικότητα, πολιτισμική ταυτότητα και ετερότητα ( Cummings,2005,
Zαφειριάδου, 2010, Σκούρτου,2011). Επομένως γίνεται σαφές ότι δεν µπορούν να
υπάρξουν συγκεκριµένες οδηγίες µε συγκεκριµένα αποτελέσµατα, για το πώς
µπορεί να αναπτυχθεί η δηµιουργικότητα που οδηγεί σε καινοτομία. Ωστόσο,
μπορούν να αξιοποιηθούν πορίσματα μελετών σχετικά µε την αξιολόγηση
εκπαιδευτικών προγραµµάτων ανάπτυξης της δηµιουργικότητας και καινοτομίας.
Σύμφωνα με αυτά η δηµιουργικότητα µπορεί να διδαχτεί. Οι ερευνητές
αναγνωρίζουν ότι η δηµιουργική σκέψη αποτελεί τόσο δεξιότητα όσο και έµφυτη
ικανότητα. Η δεξιότητα µπορεί να αναπτυχθεί και η έµφυτη ικανότητα να διεγερθεί
και να καλλιεργηθεί µέσω της εκπαίδευσης και της εξάσκησης (De
Bono,2010,White,1992, Hargreaves,1998). Ο σχολικός σύμβουλος στη Θράκη έχει τη
δυνατότητα να αξιοποιήσει τα πορίσματα των ερευνών λαμβάνοντας όμως υπόψη
το ιδιαίτερο κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο της περιοχής ευθύνης του, κάτι που
αναδεικνύεται και από τις απόψεις των εκπαιδευτικών και εδώ θα εστιάσει η
συνέχεια της συζήτησης.
Καινοτομία και κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο
Η καινοτομία κατά την άποψή μου, δεν μπορεί να διαχωριστεί από το περιβάλλον
στο οποίο επιχειρείται να εφαρμοστεί. Κατά τον Bourdieu (1979) περί πολιτισμικής
αναπαραγωγής η εκπαίδευση αποτελεί σημαντική κοινωνική και πολιτική δύναμη
στη διαδικασία της αναπαραγωγής των κοινωνικών τάξεων και η έννοια της
καινοτομίας στην εκπαίδευση δεν αποτελεί έναν ουδέτερο και αντικειμενικό
‘διαβιβαστή’ του νέου. Εν αντιθέσει, αντανακλά τις ανάγκες και τις απαιτήσεις του
οικονομικού συστήματος και είναι ακριβώς η σχετική αυτονομία του εκπαιδευτικού
συστήματος «που το καθιστά ικανό να εξυπηρετεί εξωτερικές απαιτήσεις κάτω από
το ένδυμα της ανεξαρτησίας και της ουδετερότητας, δηλαδή να κρύβει τις
κοινωνικές λειτουργίες που επιτελεί και έτσι να τις επιτελεί πιο αποτελεσματικά»
(Bourdieu (1979, στο Γούναρη –Γρόλιος 2006, σ. 79). Από την άλλη, η
διαπολιτισμική αγωγή επιτάσσει πως το πολυπολιτισμικό σχολείο του 21ου
αιώνα
οφείλει να δίνει προτεραιότητα σε θέματα που αφορούν την κοινωνική συνοχή, την
ισότητα ευκαιριών και την πραγματική δικαιοσύνη (Delors 1996, Giroux 2003) μέσα
από την αξιοποίηση των γλωσσικών και κοινωνικο-πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων
που υπάρχουν στη σχολική τάξη προς όφελος όλων των μαθητών (Montecinos,
1995, Trotta Tuomi, 2004). Αυτό είναι επιβεβλημένο και μέσω της παραδοχής της
έννοιας του πολιτισμικού κεφαλαίου (Bourdieu, 1979)4
και ό,τι στο περιβάλλον των
μαθητών θεωρείται ως κυρίαρχο πολιτισμικό κεφάλαιο. Επομένως είναι ιδιαίτερα
σημαντικό οι απόπειρες εισαγωγής καινοτόμων δράσεων να εισάγονται μέσω μιας
διαπολιτισμικής αγωγής ιδιαίτερα στο ευαίσθητο κοινωνικοπολιτισμικό
εκπαιδευτικό περιβάλλον της Θράκης (Ζαφειριάδου, 2011, 2014).
4
τα διαφορετικά σύνολα των γλωσσικών και πολιτισμικών ικανοτήτων, νοηματοδοτήσεων και
κοινωνικών αξιών που τα άτομα κληρονομούν από την οικογένειά τους
7

8. Το ζήτημα που τίθεται στο σημείο αυτό αφορά στο πως αυτές οι διαπιστώσεις
μπορούν να αξιοποιηθούν κατάλληλα από το σχολικό σύμβουλο ως επιμορφωτή
ενηλίκων και ως εκπαιδευτικό ηγέτη και με ποιες προσεγγίσεις ώστε να
ενδυναμώσει τους εκπαιδευτικούς του.
ΙΙ. Ο σχολικός σύμβουλος και η καινοτομία
Οι αρμοδιότητες του σχολικού συμβούλου5
που ορίζει η νομοθεσία6
περιγράφονται σε ένα γενικό πλαίσιο δράσης του ως προς την προώθηση της
καινοτομίας Πέρα από αυτό όμως δεν υπάρχει ένα κοινό πλαίσιο αναφοράς ως
προς τους τρόπους δράσεων ούτε και έχει οικοδομηθεί θεσμικά από την πολιτεία
ένα πλέγμα στήριξης για τον σχολικό σύμβουλο που επιθυμεί να προωθήσει την
ανάπτυξη κουλτούρας καινοτομίας στους εκπαιδευτικούς ώστε να τους καταστήσει
ικανούς να εφαρμόζουν την καινοτομία και να την αξιολογούν ως προς την
διαδικασία και την αποτελεσματικότητά. Ειδικότερα για τον σχολικό σύμβουλο
Αγγλικής θεωρώ πως το επιστημονικό- μορφωτικό κεφάλαιο του είναι αναγκαία
διεπιστημονικό με γνώσεις από διαφορετικά πεδία όπως αυτά της
εφαρμοσμένης γλωσσολογίας, και γλωσσοπαιδαγωγικής, της εκπαιδευτικής
ψυχολογίας, της κριτικής παιδαγωγικής, της εκπαίδευσης ενηλίκων και
εκπαιδευτικής ηγεσίας, της διγλωσσίας και διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, της
κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης. Πολύτιμο γνωστικό κεφάλαιο αποτελούν επίσης
οι γνώσεις στην ειδική αγωγή στα αναλυτικά προγράμματα και την αξιολόγηση
και τα τελευταίες δεκαετίες γνώσεις γύρω στις νέες τεχνολογίες πληροφοριών και
επικοινωνίας στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ως στέλεχος εκπαίδευσης με επιρροή
στην εκπαιδευτική διαδικασία και πολλαπλούς ρόλους οφείλει να διαθέτει υψηλό
επίπεδο επιστημονικής –παιδαγωγικής κατάρτισης, να έχει συνεχή επαφή με την
έρευνα και την εξέλιξή της στο επιστημονικό του πεδίο ώστε να είναι επαρκής να
εκπαιδεύσει σε δεξιότητες μάθησης που προάγουν την καινοτομία και κάνουν
εφικτή το μετασχηματισμό της σε διδακτικές πρακτικές. Πώς μπορεί να γίνει αυτό;
Μέσω της δημιουργίας κατάλληλων συνθηκών και περιβαλλόντων όπως αυτές
αναλύονται παρακάτω.
