р

1. МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ
2002 оны 01 дүгээр сарын
ИРГЭНИЙ ХУУЛЬ
I ХЭСЭГ
ЕРӨНХИЙ ҮНДЭСЛЭЛ
I ДЭД ХЭСЭГ
ИРГЭНИЙ ЭРХ ЗҮЙН ХАРИЛЦАА, ХУУЛЬ ТОГТООМЖ
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ
Нийтлэг үндэслэл
1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт
1.1.Энэ ху у лийн зор илт нь эр х зүйн этгээдийн хоор онд үүсэх эдийн болон эдийн бу с баялагтай
холбоотой хар илцааг зохицу у лахад оршино.
1.2.Ир гэний ху у ль тогтоомж нь ир гэний эр х зүйн хар илцаанд ор олцогчдын эр х тэгш, бие даасан
байдал, өмчийн халдашгүй байдал, гэр ээний эр х чөлөө, ху вийн хэр эгт хөндлөнгөөс ор олцохгүй байх,
ир гэний эр х үүр гийг ямар нэг хязгаар лалтгүйгээр хэр эгжүүлэх, зөр чигдсөн эр хийг сэр гээлгэх, шүүхээр
хамгаалу у лах зар чимд үндэслэнэ.
1.3.Ху у льд өөр өөр заагаагүй бол татвар , төсөв, санхүү зэр эг захир гааны ху у ль тогтоомжоор
зохицу у лах болон захир гааны талаар нэг этгээд нөгөөдөө захир агдах эдийн болон эдийн бу с баялагтай
холбоотой хар илцаанд энэ ху у ль үйлчлэхгүй.
2 дугаар зүйл. Иргэний хууль тогтоомж
2.1.Ир гэний ху у ль тогтоомж нь Монгол Улсын Үндсэн ху у ль, энэ ху у ль болон тэдгээр тэй
нийцүүлэн гар гасан ху у ль тогтоомжийн бу сад актаас бүр дэнэ.
2.2.М онгол Улсын олон у лсын гэр ээнд энэ ху у льд зааснаас өөр өөр заасан бол олон у лсын гэр ээг
дагаж мөр дөнө.
3 дугаар зүйл. Иргэний хууль тогтоомжийг хэрэглэх
3.1. М онгол Улсын Үндсэн ху у лийг зөр чсөн ху у лийг шүүх хэр эглэхгүй.
3.2. Ту хайн асу у длаар дотоодын ху у ль тогтоомж гар гах шаар длагатай гэж олон у лсын гэр ээнд
зааснаас бу сад тохиолдолд ир гэний эр х зүйн хар илцаанд Монгол Улсын олон у лсын гэр ээг хэр эглэнэ.
3.3.М онгол Улсын Үндсэн ху у ль, энэ ху у лиас бу сад ху у ль хоор ондоо зөр чилдвөл ту хайн асу у длыг
илүү нар ийвчлан зохицу у лсан ху у лийн, тийм ху у ль байхгүй бол сүүлд хүчин төгөлдөр болсон ху у лийн
заалтыг хэр эглэнэ.
3.4.Ху у лийг хүчингүй болгох ту хай ху у лийг хүчингүй болгосноор өмнө хүчингүй болгосон
ху у лийн үйлчлэл сэр гэхгүй.
3.5.Ху у льд заасан тохиолдолд Засгийн газар энэ ху у льд нийцүүлэн гар гасан, ир гэний эр х зүйн хэм
хэмжээ агу у лсан, нийтээр дагаж мөр дөх эр х зүйн актыг хэр эглэж болно.
/Энэ хэсг ийн " ...эрх бүхий төрийн байг ууллаг а, албан тушаалтны..." г эснийг Үндсэн хуулийн цэцийн
2003 оны 2 дуг аар сарын 19-ний өдрийн 1 дүг ээр тог тоолоор хүчинг үй болсонд тооцсон/
3.6. Хэм хэмжээ тогтоосон эр х зүйн актыг зөвхөн ху у лийн хэм хэмжээг нөхөн зохицу у лсан
тохиолдолд хэр эглэнэ.
3.7.Ху у лийг мэдэхгүй буюу бу р у у ойлгосон нь ху у лийг хэр эглэхгүй байх, ху у льд заасан
хар иу цлагаас чөлөөлөх үндэслэл болохгүй.

2. 4 дүгээр зүйл. Иргэний хуулийг төсөөтэй хэрэглэх
4.1.Ир гэний ху у льд ту хайн хар илцааг зохицу у лсан хэм хэмжээ байхгүй бол түүнтэй төсөөтэй
хар илцааг зохицу у лсан ху у лийн хэм хэмжээг хэр эглэнэ.
4.2.Төсөөтэй хар илцааг зохицу у лсан ху у лийн хэм хэмжээ байхгүй бол ту хайн хар илцааг ир гэний
эр х зүйн агу у лга, зар чим, нийтээр хүлээн зөвшөөр сөн зан су р таху у ны хэм хэмжээнд нийцүүлэн зохицу у лна.
4.3.Ту сгай хар илцааг ту хайлан зохицу у лсан хэм хэмжээг бу сад хар илцаанд төсөөтэй хэр эглэж үл
болно.
5 дугаар зүйл. Иргэний хууль тогтоомжийг буцаан хэрэглэх
5.1. Ху у льд зааснаас бу сад тохиолдолд ир гэний ху у ль тогтоомжийг бу цаан хэр эглэхгүй.
5.2.Шинээр баталсан ху у ль тогтоомж нь гэр ээний нэг буюу хоёр талын эр х, ху у ль ёсны ашиг
сонир холд хохир ол у чр у у лахаар бол гэр ээний нөхцөл хүчин төгөлдөр байна.
5.3.Гэр ээний талу у д хар илцан хүлээн зөвшөөр сөн тохиолдолд өмнө үйлчилж байсан ху уль
тогтоомжоос илүү тааламжтай нөхцөл олгож байгаа шинээр баталсан ху у ль тогтоомжийг хэр эглэж болно.
6 дугаар зүйл. Иргэний эрх зүйн харилцааны объ ект
6.1.Ху у льд заасан үндэслэл, жу р маар ир гэний гүйлгээнээс хасагдаагүй, мөнгөөр үнэлж болох,
эдийн болон эдийн бу с баялаг ир гэний эр х зүйн хар илцааны объект байна.
6.2.Эдийн болон эдийн бу с эр х, үйлдэл, эс үйлдэхүй, мэдээлэл ир гэний эр х зүйн хар илцааны объект
байж болно.
7 дугаар зүйл. Иргэний эрх зүйн харилцаанд оролцогч
7.1.Ир гэний эр х зүйн хар илцаанд ор олцогч нь ир гэн, ху у лийн этгээд, ху у лийн этгээдийн эр хгүй
байгу у ллага байна.
7.2. Ир гэн гэж ир гэний эр х зүйн хар илцаанд ор олцогч- Монгол Улсын ир гэн, гадаадын ир гэн,
хар ьяалалгүй хүнийг ойлгоно.
7.3.Төр , засаг захир гаа, ну таг дэвсгэр ийн нэгж болох аймаг, нийслэл, су м, дүүр эг нь ир гэний эр х
зүйн хар илцаанд ху у лийн этгээдийн нэгэн адил ор олцоно.
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ
Иргэний эрх зүйн харилцаа үүсэх үндэслэл,
хамгаалалт, иргэний эрх зүйн харилцаанд эрх, үүргийг хэрэгжүүлэх
8 дугаар зүйл. Иргэний эрх зүйн харилцаа үүсэх үндэслэл
8.1.Ир гэний эр х зүйн хар илцаа дар аахь үндэслэлээр үүснэ:
8.1.1.ху у льд заасан буюу заагаагүй боловч агу у лгын ху вьд ху у льд үл
харшлах хэлцэл;
8.1.2.ир гэний эр х зүйн хар илцаа үүсгэхэд чиглэсэн шүүхийн шийдвэр ;
8.1.3.ху у льд заасан бол ир гэний эр х зүйн хар илцаа үүсгэхэд чиглэсэн

3. захир гааны шийдвэр ;
8.1.4.оюу ны үнэт зүйл бүтээх;
8.1.5.гэм хор у чр у у лах;
8.1.6.үндэслэлгүйгээр эд юмс олж авах, эзэмших;
8.1.7.ир гэний эр х зүйн хар илцааг үүсгэсэн ху у ль зүйн үйл явдал бий болох;
9 дүгээр зүйл. Иргэний эрх зүйн хамгаалалт
9.1.Ир гэний эр х зүйн хамгаалалт нь зөр чигдсөн эр хийг сэр гээх зор илготой байна.
9.2.Ир гэний эр х зүйн хар илцаанд ор олцогч эр хээ хамгаалу у лах этгээдийг ху у льд заасны дагуу
сонгох эр хтэй.
9.3.Ир гэний эр х зүйн хамгаалалтыг шүүх, ар битр ху у лиар тогтоосон жу р ам, ар гаар хэр эгжүүлнэ.
9.4.Ир гэний эр хийг дар аахь ар гаар хамгаална:
9.4.1. эр хийг хүлээн зөвшөөр өх;
9.4.2. эр х зөр чсөн үйлдлийг таслан зогсоож, зөр чихөөс өмнөх байдлыг сэр гээх;
9.4.3. хүлээсэн үүр гийг гүйцэтгүүлэх;
9.4.4. у чр у у лсан хохир лыг ар илгу у лах;
9.4.5. эдийн бу с гэм хорыг ар илгу у лах;
9.4.6. ху у ль болон гэр ээнд заасан анз төлүүлэх;
9.4.7. бу сдын эр х зөр чсөн шийдвэр ийг хүчингүй болгох;
9.4.8. ир гэний эр х зүйн хар илцааг өөр члөх, ду у сгавар болгох;
9.4.9. өөр төө ту слах;
9.4.10. ху у лиар тогтоосон бу сад ар га.
10 дугаар зүйл. Аргагүй хамгаалалт
10.1.Ху у ль бу с халдлагаас өөр ийгөө болон бу сад этгээд, эд хөр өнгийг хамгаалах зор илгоор
үйлдсэн, зайлшгүй шаар длагатай бөгөөд ту хайн нөхцөл байдалд нийцсэн үйлдлийг ар гагүй хамгаалалт гэнэ.
10.2.Ар гагүй хамгаалалтаас у чр у улсан гэм хорыг у г үйлдэл хийсэн ир гэн хар иу цан ар илгах үүр эг
хүлээхгүй.
11 дүгээр зүйл. Гарцаагүй байдлын улмаас хийсэн үйлдэл
11.1.Ту хайн нөхцөл байдалд аюу лыг өөр ар га замаар зайлу у лах боломжгүй бол түүнийг таслан
зогсоох, сэр гийлэх зор илгоор хийсэн үйлдэл /эс үйлдэхүй/-ийг гар цаагүй байдлын у лмаас хийсэн үйлдэл
гэнэ.
11.2.Гар цаагүй байдалд у чр у улсан гэм хор нь у чир ч болох байсан гэм хор оос бага байвал у г үйлдэл
хийсэн этгээд гэм хорыг хар иу цан ар илгах үүр эг хүлээхгүй.

