1. Kontzeptua: Energia gorputzetan aldaketak eragiteko ahalmenarekin lotuta dagoen magnitude
fisikoa da. Nola magnitude fisikoa den, posible da neurtzea, bere unitatea NS joule J da, baina
beste unitate batzuetan ere eman daiteke.
Energia unitateak
Unitatea Ikurra Baliokidetasuna
Kaloria cal 1 cal = 4,19 J
Orduko kilowatta kWh 1kWh= 3.600.000J
Energiaren jatorria: Era batean edo bestean, erabiltzen dugun energia ia guztiaren jatorria
Energia Eguzkia da. • Metatu egin dezakegu behar dugunean erabiltzeko. (energia kimikoa baterietan,
kontzeptua elektrikoa kondentsadoretan, etab)
• Garraiatu egin dezakegu: leku batetik bestera eraman (adibidez kableen bidez).
• Aldatu: energia mota bat beste mota batean eralda daiteke (adibidez pila bateko
energia kimikoa elektrikoa bihurtu daiteke eta irratia pizteko erabili genezake).
Energiaren • Transferitu: energia gorputz batetik bestera igaro daiteke (adibidez esne beroak
edalontzia ere berotuko du) Tª altuagoa duen gorputzetik Tª baxuagoa duenera,
Energia ezaugarriak
• Kontserbatu: energia erabiltzean, ez da gastatzen ez dago energia sortze ez
suntsitzerik, energia eraldatzen da.
• Degradatu egiten da: energia mota bat beste mota batean eraldatzean, energia zati
bat bero modura galtzen da.
1. Energia mekanikoa: energia mekanikoa energia potentzialaren eta energia zinetikoaren batura da.
• Energia zinetikoa: mugitzen ari diren gorputzek duten energia da. Ec= 1/2mv2
• Energia potentziala: gorputzek bere posizioagatik duten energia da. Ep= mgh
2. Energia elektrikoa: energiaz kargatutako partikulak noranzko berean mugitzen direnean agertzen da
korronte elektrikoa.
Energia 3. Barne-energia: Gorputzek bere molekulen edo atomoen higaduraren ondorioz duten energia da. Egoera
aldaketetan oso garrantzitsua da.
motak 4.Energia elektromagnetikoa: espazioan zehar hedatzen da, inongo ingurune materialik gabe (irrati uhinak
edota argia), ez da garraioan zehar degradatzen beste energia batzuk bezala.
5.Energia kimikoa: konposatu kimikoen energia da, erreakzio kimikoetan ageri da. Organismoek konposatu
kimikoetan metatzen dute energia (gluzido eta lipidoetan batez ere)
6.Energia nuklearra: atomoen nukleoetatik lortzen da, erreakzio nuklearra gertatzean:
• Fisioa: Nukleo atomiko bat bi zati arinagoetan apurtzen da, energia asko askatuz.
• Fusioa: atomo arinen nukleoak elkartzen dira nukleo astunagoa osatzeko
1, 2, 3 ariketak 7. Bero energia: tenpeatura altuagoan dagoen gorputzetik baxuagora dagoen gorputzera transferitzen den
energia da.
2. Kontzeptua: Energia duen inguruneari deritzogu. Bi mota:
• Berriztaezinak: Lurrean dute jatorria, oso prozesu geologiko geldoen ondorioz sortu dira
eta miloika urte behar dituzte eratzeko ikatza, petrolioa, gas naturala, uranioa
• Berriztagarriak: Eguzkian dute jatorria, etengabe berritzen ari dira hidraulikoa, eguzki
energia, eolikoa, biomasa, geotermikoa, mareak
Ikatza
Kontzeptua Duela milioika urte, landare hondakinak lurperatuta geratu ziren, ondorioz, presio eta tenperatura
baldintza egokietan ikatz bihurtuz joan dira
Alde onak Zentral termikoetan erabiltzen da erregai gisa energia elektrikoa lortzeko.
Etxeetan berokuntzan eta sukaldeetan erabiltzen da.
Plastikoak, zuntz sintetikoak... egiteko erabiltzend a lehengai gisa.
Alde txarrak Atmosfera kutsadura ugari
Berriztaezina izateak agortzea dakar.
Petrolioa
Kontzeptua Duela milioika urte, itsas hondakinak lurperatuta geratu ziren, ondorioz, presio eta tenperatura
Energia Energia baldintza egokietan petrolio bihurtuz joan dira
iturriak Alde onak Zentral termikoetan erabiltzen da erregai gisa energia elektrikoa lortzeko.
Etxeetan berokuntzan eta sukaldeetan erabiltzen da.
Plastikoak, ongarriak, pinturak… egiteko erabiltzend a lehengai gisa.
