uwarunkowania procesu diagnostycznego

1. PRZYGOTOWAŁA: ŻANETA KOZUBEK
PEDAGOGIKA NR INDEKSU 7816
ROK II, SEMESTR III

2. PROCES DIAGNOSTYCZNY to inaczej postępowanie służące rozumieniu rozpoznawanego
stanu rzeczy. Ma miejsce w sytuacji swoistej niepewności obu stron relacji. Biorą w nim
udział dwie strony: osoba badana oraz osoba badająca- diagnosta. Osoba badająca w
porównaniu do osoby badanej, musi posiadać pewien zespół cech, które pozwalają na
osiągnięcie optymalnie najlepszego wyniku.
Wynik procesu diagnostycznego nazywamy DIAGNOZĄ.

3. Wiedza merytoryczna
O procesach myślenia, pamięci, procesach emocjonalnych, rozwiązywaniu
problemów, mechanizmach społecznego funkcjonowania jednostki i
właściwościach funkcjonowania podstawowych środowisk wychowawczych
RODZINY, SZKOŁY , GRUPY RÓWIŚNICZEJ
Zdolnosc do wykorzystywania wiedzy merytorycznej
Jest to między innymi zdolność logicznego myślenia diagnosty, która ta pozwala twórczo
zestawiać ze sobą zdobyte informacje o osobie badanej.
Podstawowe umiejetnosci obserwowania i prowadzenia
rozmowy
Dzięki którym, osoba badająca nawiązuje więź ze swoim przedmiotem badań i zdobywa
informacje kluczowe pomocne w końcowej diagnozie.
Sprawnosci
techniczneJest to zasób dostępnych technik diagnozowania. Diagnosta bowiem, powinien być w stanie odpowiednio
dobrać określone techniki diagnozowania do rozpoznawanych problemów, w tym także do specyfiki sytuacji i
cech osoby badanej. Diagnosta powinien umiejętnie dobierać i łączyć metody diagnostyczne w celu uzyskania
najlepszej diagnozy problemu.
Prócz wieku, wykształcenia i zebranego materiały badawczego…
U diagnosty ważne są predyspozycje podstawowe :

4. METODY OBIEKTYWNE
METODY PSYCHOMETRYCZNE( skale, inwentarze, kwestionariusze, testy)
METODY SUBIEKTYWNE
METODY KLINICZNE ( wywiad, rozmowa, obserwacja, analiza wytworów oraz technik
projekcyjnych)

5. KONTAKT DIAGNOSTYCZNY
W procesie diagnostycznym ma miejsce specyficzny rodzaj kontaktu między
osobą badaną a diagnostą, różniący się znacznie od normalnego kontaktu
interpersonalnego. W kontakcie diagnostycznym, kluczowym elementem są
warunki jego przebiegu. Jednym z ważnych znaczników relacji diagnostycznej jest
też występująca komunikacja niewerbalna w tym także tzw. KOMUNIKACJA
PROKSEMICZNA.
KOMUNIKACJA PROKSEMICZNA- komunikacja polegająca na
aranżacji przestrzeni – odległości i pozycji przestrzennej
uczestników interakcji ( uwzględnianej wg. Kryteriów: bliskości
kontaktu, treści rozmowy, płci, wieku, specyficznych wymogów
sytuacji, cech osobowościowych partnerów relacji ).
W kontakcie diagnostycznym, z natury dominuje wywiad…
Kontakt diagnostyczny spełnia specyficzną rolę i funkcję dla
obu stron relacji. Dla diagnosty jest on warunkiem
prawidłowej diagnozy i wiąże się z ograniczeniem hipotez
samopotwierdzających. Dla osoby badanej - wiąże się z
akceptacją typu diagnostycznego.

6. JAK WYGLĄDA PRAWIDŁOWY WYWIAD DIAGNOSTYCZNY?
Prawidłowym wywiadem diagnostycznym możemy określić sytuację, w której
spełnione są warunki pozwalające na otwarte i szczere wyrażanie myśli, uczuć i
eksplorację treści ważnych dla rozporządzenia diagnostycznego.
Wanda Sztander, przypisuje prawidłowemu wywiadowi diagnostycznemu następujące cechy:
ASYMETRIA RÓL - czyli kontrola przebiegu wywiadu ze względu na jego cel ( narzucenie ram
tematycznych) oraz tworzenie atmosfery przyjaznej i komfortowej dla osoby badanej (
przyjęcie narzuconego tematu lub jego odrzucenie)
ASYMETRIA KOMUNIKACJI- Badany głównie mówi, a diagnosta głównie słucha
ASYMETRIA FUNKCJI BADANIA- respektowanie etycznej zasady dokonywania rozpoznania
według reguł wyznaczających bezpośrednio dobro badanego.