4. 11.3.Учр у у лсан гэм хор нь у чир ч болох байсан гэм хор оос илт их байвал үйлдэл хийсэн этгээд
хэтр үүлсэн тэр хэмжээгээр гэм хорыг ар илгах үүр эг хүлээнэ.
11.4.Гэм хор у чир сан бодит нөхцөл байдлыг хар галзан шүүх эр х, ху у ль ёсны ашиг сонир хлынх нь
төлөө үйлдэл хийгдсэн гу р авдагч этгээдэд у г гэм хорыг ар илгах үүр эг хүлээлгэх, эсхүл гэм хор у чр у улагч
буюу гу р авдагч этгээдийг дээр х үүр гээс бүр эн буюу хэсэгчлэн чөлөөлж болно.
11.5.Гар цаагүй байдлын у лмаас үйлдэл хийсэн этгээд ту хайн нөхцөл байдлыг өөр өө бий болгосон
бол у чир сан гэм хорыг ар илгах үүр эгтэй.
12 дугаар зүйл. Өөртөө туслах
12.1.Эр х бүхий байгу у ллагын ту сламжийг шу у р хай авах боломжгүй байсан болон цаг алдалгүй
ар га хэмжээ авахгүй бол эр хээ хэр эгжүүлэх боломжгүй болох буюу эр хээ хэр эгжүүлэхэд ноцтой хүндр эл
у чр ахаар байвал ир гэний эр х зүйн хар илцаанд ор олцогч өөр ийнхөө эр х, ху у ль ёсны ашиг сонир хлыг
хамгаалж, өөр төө ту слах зор илгоор эд юмсыг эзэмдэж авах, у стгах буюу эвдэх, эсхүл зайлсхийж болзошгүй
үүр эг гүйцэтгэгчийг саату у лах, үүр эг бүхий этгээдээс гүйцэтгэвэл зохих үйлдлийн эср эг үйлдлийг таслан
зогсоохоор ту хайн нөхцөл байдалд тохир у у лан хийсэн үйлдлийг ху у ль бу с гэж үзэхгүй.
12.2.Энэ ху у лийн 12.1-д заасан үйлдлийг хийсэн этгээд эд юмсыг битүүмжлэх буюу үүр эг бүхий
этгээдийг албадан саату у лахаар эр х бүхий байгу у ллагад нэн дар у й мэдэгдэнэ.
12.3.Өөр төө ту слах үйлдэл нь ту хайн нөхцөл байдалд тохир сон хэр хэмжээнээс хэтэр ч болохгүй.
12.4.Энэ ху у лийн 12.1-д заасан үйлдлийг эндүүр ч хийсэн буюу хэр хэмжээнээс хэтр үүлсэн этгээд
үйлдлийнхээ у лмаас бу сдад у чр у у лсан гэм хорыг ар илгах үүр эгтэй.
13 дугаар зүйл. Иргэний эрх зүйн харилцаанд эрх, үүргийг хэрэгжүүлэх
13.1.Ир гэний эр х зүйн хар илцаанд ор олцогч ху у ль буюу гэр ээнд заасан эр х, үүр гээ үнэнч
шу дар гаар хэр эгжүүлнэ.
13.2.Ир гэний эр х зүйн хар илцаанд ор олцогч ху у лиар хор иглоогүй буюу ху у льд шу уд заагаагүй эр х,
үүр гийг өөр ийн хүсэл зор игийн дагу у хэр эгжүүлж болно.
13.3.Ир гэний эр х зүйн хар илцаанд ор олцогч эр х, үүр гээ хэр эгжүүлэхдээ бу сдад гэм хор у чр у улсан,
зах зээлийн хар илцааны чөлөөт байдлыг үндэслэлгүйгээр хязгаар ласан, ху у ль ёсны даву у байдлаа ху уль
бу саар ашигласан үйл ажиллагаа яву у лж болохгүй бөгөөд хэр эв зөр чвөл ху у ль тогтоомжид заасан
хар иу цлага хүлээнэ.
II ДЭД ХЭСЭГ
ИРГЭНИЙ ЭРХ ЗҮЙН ХАРИЛЦААНД ОРОЛЦОГЧИД
ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ
Иргэн
14 дүгээр зүйл. Иргэний эрх зүйн чадвар
14.1.Ир гэний эр х зүйн чадвар нь ир гэнийг төр сөн үеэс эхэлж нас бар снаар ду у сгавар болно.
14.2. Ир гэний эр х зүйн чадварыг хязгаар лахыг хор иглоно.
15 дугаар зүйл. Иргэний эрх зүйн бүрэн чадамж
15.1.Ир гэний эр х зүйн бүр эн чадамж буюу ир гэн өөр ийн үйлдлээр өөр төө эр х олж авах, үүр эг бий
болгох чадвар насанд хүр снээр буюу 18 наснаас бий болно.

5. 15.2.Ху у льд заасан үндэслэл, жу р мын дагу у шүүх 16-аас 18 хүр тэлх насны ир гэнийг, түүний
хүсэлт, эцэг эх, аср ан хамгаалагч, хар галзан дэмжигчийн зөвшөөр лөөр ир гэний эр х зүйн бүр эн чадамжтай
гэж тооцож болно.
15.3. Ир гэний эр х зүйн бүр эн чадамжтай гэж тооцсон шүүхийн шийдвэр ийг зохих үндэслэл байвал
сонир хогч этгээдийн хүсэлтээр шүүх хүчингүй болгож болно.
16 дугаар зүйл. Иргэний эрх зүйн бүрэн бус чадамж
16.1.Насанд хүр ээгүй буюу 14-өөс 18 хүр тэлх насны этгээд ир гэний эр х зүйн бүр эн бу с чадамжтай
байна.
16.2.Насанд хүр ээгүй ир гэн ху у лиар зөвшөөр снөөс бу сад хэлцлийг ху у ль ёсны төлөөлөгч /эцэг, эх,
хар галзан дэмжигч/-ийн бичгээр олгосон зөвшөөр лийн үндсэн дээр хийнэ.
16.3.Насанд хүр ээгүй ир гэн ху у ль ёсны төлөөлөгчийн зөвшөөр өлгүйгээр дар аахь эр хээ бие даан
хэр эгжүүлж болно:
16.3.1. өөр ийн хөдөлмөр ийн хөлс, оюу тны тэтгэлэг, тэдгээр тэй адилтгах бу сад ор лого,
тэдэнд өөр ийн үзэмжээр захир ан зар цу у лахад нь зор иу лж шилжүүлсэн эд хөр өнгийг захир ан зар цу у лах;
16.3.2. өөр төө хохир олгүй бөгөөд хиймэгц биелэх аху йн чанар тай хэлцэл хийх;
16.3.3. энэ ху у лийн 16.3.1-д заасан ор логыг банк, зээлийн байгу у ллагад хадгалу у лах.
16.4. 16-аас 18 хүр тэлх насны ир гэн хоршооны гишүүн байж болно.
17 дугаар зүйл. Иргэний эрх зүйн зарим чадамж
17.1. 7-гоос 14 хүр тэлх насны этгээд ир гэний эр х зүйн зар им чадамжтай байна.
17.2. 7-гоос 14 хүр тэлх насны этгээдийн хийсэн өөр төө хохир олгүй бөгөөд хиймэгц биелэх, аху йн
чанар тай жижиг хэлцлээс бу сад хэлцлийг тэдгээр ийн нэр ийн өмнөөс ху у ль ёсны төлөөлөгч /эцэг, эх, аср ан
хамгаалагч/ хийнэ.
18 дугаар зүйл. Иргэний эрх зүйн чадамжгүй иргэн
18.1. 7 хүр тэлх насны этгээд ир гэний эр х зүйн чадамжгүй байна.
18.2.Сэтгэцийн өвчний у лмаас өөр ийн үйлдлийн у чир холбогдлыг ойлгохгүй, өөр ийгөө зөв
у дир даж чадахгүй болсон этгээдийг шүүх ир гэний эр х зүйн чадамжгүй гэж тооцож, түүнд аср ан хамгаалал т
тогтооно.
18.3.Ир гэний эр х зүйн чадамжгүй этгээдийн нэр ийн өмнөөс түүний ху у ль ёсны төлөөлөгч /эцэг, эх,
аср ан хамгаалагч/ хэлцэл хийнэ.
18.4.Ир гэний эр х зүйн чадамжгүйд тооцох үндэслэл болсон нөхцөл байдал үгүй болсон тохиолдол д
шүүх ту хайн этгээдийг ир гэний эр х зүйн чадамжгүйд тооцсон шийдвэр ийг хүчингүй болгоно.
19 дүгээр зүйл. Иргэний эрх зүйн чадамжийг хязгаарлах
19.1.М ансу у р уулах болон сэтгэцэд нөлөөлөх бодис, согту у р уулах у ндаа байнга хэр эглэж, гэр бүлээ
эдийн засгийн талаар хүнд байдалд ор у у лсан насанд хүр сэн этгээдийн ир гэний эр х зүйн чадамжийг
сонир хогч этгээдийн хүсэлтээр , шүүх ху у лиар тогтоосон жу р маар хязгаар лаж, хар галзан дэмжигч томилж
болно.
19.2.Ир гэний эр х зүйн чадамжийг хэлцэл хийх замаар хязгаар лахыг хор иглоно.
19.3.Ир гэний эр х зүйн чадамж нь хязгаар лагдсан этгээд хязгаар лагдаагүй чадамжийнхаа хүр ээнд,
хар галзан дэмжигчийн зөвшөөр лөөр хэлцэл хийж болно.

