ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ Α. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Β. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΑΙΩΝΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Philolοgiko.gr

1. ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

2. Α. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

3. Τα δημογραφικά δεδομένα
α. Ο πληθυσμός
1

4. Τα σύνορα του νέου ελληνικού κράτους
Ποια ήταν η κατάσταση της χώρας;
◉ Η Ελλάδα ήταν φτωχή, με απαρχαιωμένες παραγωγικές
δομές.
◉ Ήταν επίσης μικρή στην έκταση και ολιγάνθρωπη.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

5. ◉ (1832)Η γραμμή Αμβρακικού-
Παγασητικού αποτελούσε τα σύνορα του
νέου ελληνικού κράτους.
◉ Μοναδικά νησιά οι Βόρειες Σποράδες
και οι Κυκλάδες.
◉ Ο κορμός της χώρας ήταν η Ρούμελη και
ο Μωριάς.
◉ Το 1864 προστέθηκαν τα Ιόνια νησιά και
το 1881 η Θεσσαλία.
◉ Βόρεια σύνορα μέχρι τον Όλυμπο και τη
Μακεδονία.
Τα σύνορα του νέου ελληνικού κράτους

6. Πληθυσμιακή κατάσταση Ελλάδας
Αραιοκατοικημένη χώρα με μικρό πληθυσμό
◉ (1828) 15 κάτοικοι ανά τ.χλμ.
◉ (1911) 43 κάτοικοι ανά τ.χλμ.
◉ Στην Ευρώπη τριψήφιοι αριθμοί

7. 752.000Ο πληθυσμός της Ελλάδας το 1838

8. Πληθυσμιακή κατάσταση Ελλάδας
Εικόνες εξάντλησης τόπου και ανθρώπων
◉ Γυμνά εδάφη γύρω από τις πόλεις
◉ Υπερβόσκηση και υλοτομία
◉ Τα χωράφια έμοιαζαν ακαλλιέργητα λόγω της
αγρανάπαυσης*
◉ Λίγα περιβόλια

9. “
Αγρανάπαυση: Είναι η προσωρινή διακοπή της
καλλιέργειας ενός αγρού για να αποκτήσει ξανά την
παραγωγικότητα του. Συνήθως διαρκεί ένα χρόνο κι
εξαρτάται από το είδος του εδάφους και τις
κλιματικές συνθήκες που επικρατούν.

10. Δημογραφική εξέλιξη – ρυθμοί αύξησης
Αύξηση πληθυσμού
◉ Αύξηση με γρήγορους ρυθμούς
◉ Με μεγάλα όμως περιθώρια δημογραφικής εξέλιξης

11. Δημογραφική εξέλιξη – ρυθμοί αύξησης
Αρνητικοί παράγοντες εξέλιξης πληθυσμού
1. Οι περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες
2. Τα πενιχρά παραγωγικά πλεονάσματα
3. Οι καταστροφές σε περιόδους αστάθειας

12. ◉ Ναυτικός αποκλεισμός από τους
Αγγλο-Γάλλους
◉ Πείνα, αρρώστια και ανθρώπινες
απώλειες
◉ Μικρές δυνατότητες της χώρας
Επιπτώσεις Κριμαϊκού πολέμου το 1854

13. Τα δημογραφικά δεδομένα
β. Οι μετακινήσεις μέσα και έξω από
την Ελλάδα
1

14. Εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση
Εσωτερική μετανάστευση–αστικοποίηση
◉ Οι πόλεις μεγάλωναν.
◉ Δεν είχαν κάποια ομοιότητα με τα βιομηχανικά, εμπορικά,
χρηματιστικά, αστικά κέντρα της Δύσης.
◉ Οι πόλεις της μικρής Ελλάδας έμοιαζαν περισσότερο με
μεγάλα χωριά.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

15. 63.000Ο πληθυσμός της Αθήνας το 1897

16. Εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση
Περιορισμένη εσωτερική μετανάστευση
◉ Η μετακίνηση ανθρώπων στα αστικά κέντρα δεν στόχευε
αποκλειστικά σε εγκατάσταση.
◉ Αργή ανάπτυξη των παραγωγικών δραστηριοτήτων.
◉ Δεν υπήρχαν πολλές ευκαιρίες.

17. Εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση
Συχνότερη η εξωτερική μετανάστευση
◉ Στα λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου και της Μαύρης
Θάλασσας, Δούναβη, Νότια Ρωσία, Μικρά Ασία και Αίγυπτο.
◉ Τέλη 19ου αιώνα και αρχές 20ού, προς την Αμερική, λόγω
σταφιδικής κρίσης*.

18. “
Σταφιδική κρίση: Η κύρια αιτία της κρίσης ήταν η
υπερπαραγωγή. Το πρόβλημα προέκυψε όταν
αποκαταστάθηκε η παραγωγή των γαλλικών
αμπελιών από τις αρρώστιες και η τιμή της σταφίδας
έπεσε. Έτσι, οι Έλληνες σταφιδοπαραγωγοί
χρεωκόπησαν.

19. Ενδεικτικές ερωτήσεις
1. Τι γνωρίζετε για τα δημογραφικά δεδομένα του ελληνικού
πληθυσμού μετά τον απελευθερωτικό αγώνα;
2. Τι γνωρίζετε για τις μετακινήσεις μέσα και έξω από την
Ελλάδα μετά τον απελευθερωτικό αγώνα του 1821;

20. Οι παραγωγικές δυνάμεις μέσα και έξω
από την Ελλάδα και η «Μεγάλη Ιδέα»
2

21. Οικονομική αδυναμία του ελληνικού κράτους
Προσκόλληση στα ανατολικά πρότυπα
◉ Για πολλές δεκαετίες, μοιάζει περισσότερο με την Ανατολή
παρά με τη Δύση,
◉ Αυτό ήταν το ζητούμενο, το σημείο αναφοράς.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

22. Οικονομική αδυναμία του ελληνικού κράτους
Υποανάπτυκτα κέντρα
◉ Απουσίαζαν τα ισχυρά κέντρα ανάπτυξης.
◉ Οι «ατμομηχανές» της οικονομικής και τεχνικής προόδου.

23. Οικονομική αδυναμία του ελληνικού κράτους
Αδυναμίες σε πολλά επίπεδα
1. Η χώρα δεν διέθετε σημαντικές πρώτες ύλες
2. Δεν είχε πλεονάζον ειδικευμένο ή έστω φθηνό εργατικό
δυναμικό.
3. Ισχνή συσσώρευση κεφαλαίου, ιδιωτικού και δημόσιου
4. Εσωτερική αγορά περιορισμένη έως ασήμαντη

24. Ελληνικές παροικίες
Ισχυρά κέντρα παροικιακού ελληνισμού
◉ Έξω από τα σύνορα της χώρας υπήρχαν ισχυρά κέντρα
ελληνισμού, πνευματικά, οικονομικά, παραγωγικά.
◉ Πολλές φορές αυτά κυριαρχούσαν στο χώρο τους αλλά και
ευρύτερα.