7. WSKAŹNIKI DOBREGO KONTAKTU WSKAŹNIKI ,,POZORNEGO’’ KONTAKTU
Diagnosta wykazuje autentyczne zainteresowanie
osoby badanej : chce ją zrozumieć – nie ocenić;
akceptuje treści jego wypowiedzi; ma poczucie, że
rozumie osobę badaną emocjonalnie i poznawczo.
Informacje które udziela osoba badana, są zbyt
konwencjonalne i stereotypowe a sama forma
wypowiedzi jest nieadekwatna do treści
Osoba badana ma poczucie bezpieczeństwa i
wykazuje zaufanie w kontakcie z diagnostą. Zdaje
sobie sprawę, że diagnosta chce mu pomóc a każda
jego wypowiedź spotka się z akceptacją niezależnie
od tego jak kontrowersyjnie by brzmiała.
Rola diagnosty w wyciąganiu informacji jest
nadmierna lub znikoma. We wszystkich
wypowiedziach badanego jest zauważalny wspólny
mianownik. Sama historia zaś, opowiedziana jest w
sposób klasyczny – standardowy.
Osoba badana nie przejawia oznak oporu, przejawia
natomiast adekwatne reakcje emocjonalne w
stosunku do tego co mówi. Jej informacje wydają się
być wiarygodne.
Diagnosta odczuwa znużenie, co nie wynika z
przyczyn zewnętrznych lecz z braku szczerości
badanego. Diagnosta zaś, ma poczucie, że doskonale
wie co powie za chwilę osoba badana.
W stosunku wypowiedzi spontanicznych do
udzielanych na wyraźnie żądanie diagnosty
zachwianie proporcji w kierunku większej ilości
wypowiedz spontanicznych jest wskaźnikiem
dobrego kontaktu.
Diagnosta ma poczucie zrozumienie poszczególnych
wypowiedzi, bez zrozumienia całości sytuacji – nie ma
ona swojej normalnej wewnętrznej logiki a treści są
sprzeczne.
Wskazniki introspekcyjne i behawioralne kontaktu diagnostycznego…

8. TECHNIKA NAWIĄZYWANIA KONTAKTU - W tej technice ważne jest pierwsze wrażenie tzw. Hallo
efekt - czyli wyrabianie sobie zdania o drugiej stronie na podstawie pierwszego wrażenia. Diagnosta
powinien być partnerem dla osoby badanej nie zaś podkreślać wyższość swojej pozycji. Bardzo
istotną sprawą dla nawiązywania kontaktu jest rola pierwszych pytań – występują one bowiem w
funkcji wzbudzania motywacji. Zalecane jest więc, najpierw zadawanie pytań ogólnych, by osoba
badana nie czuła się zagrożona i miała czas na obdarzenie nas zaufaniem.
DO NAJWAŻNIEJSZYCH CZYNNIKÓW UTRUDNIAJĄCYCH NAWIĄZANIE KONTAKTU NALEŻĄ:
 ZBYT OBCESOWE I SZYBKIE PRZEJŚCIE DO
PYTAŃ – MOŻE TO STWORZYĆ ATMOSFERĘ ZAGRAŻAJĄCĄ
W OCZACH OSOBY BADANEJ
 ZADAWANIE PYTAŃ, KTÓRE NAWET BARDZO
POŚREDNIO ZAWIERAJĄ OCENĘ
 NADMIERNA I NIENATURALNA EKSPRESJA
POZYTYWNEGO USTOSUNKOWANIA DO BADANEGO

9. TECHNIKA PODTRZYMYWANIA KONTAKTU - Jest ona powiązana z umiejętnością radzenia sobie z
naturalnie występującym oporem w relacji diagnosta- osoba badana. Opór ten może wynikać z
niepokoju, wstydu lub poczucia winy osoby badanej. Metoda ta więc, polega na minimalizowaniu
i wyeliminowaniu oporu w kontakcie diagnostycznym.
ROLĄ DIAGNOSTY JEST TUTAJ BOWIEM:
 Sygnalizowanie akceptacji i zrozumienia, zainteresowania osobą badaną, które to
przybiera formę werbalną lub niewerbalną. Z tym, że konieczna jest tutaj
wewnętrzna zgodność przekazów werbalnych z niewerbalnymi.
 Bardzo ważną reakcją diagnosty dynamizującą kontakt jest prośba o rozwinięcie
tematu połączona z parafrazą – stosowaną gdy kontakt ulega zakłóceniu
 Wyrażanie akcpetacji i odzwierciedlanie uczuć osoby badanej poprzez zdania
upewniające badanego, że w zaistniałej sytuacji miał prawo do takich a nie innych
uczuć.
 Milczenie stosuje się tylko w sytuacjach gdy diagnosta ma styczność z osobą z
przeżyciami traumatycznymi. Milczenie bowiem wtedy oznacza zrozumienie i
wyraża szacunek dla osoby badanej.