6. 19.4.Ир гэний эр х зүйн чадамжийг хязгаар лах үндэслэл болсон нөхцөл байдал үгүй болсон бол
ту хайн этгээдэд тогтоосон хязгаар лалтыг шүүх хүчингүй болгож, хар галзан дэмжигчийг үүр гээс нь
чөлөөлнө.
20 дугаар зүйл. Иргэний нэр
20.1.Ир гэн өөр ийн нэр тэй байна.
20.2.Ир гэний нэр ийг бүр тгэх, өөр члөх жу р мыг ху у лиар тогтооно.
20.3. Ир гэний нэр ийг эр х бүхий байгу у ллагад бүр тгүүлнэ. Ир гэний эр х, үүр гийг ир гэн өөр ийн
нэр ээр олж авч хэр эгжүүлнэ. Гагцхүү ху у льд заасан нөхцөл, жу р мын дагу у зохиомол нэр хэр эглэж болно.
20.4.Ир гэн нэр ээ өөр чилсөн нь түүний өмнөх нэр ээр олж авсан эр х, хүлээсэн үүр гийг өөр члөх буюу
ду у сгавар болгох үндэслэл болохгүй.
20.5.Нэр ээ өөр чилсөн этгээд үүр эг гүйцэтгүүлэгч болон үүр эг гүйцэтгэгчид энэ ту хай мэдэгдэх
үүр эгтэй бөгөөд энэ үүр гээ биелүүлээгүйгээс гар сан үр дагаврыг хар иу цна.
21 дүгээр зүйл. Иргэний нэр, нэр төр, алдар хүнд, ажил хэргийн нэр хүндийг хамгаалах
21.1.Ир гэний нэр ийг ху у ль бу саар ашиглахыг хор иглоно.
21.2.Ир гэний нэр , нэр төр , алдар хүнд, ажил хэр гийн нэр хүндийг гу таасан мэдээ тар аасан этгээд
түүнийхээ үнэн зөвийг нотолж чадахгүй бол эр х нь зөр чигдсөн этгээдийн шаар длагаар у г мэдээг тар аасан
хэлбэр , хэр эгсэл, эсхүл өөр хэлбэр , хэр эгслээр няцаах үүр эг хүлээнэ.
21.3.Бодит бар имтыг бүр эн гүйцэд мэдээлээгүйгээс бу сдын нэр , нэр төр , алдар хүнд, ажил хэр гийн
нэр хүндийг гу таасан бол энэ ху у лийн 21.2-т заасан жу р маар няцаах үүр эг хүлээнэ.
21.4.Ху у лиар тогтоосон ху вийн ну у цад хамаар алтай мэдээг өөр ийнх нь зөвшөөр өлгүйгээр
тар ааснаас гэм хор у чир сан гэж үзвэл ир гэн у г гэм хорыг ар илгахыг шаар дах эр хтэй.
21.5.Ир гэний дүр сийг гэр эл зу р аг, кино, дүр с бичлэгийн хальс, хөр өг зу р аг болон бу сад хэлбэр ээр
өөр ийнх нь зөвшөөр өлгүйгээр нийтэлсэн, олон нийтэд үзүүлснээс гэм хор у чир сан гэж үзвэл ту хайн этгээд
гэм хорыг ар илгахыг шаар дах эр хтэй.
21.6.Ир гэний нийгэмд эзлэх байр су у р ьтай холбогду у лан түүнийг су р талчлах зор илгоор болон
су р галт, эр дэм шинжилгээний ажил, ажил хэр гийн хүр ээнд олон нийтийг хамар сан үйл ажиллагааны явцад
у г этгээдийг дүр сэлсэн, эсхүл ту хайн этгээд өөр ийгөө дүр слүүлсний төлөө хөлс, шан хар амж авсан бол
түүний зөвшөөр өл шаар дагдахгүй.
21.7.Нас бар сан этгээдийн нэр , нэр төр , алдар хүндийг гу таасан, эсхүл түүний ху вийн ну у цтай
холбоотой мэдээг энэ ху у лийн 520 ду гаар зүйлд заасан өвлөгчийн зөвшөөр өлгүйгээр олон нийтэд тар аасан
бол энэ зүйлд заасан жу р ам нэгэн адил үйлчилнэ.
21.8.Энэ ху у лийн 21.7-д заасан тохиолдолд у чир сан гэм хорыг эдийн хэлбэр ээр нөхөн төлүүлэхийг
шаар дах эр хгүй.
21.9.Энэ зүйлд заасан эр хийг зөр чсөн этгээд бу сдад у чр у улсан гэм хорыг хохир огч буюу сонир хогч
этгээдэд энэ ху у лийн 497, 511 дүгээр зүйлд заасан жу р мын дагу у ар илгана.
22 дугаар зүйл. Иргэний оршин суугаа газар
22.1.Ир гэний оршин су у гаа газрыг ху у лийн дагу у түүний хар ьяалагдан бүр тгүүлсэн засаг захир гаа,
ну таг дэвсгэр ийн нэгжээр тодор хойлно.
22.2.Ир гэн бүр тгүүлсэн газр аа байнга оршин су у даггүй бол гол төлөв амьдр ан су у даг, эсхүл ту хайн
этгээдийн эд хөр өнгийн дийлэнх хэсэг байгаа газрыг түүний оршин су у гаа газар гэж тодор хойлж болно.

7. 22.3.Бу сдын аср ан хамгаалалтад байгаа этгээдийн оршин су у гаа газрыг тэдгээр ийн эцэг, эх, аср ан
хамгаалагчийн оршин су у гаа газр аар тодор хойлно.
23 дугаар зүйл. Иргэнийг сураггүй алга болсонд тооцох
23.1.Оршин су у гаа газр аасаа алга болсноос хойш хоёр жилийн ху гацаанд хаана байгаа нь
мэдэгдэхгүй, су р аг чимээгүй болсон ир гэнийг сонир хогч этгээдийн хүсэлтээр , шүүх су р аггүй алга болсонд
тооцож болно.
23.2.Су р аггүй алга болсонд тооцогдсон этгээдийн эд хөр өнгөд шүүхээс эр хлэн хамгаалалт тогтоох
бөгөөд ту хайн этгээдийн аср амжид байсан хүмүүсийг тэжээн тэтгэх, ху у лиар тогтоосон жу р мын дагуу
татвар , ху р аамж төлөх, бу сдын өмнө хүлээсэн үүр гийн дагу у өр төлбөр ийг төлж бар агду у лах зэр эг ху уль
ёсоор гүйцэтгэвэл зохих үүр гийг у г эд хөр өнгөөс гүйцэтгэнэ.
23.3.Су р аггүй алга болсонд тооцогдсон этгээдийн байгаа газар нь тогтоогдсон, ту хайн этгээд эр гэж
ир сэн тохиолдолд шүүх шийдвэр ээ хүчингүй болгож, эд хөр өнгөд нь тогтоосон эр хлэн хамгаалалтыг
зогсооно.
23.4.Эр гэж ир сэн этгээд нь су р аггүй алга болсонд тооцогдсоноос хойш энэ ху у лийн 23.2-т зааснаас
өөр үндэслэлээр бу сдад үнэ төлбөр гүй шилжсэн бөгөөд бэлэн байгаа эд хөр өнгөө бу цаан авахаар шаар дах
эр хтэй. Уг эд хөр өнгийг аж аху йн зор иу лалтаар ашигласны үр дүнд олсон ашгийг нөхөн төлүүлэхээр
шаар дах эр хгүй.
23.5.Су р аггүй алга болсонд тооцогдсон этгээдийн эд хөр өнгийг эр хлэн хамгаалагч нь бу сдад
ху далдсан бол түүний үнийг, үр эгдүүлсэн, ду таасан, гэмтээсэн бол шүүх гэм бу р у угийн шинж байдлыг
хар галзан у г эд хөр өнгийн үнийг бүр эн буюу хэсэгчлэн төлүүлэхээр шийдвэр лэж болно.
23.6.Су р аггүй алга болсонд тооцогдсон этгээд эр гэж ир сэн бол эд хөр өнгийг эр хлэн хамгаалагч нь
у г эд хөр өнгийн хадгалалт, хамгаалалт, ашиглалттай холбогдон гар сан зар дал, хохир лоо төлүүлэхээр
шаар дах эр хтэй.
24 дүгээр зүйл. Иргэнийг нас барсан гэж зарлах
24.1.Ир гэн оршин су у гаа газр аасаа алга болсноос хойш таван жилийн ху гацаанд хаана байгаа нь
мэдэгдэхгүй су р аг чимээгүй болсон, эсхүл амь үр эгдэж болох нөхцөл байдалд алга болсноос хойш нэг
жилийн ту рш амьд байгаа эсэх нь мэдэгдэхгүй байгаа бол сонир хогч этгээдийн хүсэлтээр шүүх түүнийг нас
бар сан гэж зар лаж болно.
24.2.Байлдааны ажиллагаанд ор олцож яваад су р аггүй алга болсон этгээдийг у г ажиллагаа ду у ссан
өдр өөс хойш хоёр жил өнгөр сний дар аа шүүхээс нас бар сан гэж зар лаж болно.
24.3.Ир гэнийг нас бар санд тооцсон шүүхийн шийдвэр хүчин төгөлдөр болсон өдр ийг у г этгээдийн
нас бар сан өдөр гэж үзнэ.
24.4.Амь үр эгдэж болох нөхцөл байдалд алга болсон ир гэнийг нас бар сан гэж зар ласан бол шүүх
түүний нас бар сан байж болох өдр ийг у г этгээдийн нас бар сан өдөр гэж тооцож болно.
24.5.Нас бар сан гэж зар лагдсан этгээдийн хөр өнгийг өвийн жу р маар бу сдад шилжүүлнэ.
24.6.Нас бар сан гэж зар лагдсан этгээд эр гэж ир эх буюу байгаа газар нь тогтоогдсон бол шүүх у рьд
гар гасан шийдвэр ийг хүчингүй болгоно.
24.7.Нас бар сан гэж зар лагдаад эр гэж ир сэн этгээд өвлөх болон бу сад хэлбэр ээр бу сдад үнэ
төлбөр гүй шилжсэн бэлэн байгаа эд хөр өнгөө бу цаан авахаар шаар дах эр хтэй. Энэ жу р маар төр ийн өмчлөлд
шилжсэн эд хөр өнгийг өмчлөгчид бу цаан олгох боломжгүй бол үнийг нь нөхөн төлнө.
24.8.Нас бар сан гэж зар ласан шүүхийн шийдвэр хүчингүй болсон нь ту хайн этгээдийн эхнэр ,
нөхр ийн шинээр гэр лэсэн гэр лэлтийг хүчин төгөлдөр бу с гэж тооцох үндэслэл болохгүй.

8. ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ
Хуулийн этгээд
Нэгдүгээр дэд бүлэг
Нийтлэг үндэслэл
25 дугаар зүйл. Хуулийн этгээд
25.1.Өмчлөлдөө буюу эзэмших, ашиглах, захир ан зар цу у лах эр хдээ ту сгайлсан хөр өнгөтэй, өөр ийн
нэр ээр эр х олж, үүр эг хүлээдэг, үйл ажиллагаанаасаа бий болох үр дагаварыг эд хөр өнгөөр өө хар иу цдаг,
нэхэмжлэгч, хар иу цагч байж чадах, тодор хой зор илго бүхий, тогтвор той үйл ажиллагаа эр хэлдэг зохио н
байгу у лалтын нэгдлийг ху у лийн этгээд гэнэ.
25.2.Ху у лийн этгээд нь ашиг олох зор илготой ашгийн төлөө, ху у ль буюу дүр эмд заасан
зор илготой, ашгийн төлөө бу с байж болно.
25.3.Ху у лийн этгээд нь нийтийн, ху вийн, холимог өмчийн байна.
25.4.Ху у льд өөр өөр заагаагүй бол хэд хэдэн ху у лийн этгээд нь үйл ажиллагаагаа зохицу у лах
зор илгоор нэгдэж болох бөгөөд нэгдлийн ор олцогчид ху у лийн этгээдийн эр хээ хадгална.
25.5.Ху у лийн этгээдийн эр х зүйн байдлыг ху у лиар тогтооно.
26 дугаар зүйл. Хуулийн этгээдийн иргэний эрх зүйн чадвар
26.1.Ху у лийн этгээдийн ир гэний эр х зүйн чадвар у лсын бүр тгэлд бүр тгүүлснээр үүсч, ху у льд
заасан жу р мын дагу у татан бу у гдаж, у лсын бүр тгэлээс хасагдсанаар ду у сгавар болно.
26.2.Ху у лийн этгээдийг у лсын бүр тгэлд бүр тгэх, бүр тгэлээс хасах жу р мыг ху у лиар тогтооно.
26.3.Нийтийн эр х зүйн ху у лийн этгээдийн ир гэний эр х зүйн чадвар ху у льд заасан жу р маар
байгу у лагдсанаар үүсч, татан бу у гдсанаар ду у сгавар болох бөгөөд ир гэний эр х зүйн хар илцаанд бу сад
ор олцогчтой адил тэгш эр хтэй ор олцоно.
26.4.Ху у лийн этгээд у дир дах байгу у ллагаар аа дамжу у лан ир гэний эр х зүйн хар илцаанд ор олцоно.
26.5.Ху у лийн этгээдийн у дир дах байгу у ллагын эр х зүйн байдлыг ху у ль буюу үүсгэн байгу у лах
бар имт бичгээр тодор хойлно.
26.6.Ашгийн төлөө бу с ху у лийн этгээд өөр ийн дүр эм болон үүсгэн байгу у лсан бу сад бар имт бичигт
заасан зор илгод нийцэх үйл ажиллагаа яву у лна.
26.7.Ашгийн төлөө ху у лийн этгээд нь ху у лиар хор иглоогүй, нийтээр хүлээн зөвшөөр сөн зан
су р таху у ны хэм хэмжээнд харшлаагүй аливаа үйл ажиллагаа эр хлэх эр хтэй.
26.8.Ху у лийн этгээд ху у льд заасан зар им үйл ажиллагааг эр х бүхий байгу у ллагаас олгосон ту сгай
зөвшөөр лийн үндсэн дээр эр хэлнэ. Үйл ажиллагааг эр хлэх эр х ту сгай зөвшөөр өл авсан өдр өөс үүснэ.
26.9.Ху у лийн этгээдийн ир гэний эр х зүйн чадварыг гагцхүү ху у льд заасан үндэслэл, жу р маар
хязгаар лана.
27 дугаар зүйл. Хуулийн этгээдийн нэр
27.1.Ху у лийн этгээд өөр ийн нэр тэй байна. Ху у лийн этгээдийн нэр нь түүний зохион байгу у лалт,
эр х зүйн хэлбэр ийг ту сгасан байна.
27.2.Ху у льд заасан бол ху у лийн этгээдийн төр лийг заасан нэр тэй байна.
27.3.Ху у лийн этгээдийн нэр өөр ху у лийн этгээдийн нэр тэй давхар дсан буюу бу сдыг
төөр өгдүүлэхээр ижил, төсөөтэй байж болохгүй.