25. Ελληνικές παροικίες
Η πρώτη Ελληνική
Εφημερίδα
τυπώθηκε στην
Βιέννη το 1790

26. Ελληνικές παροικίες
Πλούσιοι Έλληνες του εξωτερικού
◉ Ουκρανία ως το Σουδάν
◉ Από το Δούναβη ως τον Καύκασο
◉ Από τη Σμύρνη ως την Κιλικία

27. Ελληνικές παροικίες
Κακές σχέσεις παροικιών και Ελλάδας
◉ Η χώρα ανταγωνιζόταν τον εαυτό της.
◉ Το μικρό ελληνικό βασίλειο ήταν μια κακή ανάμνηση.
◉ Ένας φτωχός και ίσως ανεπρόκοπος συγγενής.
◉ Οι δικές τους επιτυχίες δεν είχαν σχέση με τη στασιμότητα
και την ένδεια της μικρής Ελλάδας.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

28. Ελληνικές παροικίες
Προς το τέλος του 19ου αιώνα άλλαξαν τα πράγματα
◉ Δυσκόλεψαν οι οικονομικές και πολιτικές συνθήκες
◉ Και τότε ανακάλυψαν την Ελλάδα ως ασφαλές καταφύγιο
και πεδίο οικονομικών δραστηριοτήτων.

29. Η Ιδέα ότι το υπάρχον κράτος δεν ήταν παρά μία ημιτελής
κατασκευή, τα θεμέλια απλώς για κάτι μεγαλύτερο.
Η «Μεγάλη Ιδέα» που εκπορεύθηκε απ' αυτήν την αντίληψη,
δημιουργούσε προσδοκίες για ολοκλήρωση του εθνικού
οράματος με μεγάλη διεύρυνση των συνόρων.
Μεγάλη Ιδέα
επιστροφή στις
ερωτήσεις

30. Τα σύνορα της Μεγάλης Ιδέας
Στόχος η απελευθέρωση
των αλύτρωτων αδερφών
Καθόρισε την ελληνική
εξωτερική πολιτική

31. Η Μεγάλη Ιδέα και οι επιπτώσεις της
Αρνητική επιρροή της εθνικής ιδεολογίας
◉ Στον πολιτικό χώρο: στην Κρήτη και αργότερα στη
Μακεδονία.
◉ Στον οικονομικό χώρο: Οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν είχαν
στραμμένο το ενδιαφέρον τους στα εσωτερικά ζητήματα,
στην οικονομική ανόρθωση και τη γεφύρωση του χάσματος
με τη Δύση.
◉ Οι οικονομικές πρωτοβουλίες γίνονταν έρμαια των εθνικών
κρίσεων.

32. Ενδεικτικές ερωτήσεις
1. «Πολλές δεκαετίες, μετά την ανεξαρτησία της, η Ελλάδα
εξακολουθούσε να μοιάζει περισσότερο με την Ανατολή
παρά με τη Δύση». Να αιτιολογήσετε την συγκεκριμένη
φράση του σχολικού βιβλίου.
2. «Επιπλέον, η χώρα ανταγωνιζόταν τον εαυτό της». Να
αιτιολογήσετε την συγκεκριμένη φράση του σχολικού
βιβλίου.

33. Ενδεικτικές ερωτήσεις
3. Πώς επηρεάζει η εθνική ιδεολογία της Μεγάλης Ιδέας την
πολιτική και οικονομία της Ελλαδας στα μετεπανασταικά
χρόνια;
4. Να αποδείξετε την άποψη ότι «οι οικονομικές
πρωτοβουλίες καθίστανται έρμαια των εθνικών κρίσεων».

34. Β. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΑΙΩΝΑ

35. Το εμπόριο1

36. Το εσωτερικό εμπόριο κατά το 19ο αι.
Καθηλωμένη εμπορική κίνηση σε χαμηλά επίπεδα
Λόγοι:
◉ Το αδύναμα οικονομικά μεγέθη της χώρας
◉ Ο μικρός πληθυσμός
◉ Η περιορισμένη αγοραστική δυνατότητα των κατοίκων της
◉ Η απουσία παραγωγικών μονάδων μεγάλου μεγέθους
επιστροφή στις
ερωτήσεις

37. Το εσωτερικό εμπόριο κατά το 19ο αι.
Μικρή εξέλιξη στο εσωτερικό εμπόριο
◉ Στις μεγαλύτερες πόλεις άξια λόγου εμπορική κίνηση.
◉ Κυρίως εισαγόμενα καταναλωτικά προϊόντα

38. Το εξωτερικό εμπόριο και η σημασία του
για την Ελλάδα
Κυρίως εξωτερικό εμπόριο αλλά παθητικό
◉ Μέχρι το 1913 είναι βασικά
εξωτερικό
◉ Η χώρα αγόραζε περισσότερα
από ό,τι πωλούσε.
◉ Πρόβλημα το αρνητικό
ισοζύγιο πληρωμών
Εισαγωγές Εξαγωγές
επιστροφή στις
ερωτήσεις

39. Το εξωτερικό εμπόριο και η σημασία του
για την Ελλάδα
Η μεγάλη σημασία του εξωτερικού εμπορίου
◉ Συνέβαλε στην αντιμετώπιση του επισιτιστικού προβλήματος
της χώρας.
◉ Αποτελούσε πηγή εσόδων για τα δημόσια ταμεία από τα
τελωνεία*.

40. “
Τελωνεία: Δημόσια υπηρεσία εγκατεστημένη
συνήθως στα σημεία εισόδου σε μια χώρα, η οποία
ελέγχει τα εισαγόμενα και εξαγόμενα προϊόντα και
επιβάλλει τους ανάλογους δασμούς κυρίως στα
εισαγώμενα

41. Ανάπτυξη εξωτερικού εμπορίου
Ανάπτυξη από διάφορες αιτίες
◉ Γενικότερη βελτίωση των εθνικών οικονομικών μεγεθών της
χώρας
◉ Ανάλογη ανάπτυξη της διεθνούς εμπορικής κίνησης
◉ Το ίδιο διάστημα η Ελλάδα διευρύνθηκε με την προσάρτηση
των Ιόνιων νησιών και της Θεσσαλίας.
◉ Ο πληθυσμός της αυξήθηκε κατά 2,5 φορές.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

42. Εντυπωσιακή αύξηση
◉ Από 36.000.000 χρυσές δραχμές
αυξήθηκε στα 235.000.000 το 1901
και στα 315.000.000 το 1911.
Ανάπτυξη εξωτερικού εμπορίου
0
50
100
150
200
250
300
350
1851 1901 1911
Αξία εισαγωγών και εξαγωγών σε εκατομμύρια
δραχμές

43. Εξαγωγές αγροτικών προϊόντων
Μεγάλο ποσοστό τα αγροτικά προϊόντα
◉ Περισσότερο
από τα 2/3 (σε αξία) του συνόλου
ήταν γεωργικά προϊόντα.
◉ Τάση προς διεύρυνση του ποσοστού
που έφτασε τα 3/4 των συνολικών
εξαγωγών τη δεκαετία 1900-1910.
63
75
27 25
0
10
20
30
40
50
60
70
80
1860-1870 1900-1910
Αγροτικά Άλλα προϊόντα
επιστροφή στις
ερωτήσεις

44. Εξαγωγές αγροτικών προϊόντων
Κύριο εξαγώγιμο προϊόν η σταφίδα
◉ Πρώτη θέση είχε η σταφίδα,
που πλησίαζε σε αξία
το 1/2 των συνολικών εξαγωγών.
◉ Ακολουθούσε με μεγάλη διαφορά
το ελαιόλαδο και,
μετά το 1900, το κρασί.
53%
7%
6%
3%
10%
21%
Σταφίδα
Λάδι
Κρασί
Βαμβάκι
Δέρματα
Μεταλλεύματα

