Relatie mond(on)gezondheid en algemene (on)gezondheid bij kwetsbare ouderen. Claar Wierink, tandarts-geriatrie Werkzaam in verpleeghuis Vreugdehof te Amsterdam, Geriatrische Verwijspraktijk te Amstelveen

1. Relatie mond(on)gezondheid
en algemene (on)gezondheid bij
kwetsbare ouderen
NVGd
3 april 2009

2. Claar Wierink,
tandarts-geriatrie
Werkzaam in verpleeghuis Vreugdehof
te Amsterdam,
Geriatrische Verwijspraktijk
te Amstelveen

5. Vreugdehof
• Mondzorgcoördinatoren
• Multidisciplinair werken
• Samenwerking ergotherapeut

6. Vragenlijst
• Denk je zelf je eigen tanden en kiezen of een
gebitsprothese te hebben op 80-jarige leeftijd?
• Ben je tevreden over de mondzorg die wordt
geleverd door jouw team? Waarom en wat is
jouw rol daarin?
• Laat je eigen tanden eens poetsen door
bijvoorbeeld je partner of een collega. Hoe
voelde dat?

7. Conclusies op basis van vragenlijst
• Eigen mondgezondheid lijkt van invloed op
het uitvoeren van de mondzorg.
• Er lijkt verdeeldheid te bestaan over of de
mondzorg wel of niet goed wordt uitgevoerd.
• Bij problemen bij het tandenpoetsen, wordt
voornamelijk de tandarts ingeschakeld, er
wordt niet gedacht aan de ergotherapeut.

8. Dag van de mondzorg

9. Poetsen bij de pop en dan bij de bewoner.

10. Rol ergotherapeut
• Mondverzorgingsmiddelen aanpassen, zodat een oudere
weer zelfstandig de mondzorg kan uitoefenen.
• Ouderen helpen mondzorg (weer) een vast onderdeel
van het dagprogramma te laten zijn door het kiezen van
een geschikt vast tijdstip en het ondersteunen en
herhalen van de handeling.
• Bij psychogeriatrische ouderen met gedragsproblematiek
kan een ergotherapeut zoeken naar een geschikte
methode om poetsen toch mogelijk te maken,
bijvoorbeeld met een snoezeltechniek.

11. Samenwerking ergotherapeut en tandarts,
helemaal zo gek nog niet…

12. Literatuur
Diabetes-patiënten
3-4 x verhoogde kans op parodontitis
parodontitis beïnvloedt glucose-regulatie
behandeling parodontitis kan behandeling
diabetes ten goed komen

13. Medisch Tandheelkundige-interactie
Bij slecht gereguleerde diabeten:
Verhoogde kans op infecties
Vertraagde wondgenezing
Orale implicaties:
Verhoogd risico op parodontitis, cariës en
Candida-infecties
Hyposalivatie

14. De oudere, demografische
gegevens
Aantal ouderen:
2006: 2,2 miljoen 65-plussers
2030: 4 miljoen 65-plussers
2006: 93,7% woont zelfstandig
Toekomst: percentage blijft gehandhaafd.

15. Multipathologie
Bron: Ouderen Nu en in de Toekomst
SCP, RIVM, VWS

16. Gebitsprothesen bij bevolking, 16 jaar en ouder

17. Relatie mond(on)gezondheid en
algemene (on)gezondheid
Verspreiding orale micro-organismen via
• de bloedcirculatie
• het lymfestelsel
• de tractus digestivus
• de tractus respiratorius

18. Verspreiding orale micro-organismen is
predisponerend voor ontstaan:
• endocarditis
• cardiovasculaire ziekte
• aspiratiepneumonie

19. Verspreiding orale micro-organismen is
predisponerend voor ontstaan:
• endocarditis
• cardiovasculaire ziekte
• aspiratiepneumonie

20. Endocarditis
• orale bacteriëmie
• risico bij elke bloedige orale behandeling
• vooral anaërobe micro-organismen
• groter risico bij bloedige behandeling in
geïnfecteerd gebied

21. Prevention of infective endocarditis:
Guidelines from the American Heart
Association
A guideline from the American Heart Association
Rheumatic Fever, Endocarditis and Kawasaki Disease
Committee, Council on Cardiovascular
Disease in the Young, and the Council on Clinical
Cardiology, Council on Cardiovascular Surgery and
Anesthesia, and the Quality of Care and Outcomes
Research Interdisciplinary Working Group
JADA, januari 2008

22. Reden voor herzien richtlijn
• Risico op endocarditis groter bij dagelijkse
activiteiten, zoals kauwen en tandenpoetsen.
• Een optimale mondhygiëne beperkt het risico op
endocarditis veroorzaakt door dagelijkse
activiteiten. Belangrijker dan tandheelkundige
behandeling!
• Antibioticum profylaxe voorkomt slecht een zeer
beperkt aantal gevallen van endocarditis bij
patiënten die een tandheelkundige behandeling
ondergaan.
• De risico’s van het (veelvuldig) gebruik van
antibiotica wegen niet op tegen de baten.