9. 27.4. Ху у лийн этгээдийн нэр ийг бу сад этгээд ху у ль бу саар ашиглахыг хор иглоно. Энэ заалтыг
зөр чсөн этгээд бу сдад у чр у у лсан гэм хорыг энэ ху у лийн 497 ду гаар зүйлд заасан жу р мын дагу у ар илгана.
27.5.Ху у лийн этгээд нэр ээ ху у льд заасан жу р мын дагу у бүр тгүүлнэ.
27.6.Ху у лийн этгээдийн ажил хэр гийн нэр хүндийг хамгаалахад энэ ху у лийн 21 дүгээр зүйлийн
заалт нэгэн адил хамаар на.
28 дугаар зүйл. Хуулийн этгээдийн оршин байгаа газар
28.1.Ху у лийн этгээдийн ер өнхий захир гаа байршин байгаа газрыг түүний оршин байгаа газар гэнэ.
28.2.Ху у лийн этгээд нь оршин байх нэг газар буюу ху у ль ёсны хаягтай байна.
29 дүгээр зүйл. Хуулийн этгээдийн салбар, төлөөлөгчийн газар
29.1.Ху у ль болон үүсгэн байгу у лах бар имт бичигт заасан бол ху у лийн этгээд өөр ийн салбар ,
төлөөлөгчийн газр аа тогтоосон жу р мын дагу у байгу у лж болно.
29.2.Ху у лийн этгээдийн оршин байгаа газр аас өөр газар байр лаж, түүний үндсэн чиг үүр гийг
бүхэлд нь буюу зар имыг нь гүйцэтгэдэг ту сгай нэгжийг салбар гэнэ.
29.3.Ху у лийн этгээдийн оршин байгаа газр аас өөр газар байр лаж, түүний ху у ль ёсны ашиг
сонир хлыг хамгаалах буюу түүний нэр ийн өмнөөс хэлцэл болон эр х зүйн бу сад үйлдэл хийх үүр эг бүхий
нэгжийг төлөөлөгчийн газар гэнэ.
29.4.Салбар , төлөөлөгчийн газрын эр х, үүр гийг ту хайн ху у лийн этгээдийн дүр мээр тодор хойлно.
29.5.Салбар , төлөөлөгчийн газрын эр х бар игчид үйл ажиллагаагаа ху у лийн этгээдээс олгосон
итгэмжлэлийн үндсэн дээр яву у лна.
29.6.Ху у лийн этгээдийн салбар , төлөөлөгчийн газар ху у лийн этгээдийн эр хгүй байна.
30 дугаар зүйл. Хуулийн этгээдийг байгуулах
30.1.Ху у льд өөр өөр заагаагүй бол ху у лийн этгээдийг ир гэн, ху у лийн этгээд ху у льд заасан жу р мын
дагу у үүсгэн байгу у лж болно.
30.2.Чиг үүр гээ хэр эгжүүлэх болон нийгмийн хэр эгцээг хангах зор илгоор төр өөр ийн өмчөөр
дангаар буюу хамтр ан ху у лийн этгээд байгу у лж болно.
31 дүгээр зүйл. Хуулийн этгээдийг өөрчлөн байгуулах
31.1.Ху у лийн этгээдийн хөр өнгийг өмчлөгч буюу түүнээс эр х олгосон байгу у ллага, түүнчлэн
үүсгэн байгу у лах бар имт бичгээр эр х олгосон байгу у ллагын шийдвэр ээр ху у лийн этгээдийг ху у льд заасан
жу р мын дагу у нийлүүлэх, нэгтгэх, ху ваах, ту сгаар лах, өөр члөх замаар өөр члөн байгу у лж болно.
31.2.Хоёр буюу хэд хэдэн ху у лийн этгээдийн үйл ажиллагааг зогсоож, тэдгээр ийн эр х, үүр эг,
хар иу цлагыг шинээр бий болсон ху у лийн этгээдэд шилжүүлэхийг ху у лийн этгээдийг нийлүүлэх гэнэ.
31.3.Ху у лийн этгээдийн үйл ажиллагааг зогсоож, түүний эр х, үүр эг, хар иу цлагыг өөр ху у лийн
этгээдэд шилжүүлэхийг ху у лийн этгээдийг нэгтгэх гэнэ.
31.4.Ху у лийн этгээдийн үйл ажиллагааг зогсоож, түүний эр х, үүр эг, хар иу цлагыг шинээр үүсэх
хоёр буюу түүнээс дээш ху у лийн этгээдэд шилжүүлэхийг ху у лийн этгээдийг ху ваах гэнэ.
31.5.Ху у лийн этгээдийн үйл ажиллагааг зогсоохгүйгээр түүний зар им эр х, үүр эг, хар иу цлагыг
шинээр байгу у лагдсан ху у лийн этгээдэд шилжүүлэхийг ху у лийн этгээдийг ту сгаар лах гэнэ.

10. 31.6.Ху у лийн этгээд нь зохион байгу у лалтын төр өл, хэлбэр , үндсэн зор илгоо өөр члөх замаар
зохион байгу у лагдаж болно.
32 дугаар зүйл. Хуулийн этгээдийг татан буулгах
32.1. Ху у льд өөр өөр заагаагүй бол ху у лийн этгээдийг дар аахь үндэслэлээр татан бу у лгана:
/Энэ хэсэг т 2010 оны 04 дүг ээр сарын 23-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/
32.1.1.өмчлөгч буюу түүнээс эр х олгосон байгу у ллагын шийдвэр , түүнчлэн ху у лийн
этгээдийн үүсгэн байгу у лах бар имт бичгээр эр х олгосон байгу у ллагын шийдвэр гар сан;
32.1.2.дампу у р санд тооцсон, ху у лийг у даа дар аа буюу ноцтой зөр чсөн, ху у льд заасан
бу сад үндэслэлээр татан бу у лгах ту хай шүүхийн шийдвэр гар сан;
32.1.3.үйл ажиллагаагаа яву у лах ху гацаа ду у ссан буюу зор илгодоо хүр сэн у чир цаашид
үйл ажиллагаагаа үр гэлжлүүлэх шаар длагагүй гэсэн өөр ийнх нь шийдвэр гар сан;
32.1.4.ху у лийн этгээдийг үүсгэн байгу у лсан эр х бүхий байгу у ллагын шийдвэр гар сан;
32.1.5.ху у льд заасан бу сад үндэслэл.
32.2.Татан бу у лгах ажлыг энэ ту хай шийдвэр гар гасан байгу у ллагаас томилсон комисс эр хлэн
гүйцэтгэнэ.
32.3.Татан бу у лгах комисс нь ху у лийн этгээд татан бу у гдсан ту хай нийтэд мэдээлнэ.
32.4.Татан бу у лгах комиссоос нэхэмжлэгчдийн өр гөдөл хүлээн авах ху гацаа нь ху у лийн этгээдийг
татан бу у гдсан ту хай нийтэд мэдээлснээс хойш хоёр сар аас багагүй, зу р гаан сар аас ихгүй байна.
32.5. Ху у льд өөр өөр заагаагүй бол татан бу у гдаж байгаа ху у лийн этгээдэд холбогдох шаар длагыг
дар аахь дар ааллаар хангана:
/Энэ хэсэг т 2010 оны 04 дүг ээр сарын 23-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/
32.5.1.бу сдын амь нас, эр үүл мэндэд у чр у улсан гэм хорыг ар илгу у лах болон шүүхийн
шийдвэр ээр гар гу у лах бу сад төлбөр ;
32.5.2.хэр эг гүйцэтгэгч буюу татан бу у лгах комисс, тэдгээр тэй адилтгах бу сад этгээдийн
эр х, үүр гийнхээ хүр ээнд гүйцэтгэсэн үйл ажиллагааны зар дал;
32.5.3.дампу у р лын үед хар иу цагчийг дахин хөр өнгөжүүлэх явцад байгу у лсан гэр ээ,
хэлцлийн дагу у гар гасан шаар длага;
32.5.4.хадгаламжийн албан жу р мын даатгалын нөхөн төлбөр ;
/Энэ заалтыг 2013 оны 01 дүг ээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/
32.5.5. хадгаламж эзэмшигчийн мөнгөн хөр өнгө;
/Энэ заалтын дуг аарт 2013 оны 01 дүг ээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/
32.5.6.хөдөлмөр ийн гэр ээгээр ажиллагсдад төлөх хөдөлмөр ийн хөлс;
/Энэ заалтын дуг аарт 2013 оны 01 дүг ээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/
32.5.7.ху у ль тогтоомжид заасны дагу у бу сад этгээдтэй хийх тооцоо.