45. Εξαγωγές αγροτικών προϊόντων
Βαμβάκι και καπνός και δέρματα
◉ Φυτικά προϊόντα για βιομηχανική
επεξεργασία όπως το βαμβάκι
◉ Ο ανερχόμενος καπνός με
ασήμαντο ποσοστό 3%.
◉ Μέχρι το 1880 κατεργασμένα
δέρματα
53%
7%
6%
3%
10%
21%
Σταφίδα
Λάδι
Κρασί
Βαμβάκι
Δέρματα
Μεταλλεύματα

46. Εξαγωγές αγροτικών προϊόντων
Σημαντικές εξαγωγές πρώτων υλών
◉ Μεταλλευτικά προϊόντα,στα τέλη του
19ου αιώνα το 1/5 των εξαγωγών.
◉ Μόλυβδος, μαγγανιούχα
μεταλλεύματα, σμύριδα και
θηραϊκή γη.
◉ Ασήμαντες οι εξαγωγές
βιομηχανικών προϊόντων
53%
7%
6%
3%
10%
21%
Σταφίδα
Λάδι
Κρασί
Βαμβάκι
Δέρματα
Μεταλλεύματα

47. Εισαγωγές προϊόντων
Αγροτικά προϊόντα
◉ Τα αγροτικά είδη αντιπροσώπευαν
το 1/3 (σε αξία) του συνόλου.
◉ Στην πρώτη θέση δημητριακά και
το σιτάρι για τις επισιτιστικές ανάγκες
31
36
69
64
0
10
20
30
40
50
60
70
80
1860-1870 1900-1910
Αγροτικά Άλλα προϊόντα

48. Εισαγωγές προϊόντων
βιομηχανικά προϊόντα
◉ Κυριαρχούσαν τα υφάσματα και
τα νήματα.
◉ Μεγάλα ποσοστά των ορυκτών
(άνθρακας), της ξυλείας,
των χημικών προϊόντων και
των μηχανημάτων.
36
48
64
52
0
10
20
30
40
50
60
70
1860-1870 1900-1910
Βιομηχανικά Άλλα προϊόντα

49. Εμπορικές σχέσεις με εξωτερικό
Κυρίως με βιομηχανικά κράτη Ευρώπης
◉ Η Αγγλία απορροφούσε το σύνολο σχεδόν των εξαγωγών
σταφίδας αλλά και ένα σημαντικό ποσοστό των
μεταλλευμάτων (μολύβδου).
◉ Η Γαλλία και μικρότερα κράτη, όπως το Βέλγιο
επιστροφή στις
ερωτήσεις

50. Εμπορικές σχέσεις με εξωτερικό
Σημαντικό εμπόριο με Οθωμανική Αυτοκρατορία
◉ Οι εμπορικές σχέσεις με την Οθωμανική αυτοκρατορία, αν
και υπαρκτές, δεν βρίσκονταν στην πρώτη θέση από πλευράς
όγκου και αξίας.

51. Εμπορικές σχέσεις με εξωτερικό
0
10
20
30
40
50
60
70
Αγγλία Ρωσία Τουρκία Αυστρία Γαλλία Γερμανία Ιταλία ΗΠΑ
Οι εμπορικές συναλλαγές της Ελλάδας
το 1890
Αξία συναλλαγών Ποσοστό

52. Εμπορική δραστηριότητα στο εξωτερικό
Έλληνες έμποροι σε πολλές περιοχές
◉ Στη Νότια Ρωσία
◉ Στις χώρες από τις οποίες διέρχεται ο Δούναβης
◉ Στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλα λιμάνια της
Οθωμανικής αυτοκρατορίας
◉ Στη Σμύρνη και την Αλεξάνδρεια
◉ Ανταγωνίζονταν τις επιχειρήσεις ακόμα και ισχυρών
βιομηχανικών κρατών της Δύσης.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

53. Ενδεικτικές ερωτήσεις
1. Ποιοι παράγοντες λειτουργούν ανασταλτικά στο εσωτερικό
εμπόριο κατά τον 19ο αι.
2. Γιατί το εμπόριο ήταν μόνιμα παθητικό. Ποια η σημασία
του για την ελληνική οικονομία;
3. Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην ανάπτυξη του εξωτερικού
εμπορίου 1851-1911;

54. Ενδεικτικές ερωτήσεις
4. Ποια προϊόντα εξάγει η Ελλάδα κατά τον 19ο αι.;
5. Τι γνωρίζετε για τις εμπορικές σχέσεις της Ελλάδας;
6. Τι γνωρίζετε για την ακμή των ελλήνων εμπόρων στο
εξωτερικό;

55. Η εμπορική ναυτιλία2

56. Ανάπτυξη ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας
κατά τον 18ο αιώνα
Θετική συγκυρία η Ρωσία
Σημαντική ναυτιλιακή και εμπορική δραστηριότητα
1. Έξοδος της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα και το εμπόριο που
αναπτύχθηκε στα λιμάνια της περιοχής (λ.χ. στην Οδησσό)
και της Μεσογείου.
2. Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) μεταξύ της Ρωσίας
και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, τα χριστιανικά -
ελληνικά- πλοία προστατεύονταν από τη ρωσική ισχύ
επιστροφή στις
ερωτήσεις

57. Ανάπτυξη ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας
κατά τον 18ο αιώνα
Η κρίση στη Γαλλία
Με τη Γαλλική Επανάσταση και τους Ναπολεόντειους πολέμους,
ευνοήθηκε η ελληνική ναυτιλία.
1. Η διάσπαση του ηπειρωτικού αποκλεισμού από το αγγλικό
ναυτικό στα γαλλικά λιμάνια, έφερνε μεγάλα κέρδη.
2. Η εξαφάνιση των γαλλικών πλοίων από την Ανατολική
Μεσόγειο δημιούργησε κενά, πού εκμεταλλεύτηκαν οι
Έλληνες.

58. Ύφεση εμπορίου κατά την Επανάσταση
Παρακμή κατά την Ελληνική Επανάσταση
1. Ο ελληνικός εμπορικός στόλος μετατράπηκε σε πολεμικό.
2. Οι δρόμοι του εμπορίου έκλεισαν.
3. Τα παραδοσιακά ναυτικά κέντρα καταστράφηκαν (Ψαρά,
Γαλαξίδι).
4. Απέμειναν λίγα πράγματα: η προδιάθεση για τη θάλασσα
και η γνώση των ναυτικών υποθέσεων.
Βλ. επίσης την ύφεση στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο
επιστροφή στις
ερωτήσεις

59. Ανάδειξη Σύρου σε ναυτιλιακό κέντρο
Λόγοι ανάδειξης Σύρου
1. Δέχθηκε κύματα προσφύγων, κυρίως από τη Χίο.
2. Η στρατηγική θέση του νησιού, στο κέντρο του Αιγαίου και
στους εμπορικούς δρομους που συνέδεαν τα Στενά και τη
Μαύρη Θάλασσα με τη Μεσόγειο
3. Δυναμική παρουσία των ελληνικών παροικιών: στα λιμάνια
της Νότιας Ρωσίας, στις εκβολές του Δούναβη, στην
Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη και αργότερα στην Αίγυπτο
επιστροφή στις
ερωτήσεις

60. ◉ Σύρος
◉ Χίος.
◉ Λιμάνια της Νότιας Ρωσίας
◉ Δέλτα του Δούναβη
◉ Κωνσταντινούπολη
◉ Σμύρνη
◉ Αίγυπτος
Ελληνική ναυτιλία κατά το 19ο αι.