Δημιουργία συνθηκών ανάπτυξης δημιουργικότητας- καινοτομίας στους
εκπαιδευτικούς
Η πρώτη αναγκαία συνθήκη για την ανάπτυξη της δηµιουργικότητας πρέπει να είναι
προς την κατεύθυνση της καθιέρωσης από το άτοµο, σκοπού και πρόθεσης
( sustained motivation) ως προς τη δηµιουργική έκφραση. Η έννοια του σκοπού και
5
Απόφαση Αρ.Φ. 3531/324/105657/01/16 Οκτωβρίου2002, Κεφάλαιο Β, Καθήκοντα και
Αρμοδιότητες των Σχολικών Συμβούλων, άρθρα 7 έως 13.
6
Άρθρο 8, της παραπάνω απόφασης.
8

9. της πρόθεσης αναφέρεται στην έντονη εσωτερική επιθυµία του ατόµου να
αναπτύξει και να βελτιώσει το δηµιουργικό δυναµικό που έχει στη διάθεση του. Η
δηµιουργική έκφραση πιθανά αποτελεί το αποτέλεσµα µιας αργής και προσωπικής
ανάπτυξης του ατόµου, τόσο στο γνωστικό όσο και στο συναισθηµατικό επίπεδο
(Richards, 2000,Williams, & Burden, 1997). Ο Ken Robinson (2009) υποστήριξε ότι
αναγκαίο είναι να δημιουργηθούν περιβάλλοντα στα οποία κάθε άτομο εμπνέεται
να αναπτυχθεί δημιουργικά. Αυτό είναι αληθές για τους εκπαιδευτικούς. Ο
Robinson εντοπίζει δύο χαρακτηριστικά, την κλίση- έφεση και το πάθος (aptitude
and passion) και δύο συνθήκες, τις στάσεις και την ευκαιρία. Τα χαρακτηριστικά
ενυπάρχουν στο άτομο. Οι συνθήκες μπορούν να δημιουργηθούν δια μέσου της
πολιτικής και από τους ηγέτες στην εκπαίδευση. Η δημιουργικότητα είναι αναγκαία
συνθήκη για την καινοτομία και η καινοτομία από τη φύση της είναι μια
δημιουργική προσπάθεια. Ωστόσο θεωρώ πως υπάρχει μια σημαντική διαφορά
ανάμεσα στην καινοτομία και τις συστημικές απόπειρες βελτίωσης μέσω της
υιοθέτησης καλών πρακτικών στα σχολεία σήμερα. Η καινοτομία είναι μια
δημιουργική ανταπόκριση και όχι μια προσαρμοστική ανταπόκριση.
Σημαντική συνθήκη που συμβάλει στην ανάπτυξη της δηµιουργικότητας αποτελεί
και το μορφωτικό κεφάλαιο του εκπαιδευτικού, η απόκτηση βασικών γνώσεων,
όπως αυτές δίδονται στα πρώτα στάδια της εκπαίδευσης. Ορισµένες θεωρίες γύρω
από τη δηµιουργικότητα, διακρίνουν διάφορα επίπεδα δηµιουργικής έκφρασης, µε
τις ικανότητες των ανωτέρων επιπέδων να βασίζονται σε αυτές των χαµηλότερων
επιπέδων. Βέβαια, η γνώση γύρω από έναν τοµέα της ανθρώπινης δραστηριότητας,
δεν οδηγεί απαραίτητα σε δηµιουργική έκφραση. ∆εδοµένα όµως δείχνουν ότι ίσως
να αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση ( Popadiuk &Choo, 2006). Για παράδειγµα
ερευνητές οι οποίοι πραγµατοποιούν συµβολή στην επιστηµονική γνώση σε ένα
τοµέα, συνήθως έχουν άριστη γνώση του τοµέα αυτού. Επομένως, αναγκαία είναι η
δημιουργία ενός καλού επιστημονικού και παιδαγωγικού υπόβαθρου στον
εκπαιδευτικό όπως και η συνεχής αναβάθμιση αυτού του γνωστικού κεφαλαίου
μέσω της επιμόρφωσης από το σχολικό σύμβουλο.
Σημαντική θεωρείται και η προώθηση και ενίσχυση της κουλτούρας έρευνας στη
σχολική τάξη ( έρευνα-δράση). Η έλλειψη θεωρητικής γνώσης και κουλτούρας
έρευνας οδηγεί τους εκπαιδευτικούς σε αντιλήψεις άκρατου εμπειρισμού ως προς
την αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών προβλημάτων, σε άγνοια και επιστημονική
στασιμότητα, στη δημιουργία στερεοτύπων και εν τέλει σε αρνητική στάση ως προς
την αλλαγή και την καινοτομία ( Ζαφειριάδου, 2002, Μπάκας, 2009). Η τελευταία
επισήμανση οδηγεί τη συζήτηση στην αναγκαία συνθήκη κατανόησης της αλλαγής
από τους εκπαιδευτικούς.