11. /Энэ заалтын дуг аарт 2013 оны 01 дүг ээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/
32.6.Татан бу у гдаж байгаа ху у лийн этгээдэд холбогдох шаар длагыг хангахдаа эхний дар ааллын
төлбөр ийг бүр эн бар агду у лсны дар аа түүний дар аагийн дар ааллын төлбөр ийн шаар длагыг хангах зар чмыг
бар имтална.
32.7.Ху у лийн этгээдэд байгаа мөнгөн хөр өнгө нь хар илцагчдын шаар длагыг хангахад хүр элцэхгү й
бол татан бу у лгах комисс түүний бу сад эд хөр өнгийг ху у льд заасан жу р мын дагу у ху далдаж, төлбөр ийг
бар агду у лж болно.
32.8.Татан бу у гдаж байгаа ху у лийн этгээдийн эд хөр өнгө төлбөр төлөхөд хүр элцэхгүй бол түүний
эд хөр өнгийг төлбөл зохих төлбөр ийн хэмжээнд ху вь тэнцүүлэн зохих дар ааллын дагу у хар илцагчдад
ху ваар илна.
32.9.Хар илцагчдын шаар длагыг хангасны дар аа үлдсэн эд хөр өнгийг ху у ль ёсны өмчлөгчид, ху уль
буюу дүр эмд заасан бол эр х бүхий этгээдэд шилжүүлнэ.
32.10.Татан бу у гдаж байгаа ху у лийн этгээдийн эд хөр өнгийг хүлээж авах этгээд байхгүй бол
төр ийн өмчлөлд шилжүүлнэ.
32.11.Бүр тгэх байгу у ллага ху у лийн этгээдийг у лсын бүр тгэлээс хассан ту хай нийтэд мэдээлнэ.
32.12.Ху у льд өөр өөр заагаагүй бол ху у лийн этгээдийг татан бу у лгахад энэ зүйлийг бар имтална.
/Энэ хэсг ийг 2010 оны 04 дүг ээр сарын 23-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/
Хоёрдугаар дэд бүлэг
Хуулийн этгээдийн төрөл
33 дугаар зүйл. Хуулийн этгээдийн төрөл
33.1.Ашгийн төлөө ху у лийн этгээдийг нөхөр лөл, компанийн хэлбэр ээр байгу у лна.
33.2.Ашгийн төлөө бу с ху у лийн этгээдийг холбоо, сан, хоршооны хэлбэр ээр байгу у лна.
34 дүгээр зүйл. Компани
34.1.Ху вьцаа эзэмшигчийн ор у у лсан хөр өнгө нь тодор хой тооны ху вьцаанд ху ваагддаг, өөр ийн
ту сгайлсан хөр өнгөтэй, ашгийн төлөө үндсэн зор илготой ху у лийн этгээдийг компани гэнэ.
/Энэ хэсэг т 2011 оны 10 дуг аар сарын 06-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/
34.2.Компанийн эр х зүйн байдлыг ху у лиар тогтооно.
35 дугаар зүйл. Нөхөрлөл
35.1.Гишүүдийн ор у у лсан ху вь хөр өнгөөс бүр дэх эд хөр өнгөтэй, хүлээсэн үүр гээ у г эд хөр өнгө
болон гишүүдийн ху вийн өмчийн эд хөр өнгөөр ху у льд заасны дагу у хар иу цдаг ху у лийн этгээдийг нөхөр лөл
гэнэ.
35.2.Нөхөр лөлийн эр х зүйн байдлыг ху у лиар тогтооно.
36 дугаар зүйл. Холбоо, сан, хоршоо
36.1.Нэгдмэл, тодор хой зор илго тавьсан хэд хэдэн этгээд сайн ду рын үндсэн дээр нэгдэж
байгу у лсан, гишүүнчлэл бүхий ху у лийн этгээдийг холбоо гэнэ.
36.2.Нэг буюу хэд хэдэн үүсгэн байгу у лагч нийгэмд ашиг ту стай, нэгдмэл зор илгод хүр эхийн ту лд
эд хөр өнгө төвлөр үүлэх замаар байгу у лсан гишүүнчлэлгүй ху у лийн этгээдийг сан гэнэ.

12. 36.3.Холбоо, сангийн эр х зүйн байдлыг ху у лиар тогтооно.
36.4.Эдийн засгийн болон нийгэм, соёлын нийтлэг хэр эгцээгээ хангах зор илгоор хэд хэдэн этгээд
сайн ду р аар аа нэгдсэн, хамтын у дир длага, хяналт бүхий ду ндын эд хөр өнгө дээр үндэслэн үйл ажиллагаа
яву у лахаар байгу у лсан ху у лийн этгээдийг хоршоо гэнэ.
36.5.Хоршоог үүсгэн байгу у лах, бүр тгэх, хоршооны үйл ажиллагааг ду у сгавар болгох, хоршооны
гишүүнчлэл, хяналт болон хоршоотой холбоотой бу сад хар илцааг ху у лиар зохицу у лна.
36.6.Сүм хийд ир гэний эр х зүйн хар илцаанд ор олцохдоо сангийн эр х зүйн байдлын талаар хи
ху у лийн заалтыг мөр дөнө.
37 дугаар зүйл. Сангийн тусгай зохицуулалт
37.1.Сангийн эр х бар их байгу у ллага буюу у дир дах зөвлөл нь хандивлагч, дэмжигч, тэдгээр ийн
томилсон төлөөллөөс бүр дэнэ.
37.2.Сангийн эр х бар их байгу у ллага нь гүйцэтгэх у дир длага болон хяналтын байгу у ллагыг
томилно.
37.3.Сангийн гүйцэтгэх у дир длага сангийн дүр эмд нийцсэн үйл ажиллагаа яву у лж, үйл
ажиллагааны болон санхүүгийн тайланг эр х бар их байгу у ллагаар аа хэлэлцүүлэн хэвлүүлж, олон нийтэд
түгээнэ.
38 дугаар зүйл. Санг татан буулгах журам
38.1.Татан бу у лгах ажлыг энэ ту хай шийдвэр гар гасан байгу у ллагаас томилогдсон татан бу у лгах
комисс эр хлэнэ. Онцгой тохиолдолд шүүхээс татан бу у лгах өөр байгу у ллага томилж болох бөгөөд тэр ээр
татан бу у лгах комиссийн гишүүдийн нэгэн адил хар иу цлага хүлээнэ.
38.2.Санг татан бу у лгахдаа өдөр ту тмын ажил хэр гийг зогсоож, бэлэн байгаа эд хөр өнгийг мөнгөөр
үнэлэн тодор хойлж, хар илцагчидтай тооцоо хийнэ.
38.3.Энэ ху у лийн 38.1-д заасны дагу у тооцоо хийсний дар аа үлдсэн эд хөр өнгийг татан бу у гдсан
сантай зор илго нэг буюу ижил төстэй зор илго бүхий нэг, эсхүл хэд хэдэн этгээдэд шилжүүлэх, тийм
байгу у ллага байхгүй тохиолдолд төр ийн өмчид шилжүүлэх шийдвэр гар гаж болно.
III ДЭД ХЭСЭГ
ХЭЛЦЭЛ
ТАВДУГААР БҮЛЭГ
Нийтлэг үндэслэл
39 дүгээр зүйл. Хэлцэл
39.1.Ир гэний эр х, үүр гийг үүсгэх, өөр члөх, шилжүүлэх, ду у сгавар болгох зор илгоор хүсэл зор игоо
илэр хийлсэн ир гэн, ху у лийн этгээдийн үйлдэл /эс үйлдэхүй/-г хэлцэл гэнэ.
39.2.Нэг этгээд хүсэл зор игоо илэр хийлэн хэлцэл хийж болно.
40 дүгээр зүйл. Хүсэл зоригийн илэрхийлэл хүчин төгөлдөр байх
40.1.Хүсэл зор игийн илэр хийлэл нь нөгөө тал түүнийг хүлээн авснаар хүчин төгөлдөр болно.
40.2.Нөгөө тал хүсэл зор игийн илэр хийллийг хүлээж авахаас у р ьдчилан буюу шу уд татгалзсан бол
хүсэл зор игийн илэр хийллийг хүчин төгөлдөр бу с гэж тооцно.

13. 40.3.Хэлцэл хийснээс хойш нас бар сан, эсхүл эр х зүйн бүр эн чадамжгүй болсон этгээдийн у р ьд нь
хийсэн хэлцэл, илэр хийлсэн хүсэл зор игийн илэр хийлэл хүчин төгөлдөр хэвээр байна.
41 дүгээр зүйл. Хүсэл зоригийг тайлбарлах
41.1.Хүсэл зор игийн агу у лгыг тайлбар лахдаа үгийн шу у д у тгыг анхаар на.
41.2.Хүсэл зор игийн илэр хийллийн у тга ойлгомжгүй бол хүсэл зор игоо илэр хийлэгчийн хэр эгцээ,
шаар длага, үг болон үйлдэл, эс үйлдэхүй, бу сад нөхцөл, байдалд дүн шинжилгээ хийх замаар тайлбар лана.
42 дугаар зүйл. Хэлцлийн хэлбэр
42.1.Хэлцлийг ху у льд заасан хэлбэр ээр , ху у льд заагаагүй бол талу у д хэлэлцэн тохир олцож амаар
буюу бичгээр хийнэ.
42.2.Энгийн хэлбэр тэй бичгийн хэлцэл нь хүсэл зор игоо илэр хийлэгч этгээд гарын үсэг зу р снаар
хүчин төгөлдөр болно.
42.3.Ажил хэр гийн хүр ээнд тогтсон заншлын дагу у техникийн хэр эгслээр шу у д ху у лбар лан
бу у лгасан гарын үсгийг түүний эхтэй адилтган үзэж болно.
42.4.Нотар иатаар гэр члүүлбэл зохих хэлцлийг хийхэд нотар иат буюу ху у льд заасан бу сад этгээдээр
гэр члүүлнэ.
42.5.Нотар иатаар гэр члүүлбэл зохих хэлцлийг гэр члээгүй байхад талу у дын аль нэг үүр гээ бүр эн
буюу ихэнхийг нь гүйцэтгэсний дар аа нөгөө тал үүнийг хүлээн зөвшөөр сөн боловч хэлцлийг нотар иатаар
гэр члүүлэхээс татгалзвал үүр гээ гүйцэтгэсэн талын нэхэмжлэлээр шүүх у г хэлцлийг хийсэнд тооцож болно.
42.6.Өвчин болон бичиг үсэг мэдэхгүйн у лмаас гарын үсгээ өөр өө зу рж чадахгүй этгээдийн
итгэмжлэлээр өөр этгээд төлөөлөн хэлцэлд гарын үсэг зу рж болно. Энэ тохиолдолд итгэмжлүүлсэн
этгээдийн гарын үсгийг баталгаажу у лсан байх бөгөөд өөр этгээдээр гарын үсэг зу р у улах болсон шалтгааныг
бичнэ.
42.7.Бичгээр хийсэн хэлцлийг хэд хэдэн ху вь үйлдсэн бол талу у дад үлдэх ху вь дээр хар илцан гарын
үсгээ зу р сан байвал хэлцэл хийсэн гэж үзнэ.
42.8.Талу у д гол нөхцөлийн ху вьд өөр ийн хүсэл зор игоо бодит үйлдлээр илэр хийлж хэлцэл хийж
болно.
42.9.Ху у ль буюу гэр ээнд заасан тохиолдолд хэлцэл хийх ту хай саналд хар иу өгөхгүй байгааг
хэлцэл хийхээр хүлээн зөвшөөр сөн гэж үзнэ.
42.10.Энэ ху у лийн 421.1-д зааснаас бу сад тохиолдолд бичгээр хийх ху у лийн шаар длагыг хангааг ү й
хэлцэл хүчин төгөлдөр бу с байх бөгөөд энэ тохиолдолд талу у д хэлцлээр авсан бүх зүйлээ хар илцан бу цааж
өгнө.
/Энэ хэсг ийг 2011 оны 12 дуг аар сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/
42.11.Энэ ху у лийн 421.1-д зааснаас бу сад тохиолдолд бичгээр хийх ху у лийн шаар длагыг зөр чсөн
хэлцлийн талаар мар гасан тохиолдолд энэ ху у льд өөр өөр заагаагүй бол тэдгээр нь гэр чээр нотлох эр хээ
алдах боловч нотолгооны бу сад хэр эгслээр нотолж болно.
/Энэ хэсг ийг 2011 оны 12 дуг аар сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/
421 дүгээр зүйл.Цахим хэлбэрээр хийх хэлцэл
421.1.Ху у льд зааснаар бүр тгүүлэх буюу нотар иатаар гэр члүүлбэл зохих хэлцлээс бу сад, ху у льд
бичгээр хийхээр заасан хэлцлийг цахим хэлбэр ээр хийж болно.