61. Η ελληνική ναυτιλία το 19ο αιώνα
Ανοδική πορεία της ναυτιλίας
◉ Περίοδοι κρίσης και ανταγωνισμός
◉ Υψηλό κόστος τεχνικές απαιτήσεις ατμοπλοίων
◉ Έντονες αυξομειώσεις κατά την αντικατάσταση των
ιστιοφόρων από ατμόπλοια

62. Η ελληνική ναυτιλία το 19ο αιώνα
Συνεχής αύξηση
◉ Το 1840 συνολική χωρητικότητα
100.000 τόνους
◉ Το 1866 πάνω από 300.000
τόνους
0
50
100
150
200
250
300
350
1840 1866
Χωρητικότητα

63. Η ελληνική ναυτιλία το 19ο αιώνα
Έργα για ναυτιλία
◉ Πολλά εθνικά δημόσια έργα για την εξυπηρέτηση της
ναυτιλιακής δραστηριότητας.
◉ Κατασκευάστηκαν λιμάνια
◉ Σύστημα φάρων για ασφαλέστερη τη ναυσιπλοΐα στις
ελληνικές θάλασσες.

64. Η ελληνική ατμοπλοΐα
Πρωτοβουλίες για προσαρμογή στα νέα δεδομένα
◉ Συγκροτημένες προσπάθειες για την είσοδο της ελληνικής
ναυτιλίας στην εποχή του ατμού
◉ Μετά τα μέσα του 19ου αιώνα

65. Η ελληνική ατμοπλοΐα
Επενδυτικές πρωτοβουλίες
◉ Μεγάλα κεφάλαια για κατασκευή, αγορά και συντήρηση των
ατμοπλοίων
◉ Ανατροπή των παραδοσιακών εφοπλιστικών σχέσεων
◉ Αναζητήθηκαν κεφάλαια μέσω εταιρειών και ισχυρών
επιχειρηματικών σχημάτων.
◉ Συμμετείχαν το κράτος, οι τράπεζες (η Εθνική Τράπεζα
ιδιαίτερα) και οι εκτός συνόρων ομογενείς.

66. Η ελληνική ατμοπλοΐα
Ανασταλτικοί παράγοντες ανάπτυξης
◉ Περιορισμένη διαθεσιμότητα κεφαλαίων
◉ Αυξημένος επιχειρηματικός κίνδυνος

67. Η ελληνική ατμοπλοΐα
Αισθητή παρουσία στα τέλη του
19ου
◉ 97 πλοία το 1890
◉ 191 πλοία το 1901
◉ 389 πλοία το 1912
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
1890 1901 1912
Ατμόπλοια

68. Η ελληνική ατμοπλοΐα
Στήριξη από Έλληνες επιχειρηματίες του Δούναβη
◉ Η ανάπτυξη χάρη στην κυριαρχία Ελλήνων επιχειρηματιών
◉ Στις μεταφορές στην περιοχή του Δέλτα του Δούναβη
◉ Στην κίνηση στο ίδιο το ποτάμι.

69. Ύφεση ελληνικής ναυτιλίας
Επιπτώσεις από Α΄ Παγκόσμιο
Μεταβολή δεδομένων από:
◉ Καταστροφές
◉ Μεγάλες οικονομικές και πολιτικές αλλαγές στα κράτη του
Ευξείνου Πόντου
επιστροφή στις
ερωτήσεις

70. Ύφεση ελληνικής ναυτιλίας
Υποδιπλασιασμός
◉ Το 1919 ο ελληνικός εμπορικός στόλος είχε υποδιπλασιαστεί,
σε σχέση με το 1914.
◉ Χρειάστηκε μια νέα αρχή.

71. Ενδεικτικές ερωτήσεις
1. Γιατί ο 18ος αιώνας θεωρείται σημαντικός για την ελληνική
εμπορική ναυτιλία;
2. Πώς εξηγείται η ακμή της ελληνικής ναυτιλίας πριν την
Επανάσταση και ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην
παρακμή της κατά τη διάρκεια του Αγώνα;
3. Για ποιους λόγους η Σύρος αναδείχτηκε ισχυρό ναυτιλιακό
κέντρο;

72. Ενδεικτικές ερωτήσεις
4. Σε ποιες περιόδους η ελληνική ναυτιλία γνώρισε ύφεση;
5. Πώς επηρέασε την εξέλιξη της ελληνικής ναυτιλίας η
Επανάσταση του 1821 και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος;
6. Κάτω από ποιες συνθήκες αναπτύχθηκε η ατμοπλοΐα;
επιστροφή στις
ερωτήσεις

73. Διανομή των εθνικών κτημάτων3

74. Εθνικά κτήματα
Ένα εθνικό πρόβλημα
Το ζήτημα των «εθνικών γαιών» στο ελληνικό κράτος, ξεχώριζε:
◉ για την έκταση
◉ τη σημασία
◉ την πολυπλοκότητα του.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

75. «Εθνικές γαίες» ήταν οι ακίνητες, οι κτηματικές ιδιοκτησίες των
Οθωμανών στις περιοχές που περιήλθαν στον έλεγχο του
ελληνικού κράτους. Η γη αυτή ανήκε είτε στο οθωμανικό
δημόσιο είτε σε μουσουλμανικά ιδρύματα είτε σε ιδιώτες, ως
ιδιοκτησία ή ως δικαίωμα νομής (εκμετάλλευσης).Οι περιουσίες
αυτές περιήλθαν στην κυριότητα του ελληνικού κράτους
«επαναστατικώ δικαίω*».
Εθνικά κτήματα

76. “
Επαναστατικό δίκαιο: Σύμφωνα με αυτό κάθε
ιδιοκτησία περνάει στο χέρια των επαναστατών
αυτοδικαίως. Οι τίτλοι ιδιοκτησίας δεν είχαν καμία
ισχύ.

77. Αξιοποίηση- υπολογισμός έκτασης
Οικονομική υποστήριξη επανάστασης
Το μόνο κεφάλαιο στη διάρκεια του πολέμου και
χρησιμοποιήθηκε
◉ ως υποθήκη για τη σύναψη δανείων
◉ απευθείας πώληση - εκποίηση.

78. Αξιοποίηση- υπολογισμός έκτασης
Απροσδιόριστη έκταση
Μπορεί να υπολογιστεί μόνο κατά προσέγγιση
◉ Περίπλοκο οθωμανικό καθεστώς έγγειας ιδιοκτησίας
και μηχανισμοί απογραφής
◉ Χονδρικά 4.000.000 έως 5.000.000 στρέμματα

79. Προβλήματα στη διανομή
Παλαιότερα δικαιώματα επί της γης
◉ Δικαιώματα εκμετάλλευσης από πολλές γενιές, με φορολογία
στον (15%) στον κατ' όνομα ιδιοκτήτη, και τη δεκάτη επί της
παραγωγής.
◉ Με ισχυρά δικαιώματα ιδιοκτησίας το κράτος δεν μπορούσε
να ζητήσει υψηλό τίμημα για την εξαγορά.
◉ Απουσία τίτλων ιδιοκτησίας ανύπαρκτων όμως στον
οθωμανικό χώρο, με τα επάλληλα δικαιώματα επί της γης*.

80. “
Επάλληλα δικαιώματα: Διαφορετικά δικαιώματα
που ασκούνται ταυτόχρονα στο ίδιο έδαφος από
διαφορετικά φυσικά ή νομικά πρόσωπα (π. χ.
δικαίωμα ψιλής κυριότητας, δικαίωμα κατοχής,
ενοικίασης, νομής κ.τ.λ.).

