Percepcja wzrokowa

1. PERCEPCJA WZROKOWA
SYMPTOMY ZABURZEŃ, DIAGNOZA, TERAPIA
Opracowała:
Żaneta Kozubek, Pedagogika
Semestr III, Rok II, Nr indeksu 7816

2. Jedną z kluczowych umiejętności, która jednocześnie umożliwia dalszą
edukację, jest czytanie. Rola czytania we współczesnym, burzliwie
rozwijającym się świecie stale rośnie i żaden z nowoczesnych środków
technicznych nie jest w stanie osłabić, ani zastąpić tego sposobu zdobywania
wiedzy. Okazuje się jednak, że to właśnie czytanie stanowi jeden z
najpoważniejszych problemów uczniów na różnych etapach kształcenia.

3. FUNKCJE WZROKOWE

4. WRAŻENIA ZMYSŁOWE – to działanie, w którym głównie wykorzystywany jest
narząd wzroku. Pierwsze zakłócenia w realizacji tego etapu mogą mieć dzieci z
wadami wzroku, gdyż właściwą realizację procesu zapewnia jedynie prawidłowo
zbudowany pod względem anatomicznym i funkcjonowanie sprawny narząd wzroku.
W przypadku istnienia nieprawidłowości terapię prowadzi lekarz okulista, natomiast
zadanie opiekunów dziecka polega na szybkim skierowaniu go na badania, w chwili
pojawienia się problemów z odbiorem bodźców wzrokowych.
PERCEPCJA - niezbędnym warunkiem prawidłowej percepcji znaków graficznych jest
sprawne funkcjonowanie procesu analizy i syntezy w obrębie części korowej analizatora
wzrokowego. Pierwsze zaburzenia w obszarze percepcji liter mogą dotyczyć trudności
w spostrzeganiu kształtów, gdyż jest on istotna cechą różniącą poszczególne litery.
Zważywszy, iż litery często są do siebie bardzo zbliżone kształtem, różnicowanie ich
wymaga od układu nerwowego dużego stopnia precyzji funkcjonalnej
Kolejne zaburzenie dotyczy ASPEKTU KIERUNKOWEGO. Istnieją różne
odmiany kierunkowych zaburzeń percepcji wzrokowej, mogą one dotyczyć
położenia w stosunku do osi pionowej raz w stosunku do osi poziomej.

5. CO TO JEST PERCEPCJA WZROKOWA
Percepcja wzrokowa – to umiejętność spostrzegania barwy, kształtu,
skupiania wzroku, wyodrębnianie elementów z tła a także do ich
interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń.
Percepcja wzrokowa nie jest wyłącznie zdolnością do dokładnego
spostrzegania. Interpretacja bodźców wzrokowych dokonuje się nie na
siatkówce, lecz w mózgu. Wrażenie wzrokowe powstaje na siatkówce, ale
rozpoznanie tego, co się spostrzega, dokonuje się w mózgu.
Percepcja wzrokowa uczestniczy prawie we wszystkich działaniach
człowieka. Odpowiedni poziom rozwoju percepcji wzrokowej umożliwia
dziecku naukę czytania, pisania, wykonywanie zadań arytmetycznych oraz
rozwinięcie innych umiejętności wymaganych od niego w trakcie nauki
szkolnej.
Najintensywniejszy rozwój percepcji wzrokowej przypada na okres
od 3/6 do 7/6 roku

6. PIĘĆ ASPEKTÓW PERCEPCJI WZROKOWEJ

7. KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA
Koordynacja wzrokowo-ruchowa jest zdolnością do zharmonizowania
ruchów gałek ocznych z ruchami całego ciała lub którejś z jego części. Gdy
osoba z normalnie funkcjonującym aparatem wzrokowym sięga po jakiś
przedmiot, wówczas jej ręką kieruje wzrok. Gdy człowiek biegnie, skacze,
kopie piłkę lub omija przeszkodę, ruchami nóg kieruje również zmysł
wzroku. Sprawne wykonywanie niemal wszystkich czynności zależne jest
od dobrze rozwiniętej koordynacji wzrokowo-ruchowej