Alde txarrak Atmosfera kutsadura ugari
Berriztaezina izateak agortzea dakar.
Gas naturala
Kontzeptua Metano gasari deritzigu (CH4), petrolioaren jatorri berbera du, baina presio baldintza altuagoetan
Alde onak Zentral termikoetan erabiltzen da erregai gisa energia elektrikoa lortzeko.
Etxeetan berokuntzan eta sukaldeetan erabiltzen da.
Erregai gisa erabiltzen da zenbait ibilgailuetan (garraio publikoan..)
Alde txarrak Atmosfera kutsadura ugari (aurreko biek baino gutxiago)
Berriztaezina izateak agortzea dakar.
Uranioa
Kontzeptua Uranioa oso atomo ezegonkorra da, energia nuklearra sortzeko erabiltzen da. Zentral nuklearretan
fisio nuklearra ematen da, energia kantitate handia askatuz. Askatzen den energiak ura berotzen du,
honek, lurrutzean, turbinak mugitzen ditu eta energia elektrikoan bihurtzen du sorgailuak.
Alde onak Ez du atmosfera kutsatzen.
Alde txarrak Hondakin erradioaktibo arriskutsuak sortzen dira.
Istripu nuklearra egoekotan ondorio larriak
3. Energia hidraulikoa
Kontzeptua Presagainetan lortzen da, ibaietako urtegietan pilatutako uretatik. Ura askatzen denean, turbina
batetik pasatzen da, hau, sorgailu elektriko batera konektatuta dagoenez, turbina biratzean sorgailuak
energia elektrikoa sortzen du.
Alde onak Zentral hidroelektrikoek mantentze-lan gutxi dituzte
Ez du hondakinik ezta kutsadurarik ere sortzen
Uholdeak kontrolatzeaz gain, sasoi lehorretan uraz hornitzen dituzte nekazariak.
Alde txarrak Zentral hidroelektrikoak normalean hirietatik urrun daude, energiaren garraioa garestia da.
Ur kantitae eguraldiaren araberakoa da energia sortkuntza ere.
Urtegiak egitea lur eremu zabalaz urez betetzera garamatza hondamendia
Urtegiak apurtzeko arriskuak.
Eguzki energia
Kontzeptua Eguzkitik lortzen dugun energia da, bi mota daude:
Energia Termikoa: Ura edo beste fluidoren bat berotzeko erablitzen da (gero hori etxeak berootzeko etab.)
iturriak Fotovoltaikoa: Eguzkitik ailegatzen den energia zuzenean energia elektriko bihurtzen da, horretarako
siliziozko panel fotovoltaikoak erabiltzen dira.
Alde onak Ez du zaratarik ezta substantzia kutsatzailerik sortzen.
Energia Mantentze-lan gutxi dute.
Alde txarrak Ez dago energia termikoa metatzerik, elektriko bihurtu behar da.
Eguraldiaren, latitudearen eta bestelako faktoreen araberakoa da.
Lur-azalera handiak behar dira.
Energia eolikoa
Kontzeptua Haizearen mugimenduak airesorgailuaren hegalak mugitzen dituzte, biraketak, barne-sorgailuan
energia elektriko bihurtzen dira.
Alde onak Mantentze-lan gutxi dute.
Errendimendua oso handia da.
Alde txarrak Eguralldiaren araberakoa da (aldizkakoa).
Zaila da metatzea, ekoizpena erabilera baino handiagoa denean, galtzen da.
Arriskutsuak dira hegaztientzat.
Lur eremu handiak behar dira eta paisaiaren hondamendia.
Interferentziak radarretan, telebistan, irratian…
4. Biomasa
Kontzeptua Landare zein animalien hondakinetan du jatorria, bi eratara erabil daiteke:
Gasa lortzeko: materia organikoaren deskonposizioak metanoa sortzen du.
Erretzeko: bero-energia ugari duenez, ura berotu, turbina mugitu eta sorgailuek energia elektrikoan
bihurtu.
Alde onak Hondakin gutxi sortu (gainera hondakinak biodegradagarriak dira)
Erregai fosilek baino kutsadura gutxiago sortu..
Giza-jarduerak sortutako hondakinak desagertzen dira
Alde txarrak Kutsadura sortzen du airearena gehien bat.
Hondakinak erretzeak ez du hauen murrizketa ezta birziklapena sustatzen.
Energia
iturriak
Geotermikoa
Kontzeptua Lurraren barne beroa aprobetxatuzen da, horretarako gainzala zulatzen da.
Energia
Alde onak Ez du hondakinik sortzen.
Alde txarrak Hobi geotermikoak aurkitzea garestia da.
Ustiatzea eta mantentzea garestia da.
Zenbait lekuetan baino ez da posible horrelako zentralak jartzean.