81. Προβλήματα στη διανομή
Καταπατήσεις γης
◉ Στη Στερεά Ελλάδα, σε περιοχές που δεν είχαν τον ελεγχο οι
επαναστάτες, κτήματα πωλήθηκαν σε χαμηλή τιμή άμεσα
από Οθωμανούς σε ιδιώτες. Έτσι, χάθηκαν έσοδα.
◉ Συχνές καταπατήσεις, σε ταραχές και κρίσεις, που δεν
μπορούσαν να αποδειχθούν με αμφισβητούμενα
πιστοποιητικά ιδιοκτησίας
◉ Μετάβαση από οθωμανικό δίκαιο στο βυζαντινορωμαϊκό.

82. Πολυτεμαχισμός στα εθνικά κτήματα
Τάση για μικρές ιδιοκτησίες
◉ Κύρια τάση ο πολυτεμαχισμός των εθνικών γαιών σε μικρές ή
μεσαίες ιδιοκτησίες
◉ Δεν υπήρχε συγκέντρωση μεγάλων κτημάτων στα χέρια
λίγων κεφαλαιούχων.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

83. Πολυτεμαχισμός στα εθνικά κτήματα
Μικρό ενδιαφέρον για εξαγορά
◉ Λόγω έλλειψης μεγάλων κεφαλαίων
◉ Τάση απόκτησης ακίνητης περιουσίας στις πόλεις, στην
Αθήνα ιδιαίτερα.
◉ Δεν ήταν στις προθέσεις των πλουσίων.

84. Πολυτεμαχισμός στα εθνικά κτήματα
Θετικές και αρνητικές συνέπειες του πολυτεμαχισμού
◉ Άβλυνε τις αντιθέσεις και δεν αναπτύχθηκαν κοινωνικές
εντάσεις.
◉ Δημιουργήθηκαν μικρές ιδιοκτησίες, ευπρόσβλητες στις
κρίσεις, έκθετες στις διαθέσεις της αγοράς και στις
φορολογικές πιέσεις
◉ Αναπτύχθηκε σύστημα πολιτικής προστασίας.*

85. Πολυτεμαχισμός στα εθνικά κτήματα
Ανάπτυξη πολιτικού συστήματος προστασίας
◉ Τοπικοί πολιτευτές υπόσχονταν να περιορίσουν τη
φορολογία παρεμβαίνοντας στο κράτος.
◉ Ανάλογο ρόλο είχαν οι προεστοί* στην προπαναστατική
περίοδο.

86. “
Προεστοί, πρόκριτοι ή κοτζαμπάσηδες: Οι προύχοντες ή προεστοί ή
κοτζαμπάσηδες ήταν οι Έλληνες που συνεργάζονταν με τους Τούρκους και
ασκούσαν σε τοπικό επίπεδο τη διοίκηση των ραγιάδων. Όμως πολλοί
Κοτζαμπάσηδες δεν ήταν απλά συνεργάτες των Τούρκων, αλλά έγιναν δυνάστες
των Ελλήνων. Ντύνονταν με τούρκικες γούνες, φέρονταν σαν Τούρκοι για να
τονίζουν την εξουσία τους και έβλεπαν υποτιμητικά τον αγράμματο λαό, που
οργισμένος τους αποκαλούσε “Χριστιανούς Τούρκους”, για να τους προσβάλει.
Δουλειά τους ήταν να εισπράττουν φόρους και να επιβάλουν την τάξη, με όποιο
τρόπο έκριναν σκόπιμο....

87. Νομοθετικές ρυθμίσεις 1870
Αντιφατικοί στόχοι
Μόνο ο πρώτος επιτεύχθηκε σε ικανοποιητικό βαθμό.
1. Εξασφάλιση των ακτημόνων χωρικών, με την παροχή γης.
2. Εξσφάλιση εσόδων μέσα από την εκποίηση, για διαρκή
δημοσιονομικά αδιέξοδα.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

88. Νομοθετικές ρυθμίσεις 1870
Νομοθετικές ρυθμίσεις
◉ Δυνατότητα δικαιούχων να αγοράσουν μέχρι 80 στρέμματα
για ξηρικά εδάφη
◉ 40 στρέμματα για αρδευόμενα.

89. Νομοθετικές ρυθμίσεις 1870
Μικρές ιδιοκτησίες
◉ 1870-1911 διανεμήθηκαν 2.650.000 στρέμματα με 370.000
παραχωρητήρια
◉ Περιορισμένες δυνατότητες για απόκτηση καλλιεργήσιμης
έκτασης
◉ Πολυτεμαχισμός της γης μεγάλος
◉ Για φυτείες, ελαιόδεντρα και αμπέλια μικρότερος μέσος
όρος έκτασης

90. Νομοθετικές ρυθμίσεις 1870
Σημαντική διανομή
◉ Σημαντική διανομή καλλιεργήσιμων
γαιών, σε σχέση με τα 600.000 την
περίοδο 1833-1870.
◉ Μόνο το 50% περίπου του αντιτίμου
πληρώθηκε στο κράτος 0
500,000
1,000,000
1,500,000
2,000,000
2,500,000
3,000,000
1833-1870 1870-1911
Στρέμματα

91. Ενδεικτικές ερωτήσεις
1. Να αποδώσετε τον ορισμό της έννοιας «εθνικά κτήματα»
και να παρουσιάσετε τις συνέπειες πολυτεμαχισμού τους.
2. Εθνικές γαίες: Να δοθεί ο ορισμός και να παρουσιάσετε την
αντιμετώπιση του προβλήματος κατά την περίοδο 1870.
3. Ποιες συνθήκες συνέβαλαν στον πολυτεμαχισμό των
εθνικών κτημάτων; Ποιες υπήρξαν οι συνέπειες για τους
μικροκαλλιεργητές;

92. Ενδεικτικές ερωτήσεις
4. Πώς δικαιολογείται ο μέσος όρος αγροτικής ιδιοκτησίας
πριν και μετά τις νομοθετικές ρυθμίσεις του 1870;
5. Να παρουσιάσετε τους στόχους και τα αποτελέσματα της
αγροτικής μεταρρύθμισης του 1870.

93. Η εκμετάλλευση των ορυχείων4

94. Εκμετάλλευση υπεδάφους
Περιορισμένο ενδιαφέρον
◉ Απουσία βαριάς βιομηχανίας
◉ Κύριες δραστηριότητες για εξαγωγές
◉ Εξυπηρέτηση περιορισμένων τοπικών αναγκών.
◉ Λατομεία και παραγωγή οικοδομικών υλικών
επιστροφή στις
ερωτήσεις

95. Εκμετάλλευση υπεδάφους
Πρώτες εξαγωγές στην Ευρώπη
◉ Κυρίως μεταλλευτικά προϊόντα στα βιομηχανικά κράτη της
Δυτικής Ευρώπης για μεταλλουργία.
◉ Ακατέργαστα μεταλλεύματα ή μετά από στοιχειώδη μόνο
επεξεργασία.