14. 421.2.Цахим хэлбэр ээр хийх хэлцэл нь хүсэл зор игоо илэр хийлэгч этгээд цахим бар имт бичиг
үйлдэж, тоон гарын үсэг зу рж илгээснийг гэр ээний нөгөө тал нь хүлээн зөвшөөр ч тоон гарын үсэг зу р снаар
хүчин төгөлдөр болно.
/Энэ зүйлийг 2011 оны 12 дуг аар сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/
43 дугаар зүйл. Хэлцэл хийсэн гэж үзэх
43.1. Амаар хийх хэлцлийг дар аахь тохиолдолд хийсэн гэж үзнэ:
43.1.1.хэлцлийн гол нөхцөлийн талаар талу у д хэлэлцэн тохир олцсон; 43.1.2.хэлцэл
хийснийг нотолсон пайз, тасалбар зэр эг хэр эглэж заншсан зүйлийг олгосон;
43.1.3.ху у ль буюу гэр ээнд заасан бол хэлцэл хийх ту хай саналд хар иу өгөөгүй бөгөөд
ийнхүү хар иу өгөх тогтоосон ху гацаа, эсхүл ер дийн боломжит ху гацаа өнгөр сөн.
43.2.Бичгээр хийх хэлцлийг дар аахь тохиолдолд хийсэн гэж үзнэ:
43.2.1.талу у д хүсэл зор игоо илэр хийлсэн бар имт бичиг үйлдэж, гарын үсэг зу р сан;
43.2.2.хэлцэл хийх ту хай саналыг зөвшөөр сөн талын хүсэл зор игийг илэр хийлсэн
захидал, цахилгаан, албан бичиг, телефакс, эдгээр тэй адилтгах бу сад бар имт бичгийг нөгөө тал хүлээн авсан;
43.2.3.ху у льд зааснаар бүр тгүүлэх буюу нотар иатаар гэр члүүлбэл зохих хэлцлийг ийнхү ү
бүр тгүүлсэн буюу гэр члүүлсэн.
43.2.4.цахим хэлбэр ээр хэлцэл хийх бол талу у д хүсэл зор игоо илэр хийлсэн цахим бар имт
бичиг үйлдэж, Цахим гарын үсгийн ту хай ху у льд заасан тоон гарын үсэг зу р сан.
/Энэ заалтыг 2011 оны 12 дуг аар сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/
43.3.Нэг талын хүсэл зор игийн илэр хийллийг нөгөө тал хүлээн авснаа өөр ийн тодор хой үйлдлээр
илэр хийлсэн бол у г хэлцлийг бодит үйлдлээр хийгдсэн гэж үзнэ.
43.4.Хэлцлийн агу у лгыг тодор хойлох боломжгүй бол у г хэлцлийг хийгдээгүйд тооцно.
44 дүгээр зүйл. Болзол тавьж хийсэн хэлцэл
44.1.Тодор хойгүй байгаа ямар нэгэн үйл явдал бий болсон нөхцөлд хэлцлийг хэр эгжүүлэх, эсхүл
хэлцлийг ду у сгавар болгохоор тохир олцож хийсэн хэлцлийг болзол тавьж хийсэн хэлцэл гэнэ.
44.2.Бий болох эсэх нь мэдэгдэхгүй, эсхүл нэгэнт бий болсныг нь хэлцэл хийгч талу у д мэдээгүй
байгаа үйл явдлаас шалтгаалан хэлцэлд заасан эр х үүр эг нь үүсэхээр тохир олцсон бол хойшлу у лах болзлоор
хийсэн хэлцэл гэнэ.
44.3.Бий болох эсэх нь мэдэгдэхгүй байгаа үйл явдал бий болсноор хэлцлийг ду у сгавар болгохоор
тохир олцсон бол өөр члөгдөх болзлоор хийсэн хэлцэл гэнэ.
44.4.Үйл явдал ир ээдүйд бий болох эсэх нь хэлцэл хийгч этгээдийн хүсэл зор игоос шалтгаалахаар
байвал энэ зүйлийн зохицу у лалт үйлчлэхгүй.
45 дугаар зүйл. Болзол тавьж хийсэн хэлцэл хүчин төгөлдөр бус байх
45.1.Болзол нь ху у лийн шаар длагад нийцээгүй буюу нийтээр хүлээн зөвшөөр сөн зан су р таху уны
хэм хэмжээнд харш эсхүл илтэд биелэгдэх боломжгүй бол хэлцэл хүчин төгөлдөр бу с байна.
46 дугаар зүйл. Болзол хүчин төгөлдөр бус болох

15. 46.1.Үйл явдал тодор хой ху гацаанд бий болох болзол тавьж хэлцэл хийсэн нөхцөлд у г үйл явдал
ду р дсан ху гацаанд болоогүй бол болзол хүчин төгөлдөр бу с болно.
46.2.Тодор хой ху гацаа заагаагүй болзол хэдийд ч хэр эгжиж болно.
46.3.Болзолд заасан үйл явдал хэзээ ч бий болохгүй нь илт болсон тохиолдолд болзол хүчин
төгөлдөр бу с болно.
47 дугаар зүйл. Болзол хангагдсан гэж үзэх
47.1.Үйл явдал тодор хой ху гацаанд бий болохгүй гэсэн болзлоор хэлцэл хийсэн бөгөөд үйл явдал
бий болохгүй нь тогтоосон ху гацаа өнгөр өхөөс өмнө тодор хой болсон бол болзол хангагдсан гэж үзнэ.
48 дугаар зүйл. Болзол тавьж хэлцэл хийсэн этгээдийн үүрэг
48.1.Болзол тавьж хэлцэл хийсэн этгээд болзолд заасан үйл явдал бий болохоос өмнө эср эг тал
үүр гээ гүйцэтгэхэд саад болох үйлдэл хийх эр хгүй.
48.2.Болзол бий болсноор өөр т нь ашиггүй байх тал нь болзол бий болоход шу дар га бу саар саад
болсон бол болзол бий болсонд тооцно.
48.3.Болзол бий болсноор өөр т нь ашигтай байх тал нь болзол бий болоход шу дар га бу саар
нөлөөлсөн бол болзол бий болоогүй гэж үзнэ.
48.4.Болзол нь тодор хой ху гацаанд бий болоход у г этгээд энэ ху у лийн 48.1-д заасан үйлдлийг
нэгэнт хийчихсэн байсан бол түүнээс болж эср эг талдаа у чр у у лсан гэм хорыг ар илгах үүр эгтэй.
49 дүгээр зүйл. Биржийн хэлцэл
49.1.Биржийн гүйлгээнд ор у у лах эд хөр өнгө буюу эд хөр өнгийн эр х / эд хөр өнгө, үнэт цаас гэх
мэт/-ээ хар илцан шилжүүлэх ту хай хэлцлийг ху у ль тогтоомжид заасан жу р мын дагу у байгу у лж, биржид
бүр тгүүлнэ.
49.2.Ху у ль, ту хайн төр лийн хэлцлийн шинж байдалд харшлахгүй бол биржийн хэлцэлд түүний
агу у лгад нийцүүлэн зохих гэр ээ /ху далдах-ху далдан авах, комиссийн зэр эг/-ний жу р мыг хэр эглэж болно.
49.3.Талу у дын ху далдааны ну у цыг агу у лсан, тэдний зөвшөөр өлгүйгээр мэдээлж болохгүй
нөхцөлийг биржийн ту хай ху у ль тогтоомжоор тодор хойлно.
49.4.Биржийн хэлцэл байгу у лах, түүнээс үүсэх эр х, үүр эгтэй холбогдон гар сан мар гааныг эр х
бүхий байгу у ллага хянан хэлэлцэж шийдвэр лэх бөгөөд у г шийдвэр ийн талаар талу у д шүүхэд гомдол гар гаж
болно.
50 дугаар зүйл. Зөвшөөрлөөр хийх хэлцэл
50.1. Хэлцэл хүчин төгөлдөр байх зайлшгүй нөхцөл болсон зөвшөөр өл олгох эр х, үүр эг бүхий
гу р авдагч этгээд у г зөвшөөр лийг олгосон буюу олгохоос татгалзсан ту хайгаа хэлцлийн талу у дад нэгэн адил
мэдээлнэ.
50.2.Зөвшөөр лийг ту хайн хэлцэлд бар имтлах хэлбэр ээр хийхийг шаар дахгүй.
50.3.Хүчин төгөлдөр байх нь гу р авдагч этгээдийн зөвшөөр лөөс шалтгаалах хэлцлийг гу р авдагч
этгээдийн зөвшөөр лөөр хийсэн бол энэ ху у лийн 54.5-д заасан жу р ам нэгэн адил хамаар на.
51 дүгээр зүйл. Зөвшөөрлөө хүчингүй болгох
51.1.Хэр эв талу у д нэгэнт олгосон зөвшөөр лийн үндсэн дээр хэлцэл хийх зор илгоор ямар нэгэн үр
дагавар бий болгоогүй бол зөвшөөр өл олгосон этгээд у р ьдчилан олгосон зөвшөөр лөө хэлцэл хийхээс өмнө
хүчингүй болгож болно. Зөвшөөр лийг хүчингүй болгосон ту хай талу у дад мэдэгдэнэ.