Η κατανόηση της αλλαγής και η κατανόηση της αναγκαιότητας για αλλαγή
Η αναγκαιότητα για αλλαγές στην εκπαίδευση υποκινείται τόσο από τις σύνθετες
αλλαγές στο κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον όσο και από την παγκοσμιοποίηση
της κοινωνίας (Swenson et al, 2007). Ιδιαίτερα η εξέλιξη των νέων τεχνολογιών
πληροφορίας και επικοινωνίας (ΤΠΕ) και η εφαρμογή τους τόσο μέσα στην τάξη
όσο και στην επαγγελματική εξέλιξη των εκπαιδευτικών, επιβάλλει ανανέωση της
γνώσης και αλλαγή στάσεων. Ακόμη , η μετατόπιση στα παιδαγωγικά μοντέλα
9

10. διδασκαλίας και οι νέες σχέσεις που πρέπει να οικοδομηθούν από τις
παραδοσιακά δασκαλοκεντρικές σε πιο ανοιχτού τύπου μαθητοκεντρικές και
συνεργατικές απαιτούν για επιπλέον αλλαγές σε στάσεις, πρακτικές και πολιτικές.
Οι εκπαιδευτικοί αποτελούν τους φορείς της αλλαγής και είναι αποδέκτες της
πίεσης που εμπεριέχει οποιαδήποτε αναμόρφωση. Ως συνέπεια δημιουργείται
συχνά έντονο αίσθημα ανασφάλειας και εργασιακό άγχος καθώς συνήθως οι
αλλαγές αποτελούν αποτέλεσμα της μονομερούς λήψης αποφάσεων από την
πλευρά του πολιτικής ηγεσίας , με τους εκπαιδευτικούς σε προκαθορισμένο ρόλο «
εκτελεστών» μόνο και όχι συνδιαμορφωτών των καινοτομιών και των
μεταρρυθμίσεων. Δημιουργείται επομένως η παιδαγωγική και επαγγελματική
ανάγκη να αναπτύξουν διαδικασίες που θα υποστηρίξουν και θα νοηματοδοτήσουν
εκ νέου τη διδακτική τους εμπειρία στα νέα πλαίσια και ρόλους. Εδώ, σημαντικό
και αναγκαίο είναι ο σχολικός σύμβουλος ως εκπαιδευτικός ηγέτης να
υποβοηθήσει και να ενδυναμώσει τους εκπαιδευτικούς ώστε να αναπτύξουν
δεξιότητες διαχείρησης της αλλαγής με στόχο να την ερμηνεύουν θετικά και να την
μετουσιώνουν σε διδακτικές πρακτικές στο δικό τους μοναδικό εκπαιδευτικό
περιβάλλον (Πασιαρδής, 2004)
Η ανάπτυξη ικανότητας στους εκπαιδευτικούς διαχείρισης της αλλαγής
Η διαχείριση της αλλαγής είναι η ουσιαστικότερη δραστηριότητα στη
συνειδητοποίηση των οργανωσιακών στόχων ενώ η εφαρμογή αποτελεί τη φυσική
εξέλιξη της καινοτομίας. Το πρώτο στάδιο στη διαδικασία της αλλαγής είναι η
αναγνώριση των περιοχών για βελτίωση και το δεύτερο η παραγωγή πιθανών
λύσεων. Αυτά τα δύο στάδια είναι τα πιο εύκολα να επιτευχθούν. Η εφαρμογή των
προτεινόμενων καινοτομιών είναι το τρίτο στάδιο, το πιο σύνθετο και δύσκολο να
επιτευχθεί. Στο σχολικό περιβάλλον αυτό μπορεί να αποβεί ακόμη πιο επίπονο σε
σχέση με άλλους οργανισμούς. Ο Fullan (1993, σ.46) αναφέρει χαρακτηριστικά πως
οι εκπαιδευτικές αλλαγές είναι «δύσκολες στη σύλληψή τους και ακόμη
δυσκολότερες στο να τεθούν σε εφαρμογή».
Η εφαρμογή της αλλαγής δεν είναι γραμμική και πρέπει να διαβαθμίζεται
προοδευτικά μέσω διαφόρων σταδίων στη διάρκεια του χρόνου, με αφοσίωση από
τους ενδιαφερόμενους κάτι που επιτυγχάνεται μέσα από τη συνδιαμόρφωση
αποφάσεων, κοινό όραμα, συνεργατικότητα και την οικοδόμηση υποστηρικτικών
μηχανισμών. Ο Carlopio (1998, σ.5) παρατηρεί πως το στάδιο της εφαρμογής της
αλλαγής δομείται από τέσσερις περιόδους. Το πρώτο είναι η δημιουργία ‘ γνώσης
και ενσυνείδησης’. Το δεύτερο βήμα στην εξέλιξη της εφαρμογής είναι η
οικοδόμηση διευκολυντικών δομών, ενώ το τρίτο είναι η σύνθετη, παράλληλη
πορεία δέσμευσης σε πειθώ, απόφαση και αφοσίωση. Στο τέλος μέσω ενός
αρμονικού συντονισμού ολοκληρώνεται η νέα εφαρμογή. Το στάδιο της
εφαρμογής, αναγκαίο και παιδαγωγικά ωφέλιμο είναι να ακολουθείται από
αξιολόγηση και επανεκτίμηση των δομών, μεθόδων και πρακτικών όπως και από
την αυτοαξιολόγηση των εμπλεκόμενων εκπαιδευτικών μέσω κριτικού
αναστοχασμού για την περαιτέρω βελτίωση. Στο παραπάνω πλαίσιο ο ρόλος του
σχολικού συμβούλου ως εκπαιδευτικού ηγέτη είναι καθοριστικός ως προς την
10

11. ‘ενδυνάμωση’ των εκπαιδευτικών. Απώτερος στόχος είναι όχι μόνο να καταστήσει
τους εκπαιδευτικούς ικανούς να διαχειρίζονται την αλλαγή αλλά επαρκείς και
αυτάρκεις επαγγελματίες που σχεδιάζουν και αναπτύσσουν μια καινοτομία στο
δικό τους μοναδικό σχολικό περιβάλλον αξιοποιώντας γνωστικά εργαλεία από την
τεχνολογία και την ανάπτυξη σχεδιασμού μαθήματος ( μάθηση μέσω σχεδιασμού,
Cope, and Kalantzis ,2009).