96. Ανάπτυξη μεταλλευτικής δραστηριότητας 1860
Πλούσιο υπέδαφος
◉ Μικρές διαστάσεις χώρας
◉ Ικανοποιητική ποικιλία κοιτασμάτων
◉ Σε μικρές ποσότητες
επιστροφή στις
ερωτήσεις

97. Ανάπτυξη μεταλλευτικής δραστηριότητας 1860
Ευνοϊκή νομοθεσία ενθαρρύνει τον κλάδο
◉ Μεθοδική εκμετάλλευση στις αρχές του 1860 με νομοθεσία
για την «εκχώρηση» μεταλλευτικών δικαιωμάτων με
ευνοϊκούς όρους,
◉ Ενδιαφέρον για μεταλλευτικά και οικοδομικά υλικά στα έργα
για τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ
◉ Η διώρυγα αναβάθμισε την Ανατολική Μεσόγειο.

98. Εκμεταλλεύσεις κοιτασμάτων στην Ελλάδα
Λαύριο
◉ Γνωστή περιοχή από την αρχαιότητα.
◉ Το 1866 – Η Σερπιέρι-Ρου άρχισε την εξαγωγή
μεταλλεύματος από τα υπόγεια κοιτάσματα και τις
«σκωρίες»
◉ Σημαντική άνθηση στην εξόρυξη αργύρου και μολύβδου
◉ Αύξηση στις ελληνικές εξαγωγές
επιστροφή στις
ερωτήσεις

99. Εκμεταλλεύσεις κοιτασμάτων στην Ελλάδα
Άλλες περιοχές
◉ Μήλος (θειάφι),
◉ Νάξος (σμύριδα)
◉ Θήρα (θηραϊκή γη, οικοδομικό υλικό σε μεγάλα έργα).

100. Εκμεταλλεύσεις κοιτασμάτων στην Ελλάδα
Οικοδομική ανάπτυξη και αλυκές
◉ Μετά τη δεκαετία του 1870, εμφάνιση μαρμάρου
◉ Σημαντική αξιοποίηση των ελληνικών μαρμάρων
◉ Σημαντική πηγή δημοσίων εσόδων από τις αλυκές

101. Ενδεικτικές ερωτήσεις
1. Πώς επηρέασε η απουσία βαριάς βιομηχανίας την
εκμετάλλευση των ορυχείων στην Ελλάδα πριν την
δεκαετία του 1860;
2. Τι γνωρίζετε για την μεταλλευτική δραστηριότητα στο
Λαύριο και στην υπόλοιπη Ελλάδα;
3. Γιατί η δεκαετία του 1860 θεωρείται σημαντική για την
ανάπτυξη της μεταλλευτικής δραστηριότητας στην Ελλάδα;
4. Με ποιους στόχους και για ποιους λόγους αναπτύχθηκε η
μεταλλευτική δραστηριότητα στην Ελλάδα;

102. Η δημιουργία τραπεζικού συστήματος5

103. Αναγκαιότητα ελληνικού τραπεζικού
συστήματος
Δημιουργία τραπεζικού συστήματος
◉ Κεντρικό σημείο των κυβερνητικών σχεδιασμών η
δημιουργία κεντρικής τράπεζας και τραπεζικού συστήματος.
◉ Κατά το πρότυπο των Ευρωπαϊκών κρατών
επιστροφή στις
ερωτήσεις

104. Αναγκαιότητα ελληνικού τραπεζικού
συστήματος
Στόχοι τραπεζικού συστήματος
1. Εξυπηρέτηση για κυβερνητικές ανάγκες
2. Διαχείριση του κρατικού δανεισμού, την έκδοση
χαρτονομίσματος
3. Λύση στο χρόνιο πρόβλημα των πιστωτικών αναγκών της
οικονομίας.
4. Κεφάλαιο για επιχειρηματικές πρωτοβουλίες με όρους
οργανωμένης αγοράς και όχι τοκογλυφίας.

105. Πιστωτικό σύστημα κατά τα πρώτα χρόνια
της ανεξαρτησίας
Πρωτόγονο το τραπεζικό σύστημα
◉ Το πιστωτικό σύστημα σε πρωτόγονη κατάσταση
◉ Ήταν συνδεμένο με το εμπόριο των αγροτικών προϊόντων
και ιδιαίτερα με τις εξαγωγές της σταφίδας.
◉ Οι έμποροι λειτουργούσαν και ως πιστωτές, με τοκογλυφικές
διαθέσεις και όρους.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

106. Πιστωτικό σύστημα κατά τα πρώτα χρόνια
της ανεξαρτησίας
Πιστώσεις μόνο σε αγρότες και εκμετάλλευση
◉ Ο δανεισμός στους παραγωγούς ήταν προαγορά της
επικείμενης παραγωγής, με δυσμενείς όρους.
◉ Δεν υπήρχαν πιστώσεις (δάνεια) για άλλους παραγωγικούς
κλάδους
◉ Περιορίζονταν οι επιχειρηματικές πρωτοβουλίες.
◉ Αποθάρρυνε τα ελληνικά κεφάλαια του εξωτερικού.

107. Πιστωτικό σύστημα κατά τα πρώτα χρόνια
της ανεξαρτησίας
Έντονες προσπάθειες για άρση εμποδίων
◉ Δεν απέβλεπαν μόνο στην εξάλειψη της τοκογλυφίας,
◉ Περισσότερο στην παράλληλη δημιουργία ενός σύγχρονου
πιστωτικού συστήματος
◉ Για τα συμφέροντα ειδικών κοινωνικών ομάδων.

108. Ίδρυση Εθνικής Τράπεζας
Έτος ιδρύσεως 1841
◉ Το μεγάλο βήμα έγινε το 1841
◉ Κεφάλαια για την ίδρυσή κυρίως από το εξωτερικό
◉ Έντονη παρουσία κρατικών παραγόντων στις ιδρυτικές
διαδικασίες.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

109. Ίδρυση Εθνικής Τράπεζας
Κύριοι μέτοχοι
◉ Ο κεφαλαιούχος Εϋνάρδος
◉ Το ελληνικό κράτος (20% του αρχικού κεφαλαίου)
◉ Έλληνες έμποροι και επιχειρηματίες της διασποράς
◉ Ξένες προσωπικότητες από το χώρο της οικονομίας αλλά και
της πολιτικής.

110. Ίδρυση Εθνικής Τράπεζας
Πρώτος διοικητής
◉ Θεμελιωτής της και πρώτος διοικητής υπήρξε ο Γεώργιος
Σταύρου.
◉ Κεφαλαιούχοι, έμποροι του ελληνικού χώρου συμμετείχαν
στις επόμενες διευρύνσεις του κεφαλαίου της Τράπεζας
(Σκουζές, Ράλλης κ.λπ.).

111. Ίδρυση Εθνικής Τράπεζας
Ασαφής αρχική δραστηριότητα
◉ Δραστηριότητα χωρίς σαφή προσανατολισμό
◉ Δεν είχαν αλλάξει οι συνθήκες στην ελληνική οικονομία

112. Ίδρυση Εθνικής Τράπεζας
Κύριο πλεονέκτημα
◉ Κύρια πηγή εσόδων το εκδοτικό δικαίωμα
◉ Έκδοση ελληνικών χαρτονομισμάτων
◉ Το κράτος ενίσχυε και επέβαλλε την κυκλοφορία τους.