8. SPOSTRZEGANIE FIGURY I TŁA
Aby zrozumieć czym jest spostrzeganie figury i tła oraz jakie ma ono znaczenie, należy pamiętać, że
najlepiej spostrzegamy te rzeczy, na których koncentrujemy uwagę. Mózg człowieka jest tak
zorganizowany, że spośród wszystkich bodźców działających na organizm może dokonywać wyboru
ograniczonej ich liczby. Te wybrane bodźce - słuchowe, dotykowe, węchowe i wzrokowe - znajdują się w
centrum uwagi: tworzą figurę w naszym polu percepcyjnym; większość pozostałych bodźców tworzy
mgliście spostrzegane tło. Dziecko odbijające i chwytające piłkę na placu zabaw, ma uwagę skierowaną na
piłkę, która jest figurą w jego polu spostrzeżeniowym. Inne przedmioty znajdujące się na placu -
piaskownica, huśtawka, kwietnik, wiaderko do piasku - nie są w centrum jego uwagi; tworzą one mgliste
tło, z którego dziecko o tyle tylko zdaje sobie sprawę, o ile to konieczne, aby nie wpadać na te przedmioty.
Figurą jest ta część pola spostrzeżeniowego, która znajduje się w centrum naszej
uwagi. Gdy przenosimy uwagę na inny przedmiot, wtedy ów przedmiot staje się figurą,
a poprzednia figura stapia się z tłem. Gdy dziecko odłoży piłkę i zacznie się bawić
wiaderkiem – ono z kolei stanie się figurą w jego polu widzenia; piłka stanie się częścią
tła. Przedmiot nie może być poprawnie spostrzeżony, dopóki nie zostanie ujęty w relacji
do tła. Dziecko nie będzie w stanie spostrzegać dokładnego położenia piłki i będzie
miało ogromne trudności z jej złapaniem, jeśli nie wyodrębni piłki z jej tła, którym jest
powierzchnia placu zabaw i znajdujące się na placu przedmioty.

9. Dla dziecka ze słabo rozwiniętą zdolnością odróżniania figury od tła charakterystyczne
jest rozproszenie uwagi i dezorganizacja czynności. Dzieje się tak dlatego, ze jego uwaga
przeskakuje z bodźca na bodziec w miarę jak działają one na jego organizm: dziecko zwraca
uwagę na coś co się porusza, błyszczy, ma jaskrawą barwę - bez względu na to, jak istotny lub
nieistotny związek ma to z tym, co w danym momencie powinno robić. Ten brak zdolności do
eliminowania nieistotnych bodźców może dziecku także uniemożliwić oderwanie się od
jakiegoś bodźca, chociaż w danym momencie powinno ono skierować uwagę na coś innego,
od czego zależy dokończenie wykonywanego zadania. O takim dziecku mówimy, że przejawia
nadmierne przywiązanie do aktualnej stymulacji. Możemy zaobserwować u niego
powtarzanie jednej czynności, niemożność oderwania się od niej i podjęcia innej czynności.
Dziecko takie może, na przykład, chcieć ustawicznie rysować ołówkiem po kresce, zamiast
rysować coś pomiędzy kreskami, ponieważ jedna z tych kresek przyciąga jego uwagę.
Zaburzenia w zakresie przerzutności uwagi, niemożność skierowania jej z jednego
bodźca na inny, wyrażają się, również w trudnościach w odnajdywaniu właściwego
bodźca. Dziecko przejawiające takie zaburzenia wydaje się niestaranne w swojej pracy,
gdyż nie jest w stanie znaleźć odpowiedniego miejsca na stronie książki lub zeszytu,
opuszcza fragmenty tekstu, nie potrafi rozwiązać znanego już wcześniej zadania, jeżeli
zostało ono umieszczone na jednej stronie zeszytu z innymi zadaniami; ma trudności z
wyłowieniem szczegółów koniecznych do rozwiązania

10. STAŁOŚĆ SPOSTRZEGANIA
Stałość spostrzegania wyraża się w zdolności do spostrzegania
przedmiotu jako posiadającego stałe właściwości - określony kształt,
położenie i wielkość, niezależnie od zmiennych wrażeń wywołanych przez
ten przedmiot na siatkówce oka.
Przedmioty są, na przykład, rozpoznawane jako należące do pewnej kategorii
kształtów, bez względu na ich wielkość, barwę, strukturę powierzchni, sposób
prezentacji, czy kąt pod którym są spostrzegane przez obserwatora. Osoba
charakteryzująca się stałością spostrzegania rozpozna sześcian bez względu na to, pod
jakim kątem go spostrzega, mimo iż przy oglądaniu sześcianu pod różnymi kątami, jego
obraz siatkówkowy jest każdorazowo inny.