Η ενδυνάμωση του εκπαιδευτικού για δημιουργική μάθηση και καινοτόμες
πρακτικές
Στη βιβλιογραφία του management και της ηγεσίας μέγιστη πρόκληση είναι δεν
είναι μόνο να ‘ξεκλειδώσεις’ το δικό σου δημιουργικό δυναμικό αλλά να βοηθήσεις
να ‘ξεκλειδωθεί’ και σε άλλους ανθρώπους επίσης. Το να προάγεις την κουλτούρα
δημιουργικότητας και καινοτομίας στους συνεργάτες σου ως προς τη λύση των
προβλημάτων αποτελεί δεξιότητα ενός αποτελεσματικού manager- ηγέτη (
Whetten, D. A. & Cameron, K. S., 2005) στόχο που οφείλει να έχει ως προτεραιότητα
και ο σχολικός σύμβουλος αν αυτοπροσδιορίζεται ως εκπαιδευτικός ηγέτης και όχι
μόνο ως θεματοφύλακας και προωθητής της εκάστοτε εκπαιδευτικής πολιτικής στο
επιστημονικό του πεδίο. Μέσα σε αυτό το ρόλο και με στόχο την ενδυνάμωση του
εκπαιδευτικού άλλα χαρακτηριστικά που σκόπιμο είναι να ενισχυθούν στους
εκπαιδευτικούς είναι η περιέργεια, η αυτοπεποίθηση, η επιθυµία του ατόµου να
αναλαµβάνει ρίσκα, η αντοχή στην αβεβαιότητα, η ικανότητα για αναλογική σκέψη
και η ευελιξία καθώς αποτελούν στοιχεία που οδηγούν στην ανάπτυξη της
δηµιουργικότητας. Καθοριστική επίδραση έχει εδώ, το γνωστικό και εμπειρικό
κεφάλαιο του σχολικού συμβούλου ως εκπαιδευτή ενηλίκων και κυρίως η
αξιοποίηση των αρχών της μετασχηματίζουσας μάθησης του Μezirow ( 1990,1991).
Ακόμη, χρήσιμη είναι η αξιοποίηση συγκεκριµένων βιωματικών τεχνικών στις
επιμορφώσεις των εκπαιδευτικών οι οποίες υποβοηθούν την ανάπτυξη της
δηµιουργικότητας έτσι ώστε να πιστεύουμε πως θα αποτυπωθούν και σε
καινοτόμες διδακτικές πρακτικές.
Ωστόσο, όλα τα παραπάνω δεν συμβάλουν στον ίδιο βαθµό στην ανάπτυξη
της δηµιουργικότητας και της καινοτομίας, ούτε εµπλέκονται στην ίδια έκταση. Οι
άνθρωποι είναι δηµιουργικοί µε διαφορετικούς τρόπους, σε διαφορετικό βαθµό και
για διαφορετικούς λόγους. Η ατοµική ανάπτυξη της δηµιουργικότητας είναι µια
διαρκής δοκιµασία και εξέλιξη και η δηµιουργική- καινοτόμα µάθηση βασίζεται σε
εντελώς διαφορετικές υποθέσεις από αυτές, πάνω στις οποίες στηρίζεται η
παραδοσιακή µορφή εκπαίδευσης. Στη δημιουργική μάθηση η έμφαση δίνεται στην
απόκτηση δεξιοτήτων και στρατηγικών μάθησης μέρος των οποίων είναι η γνώση
για την αντιμετώπιση της πρόκλησης και του καινούριου. Ο σχολικός σύμβουλος
μέσω των επιμορφωτικών –καθοδηγητικών του δράσεων και της στάσης του
οφείλει να ενδυναμώσει τον εκπαιδευτικό ώστε αυτός να αποδέχεται με ανοιχτή
σκέψη και όχι φοβικά τις νέες εξελίξεις ως συνδημιουργός και συνδιαμορφωτής
της καινοτομίας και όχι μόνο εφαρμοστής της.
Ανάπτυξη της συναισθηματικής ηγεσίας
11

12. Μια από τις πιο παραμελημένες διαστάσεις της εκπαιδευτικής αλλαγής είναι η
συναισθηματική. Οι εκπαιδευτικές και οργανωσιακές αλλαγές που κατά καιρούς
έχουν επιχειρηθεί συχνά αντιμετωπίζονται ως εκλογικευμένες, γνωστικές
διαδικασίες που στόχο έχουν εκλογικευμένα, γνωστικά αποτελέσματα. Τα
συναισθήματα των εμπλεκόμενων στη διαδικασία της αλλαγής, αν λαμβάνονται
υπόψη, αυτό συνήθως συμβαίνει με ένα μινιμαλιστικό τρόπο σε επίπεδο μόνο
ανθρωπίνων σχέσεων ή ‘κλίματος’ όπου το έργο της ηγεσίας είναι συχνά να
χειρίζεται τη διάθεση και την κινητοποίηση των υπαλλήλων με στόχο να τους
διαχειρίζεται πιο αποτελεσματικά.
Συνήθως, η συναισθηματική διάσταση της διδασκαλίας και της εκπαιδευτικής
ηγεσίας δεν αποτυπώνεται στο κάδρο της αλλαγής (Ηargreaves, 2005). Ίσως αυτό
και να αποτελεί μια από τις αιτίες του φαινομένου ότι παρά τις συνεχείς απόπειρες
αλλαγής στην ελληνική δημόσια εκπαίδευση αυτές δεν ρίζωσαν αποτελεσματικά ή
αυτοκαταργήθηκαν στη διδακτική εφαρμογή τους στην πορεία του χρόνου. Ο
Ηargreaves(2005) στο άρθρο του “the emotions of teaching and educational
change” αναφέρεται σε αυτό που κάθε ενεργός εκπαιδευτικός βιώνει, ότι δηλαδή
τα συναισθήματα είναι η καρδιά της διδασκαλίας. Αποτελούν τις πιο δυναμικές της
ιδιότητες κυριολεκτικά- καθώς τα συναισθήματα έχουν να κάνουν βασικά με την
κίνηση και τη μετατόπιση σε στάσεις και πρακτικές. Η καλή διδασκαλία είναι
φορτισμένη με θετικά συναισθήματα και οι καλοί εκπαιδευτικοί δεν είναι μόνο
αυτοί που κατέχουν με επάρκεια το γνωστικό τους πεδίο ή αυτοί που είναι
αποτελεσματικοί, αλλά αυτοί που κυρίως είναι γεμάτοι από ενθουσιασμό και
πάθος για μάθηση και για δημιουργία στην τάξη τους. Εν τούτοις, έχω την άποψη
πως οι εισηγητές κάθε εκπαιδευτικής καινοτομίας δείχνουν συχνά να αγνοούν τους
φόβους και τα συναισθήματα των εκπαιδευτικών σε σχέση με την αλλαγή όταν
σημαντικό θεωρείται κυρίως να υποβοηθήσουν τα στελέχη της διοίκησης να
«διαχειριστούν» τις αντιστάσεις των εκπαιδευτικών και όχι να τις κατανοήσουν και
να τις μετασχηματίσουν θετικά.