113. Εξάπλωση και διεύρυνση κύκλου
εργασιών Εθνικής Τράπεζας
Εξάπλωση στις επαρχίες
◉ Εξάπλωση στις κύριες επαρχιακές πόλεις (Ερμούπολη 1845,
Πάτρα 1846 κ.λπ.)
◉ Αντιμετώπιση των αρνητικών επιρροών του τοκογλυφικού
σύστηματος.
◉ Κέρδισε την εμπιστοσύνη της ελληνικής κοινωνίας.
◉ Διαδοχικές διευρύνσεις του μετοχικού της κεφαλαίου.
◉ Κυρίαρχο τραπεζικό συγκρότημα του ελληνικού χώρου
επιστροφή στις
ερωτήσεις

114. Εξάπλωση και διεύρυνση κύκλου
εργασιών Εθνικής Τράπεζας
Ίδρυση νέων τραπεζικών και ασφαλιστικών ιδρυμάτων
Από τη δεκαετία του 1860 νέα τραπεζικά και ασφαλιστικά
ιδρύματα στη χώρα:
1. Ιονική Τράπεζα (ιδρύθηκε το 1839 στα υπό αγγλική κατοχή
τότε Ιόνια νησιά)
2. Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας
3. Γενική Πιστωτική Τράπεζα
4. Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως

115. Ενδεικτικές ερωτήσεις
1. Ποιοι λόγοι επέβαλαν την ίδρυση τραπεζικών ιδρυμάτων
στην Ελλάδα;
2. Ποιες υπήρξαν οι συνέπειες του πιστωτικού συστήματος
στη γεωργία και γενικότερα στην οικονομία του ελληνικού
κράτους κατά τα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας;
3. Γιατί το πιστωτικό σύστημα τα πρώτα χρόνια της
ανεξαρτησίας βρισκόταν σε πρωτόγονη κατάσταση;

116. Ενδεικτικές ερωτήσεις
4. Τι γνωρίζετε για την ίδρυση και λειτουργία και εξάπλωση
των δραστηριοτήτων της Εθνικής Τράπεζας;
5. Να προσδιορίσετε τις συνθήκες ίδρυσης και να
καταγράψετε τη λειτουργία και την εξάπλωση των
εργασιών της ΕΤΕ.
6. Τι γνωρίζετε για την εξάπλωση των εργασιών της ΕΤΕ και
την ίδρυση τραπεζικών και ασφαλιστικών ιδρυμάτων στην
Ελλάδα;

117. Η βιομηχανία6

118. Η ελληνική βιομηχανία κατά το 19ο αι.
γενικά
Σύγκριση με Ευρώπη
◉ Εμφάνιση και ανάπτυξη της βιομηχανίας στον ελληνικό χώρο
κατά το 19ο αιώνα
◉ Ελάχιστα κοινά σημεία με Δυτική και Κεντρική Ευρώπη και
Βιομηχανική Επανάσταση
επιστροφή στις
ερωτήσεις

119. Η ελληνική βιομηχανία κατά το 19ο αι.
γενικά
Σύγκριση με Ευρώπη
◉ Συζητήσεις, οικονομικές και πολιτικές αναλύσεις για
ανάπτυξη της βιομηχανίας
◉ Παρέμεναν ως σχέδια και σπάνια ως εφαρμογή.
◉ Τα επιτεύγματα των ευρωπαϊκών κρατών έφερναν στο
προσκήνιο το ζήτημα της βιομηχανικής ανάπτυξης.
◉ Απουσία απαραίτητων για την ανάπτυξη της βιομηχανίας
προϋποθέσεων και αδιέξοδο

120. Η βιομηχανία στην Ελλάδα στις πρώτες
δεκαετίες της ανεξαρτησίας (1830-1970)
Πρώτες βιομηχανικές μονάδες
◉ Η εμφάνιση μονάδων παραγωγής, με αποσπασματικό,
ευκαιριακό τρόπο
◉ Eξυπηρέτηση τοπικών αναγκών, επεξεργασία αγροτικών
προϊόντων.
◉ Eξέλιξη των παραδοσιακών αλευρομύλων, των
ελαιοτριβείων, των βυρσοδεψείων και των κλωστηρίων.
◉ Δεν εξελίχθηκαν σε βιομηχανίες παρέμειναν στάσιμες και
περιορισμένες ως προς τα οικονομικά τους μεγέθη.

121. Η βιομηχανία στην Ελλάδα στις πρώτες
δεκαετίες της ανεξαρτησίας (1830-1970)
Διστακτική ανάπτυξη
Οφειλόταν:
◉ Στη μικρή έκταση της εγχώριας αγοράς
◉ Στην πίεση των εισαγόμενων προϊόντων
◉ Στην έλλειψη πολυάριθμου, ειδικευμένου και φθηνού
εργατικού δυναμικού

122. Η βιομηχανία στην Ελλάδα 1870-αρχές
20ου αι.
Οι πρώτες 100 βιομηχανίες
◉ Παρατηρείται μια απόπειρα ανάπτυξης
◉ Στα 1870 κύμα ίδρυσης περισσότερων από εκατό
βιομηχανικών επιχειρήσεων
◉ Επίσης αυξήθηκε το δυναμικό των υπαρχουσών μονάδων.
◉ Χάθηκε η δυναμική και επέστρεψε η ύφεση και η
στασιμότητα.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

123. Η βιομηχανία στην Ελλάδα 1870-αρχές
20ου αι.
Βαριά βιομηχανία στις αρχές του αιώνα
◉ Μεταβολή όρων οικονομίας στα τέλη του 19ου αιώνα και,
κυρίως, στις αρχές του 20ού
◉ Δημιουργία σταθερού βιομηχανικού δυναμικού
◉ Ανάπτυξη βαριάς βιομηχανίας, της μεταλλουργίας, της
ναυπηγικής και της τσιμεντοβιομηχανία

124. Αδυναμίες βιομηχανίας 19ος – 20ος αι.
Ανασταλτικοί παράγοντες βιομηχανίας
◉ Έλλειψη κεφαλαίων και διασπορά σε πλήθος
δραστηριοτήτων
◉ Περιορισμένη -εδαφικά και πληθυσμιακά- βάση οικονομικής
εξάπλωσης
◉ Έλλειψη πρώτων υλών και εργατικών χεριών.
◉ Έλλειψη γενικής και τεχνικής παιδείας
◉ Αδυναμία εφαρμογής καινοτομιών και τεχνολογικών
εξελίξεων.

125. Η βιομηχανία στην Ελλάδα μετά το 1912-1913
Αλλαγή δεδομένων μετά το 1912
◉ Η προσάρτηση των Επτανήσων (1864) και της Θεσσαλίας
(1881) δεν άλλαξε τις συνθήκες.
◉ Μεγάλη αλλαγή μετά το 1912-1913
◉ Ενσωματώθηκαν μεγάλες εκτάσεις και πληθυσμοί.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

126. Η βιομηχανία στην Ελλάδα μετά το 1912-1913
Χρόνιες αδυναμίες και εμπόδια
◉ Η ελληνική βιομηχανία δεν αναδεικνύεται σε κινητήρια
δύναμη της ελληνικής οικονομίας.
◉ Ήταν αδύναμη μπροστά στον εξωτερικό ανταγωνισμό.
◉ Έτσι, παρέμενε σε δευτερεύουσες δραστηριότητες.
◉ Συχνή η κρατική παρέμβαση του κράτους, με δασμολογικά ή
άλλα ενισχυτικά μέτρα.