10. OPÓR – JAKO PRZEJAW ZABURZEŃ W KONTAKCIE DIAGNOSTYCZNYM
• Opór osoby badanej jest równocześnie ważnym wskaźnikiem jakości kontaktu
diagnostycznego o oraz naturalnym zjawiskiem pojawiającym się w sytuacji trudnej - jaką jest
również konieczność otworzenia się przed obcą osobą. Może być: Zakamuflowany (postać
kontaktu pozornego oraz całkowitym zerwaniem kontaktu
SYGNAŁY OPORU:
 PRZEDŁUŻAJĄCE SIĘ MILCZENIE
 ZMIANA TEMATU ROZMOWY
 INTELEKTUALIZACJA ( badany opowiada jak być powinno a nie jak było)
 RACJONALIZACJA ( usprawiedliwianie w sposób abstrakcyjny samego siebie)
 BEZOSOBOWA FORMA PRZEDSTAWIANIA DOŚWIADCZEŃ
 ZMNIEJSZENIE GŁĘBOKOŚCI I KONKRETNOŚCI WYPOWIEDZI
 ZMIANA SPOSOBU MÓWIENIA ( ton głosu, przekaz niewerbalny)
 PUSTKA W GŁOWIE ( w skutek wyparcia niechcianych wspomnień)
 ZAPOMINANIE PYTANIA
 OBJAWY SOMATYCZNE ( pocenie się, drżenie rąk, płacz)
 CZYNNY ATAK ( atakuje słownie diagnostę )
 ŚWIADOME KŁAMSTWO
 OTWARTA ODMOWA

12. ŹRÓDŁA WEWNĘTRZNE OPORU:
ŹRÓDŁA ZEWNĘTRZNE OPORU:
LĘK – Poruszany temat budzi lęk osoby nadanej bądź sama postać diagnosty
wywołuje poczucie lęku i zagrożenia. Może to być także lęk przed
zgłębieniem samego siebie
WSTYD- badany może czuć się zakłopotany poruszając niektóre tematy dla
niego wstydliwe bądź też ulega stereotypowi, że niektórych rzezy nie należy
mówić nikomu.
POCZUCIE WINY - wynika z konieczności nakreślenia nie zawsze
pozytywnych sylwetek osób. bliskich. Osoba badana odczuwa wstyd, przez
fakt, że źle wypowiada się o drugiej osobie bądź uważa że to co zrobiła
niekoniecznie było czymś słusznym.
Są to głównie zachowania diagnosty: zbyt szybkie podejście do pytań szczegółowych,
formalizm traktowania, brak poczucia bezpieczeństwa, specjalistyczny język,
wyłapywanie niezgodności w wypowiedzi… i wiele wiele innych.

13. TECHNIKI RADZENIA SOBIE Z OPOREM
 Milczenie – odpowiednie manipulowanie milczeniem może doprowadzić
do pozytywnego zmniejszenia napięcia emocjonalnego osoby badanej.
 Zmiana lub przeformułowanie pytania – tzw. Zamrożenie tematu, zmiana
pytania z zagrażającego na bardziej ogólne.
 Podawanie komunikatów o spostrzeganiu trudności osoby badanej
 Parafraza – upewnienie osoby badanej, że została zrozumiana
 Udzielanie dodatkowych informacji prośba o konkretyzację wypowiedzi
 Rozmowa na temat ,, tu i teraz’’
 Zaznaczanie roli i funkcja badania
 Wyrażanie własnych emocji związanych z zaistnieniem oporu

14. PODEJŚCIE PSYCHOANALITYCZNE - zakłada pełną anonimowość
diagnosty – jego względną bierność która to jest zależna od stopnia
zahamowania badanego w kontakcie diagnostycznym.
PODEJŚCIE HUMANISTYCZNE ( egzystencjonalno- fenomenologiczne) –
zakłada współuczestniczenie w procesie diagnozy obu podmiotów relacji.
Stopień anonimowości jest zależny od diagnosty i jego osobistych
decyzji.
Anonimowosc diagnosty w kontakcie diagnostycznym…