Επιπλέον, ο φόβος του λάθους ως αποτέλεσµα κάποιας ενέργειας, αποτελεί
πολιτισμικό στοιχείο στο δυτικό κόσµο. Η εσωστρέφεια και η φιλοσοφία του
‘ατομικού ’που επικρατεί στο δυτικό εκπαιδευτικό σύστημα αντανακλά τη
γενικότερη φιλοσοφία του δυτικού τρόπου ζωής και φυσικά διαπερνά και τις
αντιλήψεις των εκπαιδευτικών. Παρά τη διαφοροποίηση της εκπαίδευσης που
λαμβάνουν και τη διαφορετικότητα των σχολικών περιβαλλόντων στα οποία
διδάσκουν, οι εκπαιδευτικοί τείνουν να μοιράζονται μια κοινή αντίληψη για το
επάγγελμά τους στην οποία ο ‘έλεγχος της τάξης’ και η ‘ιδιωτικότητα της τάξης’
προεξέχουν και δομούν αυτό που αποκαλούν συχνά εμπειρία τάξης. Η τελευταία
μαζί με την προσωπική θεωρία για τη γνώση και τη μάθηση παγιώνεται σε ένα
σύνολο εμπειρικών δοξασιών για το επάγγελμά τους το οποίο συχνά είναι σε
αντιπαράθεση με την επίσημη παιδαγωγική θεωρία7
και έχει καθιερωθεί ως η
‘κρυφή παιδαγωγική’ (Kumaradivelu, 2003, σ. 18-22). Αυτή εστιάζει στην ανάγκη να
7
Η επίσημη παιδαγωγική θεωρία ή επαγγελματική θεωρία ( professional theory) είναι αυτή που
δημιουργείται και διαιωνίζεται στην επιστημονική κουλτούρα. Οι επαγγελματικές θεωρίες
μεταδίδονται συνήθως μέσω των ακαδημαϊκών σπουδών και της επιστημονικής έρευνας. Αποτελούν
συνήθως τη βάση μιας κοινής γνώσης και διαλόγου για την ΄κουλτούρα’ της διδασκαλίας. Η
προσωπική θεωρία είναι μια ατομική θεωρία μοναδική για κάθε άτομο που σχηματίζεται μέσα από το
φιλτράρισμα και ερμηνεία της επαγγελματικής θεωρίας και της εμπειρικής γνώσης μέσα από την
τάξη.
12

13. διατηρηθεί ο έλεγχος της τάξης και η ιδιωτικότητα του χώρου ως απόλυτα
προαπαιτούμενα για την πετυχημένη διδασκαλία- μια αντίληψη που μεταφέρεται
από γενιά σε γενιά εκπαιδευτικών και η οποία παραμένει αξιοσημείωτα
αναλλοίωτη παρά τις επιφανειακές μετατροπές στην παιδαγωγική, σε αναλυτικά
προγράμματα και την οργάνωση του σχολείου για το λόγο ότι τα βασικά δομικά
χαρακτηριστικά της εμπειρίας στην τάξη έχουν παραμείνει αναλλοίωτα.
Θεωρώ επομένως πως κάθε απόπειρα για καινοτομία και αλλαγή στο έργο των
εκπαιδευτικών είναι αναγκαίο να λαμβάνει υπόψη της αυτήν την κρυμμένη
διάσταση όπως και τις επιδράσεις των παιδαγωγικών προτάσεων στις βαθιά
ριζωμένες αντιλήψεις των εκπαιδευτικών για του τι εμπεριέχει μια επαρκής
διδασκαλία. Ο σχολικός σύμβουλος είναι εξ’ ορισμού ο εκπαιδευτικός ηγέτης που
οφείλει να αναπτύξει δεξιότητες συναισθηματικής ηγεσίας : ενσυναίσθηση και
κατανόηση των συναισθημάτων, των στάσεων και των εσωτερικών αντιστάσεων
των εκπαιδευτικών, να τις ‘αποδομήσει’ και να μετασχηματίσει την άρνηση σε ένα
νέο παιδαγωγικό ‘όραμα’ του εκπαιδευτικού που αγκαλιάζει την καινοτομία. Ο
Fullan, (2002) αναδεικνύει το ρόλο της συναισθηματικής ηγεσίας στον εκπαιδευτικό
ηγέτη ο οποίος γίνεται πλέον Ηγέτης Αλλαγής Κουλτούρας :
όταν ο στόχος είναι μια βιώσιμη αλλαγή στην κοινωνία της γνώσης, ο ηγέτης της
αλλαγής κουλτούρας πρέπει να συντονιστεί στη μεγάλη εικόνα, να αποτελεί ένα
διανοητή που μεταλλάσσει τον οργανισμό μέσα από τους ανθρώπους και τις
ομάδες. Οι ηγέτες αλλαγής κουλτούρας επιδεικνύουν απτή ενέργεια, ενθουσιασμό
και ελπίδα. Επιπλέον αναπτύσσουν : ηθικό σκοπό, κατανόηση της διαδικασίας
αλλαγής, ικανότητα για δημιουργία και διάχυση της γνώσης , δεξιότητες να
βελτιώνουν τις σχέσεις και να οικοδομούν την κοινωνική συνοχή. (Fullan, 2002:17)
Με ποιους τρόπους μπορεί να πετύχει ο σχολικός σύμβουλος να γίνει ο Ηγέτης
Αλλαγής Κουλτούρας; Αυτό είναι ένα ζήτημα που με προβλημάτισε από την αρχή
της επαγγελματικής μου καριέρας ως στέλεχος. Υπάρχει ένα δίλημμα που διαπερνά
τη φιλοσοφία των μοντέλων στην εκπαίδευση εκπαιδευτικών: « κατάρτιση
εκπαιδευτικών ή ανάπτυξη εκπαιδευτικών;»(Kumaradivelu, 2003, Richards 2005).