16. 52 дугаар зүйл. Зөвшөөрлийг буцааж хэрэглэхгүй байх нөхцөл
52.1.Хэлцлийг зөвшөөр өл олгох эр х бүхий этгээдийн шийдвэр ээр хожим дэмжин зөвшөөр өхөөс
өмнө буюу албадан биелүүлэх жу р маар , эсхүл дампу у р лын хэр эг гүйцэтгэгчээс эд хөр өнгийг захир ан
зар цу у лахтай холбоотой хийсэн үйл ажиллагаа нь энэ ху у лийн 42.1-42.3-т зааснаас үл хамаар ан хүчин
төгөлдөр байна.
53 дугаар зүйл. Эрх олгогдоогүй этгээдийн үйлдэл хүчин төгөлдөр байх
53.1.Эр х олгогдоогүй этгээдийн хийсэн үйлдлийг бүр эн эр х бүхий этгээд хожим дэмжин
зөвшөөр сөн бол у г үйлдлийг хүчин төгөлдөр гэж үзнэ.
54 дүгээр зүйл. Насанд хүрээгүй буюу 14-өөс 18 хүртэлх насны
ир гэн зөвшөөр өлгүй хийсэн хэлцэл
54.1.Насанд хүр ээгүй ир гэнтэй хэлцэл хийгч этгээд у г хэлцлийг дэмжсэн зөвшөөр өл олгосноо
нотлохыг ху у ль ёсны төлөөлөгчөөс хүсвэл тэр ээр зөвшөөр өх эсэхээ 14 хоногийн дотор бичгээр мэдэгдэнэ.
Энэ тохиолдолд ху у ль ёсны төлөөлөгчөөс насанд хүр ээгүй этгээдэд у р ьд олгосон зөвшөөр өл буюу татгалзал
хүчин төгөлдөр бу с болно.
54.2.Энэ ху у лийн 54.1-д заасан ху гацаанд хар иу өгөөгүй бол зөвшөөр өл олгохоос татгалзсан гэж
үзнэ.
54.3.Насанд хүр ээгүй этгээд ху у ль ёсны төлөөлөгчийн зөвшөөр өлгүйгээр хэлцэл хийснээс хойш
насанд хүр вэл хүсэл зор игийн илэр хийллээ хүчин төгөлдөр байлгах эсэхийг өөр өө шийднэ.
54.4.Насанд хүр ээгүй этгээдтэй хэлцэл хийсэн этгээд нь түүний ху у ль ёсны төлөөлөгчөөс уг
хэлцлийг дэмжсэн зөвшөөр лийг авахаас өмнө хэлцлээс татгалзах эр хтэй.
54.5.Ху у ль ёсны төлөөлөгч нь насанд хүр ээгүй этгээдэд хэлцэл хийх зөвшөөр өл өгсөн боловч
түүнийгээ нотолсон бар имтыг нөгөө талд өгөөгүй бол хэлцэл хийгч нөгөө тал хэлцлээс татгалзах эр хтэй.
55 дугаар зүйл. Насанд хүрээгүй буюу 14-18 хүртэлх насны
ир гэний бие дааж хийх хэлцэл
55.1.Ху у ль ёсны төлөөлөгч буюу түүний зөвшөөр өлтэйгээр гу р авдагч этгээдээс насанд хүр ээгүй
ир гэнд өөр ийн үзэмжээр захир ан зар цу у лах эр х олгон шилжүүлсэн хөр өнгийн ху вьд насанд хүр ээгүй этгээд
бие даан хэлцэл хийх эр хтэй.
55.2.Насанд хүр ээгүй ир гэн хийхийг ху у лиар зөвшөөр снөөс бу сад нэг талын хэлцэлд энэ ху у лийн
55.1 хамаар ахгүй.
ЗУРГА ДУГААР БҮЛЭГ
Хүчин төгөлдөр бус хэлцэл
56 дугаар зүйл. Хүчин төгөлдөр бус байх хэлцэл
56.1.Дар аахь хэлцэл хүчин төгөлдөр бу с байна:
56.1.1.ху у ль зөр чсөн буюу нийтээр хүлээн зөвшөөр сөн зан су р таху у ны хэм хэмжээнд
харшилсан хэлцэл;
56.1.2.дүр үзүүлэн хийсэн хэлцэл;
56.1.3.өөр хэлцлийг халхавчлах зор илгоор хийсэн хэлцэл;

17. 56.1.4.үнэн санаанаасаа бу с, хөнгөмсгөөр хандаж, түүнийгээ илэр нэ гэж у р ьдаас тооцож,
тодор хой хүсэл зор иг илэр хийлэн хийсэн хэлцэл;
56.1.5.эр х зүйн чадамжгүй этгээдийн хийсэн хэлцэл;
56.1.6.сэтгэцийн өвчний у лмаас өөр ийн үйлдлийн у чир холбогдлыг ойлгохгүй, өөр ийгөө
зөв у дир даж чадахгүй болсон ир гэн эр х зүйн бүр эн чадамжгүй гэж албан ёсоор тооцогдоогүй байхдаа хийсэн
хэлцэл;
56.1.7.эр х зүйн бүр эн чадамжтай этгээд үйлдлийнхээ у чир холбогдлыг ойлгох чадвар гүй
болсон буюу сэтгэцийн түр зу у рын сааталд ор сон үедээ илэр хийлсэн хэлцэл;
56.1.8.ху у лиар тогтоосон хэлбэр ийг зөр чсөн, ху у льд заасан тохиолдолд зохих этгээдийн
зөвшөөр өлгүй хийсэн хэлцэл;
56.1.9. ху у лийн этгээд үйл ажиллагааныхаа үндсэн зор илгыг зөр чиж хийсэн хэлцэл;
56.1.10.дээр ду р дсан хүчин төгөлдөр бу с хэлцлийн үндсэн дээр хийсэн бу сад хэлцэл.
56.2.Энэ ху у лийн 56.1-д заасан хэлцлийг хүчин төгөлдөр бу с гэж тооцох нөхцөлийг талу у д хэлцэл
хийснээс хойш мэдсэн бөгөөд у г хэлцэл нь өөр хэлцлийн шаар длагад нийцэж байгаа тохиолдолд талу уд
хүсвэл шаар длагад нийцэж байгаа хэлцлийг хүчин төгөлдөр гэж үзнэ.
56.3.Энэ ху у лийн 56.1.2-56.1.4, 56.1.8-д заасан хэлцлийг хийсэн этгээд у г хэлцлээр илэр хийлсэн
хүсэл зор игоо хүчин төгөлдөр болохыг хожим хүлээн зөвшөөр ч, ху у льд заасан хэлбэр ээр илэр хийлсэн бол
шинээр хийсэнтэй адилтгаж хүчин төгөлдөр хэлцэл гэж үзнэ.
56.4.Сонир хогч этгээд хүчин төгөлдөр бу с хэлцлийн үр дагаврыг ар илгу у лахаар шаар даж болно.
56.5.Энэ ху у лийн 56.1-д заасан хэлцэл хийсэн талу у д нь у г хэлцлээр шилжүүлсэн бүх зүйлээ
хар илцан бу цааж өгөх, боломжгүй бол үнийг төлөх үүр эгтэй.
56.6.Хүчин төгөлдөр бу с хэлцэл хийсэн бу р у утай этгээд нь бу сдад у чр у улсан хохир лыг нөхө н
төлнө.
57 дугаар зүйл. Хүчин төгөлдөр бус гэж тооцож болох хэлцэл
57.1.Шүүх ху у льд заасан үндэслэл, жу р мын дагу у сонир хогч этгээдийн нэхэмжлэлээр хэлцлийг
хүчин төгөлдөр бу с гэж тооцож болно.
57.2.Шүүхээс хүчин төгөлдөр бу с гэж тооцсон хэлцэл нь хийсэн үеэсээ хүчин төгөлдөр бу с байна.
57.3.Гэр ээгээр тохир сон хэлбэр ийг зөр чсөн хэлцлийг шүүх сонир хогч этгээдийн нэхэмжлэлээр
хүчин төгөлдөр бу с гэж тооцож болно.
57.4.Хэлцэл хийгч этгээд нь хүсэл зор игоо бичгээр илэр хийлэх буюу тооцоо хийхдээ илэр хий алдаа
гар гасан нь хэлцлийг хүчин төгөлдөр бу с гэж тооцох үндэслэл болохгүй бөгөөд ийм алдаа гар гасан этгээд
түүнийгээ засах эр хтэй байна.
58 дугаар зүйл. Ноцтой төөрөгдлийн улмаас хийсэн хэлцэл
58.1.Ноцтой төөр өгдлийн үндсэн дээр хүсэл зор игоо илэр хийлэн хийсэн хэлцлийг шүүх хүчин
төгөлдөр бу с гэж тооцож болно.
58.2.Дар аахь тохиолдолд ноцтой төөр өгдсөн гэж үзнэ:
58.2.1.хэлцэл хийгч этгээд хэлцэл хийхдээ хүссэн хэлцлээсээ өөр
хэлцлийг зөвшөөр өн хийсэн;

18. 58.2.2.хэлцэл хийгч этгээд хүссэн хэлцлийнхээ агу у лгыг эндүүр сэн.
58.3.Дар аахь тохиолдолд ноцтой төөр өгдсөн гэж үзэж болно:
58.3.1.хэлцэл хийгч нөгөө тал болох этгээд, түүний ху вийн шинж байдал нь хэлцэл хийх
гол үндэслэл болсон бөгөөд энэ талаар төөр өгдсөн;
58.3.2.хэлцлийн зүйлийн үнийг тодор хойлоход ач холбогдол бүхий эд зүйлийн шинжийн
талаар төөр өгдсөн;
58.3.3.хэлцэл хийх гол үндэслэл болсон эр хийн талаар төөр өгдсөн;
58.3.4.тохир олцооны зүйл байсан сэдэлтийн талаар төөр өгдсөн.
58.4.Төлөөлөгч буюу зу у члагч нь төлөөлүүлэгч буюу үйлчлүүлэгчийнхээ хүсэл зор игийн
илэр хийллийг бу р у у ташаа мэдээлсний үндсэн дээр хийсэн хэлцлийг энэ ху у лийн 58.2-т хамаар у у лж болно.
58.5.Хэлцэл хийгч нөгөө тал нь мар гаж байгаа талын хүсэлтийн дагу у хэлцлийг биелүүлэхийг
зөвшөөр сөн бол төөр өгдлийн у лмаас хийсэн хэлцлийг хүчин төгөлдөр бу с гэж тооцож болохгүй.
58.6.Төөр өгдлийн у лмаас хэлцэл хийсэн этгээд төөр өгдсөн болохоо мэдмэгц нөгөө талдаа нэн
дар у й мэдэгдэх үүр эгтэй.
58.7.Хэлцлийн нэг тал хайхр амжгүйгээс төөр өгдсөн, эсхүл энэ ху у лийн 58.4-т заасан үндэслэлээр
хэлцлийг хүчин төгөлдөр бу с гэж тооцу у лсан бол гэм бу р у у тай этгээд хэлцлийн нөгөө тал болон гу р авдагч
этгээдэд у чр у улсан гэм хорыг ар илгах үүр эгтэй. Ийнхүү төөр өгдөж байгааг нөгөө тал нь мэдэж байсан,
мэдээгүй боловч мэдэх ёстой, мэдэх боломжтой байсан бол түүнд у чир сан гэм хорыг ар илгах үүр эг үүсэхгүй.
59 дүгээр зүйл. Хууран мэхэлж хийсэн хэлцэл
59.1.Хэлцэл хийх зор илгоор бу сдыг ху у р ан мэхэлсэн бол мэхлэгдсэн этгээд у г хэлцлийг хүчин
төгөлдөр бу с гэж тооцу у лахаар шаар дах эр хтэй. Энэ тохиолдолд ху у р ан мэхэлсэн этгээд ашиг хонжоо олох,
эсхүл мэхлэгдсэн этгээдэд гэм хор у чр у улах зор илготой байсан эсэх нь хэлцлийг хүчин төгөлдөр бу с гэж
тооцоход нөлөөлөхгүй.
59.2.Хэлцэл хийхэд саад болох нөхцөл байдлыг хэлцэл хийгч нэг тал нь ну у н дар агду у лсныг нөгөө
тал хожим мэдсэн бол хэлцлийг хүчин төгөлдөр бу с гэж тооцу у лахаар шаар дах эр хтэй.
59.3.Гу р авдагч этгээд ху у р ан мэхэлсэн тохиолдолд у г хэлцлээс ашиг олж байгаа этгээд ийнхү ү
ху у р ан мэхэлснийг мэдэж байсан буюу мэдэх ёстой байсан бол мэхлүүлсэн этгээд хэлцлийг хүчин төгөлдөр
бу с гэж тооцу у лахаар шаар даж болно.
59.4. Сонир хогч этгээд энэ зүйлд заасан хэлцлийг хүчин төгөлдөр бу с гэж тооцу у лах үндэслэл
байгааг мэдсэнээс хойш нэг жилийн дотор нөгөө талдаа гомдлын шаар длага гар гах эр хтэй.
60 дугаар зүйл. Хүч хэрэглэж хийсэн хэлцэл
60.1.Нөгөө тал, эсхүл гу р авдагч этгээдийн зүгээс хүч хэр эглэн буюу хүч хэр эглэхээр заналхийл эн
хэлцэл хийлгэсэн бол хэлцэл хийгч этгээд у г хэлцлийг хүчин төгөлдөр бу с гэж тооцу у лахаар шаар дах эр хтэй.
60.2.Хэлцэл хийгч этгээдэд өөр т нь буюу түүний гэр бүлийн гишүүд, садан төр өл, ойр дотны бу сад
этгээдэд, эсхүл тэдний эд хөр өнгөд нь аюу л у чир на гэж итгүүлж үнэмшүүлснийг хүч хэр эглэсэн гэж үзнэ.
60.3.Хүч хэр эглэн хэлцэл хийлгэсэн бол хэлцэл хийгч этгээд нь у г хэлцэл хийснээс хойш нэг
жилийн дотор нөгөө талдаа гомдлын шаар длага гар гах эр хтэй.
61 дүгээр зүйл. Хэлцлийн зарим хэсэг хүчин төгөлдөр бус болох
61.1.Хэлцлийн зар им хэсэг хүчин төгөлдөр бу с гэж тооцогдсон боловч үлдсэн хэсэг нь у г хэлцлийн
зор илтыг хангаж чадаху йц байвал хэлцэл хүчин төгөлдөр хэвээр үлдэнэ.