11. SPOSTRZEGANIE POŁOŻENIA
PRZEDMIOTÓW W PRZESTRZENI
Spostrzeganie położenia przedmiotów w przestrzeni może być
zdefiniowane jako spostrzeganie relacji przestrzennych zachodzących
między przedmiotem i obserwatorem. Biorąc pod uwag, przestrzeń,
jednostka jest zawsze w centrum własnego świata i spostrzega przedmioty
jako będące z tylu, z przodu, przed, za, ponad, poniżej lub po którejś jej
stronie.
Dziecko przejawiające zaburzenia w spostrzeganiu położenia przedmiotów w
przestrzeni znajduje się w bardzo niekorzystnej sytuacji. Świat widziany przez nie jest
zniekształcony, jest ono niezdarne i niepewne w swoich ruchach, a przy tym ma
trudności ze zrozumieniem znaczenia słów odnoszących się do położenia w przestrzeni,
takich jak: w, poza, na górze, na dole, z przodu, z tylu, po prawej, po lewej. Trudności
takiego dziecka widoczne są już na początku nauki, ponieważ litery, słowa, zdania, cyfry
i rysunki spostrzega w sposób zniekształcony. Dziecko z trudnościami w spostrzeganiu
właściwego położenia przedmiotów w stosunku do własnego ciała będzie więc miało
tendencję do mylenia takich liter jak: b-d, p-g, a także spostrzegania on jako no, rów
jako wór, 24 jako 42 itp. Utrudni to oczywiście, jeżeli w ogóle nie uniemożliwi,
opanowywanie przez dziecko czytania, pisania, ortografii i arytmetyki

12. SPOSTRZEGANIE STOSUNKÓW
PRZESTRZENNYCH
Spostrzeganie stosunków przestrzennych to zdolność do spostrzegania
położenia dwóch lub więcej przedmiotów w stosunku do samego siebie, a także
relacji przestrzennych zachodzących miedzy tymi przedmiotami. Na przykład
dziecko nawlekające koraliki na sznurek musi spostrzegać położenie paciorków i
sznurka w stosunku do własnego ciała, a także wzajemne położenie paciorków i
sznurka. Podstawą rozwijania się zdolności do spostrzegania stosunków
przestrzennych jest wcześniej nabyta zdolność do spostrzegania położenia
przedmiotów w przestrzeni.

13. SYMPTOMY ZABURZEŃ

14. SYMPTOMY ZABURZEŃ
ubogi opis obrazka, dziecko zauważa małą liczbę szczegółów
ubogie i niedokładne rysunki, trudności w przerysowywaniu i
odtwarzaniu różnych form graficznych i figur geometrycznych
trudności z wyodrębnianiem elementów z całości, a także z
łączeniem ich w całość, niechęć do układania obrazków wg
wzoru, puzzli i historyjek obrazkowych
niezauważanie różnic w dwu pozornie identycznych obrazkach
brak umiejętności dobierania w pary obrazków z
uwzględnieniem cechy wspólnej oraz segregowania obrazków
na podstawie określonej cechy
problemy z zapamiętywaniem i odtwarzaniem
eksponowanych na krótko przedmiotów, obrazków
niewłaściwe ujmowanie stosunków przestrzennych

15. Rysunki i układanki (mozaiki) według wzorów geometrycznych
niedokładne, są w tym przypadku często zmienione położenie
poszczególnych elementów

16. Dzieci ze słabo rozwiniętą koordynacją wzrokowo-ruchową
mają trudności między innymi:
podczas ubierania się
 wycinania naklejania, rysowania
niezręcznie zachowują się podczas gier ruchowych ( chwytanie i łapanie piłki,
rzucanie do celu)

17. DIAGNOZA
WYWIAD Z RODZICAMI
OBSERWACJA DZIECKA
PRÓBY ESKPERYMENTALNE
TESTY
ANALIZA
WYTWORÓW

18. Dowiadywanie się czy dziecko szybko zapamiętało drogę do
przedszkola, czy lubi rysować, w jakim wieku umiało odtworzyć koło,
kwadrat, czy dobrze wykonuje według wzoru układanki, mozaiki, kiedy
nauczyło się rozróżniać prawą i lewą rękę.
WYWIAD Z RODZICAMI
OBSERWACJA DZIECKA
Obserwowanie dziecka na podstawie codziennych czynności (podawanie ręki
na powitanie, zakładanie butów), spełniania poleceń (skręcanie na lewo,
podawanie np. Prawej ręki), oglądanie obrazków (ułożenie książki), podczas
zabaw konstrukcyjnych i dydaktycznych, których celem jest reprodukowanie
gotowych wzorców.
ANALIZA WYTWORÓW
Dostarcza bardzo cennych danych; głownie analizuje się rysunki wykonane według wzorów.