Οριοθετώντας μέσα σε αυτό τη γενικότερη αντίληψη του ρόλου μου θεωρώ ότι ο
σχολικός σύμβουλος πρέπει να στοχεύει σε πιο βαθιές αλλαγές : στη ανάπτυξη της
ενσυνείδησης και του κριτικού αναστοχασμού θέτοντας εαυτόν ως παιδαγωγικό
παράδειγμα αλλαγής εισάγοντας καινοτόμους τρόπους επιμόρφωσης
εκπαιδευτικών και εκπαιδευτικές παρεμβάσεις οι οποίες συμβάλλουν και
διαμορφώνουν ένα κλίμα κουλτούρας καινοτομίας
Επομένως, ως εκπαιδευτικός ηγέτης ανάπτυξης ‘κουλτούρας καινοτομίας’:
Αξιοποιεί τις Τεχνικές Ανάπτυξης της Δημιουργικότητας8
Δημιουργεί παιδαγωγικό κλίμα ανάπτυξης της καινοτομίας με την αξιοποίηση των
Τεχνικών Ανάπτυξης της ∆ηµιουργικότητας στις επιμορφώσεις του. Οι έρευνες
γύρω από την ανάπτυξη δημιουργικότητας έχουν δείξει ότι τα δηµιουργικά άτοµα
εφαρµόζουν συγκεκριµένες αρχές, οι οποίες περιλαµβάνουν µεταξύ των άλλων,
8
Στην βιβλιογραφία αναφέρονται πάρα πολλές τεχνικές ανάπτυξης της δηµιουργικότητας όπως των
Edward de Bono (1992), Grace McGartland (1994), Arthur VanGundy (1992), Michael Michalko
(1991), Roger von Oech (1981), Koberg και Bagnall (1981), James Higgins (1994) κ.α
13

14. συσχετίσεις (associations), αφαιρέσεις- απλοποιήσεις (abstractions), συνδυασµούς
(combinations), και παραλλαγές (variations). Ανάµεσα στις πιο διαδεδοµένες
τεχνικές ανάπτυξης της δηµιουργικότητας η µέθοδος Βrainstorming, η µέθοδος
των καταλόγων, η µέθοδος του mind mapping ή και συν-δημιουργεί με τους
εκπαιδευτικούς νέες τεχνικές οι οποίες λαμβάνουν υπόψη το
κοινωνιογλωσσολογικό περιβάλλον που συντελείται η μάθηση και διδασκαλία.
Αξιοποιεί κριτικά τις Νέες Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας
Εντάσσει τις Νέες Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας ( ΤΠΕ) όπως και την
ηλεκτρονική μάθηση στην επιμόρφωση εκπαιδευτικών τόσο ως γνωστικό
αντικείμενο για την επαγγελματική εξέλιξη των εκπαιδευτικών της ειδικότητάς του
και ως εργαλείο μάθησης στη διδασκαλία. Στο πεδίο της δια βίου μάθησης και της
εκπαίδευσης ενηλίκων ο ρόλος των νέων τεχνολογιών σε μια εκπαίδευση που
προωθεί την καινοτομία είναι θεμελιώδης έτσι ώστε να αναπτύξουν νέα γνώση και
μεταγνωστικές δεξιότητες, απαραίτητες για την κατάλληλη παιδαγωγική
αξιοποίηση του διαδικτύου, των Web 2 tools , των ιστοσελίδων και blogs τόσο για
διδακτικούς σκοπούς όσο και την επαγγελματική ανάπτυξη και το σχηματισμό
κοινοτήτων πρακτικής και μάθησης (Blake, 2013).
Δομεί και επαναδομεί το διάλογο της προβληματικής σε καίρια επιστημονικά
και παιδαγωγικά ζητήματα που αφορούν το επιστημονικό πεδίο του και την
κοινωνικοπολιτισμική ιδιαιτερότητα των συνθηκών της περιοχής ευθύνης του,
όπως αποτελούν ιδιαίτερα για την περιοχή της Θράκης9
τα ζητήματα
διγλωσσίας, γλωσσικής πολυμορφίας και πολιτισμικής ετερότητας στη σχολική
τάξη.
Τέλος, ακολουθεί στη διαδικασία της ανάπτυξης κουλτούρας καινοτομίας το
«διοικώντας με την καρδιά» ή αλλιώς τις αρχές της συναισθηματικής
νοημοσύνης(Coleman, 1995) : την εποικοδομητική υποστήριξη στους
εκπαιδευτικούς και τη δημιουργία μιας ατμόσφαιρας όπου η διαφορετικότητα
εκτιμάται περισσότερο παρά θεωρείται αιτία προστριβών, αμβλύνοντας τυχόν
ανασφάλειες και αντιστάσεις .
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ- ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Με εισήγηση αυτή επιχειρήθηκε να αναπτυχθεί η έννοια της καινοτοµίας και το
πώς αυτή μεταφέρεται στην εκπαίδευση εστιάζοντας σε μια προσωπική θεώρηση
της καινοτομίας –δημιουργικότητας μέσα από αξιολόγηση της υπάρχουσας
έρευνας. Υποστηρίχθηκε πως η δημιουργικότητα είναι ο προθάλαμος της
καινοτομίας και αναγκαία αν θέλουμε να « βλέπουμε να με φρέσκα μάτια». Η
δημιουργικότητα περιλαμβάνει την ικανότητα της σύνθεσης, αυτό που ο Albert
Einstein αποκάλεσε συνδυαστικό παιχνίδι το να δημιουργείς νέους συνδυασμούς
ανατρέχοντας σε δεδομένα, οπτικές και πρακτικές. Η ενασχόληση με τέτοια
δημιουργικότητα απαιτεί το ενδιαφέρον του εκπαιδευτικού με πάθος και
9
Μειονοτική Εκπαίδευση, με 3 Μειονοτικά Γυμνάσια-Λύκεια, 2 Ιεροσπουδαστήρια και 171
Μειονοτικά Δημοτικά Σχολεία πολλά από τα οποία διάσπαρτα στον ορεινό όγκο των νομών Ροδόπης
και Ξάνθης με δίγλωσσους και τρίγλωσσους μειονοτικούς μαθητές
14

15. αυτοπεποίθηση, μπορεί να αποβεί ανατρεπτική, ικανή να ανακατατάσσει τα
υπάρχοντα σχήματα και σκέψη και να οδηγεί σε καινοτόμες πρακτικές. Ακόμη,
εξετάστηκε εν μέρει η οπτική των εκπαιδευτικών Αγγλικής στη Θράκη μέσα από μια
μικρής έκτασης έρευνα που βρίσκεται σε εξέλιξη, όπως και η σχέση καινοτομίας με
το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο. Στην παραπάνω θεώρηση εκφράζω την άποψη
πως ρόλος του σχολικού συμβούλου ως στέλεχος επιστημονικής- παιδαγωγικής
καθοδήγησης και εκπαιδευτικού ηγέτη ξεπερνά τα όρια της υποστήριξης της
εκπαιδευτικής πολιτικής. Οφείλει να στοχεύει παραδειγματικά στην ανάπτυξη
κουλτούρα καινοτομίας που οδηγεί στην αυτογνωσία, την επαγγελματική
αυτοεκτίμηση και την ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών. Ως ηγέτης με
συναισθηματική νοημοσύνη κατανοώντας τα συναισθήματα και τις διαδικασίες
της αλλαγής παρακινεί τους εκπαιδευτικούς να προχωρούν πέρα από τις
περιορισμένες και περιοριστικές έννοιες της μεθόδου. Οφείλει να ανοίγει
δρόμους επικοινωνίας και διάδρασης με τους εκπαιδευτικούς ως προς τις
προκλήσεις και της ευκαιρίες μιας εποχής μετα- μεθόδου στην παιδαγωγική και τη
γλωσσική διδασκαλία ελπίζοντας έτσι ότι θα καταστούν ικανοί να σχεδιάζουν, να
υλοποιούν και να αποτιμούν καινοτόμες δράσεις.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνόγλωσση
Αγιακλή, Χ. & Χατζηδάκη, Α. (2009). Όψεις της γλωσσικής ετερογένειας στο ελληνικό
σχολείο. Στο Γλωσσικός Υπολογιστής . Διαθέσιμο on line:
www.komvos.edu.gr/periodiko/periodiko2nd/default.htm . Προσπελάστηκε στις
30/11/2013.
