16

1. www.emust.edu.mn
Мэдээллийн Технологийн
хэрэглээ - I
ВИРТУАЛ ТЕХНОЛОГИЙН ТЭНХИМ,
Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
Код: U.IT101 1

2. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Лекц - 16
Cэдэв: Системийн стратеги удирдлага
2
Мэдээллийн Технологийн
хэрэглээ - I

3. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Агуулга:
01
02
01 Системийн стратеги
Системийн төлөвлөлт02
3

4. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
4
IT101- Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ – I
Мэдлэг Чадвар
Энэ лекцээр системийн стратеги,
системийн төлөвлөгөөний талаарх
ойлголттой болно. Сэдэвтэй
холбоотой асуултуудаар тухай бүр
өөрийгөө сорин мэдлэгээ
баталгаажуулна.
Онолын хэсгийг сайтар
судалж, лабораторийн
ажил дээр бататгаж Use
Case диаграмм, Класс
диаграммыг бие даан
байгуулж сурна.

5. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
"Мэдээллийн систем стратеги" нь
аливаа бизнесийн үйл ажиллагааг
компьютерт чиглэгдсэн бизнесийн
стратегийг хэрэгжүүлж, үйл
ажиллагааны урт хугацааны үр
ашгийг нэмэгдүүлэх зорилготой.
1. Системийн
стратеги
/System Strategy/
5

6. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Системийн стратеги /System Strategy/
"Мэдээллийн систем стратеги" нь аливаа бизнесийн үйл
ажиллагааг компьютерт чиглэгдсэн бизнесийн стратегийг
хэрэгжүүлж, үйл ажиллагааны урт хугацааны үр ашгийг
нэмэгдүүлэх зорилготой. Энэ нь одоогийн бизнесийн үйл
ажиллагааны хөрөнгө оруулалтын үр нөлөөг тодорхойлох, үр
дүнтэй шинжилгээ хийх, төлөвлөгөө боловсруулахад
шаардлагатай.
6

7. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Мэдээллийн систем нь стратегийн ач холбогдол
/Significance of information systems strategy/
Компьютержуулахаар төлөвлөж байгаа үед агуулга, үйл
ажиллагааны урсгал нь зөв ойлголттой байх нь чухал ач
холбогдолтой юм. Автоматаар бүхнийг компьютержуулж
болохгүй. Зорилго нь ердөө л компьютержилтэнд хүрэхийн тулд
биш, бизнесийн үйл ажиллагааны талаар ойлголт дээр үндэслэн
компанийн бизнес, аж ахуйн нэгжийн стратеги нийцсэн
мэдээллийн системийг байгуулах явдал юм.
7

8. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
8
Ашиг тус Тайлбар
Үйл ажиллагааны уян
хатан байдал
Ажлын цаг хугацаа богиносч, тооцооны алдаа нь бараа
материалын тоо хүлээн авсанаас, менежментийн гарын
авлагад бөглөх ажлыг компьютержүүлэх замаар зайлсхийж
болно.
Үйл ажиллагаанд
дэмжлэг үзүүлэх
Борлуулалтын стратеги болон бизнесийн стратеги
тодорхойлсоны дараа хайх, хүснэгтэнд хадгалагдсан
өгөгдлүүдэд дүн шинжилгээ хийх замаар идэвхтэй ашгийг
хийж болно.
Хүснэгт 1. Стратегийн ач холбогдол

9. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Мэдээллийн системийн стратегийн зорилтууд /Objectives
of information systems strategy /
Бизнес, аж ахуйн нэгжүүд стратегийг хэрэгжүүлэхийн тулд,
SWOT шинжилгээ хийх замаар тодорхой зорилтуудыг тогтоох
шаардлагатай ба бизнесийн орчинд шинжилгээ хийдэг.
Зорилтыг тодорхой болгох, зорилтот үйл ажиллагааг загварчлах
шаардлагатай. Загварчлах аргыг дараах байдлаар харуулав.
9

10. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Бизнес загвар /Business model/
"Бизнесийн загвар" нь аж ахуй нэгж хэрхэн ашиг олох суурь
болдог бөгөөд энэ нь өрсөлдөөний давуу талыг олж, амжилтанд
хүрэхийн тулд бизнесийн загварыг ялгах нь чухал юм.
Бизнесийн үйл ажиллагааны загвар /Business process
model/
Бизнесийн үйл ажиллагааны загвар нь бараа, үйлчилгээний үйл
ажиллагааны урсгалыг загварчлах процесс юм. Энэ нь бизнес
загварыг хэрэгжүүлэх чухал үүрэгтэй юм.
10

11. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Мэдээллийн системийн загвар /Information system
model/
"Мэдээллийн системийн загвар” нь Интернэт захиалгын систем
болон бараа материалын удирдлагын систем гэх мэт өөр өөр
системүүдийн хооронд тэгш харилцааг дэмжих зорилготой юм.
Энэ нь янз бүрийн үйл ажиллагаа, мэдээллийн урсгалын хооронд
уялдаатай тул системийг боловсруулах нь чухал юм.
11

12. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Бизнесийн үйл явцыг ойлгох нь /Understanding business
processes/
Мэдээллийн систем стратегийг хэрэгжүүлэх үед энэ нь бизнесийн
орчинг болон бусад холбогдох үйл явцыг сайжруулах үр дүнтэй,
үр ашигтай үйл ажиллагааг дэмжих хамгийн сайн арга замыг
боловсруулах нь чухал юм.
Энгийн загварчлалын арга /Typical modeling techniques /
Энгийн загварчлалын аргуудыг доор хураангуйлан үзүүлэв.
12

13. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Харилцан
холбоо
Харилцан
холбоо
1) E-R диаграмм/E-R diagram/
E-R диаграммм нь өгөгдлийн хоорондын харилцааг илэрхийлдэг хэд хэдэн
онцлогтой ба Entity, Relationship ашиглан өгөгдөл хоорондын харилцааг
илэрхийлдэг ба Entity, Relationship нь Attribute гэж нэрлэгдэх хэд хэдэн шинж
чанартай байна. Тухайлбал нэг-нэг харилцааны гурван объектууд хоорондоо
холбогдох 3 төрлийн relationship байдаг бөгөөд Нэгээс-нэг, нэгээс-олон, олоноос-
олон гэж байна.
13
Объект Объект
Харилцан
холбоо Нэгээс
нэг
Объект Объект
Нэгээс
олон
Объект Объект
Олоноос
олон
Хэрэглэгч Бүтээгдэхүүнзахиалга
Тэмдэг Нэр
Обьект
Харилцан холбоо
Шинж
Зураг 1. E-R диаграммын бүтэц

14. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
2) Өгөгдлийн урсгалын диаграмм /Data flow diagram/
/Data flow diagram/ нь “Өгөгдлийн урсгал”, “Процесс”, “Файл”,
“Гадаад” гэсэн элементээс бүрддэг ба системийн үйл
ажиллагааны загварчлалыг өгөгдлийн урсгалаар илэрхийлдэг.
14
Тэмдэг Нэр Агуулга
Өгөгдлийн урсгал /Data Flow/ Өгөгдөл болон мэдээллийн урсгалыг
илэрхийлнэ
Процесс /Функц/ (Process) Мэдээлэл боловсруулахыг
илэрхийлнэ
Файл /Өгөгдөл хадгадах/ (File) Өгөгдлийн хадгалалтыг илэрхийлнэ
Гадаад /Өгөгдлийн эх үүсвэр/
өгөгдлийн хонхор/ (External)
Мэдээллийн эх сурвалж, эх үүсвэрийг
илэрхийлнэ
Хүснэгт 2. Өгөгдлийн урсгалын диаграмм

15. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
15
Захиалгын
процесс
Захиалгын
процесс
Хэрэглэгч
Бараа материалын мастер файл
Хэрэглэгчийн мастер файл
Захиалга байршуулах
мэдээлэл
Хүргэх мэдээлэл
Бараа материалын
мэдээлэл
Хэрэглэгчийн
мэдээлэл
Захиалга хүлээн авах
мэдээлэл
Шинэчилсэн
мэдээлэл
Зураг 2. Бараа захиалга, хүргэлтийн системийн хувьд

16. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
(3) Unified Modeling Language
/UML/
UML бол програм хангамж болон
системийн хэрэгцээ шаардлага,
бүтэц, загварчлалыг дүрслэх
график хэл юм. Та UML-ийг
ашиглан бусад программист,
үйлчлүүлэгч нарт системээ
танилцуулахаас гадна тухайн
системийн зарим хэсгийг
автоматаар үүсгэх боломжтой
юм.
16
Зураг 3. UML-ын бүтэц

17. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
UML диаграммын төрлүүд
Загварыг UML-ийн 9 үндсэн диаграмм, багц бичиглэл, UML
тайлбарууд болон UML-ийн өргөжүүлсэн механизмуудыг ашиглан
үүсгэнэ. диаграммуудыг хоѐр хэсэг болгон авч үздэг.
• Статик загвар – статик загвар нь загварчилж буй системийн
үндсэн бүтцийг дүрслэн харуулдаг.
• Динамик загвар – системийн төлөв байдлуудыг онцолж
харуулдаг.
17

18. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Статик загвар
Энэ нь системийн статик хэсгүүдийг үүсгэх ба дүрслэн харуулах
ба системийн үндсэн, суурь хэсгүүдийг тусгаж өгдөг.
Асуудлуудын үндсэн чухал дүрс, загваруудыг үүсгэдэг. Статик
загвар нь UML-ийн дараах диаграммуудыг агуулна.
• Use case диаграмм
• Класс (class) диаграмм
• Объект (object) диаграмм
• Бүрдэл хэсгүүдийн (component)
• Холбоо хамаарлын (deployment) диаграмм
18

19. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Use case диаграмм
Хэн системийг ашиглаж байна? гэх мэт. Use case диаграммын
actor (Системийн хэрэглэгчид)-уудыг харуулна. Мөн системийн
зорилгыг харуулна.
19
Зураг 4. Use case диаграмм
Захиалга удирдлагын систем
Захиалга мэдээллийг
бүртгүүлэх
Захиалга мэдээллийг
өөрчлөх
Захиалга мэдээллээс
Хайлт хийх АжилтанХэрэглэгч

20. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Систем юунаас бүрдэж байна вэ?
Класс диаграммыг логик загвараар харуулах, компонент диаграммыг физик
загвараар харуулахад тус тус ашиглана.
20
Зураг 5. Холбоос хамаарал
№ Холбоос Дүрслэх нь Тайлбар
1 Холбоо хамаарал
/Association/
Хоёр классын хоорондын харилцан
утгат холбоо хамаарлыг дүрслэх ба
нэгнээс нөгөө рүү чиглэгдсэн эсвэл
төрөлт холбоос зэрэг ангилалуудтай.
Жишээ нь: ‘Оюутан коллежид сурдаг’
1а Төрөлт холбоо
/Multiplicity/
Хоёр классын хоорондын харилцан
утгат холбоо хамаарал ба холбоо
хамаарал нь дараахь төрөлтэй байна.
/доорх хүснэгтийн төрөлөөс харна уу/
Оюутан
Коллеж
Суралцах
Оюутан
Коллеж
Суралцах
n
1n

21. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
21
№ Холбоос Дүрслэх нь Тайлбар
1b Чиглэлтэй холбоо
/Directed
Association/
Хоёр классын хоорондын харилцан
утгат холбоо хамаарлыг чиглэлтэй
сумаар дүрсэлдэг.
1с Эргэх холбоо
/Reflexive
Association/
Тодорхой тэмдэглгээ байхгүй.
Ингэж тэмдэглэнэ.
Хоёр классын хоорондын харилцан
утгат холбоо хамаарал ба тухайн класс
/объект/ өөрөө өөртэйгээ холбогдох
холбоосыг дүрсэлдэг.
2 Нэгдэл
/Aggregation/
Нэгдэл гэдэг нь ‘бүхэл нэг’ объектыг
үүсгэж буй хэсгүүдийн бүлгүүдээс
тогтох нэг объектын холбоос юм.
Жишээ нь: машин бол хөдөлгүүр,
дугуй, эх бие зэргийн нэгдэл юм.
Оюутан
Коллеж
Ажилтан
Оюутан Коллеж
Зураг 6. Чиглэлт холбоо

22. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
22
№ Холбоос Дүрслэх нь Тайлбар
1 Бүтэц
/Composition/
Бүтэц нь нэгдлийн тусгай тодорхойлолт
бөгөөд ‘бүхэл’ би? Даасан объектод
зайлшгүй байх бүрдэл хэсгүүдийг
тодорхойлно. Жишээ нь: хүн гь толгой,
хоёр гар, хоёр хөл гэх мэт бүтэцтэй.
Хэрэв эдгээрээс нэгийг нь орхичихвол хүн
бие даасан хүн ‘бүрэн’ биш болно.
1а Удамшил
/Inheritance/
Нэг классаас өөр класс үүсэх классуудын
хоорондын харьцаа юм.
Зураг 7. Бүтэц хэлбэр
Оюутан Коллеж
Програмчлалын хэл
Java C++

23. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Бизнесийн үйл явц нь дүн шинжилгээ хийх, сайжруулах
арга /Business process analysis and improvement
techniques/
Бизнесийн үйл ажиллагааг дүн шинжилгээ хийж, боловсронгуй
болгох нийтлэг аргуудыг доор хураангуйлан харуулав.
Бизнесийн үйл ажиллагааны дахин шинэчлэл /Business
Process Reengineering/
"BPR" бизнесийн үйл явц, аж ахуйн нэгжийн бүтцийг дахин барих
зардлыг бууруулах, бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний чанарыг
сайжруулж, байнгын үндсэн дээр аж ахуйн нэгжийн үйл
ажиллагааг сайжруулах зорилготой аж ахуйн арга юм.
23

24. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Бизнесийн үйл ажиллагааны удирдлага /Business Process
Management/
"BPM" бизнес болон аж ахуйн нэгжийн стратегийг хэрэгжүүлэх зорилгоор
бизнесийн үйл ажиллагаанд үргэлжлүүлэн сайжруулах, дэмжих нь
удирдлагын арга юм. Бизнесийн үйл явц нь дүн шинжилгээ хийж, бизнес,
аж ахуйн нэгжийн стратегийн дагуу хийгдсэн байна.
Ажлын урсгалын систем /Workflow system/
"Ажлын урсгалын систем" бүдүүвч зураг, дүрэм журам бий болгох замаар
сүлжээний урсгал дасгалыг оновчтой болгох үндэс суурь юм. Оролтын
алдаа, алдааны тайлангийн хуулбарууд, илүү олон програмууд хийж, хаана
ч аль ч үед нь батлагдсан байх боломжтой багасгаж болно.
24

25. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Бизнесийн үйл ажиллагаа, асуудлыг шийдвэрлэх
сайжруулах нь /Business process improvements and
problem-solving/
Компьютерийн сүлжээний үйл ажиллагаа нь бизнесийн үйл ажиллагааг илүү
үр дүнтэй болгодог.
Зохих ёсоор дасан зохицож чадахгүй бол зүгээр л өнөөгийн үйл ажиллагааг
компьютержүүлэх нь тэдэнд илүү үр дүнтэй байх болно. Асуудлуудыг илүү
сайтар ойлгож, бизнесийн үйл ажиллагааг зохион байгуулах бизнес, аж
ахуйн нэгжийн стратегид заасан үйл ажиллагааг явуулж, урьдчилан
тодорхойлсон байх ёстой.
Энэ тохиолдолд бизнесийн үйл явц, тэдгээрийн шалтгаан асуудлын үр дүнд
дүн шинжилгээ хийж, ямар ч асуудлыг шийдвэрлэх арга замыг олж, мөн энэ
үйл явц нь илүү үр дүнтэй болгохын тулд сайжруулах хэрэгтэй болох талаар
бодох нь чухал юм.
25

26. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Мэдээллийн Технологийг үр дүнтэй ашиглах нь /Effective
use of IT/
Ихэнх албан байгууллагууд мэдээллийн технологийг үйл
ажиллагаагаа сайжруулах оновчтой арга хэрэгсэл болгон
ашиглаж байна. Хувь хүн хэрэглэгчид компьютерт мэдээллийг
бичиж мэдээллийн технологид нэгтгэх нь чухал юм. Мэдээллийн
технологид холбогдох арга хэрэгслүүдийг үр дүнтэй ашиглах
замаар албан байгууллагын хүрээний харилцааг сайжруулах, үйл
ажиллагаагаа оновчтой болгоход тусалж чадна.
26

27. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Компьютераар дамжуулан үйл ажиллагааг боловсронгуй
болгох /Streamlining of operations through
computerization/
Компьютерийн хувьд хэд хэдэн арга байдаг бөгөөд тэдгээр нь
компьютержсан байх нь бизнесийн үйл ажиллагааны агуулга,
орчин зэргээс хамааран өөр өөр байх болно. Компьютерын үйл
явц нь бизнес, аж ахуйн нэгжийн стратеги дээр тулгуурлан
хэрхэн тодорхойлогдох нь чухал юм. Компьютерийн аргууд,
тэдгээрийн онцлог, үр өгөөжий нь дор дурдсан байна.
27

28. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Албан тасалгааны хэрэгсэл суурилуулах /Installation of
office tools/
Үр дүнтэй үйл ажиллагааг явуулахын тулд тухайн зорилгод хамгийн
оновчтой нийцэх арга хэрэгсэл сонгох шаардлагатай. Жишээ нь, таниулах
материал, бүтээгдэхүүн товхимол бэлтгэхдээ график програм хангамж
ашиглан бүтээгдэхүүнийг чанартай, үр ашигтай хийж болно. Өөр нэг жишээ
бол албан байгууллагын харилцагчдыг удирдах болно. Харилцагчдын тоо
бага байгаа бол текст боловсруулагч, эсвэл хүснэгттэй програм хангамжаар
хянаж ашиглаж болно. Удирдах харилцагчид болон эд зүйлсийн тоо их бол
мэдээллийн сан, тусгай хэрэглэгчийн менежментийн програм хангамж нь
илүү үр дүнтэй байх болно. Ингэснээр шууд мэйл илгээх зар сурталчилгаа,
хэрэглэгчийн шинжилгээ хийж гүйцэтгэхэд ашиглагдаж болно.
Энэ үйл ажиллагааг оновчтой болгохын тулд хайж буй програм нь
зориулалтандаа тохирсон үнэтэй байх нь чухал юм.
28

29. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Сүлжээ байгуулах /Construction of network/
Програм хангамжийн эх үүсвэрт програмын өгөгдлүүд
хамаарагдана. Техник хангамжийн нөөцөд хадгалах
төхөөрөмжүүд, хэвлэгчүүдийг сүлжээгээр хамтран хуваалцан
ашиглах гэх мэтэд хамаардагдана. Ажлыг техник хангамж,
мэдээлэл солилцох замаар хялбарчилж болно, програм
хангамжийг хуваалцах замаар зардал багасна. Текст
хязгаарлагдмал боловч мөн статик зураг, дуу бичлэг, дүрс
бичлэг гэх мэт мультимедиа мэдээллийг багтаасан байна.
Сүлжээгээр дамжуулан алсын зайнаас төрөл бүрийн хэлбэрээр
үзэл бодлоо илэрхийлэх, харилцаа холбооны хэрэгсэл болгон
ашиглаж болно.
29

30. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Бүлгийн хангамжийг суулгах /Installation of groupware/
И-мэйл, зарлалын самбар, номын сан, ажлын урсгалын үйл
ажиллагааг үр дүнтэй ашиглах ихээхэн цаасны хэрэглээг
багасгаж, үйл ажиллагааны ноу-хау болон аж ахуйн нэгжийн үйл
ажиллагааны талаар суурь мэдээллийг хуваалцах боломжийг
олгодог. Мэдээллийн эх үүсвэрийн дараа стандартын дагуу
хадгалж болно. Энэ нь мэдээлэл дамжуулах хурдыг сайжруулах
нь цаг хугацаа буюу зайн хязгаарлалтаас хамаарахгүйгээр ямар ч
харилцаа холбоог идэвхжүүлдэг.
30

31. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Програм хангамжийн багц суулгах нь /Installation of
software packages/
Програм хангамжийн багц нь шууд ашиглаж болох төрөл бүрийн
урьдчилан суулгасан чиг үүрэг бүхий багцууд байна. Програм
хангамж хөгжүүлэгч нь хэрэглэгчийн гарын авлагыг бэлтгэн өгч,
програмыг суулгаж өгнө. Харин програмын засварыг харьцангуй
хямд зардалаар хийж гүйцэтгэдэг.
31

32. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Хувийн мэдээллийн системийг хөгжүүлэх /Development
of individual information systems/
Албан байгууллагын өөрийн үйл ажиллагаан дээр үндэслэн
боловсруулсан, бие даасан систем дээр ажиллах боломжтой,
зөвхөн зайлшгүй шаардлагатай үед албан байгууллагын
ажилчидыг сургах үйл ажиллагааг явуулдаг.
Бүлгийн хангамж, оффисын арга хэрэгслүүдийг үр дүнтэй
ашиглах нь харилцаа холбооны өргөн боломж олгодог.
Харилцааг хялбар болгохын тулд багаж хэрэгслийг доор
хураангуйлан тайлбарлав.
32

33. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Цахим шуудан /E-mail/
"Цахим шуудан“ нь интернэтээр дамжуулан дэлхийн бүх хүмүүст
мэдээллүүдийг харилцан солилцох механизм юм. Хүлээн авагч завгүй
байсан ч гэсэн, мэдээ нь илгээгдэж, завтай болсон үедээ мэдээг уншиж
хариу илгээх боломжтой. Түүнчлэн мэдээллүүд нь харилцаа холбооны
бүртгэл гэх мэт хадгалж, ташаа ойлголтыг залруулахад урьдчилан
сэргийлэх болно.
33
Зураг 8. Yahoo mail-н бүтэц

34. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Электрон мэдээллийн самбар /Electronic bulletin board/
"Электрон мэдээллийн самбар“-ын хэрэглэгч олон сэдвүүдийн талаар санал,
мэдээлэл солилцох юм уу эсвэл интернэтэд тайлан, мэдээлэл илгээх
боломжийг олгодог хэрэгсэл юм. Файлууд нь албан байгууллагын хэмжээнд
хурдан, үнэн зөв мэдээлж байх боломжийг бүрдүүлж, хуваалцахаар
байрлуулсан байж болдог. Цаасан дээр суурилсан харилцаа холбоог арилгах
замаар цаас зарцуулалтыг багасгаж болно.
34
Зураг 9. Электрон мэдээллийн самбарын бүтэц

35. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Видео хурал /Video Conferencing/
"Видео хурал" нь сүлжээгээр дамжуулан цахим хурал хийх боломжийг
олгодог хэрэгсэл юм. Алсын зайнаас олон хэрэглэгч виртуаль чуулганд
оролцохдоо дууны болон видеог зэрэг ашигладаг. Дурын заасан цагт
оролцогчдыг зохион байгуулан хуралдах боломжтой.
35
Зураг 10. Видео хурал

36. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Чат /Chat/
Интернэтээр бодит цагийн текст
дээр суурилсан хэлэлцүүлэгийг
олон оролцогчид өрнүүлэх
боломж олгодог хэрэгсэл юм.
Оролцогчдын оруулсан текст
компьютерийн дэлгэц дээр
дараалан харагдана. Хэрэглэгчид
нь тэр даруй нь бусад бүх
оролцогчдын (тэдний үзэл
бодолыг уншиж, хариу) бичиж
болно. Энэ нь олон хүн нэгэн
зэрэг ярианд оролцох нь
тохиромжтой хэрэгсэл юм.
36
Зураг 11. Чат

37. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Блог /Blog/
“web” ба “log” гэсэн хоёр үгийн нийлбэр бөгөөд “weblog” гэх үгийн
товчилсон “Blog” хувилбар юм. Интернетэд тэмдэглэлийг амархан бий
болгож, интернэт хуудас болгон үүсгэх боломжтой. Уншигчид олон тооны
хоорондын харилцаа холбоог дэмжих, өөрийн блог дээр тэдэнд хэвлэгдсэн
нийтлэл, холбоос дээр сэтгэгдэл үлдээж болно.
37
Зураг 12. BBC интернэт Блог

38. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Олон нийтийн сүлжээний үйлчилгээ /Social Networking
Service/
Бие биетэйгээ харилцах найз нөхөд, танил талыг хангах олон нийтэд
чиглэсэн гишүүнчлэлийн вэб сайтыг олон нийтийн сүлжээний үйлчилгээ
гэнэ. Ер нь шинэ оролцогчдыг аль нэг гишүүн бусад хүмүүсийг урьж
оролцуулдаг, урилгад суурилсан үйлчилгээ юм. Эдгээр вэб сайтууд нь
хэрэглэгчийн найз нөхөд, бусад хүмүүс мөн хүмүүсийн найз нөхөдтэй болгон
хоорондоо харилцдаг газар болгон ашиглаж болно.
38
Зураг 13. Олон нийтийн үйлчилгээ

39. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Бизнесийн шийдэл /Solution business/
Асуудлыг шийдэх санааг олох нь сайжруулах үйл ажиллагааны
нэг чухал хэсэг юм. Компьютержуулалт амжилттай байх эсэх нь
нууц үгийг үнэн зөв тодорхойлохоос хамаарна. "Бизнесийн
шийдэл" нь үйл ажиллагааны хүрээнд асуудлуудыг тодорхойлж,
тэдгээрийг шийдвэрлэх түлхүүр үгийг олоход нь туслалцаа
үзүүлж байгаа юм.
39

40. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Шийдэл /Solutions/
"Шийдэл" нь мэдээллийн технологийг ашиглан асуудлыг
шийдвэрлэх арга хэрэгсэл юм. Үйл ажиллагааг сайжруулахаар
судалж байх үед асуудлууд болон шийдэлийг зөв тодорхойлж
чадаагүй байгаа бол компьютержуулалт амжилтгүй байх болно.
Хангалтгүй үр дүнгээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд хэрэглэгчтэй
ярилцаж, итгэлцлийн харилцааг бий болгон шийдвэрлэх
шаардлагатай байгаа бэрхшээл, асуудлыг зөв ойлгож авах
шаардлагатай байна. Шийдэл нь хэрэглэгчийн хүсэлтийг
хангахын тулд санал болгосон тусламжийн асуудлыг шийдэж
өгөх хэрэгтэй.
40

41. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Шийдлийн төрөл /Types of solutions/
Системийн хөгжлийн асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглэсэн шийдэл нь бизнесийн
нэг хэсэг юм.
Системийн хөгжил нь ерөнхийдөө албан байгууллагын хэмжээнд оролцож
байна. Хөгжлийг ойртож байгаа үед нь дотоод тогтолцоог хөгжүүлэх буюу
гуравдагч этгээдээр үүрэг гүйцэтгүүлэх эсэхийг тодорхойлохын тулд,
агуулга, хамрах хүрээг шаардлагатай тогтолцоо, албан байгууллагын
дотоод бүтэц, байгаль орчин, түүнчлэн хөгжлийн холбоотой зардлыг
багтаасан бүрэн хэтийн төлөв, авах шаардлагатай байна.
Системийг дотоодод боловсруулж чадахгүй бол мэдээллийн системийн
тэнхим эсвэл холбогдох байгууллагууд хураангуй мэдээлэл цуглуулах
систем худалдагчаас худалдан авч суулгадаг програм хангамжийн багцыг
бусдаас авдаг. Компьютерт зориулсан шийдэлүүдийг доор хураангуйлав.
41

42. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Үйлчилгээний хандалтат архитектур /Service Oriented
Architecture/
"Үйлчилгээ хандалтад архитектур" нь чиг үүргийн ангилах, төрөл
бүрийн үйлчилгээний програм хангамжийн эд анги, хамтдаа
тэднийг бүгдийг нь үзүүлдэг тогтолцоог бий болгох явдал юм.
Үйлчилгээ нь бусад компьютерууд авах боломжтой програм
хангамж багцыг хэлнэ. Тэд ямар ч систем дээр ашиглах
боломжтой учраас үйлчилгээ нь стандартчилагдсан байх ёстой.
Үйлчилгээ нь дангаар ашиглах эсвэл хосолсон уян хатан
тогтолцоог бий болно.
42

43. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
43
Зураг 14. Үйлчилгээний хандалтат архитектур

44. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Хэрэглээний үйлчилгээ нийлүүлэгч /Application Service
Provider/
“Хэрэглээний үйлчилгээ нийлүүлэгч” нь онлайн програм
хангамжийн түгээх үйлчилгээг үзүүлдэг. Үйлчилгээний
хураамжтай програм хангамжийг ашиглаж буй бол “Хэрэглээний
үйлчилгээ нийлүүлэгч”-д төлбөрөө төлж тодорхой хугацаанд
ашиглана. Програм хангамж суулгах, өөрийн хяналтын
боломжтой үйл ажиллагааны зардлыг бууруулах, үр ашигтай
програм болгож, дотооддоо хийх нь зүйтэй. “Хэрэглээний
үйлчилгээ нийлүүлэгч” онцгой серверүүдийг албан байгууллага
тус бүрээр заасан байгаа нь "нэг түрээсийн схем" ажиллаж
байна.
44

45. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
45
Зураг 15. Хэрэглээний үйлчилгээ нийлүүлэгч

46. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Програм хангамжийн үйлчилгээ /Software as a Service/
Интернетээр дамжуулан шаардлагатай програм хангамжийн үйл
ажиллагааг хангах үйлчилгээ юм. Зөвхөн шаардлагатай чиг
үүргийг хураамж төлсөний дагуу ашиглана. Үйлчилгээ нь
“Хэрэглээний үйлчилгээ нийлүүлэгч” ажиллагаатай холбоотой нь
төстэй боловч “Програм хангамжийн үйлчилгээ”-г олон албан
байгууллагууд нэг сервер солилцох "олон түрээсийн схем“-ыг
ашигладаг.
46

47. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Аутсорсинг /Outsourcing/
Гуравдагч талын мэргэжилтэн мэдээллийн системийн хөгжил,
үйл ажиллагааны, засвар үйлчилгээ холбоотой асуудлуудыг хийж
ажиллуулж байгаа нь "Аутсорсинг " юм.
47
Зураг 16. Аутсорсинг

48. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Хостинг үйлчилгээ/Hosting service/
“Хостингийн үйлчилгээ” нь гуравдагч этгээдийн мэргэжлийн сервер болон
бусад холбогдох тоног төхөөрөмжөөр үйл ажиллагааг зохицуулж
гүйцэтгүүлэх нэг төрөл юм. Албан байгууллага нь серверүүдээ байршуулж
тэдгээрийн үйл ажиллагааг мэргэжлийн текникч хариуцан ажилладаг учир
найдвартай үйл ажиллагаатай байдаг. Хэд хэдэн албан байгууллагуудын
дунд нэг мэргэжлийн техникч байх бөгөөд энэ нь үйл ажиллагааны
зардалыг хэмнэдэг.
48
Зураг 17. Хостинг үйлчилгээ

49. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Орон сууцны үйлчилгээ /Housing service/
"Орон сууцны үйлчилгээ" нь гуравдагч талын мэргэжилтэнд хэрэглэгчид
хүсэлт гаргаж хандан орон зайнаас хамааралгүй холбогдон ажиллах
боломжтой серверүүд болон бусад тоног төхөөрөмжүүдээр хангуулах
үйлчилгээ юм. Үйлчилгээ байршуулахад серверийн төрөл, үйлдлийн систем,
аюулгүй байдлын арга хэмжээний тохиргоог тохируулах нь илүү байдаг.
49
Зураг 18. Орон сууцны үйлчилгээ

50. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Компьютержуулалтын төлөвлөгөө
Стратегийн зардал эсвэл бизнес дээр
суурилсан тооцооллын үндсэн
бодлого ба компьютержуулалтын
санаачлагыыг хамтад нь тавьсан
оновчтой үйл ажиллагаанд
загварчлагдсан мэдээллийн
системийн төлөвлөгөө ба дэвшилт
юм.
2. Системийн
төлөвлөгөө
/Computerization
planning/
50

51. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Компьютержуулалтын санаачлага /computerization
initiative/ нь нэн түрүүнд төсөв төлөвлөгөө бололцоо систем
гэх мэт зүйлүүдийг үндсэн шалгуур болж үйлчлэх
компьютержуулалтын томоохон төсөөллийг бий болгодог
шалгууруудыг тодорхойлдог үйл ажиллагааны дүн шинжилгээг
агуулсан эхний ( танилцуулах ) алхам юм.
Компьютержуулалттай холбоотой дэвшилт нь компанийн
системийн стратеги, бизнесийн загварын дагуу явагддаг. Хэрэв
компьютержуулалтын санаачлага нь замхарвал үйл ажиллагаа
нь өмнөхөөсөө төвөгтэй болох эсвэл хүсээгүй үр дүн авчирч
болох юм.
51

52. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Компьютержуулалтын суурь бодлого /basic policy for
computerization/ нь компьютержуулалтын үйл ажиллагааны
үед урагшлах үндсэн дэвшилтэт бодлого юм. Хөгжлийн зорилго
ба бүртгэгдсэн асуудлууд зэрэг бодлогын элемент дээр суурилан
компьютержуулалт нь хэрэгждэг. Системийг ил гаргах сүүлийн
шатанд компьютержуулалтын төлөвлөгөө нь хамт тавигддаг6
Компьютержуулалтын төлөвлөх шатны үед үр нөлөөний зардал
үйл ажиллагааны бололцоо бүтэц төлөвлөгөө зэргийг агуулсан
томоохон төсөөлөл дээр суурилсан оновчтой
компьютержуулалтын төлөвлөгөө нь зайлшгүй хэрэгтэй.
52

53. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Компьютержуулалтын төлөвлөгөөний горим нь дараах хэлбэртэй
байна.
a. Төлөвлөгөөг эргэн харах ---> Компьютержуулалтын
төлөвлөгөөг урагшлуулах хөгжлийн төлөвлөгөөг ерөнхийд нь
эргэн харах
b. Хөгжлийн бүтэцээ эргэн харах ---> Системийн хөгжилд
тавигдах бүэтцээ эргэн харах
c. Эрсдэлийн шинжлэх ---> Системийн дэвшилд учирч болох
эрсдэлийг шинжлэх
53

54. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
a. Төлөвлөгөөгөө эргэн харах /Review of schedule/
Систем нь зайлшгүй хэрэгтэй болох үед бүрэн
компьютержуулалтанд бэлэн байх ерөнхий дэвшилийн
төлөвлөгөө нь тусгагддаг. Энэ нь байгууллагын байрлал,
одоогийн үйл ажиллагааны шилжилт, сургалт ба боловсрол зэрэг
хэд хэдэн хүчин зүйлүүд байх ба бизнесийн стратеги дээр
суурилдаг. Хэрвээ хэтэрхий олон нэн тэргүүний зүйлс, системийн
хөгжлийн үе нь хэртэрхий богино байх юм бол системийн чанар
муудна. Хэдийгээр энэ нь зайлшгүй болсон учир системийг
дуусгах нэн тэргүүний асуудал юм гэдгийг, эсвэл хэдийгээр үр
дүн нь хойшлогдсон ч гэсэн системийг бүрэн хөгжүүлэх эсэхийг
менежмент шийдэх ѐстой.
54

55. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
b. Хөгжлийн бүтэцээ эргэн харах /Review of development
structure/
Системийн ерөнхий дэвшлийн төлөвлөгөөг тодорхойлсны дараа,
системийн хөгжлийн бүтэцээ эргэн хардаг. Хөгжлийн бүтэц нь зөвхөн
системийн хөгжлийн салбарт хэлэлцэгдсэн биш, системийг бодитоор
хэрэглэх бизнесийн үйл ажиллагааны салбаруудад ч мөн хэлэлцэгдэх
ѐстой. Хэрвээ нэг л талыг баримталвал компанид хэрэглэгдэх өргөн
системүүд ба бодит үйл ажиллагаанаас өөр болж систем зогсчихно.
Аль аль талыг нь багтаасан компьютержуулалтын үед систем нь
бизнесийн стратегийн дагуу хөгжих юм. Үүнийг хийж байхдаа
ерөнхий хөгжлийн явц дахь хувь хүний хариуцлага, үйл ажиллагаан
дахь хувь хүний байдал зэрэг хувь хүний жинхэнэ чадварыг баттай
болгох нь зайлшгүй юм.
55

56. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
c. Эрсдэлийг шинжлэх /Risk analysis/
Байгууллага ба системийн үйл ажиллагаанд ямар төрлийн эрсдэл
байгааг, тэдгээр нь хаана оршиж буйг мөн хэрэв тэдгээр асуудал
хөндөгдсөн үед ямар хэмжээний хохирол учрах ба нөлөөлөл
зэргийг тогтоох үйл явц юм. Тэдгээрийн эн тэргүүний зорилтын
дагуу эрсдэлийн үнэлгээнд суурилсан байж болох эрсдэл
тулгарах үед яах вэ? гэдэг нь тодорхойлогдсон байдаг.
56

57. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Компьютержуулалтын явц дахь боломжит эрсдэлүүд ба
тэдгээрийн шалтгаанууд нь доор өгөгдөв.
57
Эрсдэл Шалтгаан
Техник хангамжийн гэмтэл Унтраахаа мартах
Төхөөрөмжийн буруу тохируулга
Төхөөрөмжийн холболтын алдаа
Төхөөрөмжийн гэмтэл гэх мэт
Програм хангамжийн гэмтэл Хэрэглэгчийн буруу үйл ажиллагаа
Үйл ажиллагааны систем ба програм
хангамжийн алдаатай тохируулга
Компьютерий вирус
Програмын алдаа гэх мэт
Хүснэгт 3. Эрсдэлийн шалтгаан

58. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
58
Эрсдэл Шалтгаан
Сүлжээний гэмтэл Холбогдоогүй кабел
Алдаатай сүлжээний төхөөрөмжийн тохиргоо
Сүлжээний төхөөрөмжийн гэмтэл
IP хаягийн алдаатай тохиргоо
Зөрчил илрэх гэх мэт
Хүснэгт 4. Эрсдэлийн шалтгаан

59. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
59

60. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Нэмэлт материал
60
1. Applied Information Technology Engineer Examination
2. http://www.wikipedia.com
3. http://www.google.ru
4. http://www.tftcentral.co.uk/

61. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА
61