15. BŁĘDY I WADLIWE NASTAWIENIA DIAGNOSTY
Wszystkie opisane wcześniej zdolności, umiejętności i kompetencje chronią diagnostę przed
popełnienie podstawowych błędów:
 Błąd postawy (podmiotu do przedmiotu, czyli dominacji)
 Brak uwzględniania perspektywy badanego w rozpoznawaniu jego sytuacji życiowej;
 Brak elastyczności w procesie poznawania (postępowanie wg ścisłego schematu)
 Błąd maski - Zasłanianie się swoją rolą, co ogranicza proces poznania (brak empatii, brak
spojrzenia na sytuację osoby badanej w różnych perspektyw w sposób niestereotypowy );
 Błąd sędziego - Szufladkowanie opisywanej sytuacji wedle sztywnych, stereotypowych
kryteriów, etykietowanie osoby badanej;
 Błąd skupienia się na negatywnych aspektach funkcjonowania jednostki
 Bez uwzględnienia jej mocnych stron
 Błąd skupiania się na skutkach
 Bez powiązania ich z kontekstem sytuacyjnym czy przyczynami zachowań
 Błąd redukcji źródeł wiedzy
 Brak łącznego i dynamicznego wykorzystywania w procesie poznania:
•Wiedzy gorącej- wynika z osobistych doświadczeń życiowych
•Wiedzy zimnej- naukowej, obiektywnej, systematycznie gromadzonej

16. DIAGNOSTA MOŻE PRZYJMOWAĆ RÓŻNE POSTAWY WOBEC
POZNAWANEJ RZECZYWISTOŚCI I WOBEC BADANEGO:
 Nawyk oceniania - „Postawa od – do”, która powoduje brak
zrozumienia, włącza proces etykietyzacji;
 Nadmierne poczucie odpowiedzialności - Polega na tym, że diagnosta
„słucha nie po to by zrozumieć, ale po to by naprawić” – skutkuje to
zawężeniem pola percepcji i poznaniem złożonej i indywidualnej sytuacji
badanego, wyłącza częściowo kształtowanie podmiotowych zdolności
do radzenia sobie i autopoznania przez badanego;
 Tendencja do dominacji - Stanowi rezultat unikania przez diagnostę
deprywacji własnej roli, często jest połączona z poczuciem zagrożenia
obrazu siebie jako profesjonalisty;
 Nastawienie lękowe - Jest bezpośrednią konsekwencją doświadczonego
przez diagnostę lęku przed niepowodzeniem, co może skutkować
nadmiernym zabieganiem o sympatię lub niechęcią do osoby badanej,
która stanowi źródło zagrożenia

17. WADLIWE POSTAWY I NASTAWIENIA WOBEC
DIAGNOZOWANEGO PODMIOTU:
 Postawa znudzenia - Cechuje osoby, którym wydaje się, że wszystko już wiedzą, dlatego każdą jednostkę są
w stanie szybko zaszufladkować, gdyż nie muszą dokonywać dokładnych obserwacji i poszukiwania danych,
ponieważ na podstawie powierzchownych zmiennych są w stanie dokonać rozpoznania.
 Postawa zimnego naukowca - Cechuje osoby, których nie interesuje osoba ale dany problem.
Diagnozowanie traktują jako „materiał naukowy”, interesując się nim tak długo, jak jest im potrzebny do
badań.
 Postawa sztywnego dydaktyka - Cechuje osoby, które szukają ciekawych objawów, przypadków, by
zainteresować nimi innych
 Postawa obojętnego usługowca - Nastawionego na „produkowanie” z jednostek zaburzonych osób
zdrowych. Zasadniczym kryterium dla nich jest sztywno przyjęta norma społeczna.
 Postawa „psychoterapeuty” - Wiąże się z dokonywaniem ograniczonych wyborów podmiotów diagnozy w
sposób elitarny, mogących dostąpić „łaski” intelektualnego kontaktu diagnostyczno-terapeutycznego i
narzucaniem własnych koncepcji określonego problemu i jego rozwiązania.
 Postawa indywidualnego społecznika - Skupiony jest na postrzeganiu i organizowaniu życia jednostki wg
przyjetych przez siebie kryteriów
 Postawa społecznika kolektywnego - Zajmującego się organizowaniem instytucjonalnych warunków
działania, ale tracącego z pola widzenia samą jednostkę z jej problemami
 Postawa artysty - Szukającego ciekawostek w życiu osób badanych po to, aby zaspokoić swoje potrzeby
artystyczne
 Postawa moralisty - Walczącego o realizację własnych idei nadwartościowych (np. walka z alkoholizmem),
ale niezainteresowanego problemami jednostkowymi.