Αρβανίτη, (2013). Εκπαιδευτικές κοινότητες πρακτικής και επαγγελματική μάθηση
στο νέο σχολείο. Εκπαιδευτικός Κύκλος, 1, 1.
Bakas, T. (2009). Οι αλλαγές και οι αντιστάσεις στην εκπαίδευση. ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ–
θεωρία & πράξη, (3).
Coleman, D.(1995) . Η συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Cummins,J.(1998). Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Γούναρη, Π., & Γρόλλιος, Γ. (2010). Κριτική Παιδαγωγική. Μια συλλογή κειμένων.
Αθήνα: Gutenberg.
Δημητριάδου, K. & Μυρογιάννη-Αρβανιτίδη, E. (2008). 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο
"Ελληνική Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Έρευνα", Πρακτικά Συνεδρίου, Τόμ. B΄.
Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος, 5-7 Δεκεμβρίου 2008, σσ. 268-277.
15

16. Zαφειριάδου, Ν. (2009). Προσεγγίζοντας το «Άλλο»:Το θέατρο στην ξένη γλώσσα ως
μέσο για την ανάπτυξη της διαπολιτισμικής επικοινωνιακής ικανότητας. ΠΡΑΚΤΙΚΑ
ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΠΤΔΕ του ΔΠΘ, Αλεξανδρούπολη, 29-30 Μαΐου 2009.
Zαφειριάδου, Ν. (2011). Η Αγγλική γλώσσα με μικρούς Μειονοτικούς μαθητές.
Ανιχνεύοντας το πεδίο μέσα από την παιδαγωγική των κειμενικών ειδών και τη
διαπολιτισμικότητα. Newbury, Berkshire: Express Publishing.
Ζαφειριάδου, Π. (2014). Η ελληνική ως γλώσσα διαμεσολάβησης κατά την
εκμάθηση της αγγλικής ως ξένη γλώσσα από μη ελληνόγλωσσους μαθητές:
Πρόσκομμα η εφόδιο;. Προφορική ανακοίνωση στο Η Ελληνική γλώσσα σε
πολυγλωσσα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα. Επιστημονικό Συμπόσιο, ΤΕΕΠΗ, ΔΠΘ
Kalantzis, M. & Cope, B. (2010). «Νέοι μαθητές», η πρόκληση: Ένα στοίχημα που μπορούν
να το κερδίσουν μόνο οι «νέοι εκπαιδευτικοί», Τα Νέα, 3 Ιουνίου 2010.
Κόκκος, Α. (2005). Εκπαίδευση Ενηλίκων. Ανιχνεύοντας το πεδίο. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Κωφού, Ι. (2012). Η συμβολή του project, πυρήνα των καινοτόμων δράσεων, στη
διδασκαλία της ξένης γλώσσας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.- διδακτορική
διατριβή Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης . ΕΑΔΔ. Διαθέσιμο on line
http://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/29195 Προσπελάστηκε στις
29/11/2013
Πασιαρδής Π. (2004) Εκπαιδευτική ηγεσία: από την περίοδο της ευμενούς
αδιαφορίας στη σύγχρονη εποχή. Μεταίχμιο: Αθήνα.
Ρες Γ. (2006) Ανοικτή και εξ’ αποστάσεως Εκπαίδευση: Μια ευέλικτη, πολυμορφική,
«μαθητοκεντρική» επιλογή. Διαθέσιμο on line http://www.cpe.gr/periodiko/res4.
Προσπελάστηκε στις 27/11/2013.
Σπυροπούλου, Δ., Βαβουράκη, Α., Κούτρα, Χ., Λουκά, Ε, & Μπούρας, Σ. Καινοτόμα
Προγράμματα στην Εκπαίδευση (2005). Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, 9,
69-83.
Σκούρτου, Ε (2011). Η Διγλωσσία στο Σχολείο. Αθήνα: Gutenberg.
Ξενόγλωσση
Azzam, A.M.(2009).Why creativity now? A conversation with Sir Ken
Robinson. Educational leadership, 67(1), 22-26.
Beetham, H., & Sharpe, R. (Eds.). (2013). Rethinking Pedagogy for a Digital Age:
Designing for 21st Century Learning. Routledge.
Blake, R. J. (2013). Brave new digital classroom: Technology and foreign language
learning. Georgetown University Press.
Bourdieu, P.(1993). Sociology in Question . London: Sage.
16

17. Cameron, L. (2003). Challenges in ELT from the expansion in teaching children. ELT
Journal, 56 4, 38-396.
Cope, B. and Kalantzis, M. (Eds) (2000). Multiliteracies. Literacy learning and the
Design of social futures. London: Routledge.
Cope, B. and Kalantzis M. (2009). ‘Multiliteracies: New Literacies, New Learning’,
Pedagogies: An International Journal, 4, 164-195.
De Bono, E. (2010). Lateral thinking: Creativity step by step. Harper Collins.