23. Richtlijn preventie bacteriële endocarditis
Nederlandse Hartstichting, augustus 2008
Endocarditis-profylaxe alleen geïndiceerd bij patiënten met:
1. Eerder doorgemaakte endocarditis
2. Hartklepprothese (inclusief bioprothese, allograft en conduit)
3. Bepaalde aangeboren hartafwijkingen:
- Onbehandelde cyanotische hartafwijkingen
- Met shunts of conduits gepallieerde cyanotische
hartafwijkingen
- Volledig gecorrigeerde hartafwijkingen met gebruikmaking
van prothese materiaal -> alleen gedurende de eerste zes
maanden na behandeling.
- Behandeling aangeboren hartafwijking met restafwijking ter
plekke van een patch of device waardoor endothelialisatie
wordt belemmerd.

24. Preventie bij risicopatiënten endocarditis
• amoxicilline, 3 gram per os 30-60 min. vóór
behandeling
• bij overgevoeligheid voor of behandeling met
penicilline in de 7 dagen vóór de behandeling:
clindamycine 600 mg per os 30-60 min. vóór
behandeling of intraveneus 30-60 min. vóór
behandeling

25. Verspreiding orale micro-organismen is
predisponerend voor ontstaan:
• endocarditis
• cardiovasculaire ziekte
• aspiratiepneumonie

26. Relatie mondgezondheid en
cardiovasculaire ziekte
• statistisch significant
• causaal?

27. Parodontitis Cardiovasculaire
ziekte
Confounders

28. Prof. dr. H. ten Cate,
internist-vasculair geneeskundige
• Bacteriën verspreiden zich met regelmaat in
bloedbaan (bv. door tandenpoetsen),
• Grotendeels gefagocyteerd door macrofagen,
• Infiltreren in de vaatwand en veroorzaken een
ontstekingsreactie.
• Deze herhaalde inflammatoire stimulatie heeft
mogelijk een ongunstig effect op de vaatwand,
versnelling proces van atherosclerose, verhoogd
risico op plaque ruptuur en trombusvorming.

29. Conclusies
• Relatie parodontitis en cardiovasculaire
aandoeningen bewezen
• Causaal verband aannemelijk
• Behandeling vermindert systemische
ontstekingsmediatoren
• Mondzorg van groot belang!

30. Verspreiding orale micro-organismen is
predisponerend voor ontstaan:
• endocarditis
• cardiovasculaire ziekte
• aspiratiepneumonie

31. Aspiratiepneumonie
Infectie van de pleura of het longparenchym door
inhalatie van met micro-organismen geïnfecteerde
stoffen uit de orofarynx

32. Tandplaque reservoir voor
luchtwegpathogenen
Sumi et al, 2007
• Onderzocht tandplaque van 138 zorgafhankelijke
ouderen
• Luchtwegpathogenen in de tandplaque van
64,5% van de ouderen
• S. aureus (24,5%), K. pneumoniae (18,1%),
P. aerugionosa (18,1%), E. cloacae (11,6%)

33. Aspiratiepneumonie bij kwetsbare ouderen
• incidentie 12:1000
• toename incidentie bij ouderen (>75 jaar)
tot 34:1000
• belangrijke oorzaak van overlijden
• 20-45% van alle infecties

34. Predisponerende factoren
• afname functie afweermechanismen en
immuunsysteem
• slechte mondgezondheid
• slikproblematiek
• niet zelfstandig eten
• onzelfredzaamheid bij mondzorg
• aanwezigheid luchtwegpathogenen

35. Belang mondzorg
Yoneyama et al, 2002
• 417 ouderen
• Interventiegroep: na iedere maaltijd gedurende 5
minuten gepoetst door verzorging.
Tandarts of Mondhygiëniste 1x per week
Controlegroep: poetst zelf
• Afname koorts, aantal pneumonieën, overlijden
door pneumonie (studieduur 2 jaar)
• Mondzorg van belang voor dentaten en edentaten!

36. Adachi et al, 2007
• 40 verpleeghuisbewoners > 65 jaar en
40 controlepersonen
• interventiegroep: 1x per week mondzorg
uitgevoerd door mondhygiëniste
controlegroep: poetste zelf of werd gepoetst
door verzorging
• afname luchtwegpathogenen en koorts,
significant minder ouderen overleden aan een
aspiratiepneumonie (studieduur 2 jaar)

37. Diabetes Mellitus
Aspiratie- Mond- Endocarditis
pneumonie gezondheid
Cardiovasculaire
ziekte

38. Mondgezondheid en
mondzorg bij ouderen,
van levensbelang!
Dank u wel voor uw aandacht.