18. Diagnosta powinien kształtować w sobie różne zdolności, które pomagają w prowadzeniu rozmowy z
podmiotem badania, budują kontakt lub eliminują zakłócenia.
ZDOLNOŚCI I KOMPETENCJE WYZNACZAJĄCE
PROFESJONALIZM DIAGNOSTY
Zdolności:
Podążanie za klientem - umiejętność wsłuchiwania się w znaczenie słów badanego,
podejmowanie jego wątków w dalszej rozmowie;
Empatyczne reagowanie - komunikowanie, że rozumie się osobę badaną;
Niezaborcza życzliwość - akceptacja badanego z zachowaniem jego wolności,
szacunek dla jego wątpliwości;
Otwartość - zdolność mówienia o sobie we właściwy sposób i we właściwym miejscu
rozmowy;
Konkretność - uwaga i dopytywanie się o konkret, „trzymanie się ziemi”;
Koncentracja na „Tu i teraz”- skupienie się na sytuacji i kontakcie
diagnostycznym, eliminowanie jego zakłóceń;
Diagnosta powinien też rozwijać w sobie umiejętności związane ze sposobem reagowania w kontakcie
diagnostycznym, który w diagnozie otwartej stanowi zarazem proces terapeutyczny.

19. KATALOG PODSTAWOWYCH REGUŁ I ZASAD
DIAGNOZOWANIA PSYCHOPEDAGOGICZNEGO
Zasada łączenia funkcji selektywnej rozpoznawania poszczególnych zakresów funkcjonowania
jednostki z funkcją edukacyjną (diagnoza jako forma interwencji).
Zasada uwzględniania wartościującego charakteru psychopedagogicznej diagnozy
funkcjonowania jednostki i warunków wyznaczających uzyskiwane efekty rozwojowe i
wychowawcze.
Zasada łączenia diagnozy stanu rozwojowego jednostki i jej rzeczywistości wychowawczej z
diagnozą efektów oddziaływań podejmowanych na podstawie dokonanego rozpoznania.
Zasada łączenia diagnozy pozytywnej i negatywnej w ocenie jakości funkcjonowania
jednostki i jej środowisk wychowawczych.
Zasada uwzględniania relatywności sposobu oddziaływania dostępnych dla jednostki warunków
środowiskowych i czynników indywidualnego rozwoju.
Zasada decentracji poznawczej w ocenie warunków rozwojowych jednostki – czynników
indywidualnych i charakteru środowisk wychowawczych.

20.  Zasada poznawania przez rezonans własnego wnętrza specyficznych doświadczeń
jednostki związanych z jej sytuacją psychospołeczną.
 Zasada aktywnej interpretacji zaobserwowanych faktów dotyczących poszczególnych
aspektów sytuacja psychopedagogicznej jednostki.
 Zasada łączenia podejścia psychometrycznego z oceną jakościową elementów sytuacji
psychospołecznej jednostki.
 Zasada holizmu poznawczego w ocenie układu poszczególnych czynników składających
się na sytuację psychospołeczną jednostki.
 Zasada łączenia perspektywy wewnętrznej, czyli percepcji podmiotu badanego i
perspektywy zewnętrznej, a więc percepcji podmiotu badającego w rozpoznawaniu
funkcjonowania psychospołecznego jednostki.
 Zasada aktywnego wykorzystywania różnych kategorii wiedzy w ocenie złożonej
sytuacji psychospołecznej jednostki.
 Zasada uwzględniania w ocenie i interpretacji warunków życia i funkcjonowania
jednostki, traktowanych jako czynniki rozwojowe, subiektywnego ich wymiaru.
 Zasada oceny czynników rozwojowych – indywidualnych i warunków
środowiskowych w aspekcie ich stanu i dynamiki, pomiędzy poszczególnymi
elementami środowiska i jednostką.
 Zasada łączenia diagnozy indywidualnej i społecznej, czyli kontekstu społecznego
funkcjonowania podstawowych środowisk wychowawczych.
 Zasada autodiagnozy podmiotów badań, ulokowanych w różnych sytuacjach
psychopedagogicznych.
 Zasada holizmu poznawczego w ocenie całokształtu funkcjonowania jednostki i jej
warunków środowiskowych
 Zasada dynamicznego, cyklicznego, ciągłego, wieloaspektowego i
interdyscyplinarnego charakteru diagnozy sytuacji psychospołecznej jednostki.