Densgombe, Μ.(1982). The ‘Hidden Pedagogy’ and its Implications for Τeacher
Training.British Journal of Sociology of Education, 3, 3.
Delors, J. (1996). Learning: The Treasure Within. Report to UNESCO of the
International Commission on Education for the Twenty-first Century. UNESCO
PUBLISHING. <http://www.unesco.org/delors/delors_e.pdf > Προσπελάστηκε στις
23/11/2011.
Fraser, Α. (2007) "Creativity and Innovation in Education: Moving Beyond Best
Practice" Australian Council of Educational Leadership conference presentation,
Sydney, Australia, 2007.
Fullan, M. (1991). The New Meaning of Educational Change. London: Cassell.
Fullan, M.(2001). Leading in a culture of change. San Francisco: Jossey-Bass.
Fullan, M.(2002).The Change Leader. Educational Leadership, May 2002.Διαθέσιμο
on-line http://pil.numplus.com/SchoolLeadership/04-fullan/Articles/2002/05_02.pdf
Προσπελάστηκε στις 26/11/2013.
Giroux, Henry A. (2003). “Critical Theory and Educational Practice”. In A. Darder, M.
Baltodano & R. D. Torres (Eds.). The Critical Pedagogy Reader, 27-56. New York:
Routledge Falmer.
Hargreaves, A. (2005). The Emotions of Teaching and Educational Change. In
Hargreaves, A. (Eds).Extending Educational Change. The Netherlands:
Springer
Havelock, R.G.& Huberman, A.M.(1977). Solving educational problems: The theory
and reality of innovation in developing countries. Paris:Unesco.
Kumaradivelu, B.(2003). Beyond Methods. Macrostrategies for Language Teaching.
New Haves & London: Yale University Press.
Montecinos, C. (1995).“Culture as an Ongoing Dialogue: Implications for Multicultural
Teacher Education”. In Ch.E. Sleeter & P.L. McLaren (Eds.), Multicultural Education,
17

18. Critical Pedagogy and the Politics of Difference, 291-308. New York: State University
of New York Press.
Nicholls, A. (1983). Managing educational innovations. London and Boston: Allen &
Unwin.
Popadiuk, S. & Choo, C. W. (2006) Innovation and knowledge creation: How are
these concepts related? International Journal of Information Management, 26, 4,
302-312.
Randal, M. & Thornton, B. (2001). Advising and Supporting Teachers. Cambridge:
CUP.
Richards, J. C. (2000). Beyond Training. Cambridge: Cambridge University Press.
Ron V. White (1992). Innovation in Curriculum Planning and Program Development.
Annual Review of Applied Linguistics, 13, 244-259.
Sharpe, K. (2001) Modern Foreign Languages in the Primary Curriculum: the what,
why and how of early MFL teaching, London: Kogan.
Swenson, J., Young C. A., McGrail, E.,. Rozema, R and Whitin, Ph. (2006) Extending
the Conversation: New Technologies, New Literacies, and English Education. English
Education 38, 4.
Vygotsky, L. (1986). Thought and language. Boston: MIT Press
Warr, A., & O'Neill, E. (2005, April). Understanding design as a social creative
process. In Proceedings of the 5th conference on Creativity & cognition ,118-127).
ACM.
Widdowson, H. G. (1992). Innovation in Teacher Development. Annual Review of
Applied Linguistics, 13, 260-275.
Williams, M. & Burden, R. (1997). Psychology for Language Teachers. Cambridge:
Cambridge University Press.
Zafeiriadou, N.(2009)Teaching creatively, teaching for creativity: Projects in the
Young learners context. In ASPECTS Today 21, 67-73.
18

19. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ για τους Εκ/κούς Αγγλικής Α/θμιας Εκπαίδευσης Θράκης
____________________________________________________________
Παρακαλώ απαντήστε όσο πληρέστερα μπορείτε. Οι απόψεις σας είναι πολύτιμες
για τη διαμόρφωση της επιμορφωτικής μου στρατηγικής ως Σχολικής Συμβούλου
Αγγλικής Θράκης
_____________________________________________________
Φύλο:
Προϋπηρεσία στην Α/θμια Εκπαίδευση:
Περιοχή σχολείου:
1. Το θεσμικό πλαίσιο της εκπαίδευσης ενθαρρύνει την ανάληψη καινοτόμων
δράσεων. Δεν είναι, όμως, πάντα σαφές στους εκπαιδευτικούς το τι σημαίνει
«καινοτομία στην εκπαίδευση». Τι σημαίνει καινοτομία κατά την άποψή σας;
2. Κατά την βιβλιογραφία η ‘κουλτούρα καινοτομίας’ σε ένα σχολείο είναι αυτή
στην οποία οι αξίες, νοοτροπίες και πρακτικές των εκπαιδευτικών και της
διοίκησης προωθούν την ανάπτυξη νέων ιδεών και το μετασχηματισμό τους
σε εκπαιδευτικές δράσεις και πρακτικές. Σύμφωνα με τα παραπάνω πως θα
περιγράφατε την ‘κουλτούρα καινοτομίας’ στο δικό σας σχολικό περιβάλλον;
3. Έχετε αναπτύξει κατά το παρελθόν/ αναπτύσσετε /ή θα επιθυμούσατε να
αναπτύξετε καινοτόμες δράσεις στο μάθημα των Αγγλικών στο σχολείο σας;
Αν ναι, αναφερθείτε λίγο σε αυτές.
19

20. 4. Ποιους θεωρείτε ως ευνοϊκούς παράγοντες ώστε να σχεδιάζετε, υλοποιείτε
και να αποτιμάτε καινοτόμες δράσεις στο μάθημα των Αγγλικών στο σχολικό
σας περιβάλλον;
5. Ποιους θεωρείτε ως ανασταλτικούς παράγοντες ώστε να σχεδιάζετε,
υλοποιείτε και να αποτιμάτε καινοτόμες δράσεις στο μάθημα των Αγγλικών
στο σχολικό σας περιβάλλον;
6. Κατά την άποψή σας πως μπορεί ο/η Σχολικός Σύμβουλος Αγγλικής, να
υποστηρίξει/καθοδηγήσει τους εκπαιδευτικούς, ώστε να καταστούν ικανοί
να σχεδιάζουν, να υλοποιούν και να αποτιμούν καινοτόμες δράσεις;
Σας ευχαριστώ για τη συνεισφορά σας
Η Σχολική Σύμβουλος Αγγλικής Θράκης
Π. Ζαφειριάδου
nelzafeir@sch.gr
20