19. 61.2.Энэ зүйлд энэ ху у лийн 202.5 нэгэн адил хамаар на.
ДОЛДУГААР БҮЛЭГ
Төлөөлөл
62 дугаар зүйл. Хэлцэлд төлөөлөх
62.1.Хэлцлийг төлөөлөгчөөр дамжу у лан хийж болно.
62.2.Хэлцлийг төлөөлөгчөөр дамжу у лан хийхийг ху у лиар хор иглосон, эсхүл хэлцлийн шинж
чанар аас шалтгаалан хэлцэл хийгч заавал биечлэн хийвэл зохих хэлцлийг төлөөлөгчөөр дамжу у лан хийж
болохгүй.
62.3.Төлөөлөгчийн бүр эн эр х ху у лийн дагу у буюу итгэмжлэлийн үндсэн дээр үүснэ.
62.4.Төлөөлөгч итгэмжлэлээр эр х олгосон үйл ажиллагааг биечлэн гүйцэтгэх үүр эгтэй.
62.5.Итгэмжлэлд у г үйл ажиллагааг бу сдаар гүйцэтгүүлж болохоор заасан, эсхүл итгэмжлэгчийн
ашиг сонир хлын үүднээс зайлшгүй шаар длагатай байвал итгэмжлэлийг шилжүүлж болно.
62.6.Шилжүүлсэн итгэмжлэлийн ху гацаа үндсэн итгэмжлэлийн ху гацаанаас их байж болохгүй.
Үндсэн итгэмжлэл ду у сгавар болсноор шилжүүлсэн итгэмжлэл нэг адил ду у сгавар болно.
62.7.Төлөөлөгч эр хээ бу сдад шилжүүлсэн ту хай болон итгэмжлэлийг шилжүүлэн авсан этгээдийн
талаар төлөөлүүлэгчид мэдэгдэх үүр эгтэй. Энэ үүр гээ биелүүлээгүй бол эр х шилжүүлэн авсан этгээдийн үйл
ажиллагаанаас бий болох үр дагаврыг төлөөлөгч хар иу цна.
63 дугаар зүйл. Төлөөлөгч
63.1.Итгэмжлэлээр төлөөлөхөд төлөөлөгч нь ир гэний эр х зүйн бүр эн, бүр эн бу с, эсхүл
хязгаар лагдмал чадамжтай ир гэн болон ху у лийн этгээд байж болно.
63.2.Төлөөлөгч төлөөлүүлэгчээс олгосон бүр эн эр хийн хүр ээнд, түүний нэр ийн өмнөөс гу р авдагч
этгээдтэй хэлцэл хийх бөгөөд у г хэлцлээс үүсэх эр х, үүр эг нь гагцхүү төлөөлүүлэгчид бий болно.
63.3.Төлөөлөгч нь бүр эн эр хээ шу дар гаар , төлөөлүүлэгчийн эр х, ху у ль ёсны ашиг сонир холд
нийцүүлэн хэр эгжүүлэх үүр эгтэй.
63.4.Энэ ху у лийн 63.3-т заасан үүр гээ биелүүлээгүйгээс төлөөлүүлэгчид у чир сан гэм хорыг
төлөөлөгч хар иу цан ар илгах үүр эгтэй.
63.5.Ху у ль ёсны төлөөлөгчийнх нь зөвшөөр лийг авалгүйгээр ир гэний эр х зүйн бүр эн бу с буюу
хязгаар лагдмал чадамжтай ир гэнээр төлөөлүүлсэн этгээд нь ийнхүү төлөөлүүлснээс бу сдад у чр у улсан гэм
хорыг өөр өө хар иу цна.
64 дүгээр зүйл. Төлөөлөх бүрэн эрх
64.1.Төлөөлүүлэгч нь төлөөлөгч болон түүнтэй хэлцэл хийх гу р авдагч этгээдэд төлөөлүүлэх
ту хайгаа болон төлөөлөгчийн бүр эн эр хийн талаар амаар буюу бичгээр мэдэгдсэнээр төлөөлөгчид бүр эн эр х
олгож болно.
64.2.Бичгээр олгосон итгэмжлэл нь дар аахь шаар длагыг хангасан байвал зохино:
64.2.1.итгэмжлэлд төлөөлүүлэгч гарын үсэг зу р сан байх, ху у лийн этгээдийн итгэмжлэл д
эр х бар игч гарын үсэг зу рж, тамга, тэмдэг дар сан байх;
64.2.2.ху у лийн этгээдийн эд хөр өнгийг хүлээн авах, бу сдад шилжүүлэх, захир ан
зар цу у лах эр х олгосон итгэмжлэлд эр х бар игчаас гадна нягтлан бодогч гар ын үсэг зу р сан байх;

20. 64.2.3. олгосон он, сар , өдр ийг заах;
64.2.4.ху у льд заасан бол нотар иатаар гэр члүүлэх;
64.2.5. итгэмжлэлийг тодор хой ху гацаагаар олгох бол ху гацааг заах.
64.3.Энэ ху у лийн 64.2-т заасан шаар длагыг хангаагүй итгэмжлэл хүчин төгөлдөр бу с байна.
64.4.Цэр гийн албан хаагчийн итгэмжлэлийг түүний алба хааж байгаа анги, байгу у ллагын
у дир длага, хор игдлын итгэмжлэлийг хор их байгу у ллагын дар га гэр чилж болно.
64.5.Тодор хой ху гацаагаар олгох итгэмжлэл гу р ван жилээс илүүгүй ху гацаагаар , ху гацаа заагаагүй
итгэмжлэл олгосон өдр өөс хойш нэг жил хүчин төгөлдөр байна.
64.6.Ху у льд өөр өөр заагаагүй бол төлөөлөгчөөр дамжу у лан хийх хэлцлийн хэлбэр т тавигдах
шаар длага төлөөлүүлэх хүсэл зор игоо илэр хийлэхэд хамаар ахгүй.
65 дугаар зүйл. Төлөөлөх бүрэн эрхийг хүлээн зөвшөөрөх
65.1.Нэг этгээд өөр ийгөө төлөөлөх бүр эн эр хтэй гэсэн ойлголтыг нөгөө этгээдэд өгөхөөр нөхцө л
бүр дүүлснээс нөгөө этгээд нь төлөөлөх бүр эн эр хтэй гэж ойлгон түүнийг шу дар гаар төлөөлөн гу р авдагч
этгээдтэй хэлцэл хийсэн бол өөр ийгөө төлөөлүүлэхээр ойлголт өгсөн этгээд төлөөлсөн этгээдийн бүр эн
эр хгүй байсныг ашиглаж болохгүй.
65.2.Төлөөлөгч нь бу сдыг төлөөлж байгаагаа мэдэгдэлгүйгээр хэлцэл хийсэн бол түүнтэй хэлцэл
хийсэн этгээд бу сдыг төлөөлж байгаа этгээдтэй хэлцэл хийж байгаагаа мэдэх ёстой байсан тохиолдол д
төлөөлүүлэгчид хэлцлийн үр дагавар үүснэ.
65.3.Хэлцлийн нөгөө талд хэнтэй хэлцэл хийж байгаа нь ач холбогдолгүй байсан бол энэ ху у лийн
65.2 нэгэн адил хамаар на.
66 дугаар зүйл. Төлөөлүүлэгчийн хүсэл зоригийн илэрхийллийн давуу байдал
66.1.Төлөөлөгч хүсэл зор игийг хангалтгүй илэр хийлж, хүссэн үр дагаврыг бий болгож
чадаагүйгээс хэлцлийг хүчин төгөлдөр бу с гэж тооцу у лах бол төлөөлүүлэгчийн хүсэл зор игийн
илэр хийллийг илүү хар галзан үзнэ.
66.2.Хэр эв төлөөлөгч нь төлөөлүүлэгчээс итгэмжлэлээр олгосон бүр эн эр х, өгсөн зааврын дагуу
хэлцэл хийсэн бол төлөөлүүлэгч өөр өө сайн мэдэж байсан буюу мэдэх ёстой байсан нөхцөл байдлын талаар
төлөөлөгч мэдээгүй гэх үндэслэлээр хэлцлийг хүчин төгөлдөр бу с гэж тооцу у лахаар шаар дах эр хгүй.
67 дугаар зүйл. Төлөөлөл өөрчлөгдөх, дуусгавар болох
67.1.Төлөөлөх бүр эн эр х хүчингүй болсон буюу өөр члөлт ор сон бол энэ ту хай анх бүр эн эр х
олгосон тэр хэлбэр ээр гу р авдагч этгээдэд мэдэгдэнэ. Энэ шаар длагыг хангаагүй тохиолдолд у г өөр члөлтийг
гу р авдагч этгээдийн ху вьд хэлцэл хийх үед мэдэж байсан, эсхүл мэдэх ёстой байснаас бу сад тохиолдол д
талу у д ашиглахыг хор иглоно.
67.2.Төлөөлөл дар аахь үндэслэлээр ду у сгавар болно:
67.2.1.төлөөлөгч бүр эн эр хээсээ татгалзсан;
67.2.2.төлөөлүүлэгч нь өөр ийн олгосон бүр эн эр хийг хүчингүй болгосон;
67.2.3.ху у ль буюу гэрээнд өөр өөр заагаагүй бол төлөөлүүлэгч буюу төлөөлөгч нас бар сан,
эсхүл эр х зүйн бүр эн чадамжгүй болсон;
67.2.4.итгэмжлэл олгосон ху у лийн этгээдийн үйл ажиллагаа ду у сгавар болсон;
67.2.5.бүр эн эр хийг хэр эгжүүлсэн;