19. Polegają na odtwarzaniu prostych figur geometrycznych
takich jak: krzyż i szyny, koło, kwadrat, trójkąt, romb.
PRÓBY ESKPERYMENTALNE
TESTY
Testy do badania dojrzałości
szkolnej - zawierają grupę zadań,
która bada analizę i syntezę
wzrokową oraz orientację w
przestrzeni

20. TEST PAMIĘCI WZROKOWEJ BENTONA
Test służy do badania pamięci i percepcji wzrokowej
Test Bentona stał się z biegiem lat narzędziem klinicznym i badawczym
wykorzystywanym w diagnozie percepcji wzrokowej, pamięci wzrokowej i zdolności
wzrokowo konstrukcyjnych.
Narzędzie umożliwiające szybkie rozpoznanie zaburzeń pamięci, orientacji
przestrzennej i motoryki.
Test Bentona okazał się też lepszą od wielu innych miarą różnicującą zaburzenia
uwagi.
Badanie jedną wersją trwa ok. 5 min;
Ocena wyników bezbłędnego wykonania trwa 2-3min
Ocena badania z dużą liczbą błędów wymaga znajomości kryteriów oceny i trwa ok. 5 min.
Test Bentona posiada 3 równoległe wersje (C, D i E)
każda wersja = 10 wzorów zawierających co najmniej 1 figurę, na większości
wzorów umieszczono po 3 figury
w badaniu każdą z 3 wersji (C, D i E) może być zastosowana jedna z 4 metod (A, B, C, D)

21. METODA PRZEPROWADZENIA BADANIA
– metoda A: najczęściej stosowana. Badany ogląda każdy wzór przez 10s
i natychmiast odtwarza go z pamięci
– metoda B: różni się od metody A krótszym czasem ekspozycji i pozwala
na ocenę czasu potrzebnego do zapamiętania bodźca. Badany ogląda
wzór przez 5s i natychmiast odtwarza go z pamięci
– metoda C: pozwala na rozdzielenie pamięciowych i percepcyjo-
motorycznych składowych zadania. Badany przerysowuje każdy wzór
mając go przez cały czas w polu widzenia
– metoda D: zakłada odstęp czasowy między procesem spostrzegania i
odtworzeniem rysunku. Wymaga ona od badanego przechowania
spostrzeżenia przez krótki okres czasu. Badany ogląda każdy wzór przez
10s i po 15s przerwie odtwarza go z pamięci.

22. PRZYKŁADOWY WZÓR TESTU

23. TESTU WZROKOWO-MOTORYCZNEGO
GESTALT L. BENDER
Wykorzystywany w badaniach klinicznych przy diagnozie schorzeń
mózgu, upośledzenia umysłowego, psychoz alkoholowych, demencji
starczej. Wiek: dzieci od 3 r.ż., młodzież, dorośli. Test przeznaczony do
badania orientacji przestrzennej w toku kopiowania dziewięciu wzorów
rysunkowych

24. TERAPIA - ĆWICZENIA
Percepcja wzrokowa doskonali się poprzez doświadczenie, można
„przemycać” do zabawy z dzieckiem takie aktywności, które sprzyjają doskonaleniu
spostrzegania wzrokowego. Warto więc zaprosić swojego ucznia do tego typu
ćwiczeń – pomogą mu one doskonalić już nabyte umiejętności w tym zakresie, co
w przyszłości może pozwolić uniknąć deficytów percepcji wzrokowej (które mogą
być symptomatyczne dla dysleksji).
UKŁADANIE FIGUR, KSZTAŁTÓW, SZEREGÓW
Układanie wg wzoru (musimy przygotować wcześniej dwa komplety kolorowych figur
np., Wyciętych z kartonu). Układamy przed dzieckiem wzór ze „swojego” kompletu, np.
Czerwony trójkąt - żółte koło - niebieski kwadrat – czerwony kwadrat itd., Następnie
dziecko musi ułożyć taki sam wzór jak nasz;
Układanie z pamięci (układamy wzór, prezentujemy go dziecku przez pewien czas, np.
20 sekund i prosimy, aby uważnie się przyjrzało i postarało zapamiętać. Następnie
składamy wzór, a dziecko odtwarza go z pamięci (wykorzystując do tego figury ze
swojego kompletu).

25. SKŁADANIE POCIĘTYCH OBRAZKÓW
 wg wzoru (np. przecięte na kilka części dwie identyczne kartki pocztowe –
rodzic układa swoją jako wzór, a następnie to samo robi dziecko)
 bez wzoru (można tu wykorzystać różne obrazki, pocztówki, zdjęcia –
pocięte na kawałki)
UZUPEŁNIANIE BRAKÓW NA OBRAZKACH
Można w tym celu wykorzystać gotowe obrazki dostępne w internecie, na których brakuje
pewnych części – zadaniem dziecka jest rozpoznanie i nazwanie brakujących
części/przedmiotów (np. Brak nosa w rysunku twarzy)
WYODRĘBNIANIE RÓŻNIC MIEDZY OBRAZKAMI
Można wykorzystać obrazki dostępne w dziecięcych gazetkach (zadaniem dziecka
jest znaleźć różnice między obrazkami – ich ilość jest zazwyczaj określona, np. 5
różnic)

26. Różnicowanie położenia figur/elementów w przestrzeni
co jest blisko a co daleko? (np. podczas spaceru)
Wzrokowe rozpoznawanie kierunku ułożenia strzałek
(wcześniej warto wydrukować na kartce kilkanaście strzałek w różnym
kierunku), kształtowanie pojęć kierunku w górę, w dół, w prawo, w lewo,
skośnie w lewy górny róg, skośnie w prawy dolny róg, itd. („pokaż mi te
strzałki, które są skierowane w prawą stronę”)
Układanie obrazków po lewej i po prawej stronie stołu/biurka/kartki
(można poprowadzić umowną granicę, np. położyć długą linijkę na
środku biurka i poprosić dziecko aby po lewej stronie ułożyło, np.
czerwone klocki a po prawej zielone)
Dobieranie wyrazów do obrazków
Nauczyciel przygotowuje kilka obrazków, na których są np. sprzęty domowe,
zwierzęta, zawody (ważne aby na obrazku był jeden element) a następnie
podpisy (nazwy tych przedmiotów). Zadaniem dziecka jest właściwe
przyporządkowanie nazwy do obrazka.

27. Układanie puzzli
Najpierw z dużych puzzli, potem z coraz mniejszych (stopniowo zwiększamy również
liczbę elementów)
Przerysowanie prostych figur i kształtów (koło, trójkąt)
Najpierw w oparciu o prezentowany wzór, potem z pamięci –
prezentujemy wzór przez kilka sekund potem chowamy go i dziecko rysuje
z pamięci (ćwiczenie to rozwija również pamięć wzrokową bezpośrednią).
Opisywanie obrazków
Tego, co się na nich dzieje, kto jest na obrazku, co robią osoby na danym obrazku
(obrazki z książek, dziecięcych gazet).
Wyszukiwanie elementów na obrazku lub w otoczeniu
Według nazwy („czy jest na tym obrazku jakieś zwierzę?”, „Pokaż mi na tym zdjęciu
wszystkie dzieci, które mają czapki”) lub według położenia („pokaż mi coś, co leży na
stole”, „pokaż, które zwierzęta na tym obrazku stoją na łące”)

28. Opisywanie otaczającej rzeczywistości
Wspólne obserwowanie prostych zdarzeń, czynności, a następnie opisywanie ich
przez dziecko (np. Podczas spacerów).
Gra w domino (obrazkowe, literowe)
Ćwiczenia pamięci wzrokowej
Pokazujemy dziecku obrazek na kilka sekund i zakrywamy. Następnie pytamy: co było
na obrazku? Ile było np. lalek, samochodów itp.?

29. BIBLIOGRAFIA
 Florkiewicz, Terapia Pedagogiczna
 Szymańska Wanda, Trudności w uczeniu się uwarunkowane zaburzeniami spostrzeżeń
wzrokowych,
 Bogdanowicz Marta, Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym
 Klim- Kaliszewska Anna, Pedagogika przedszkolna