127. Ενδεικτικές ερωτήσεις
1. Τι γνωρίζετε για την κατάσταση της βιομηχανίας μέχρι το
1870;
2. Τι γνωρίζετε για την κατάσταση των βιομηχανικών
δραστηριοτήτων στην Ελλάδα μετά το 1870;
3. Τι γνωρίζετε για την εξέλιξη και τις δυσχέρειες που
αντιμετώπισε η ελληνική βιομηχανία μετά τα τέλη το 19ου
αι. – αρχές 20ου;

128. Τα δημόσια έργα7

129. Κατάσταση υποδομών μετά την απελευθέρωση
Πρωτόγονες υποδομές
◉ Το 1830, οι υποδομές του ελληνικού κράτους ήταν ακόμη
πρωτόγονες.
◉ Γέφυρες, αμαξιτοί δρόμοι, λιμάνια, υδραγωγεία, δημόσια
κτίρια, δεν υπήρχαν καθόλου ή βρίσκονταν σε κακή
κατάσταση.
◉ Ενδιαφέρον για κατασκευή έργων, σύμφωνα με τα
ευρωπαϊκά πρότυπα.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

130. Κατάσταση υποδομών μετά την απελευθέρωση
Αντίξοες συνθήκες
◉ Αδυναμία εξεύρεσης των αναγκαίων οικονομικών πόρων.
◉ Το ελληνικό κράτος είχε βαρύ δημοσιονομικό φορτίο.
◉ Εξυπηρέτηση δανείων Αγώνα

131. Χερσαίες συγκοινωνίες 1830-1870
Έλλειψη ιδιωτικής πρωτοβουλίας
◉ Η χώρα είχε ανάγκη από χερσαίες συγκοινωνίες και δημόσια
έργα.
◉ Δεν υπήρχε ενδιαφέρον ιδιωτών
◉ Οι επενδύσεις στις βασικές αυτές υποδομές δεν ήταν
ιδιαίτερα κερδοφόρες.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

132. Χερσαίες συγκοινωνίες 1830-1870
Κρατική πρωτοβουλία
◉ Απ' ευθείας, είτε μέσω των δήμων με τις δικές του δυνάμεις.
◉ Υποτονική δραστηριότητα μέχρι τη δεκαετία του 1870
◉ Έλλειψη χρημάτων
◉ Αντιδημοφιλείς μέθοδοι όπως οι αγγαρείες των αγροτών
στην κατασκευή δρόμων

133. Χερσαίες συγκοινωνίες 1830-1870
Παράγοντες προώθησης κατασκευής οδικού δικτύου
Τέλη 19ου αρχές 20ου η πύκνωση του οδικού είναι εθνική και
τοπική προτεραιότητα.
1. Οικονομική ανάπτυξη
2. Πιο γρήγοροι ρυθμοί αστικοποίησης
3. Δημιουργία κεντρικών σιδηροδρομικών αξόνων
4. Ανάπτυξη του εσωτερικού εμπορίου

134. Χερσαίες συγκοινωνίες 1830-1870
Ανασταλτικοί παράγοντες
◉ Μεγάλο κόστος της κατασκευής δρόμων σε ορεινά εδάφη
◉ «Ανταγωνισμός» θαλάσσιων συγκοινωνιών
◉ Μεταφορές κοντά στα παράλια σε πολύ μεγάλο τμήμα της
χώρας.

135. Αποστραγγιστικά έργα
Αποξηράνσεις λιμνών και ελών στα θετικά
◉ Κυριότερο έργο η αποξήρανση μεγάλων εκτάσεων που
καλύπτονταν από νερά λιμνών και ελών.
◉ Πλούσια καλλιεργήσιμη γη
◉ Καταπολέμηση της ελονοσίας, μάστιγα για την αγροτική
Ελλάδα ως τα μέσα του 20ού αιώνα.
◉ Πολλά αποστραγγιστικά έργα, πιο σημαντικό της λίμνης
Κωπαΐδας στη Βοιωτία.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

136. Κατασκευή Υποδομών Ναυσιπλοΐας
Βελτίωση ναυσιπλοΐας
◉ Διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου.
◉ Ξεκίνησε το 1881 από μια υπερβολικά αισιόδοξη γαλλική
τεχνική εταιρεία.
◉ Ολοκληρώθηκε το 1893, βελίωσε την ναυσιπλοΐας χωρίς τον
περίπλου της Πελοποννήσου.
◉ Διάνοιξη του πορθμού του Ευρίπου
◉ Κατασκευή φάρων για ναυσιπλοΐα

137. “
Η ιδέα της διώρυγας υπήρχε ήδη από την εποχή του
Περίανδρου, το 602 π.Χ. Ο πρώτος που προσπάθησε
την υλοποίησή του ήταν ο Νέρων, το 66 μ.Χ., σε σχέδια
του Ιούλιου Καίσαρα και του Καλιγούλα. Μετά το
θάνατο του Νέρωνα, συνέχισε την προσπάθεια ο
Ηρώδης ο Αττικός, ο οποίος όμως την εγκατέλειψε.

138. Ενδεικτικές ερωτήσεις
1. «Το 1830, οι υποδομές του ελληνικού κράτους ήταν ακόμη
πρωτόγονες.». Να αιτιολογήσετε την συγκεκριμένη φράση
του σχολικού βιβλίου.
2. Τι γνωρίζετε για την κατασκευή του οδικού δικτύου
3. Ποια τεχνικά εργα συνέβαλαν στην ανάπτυξη της γεωργίας
και της ναυσιπλοΐας τον 19ο αιώνα,

139. Το δίκτυο των σιδηροδρόμων8

140. Διεθνές σιδηροδρομικό δίκτυο κατά
τον 19ο αιώνα
Παράλληλα με βιομηχανική επανάσταση
◉ Η πιο μεγάλη αλλαγή της βιομηχανικής επανάστασης
◉ Στα ανεπτυγμένα κράτη του 19ου αιώνα
◉ Εμφάνιση και εξάπλωση και κυριαρχία του σιδηροδρόμου
στις χερσαίες μεταφορές
επιστροφή στις
ερωτήσεις

141. Διεθνές σιδηροδρομικό δίκτυο κατά
τον 19ο αιώνα
Συνεισφορά σιδηροδρόμου
◉ Μεταφορά μεγάλου όγκου προϊόντων με μικρό κόστος, σε
αποστάσεις κρατών και ηπείρων.
◉ Βιομηχανική επανάσταση
◉ Αύξηση της παραγωγής
◉ Δημιουργία μεγάλων πόλεων και τροφοδοσία με τρόφιμα
◉ Εργοστάσια με πρώτες ύλες και αγορά με προϊόντα

142. Σιδηρόδρομος και βιομηχανία
Ο σιδηρόδρομος έγινε το σύμβολο των νέων
καιρών και το συνώνυμο της ανάπτυξης κατά το
19ο αιώνα.
Σημαντική προϋπόθεση για την είσοδο στο χώρο
των ανεπτυγμένων κρατών.

143. Ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο
Δυσκολίες-δυσχέρειες κατασκευής
Συζητήσεις λίγο μετά την ανεξαρτησία της, το 1835 που
περιορίζονταν σε θεωρητικές αναλύσεις και επιθυμίες.
◉ Πολυέξοδη υπόθεση και απαιτούσε μεγάλα κεφάλαια για το
μικρό ελληνικό κράτος.
◉ Μικρό ενδιαφέρον από ξένους επενδυτές, τράπεζες και
ομογενείς, γιατί το δίκτυο δεν θα ήταν αποδοτικό.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

144. Ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο
Μικρή αποδοτικότητα
◉ Οι τοπικές αγορές δεν μπορούσαν να απορροφήσουν πρώτες
ύλες για βιομηχανία και καταναλωτικά αγαθά.
◉ Η γειτνίαση της θάλασσας και οι θαλάσσιες μεταφορές
περιόριζαν την αποδοτικότητα του σιδηροδρομικού δικτύου.

145. Ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο μέχρι τη
δεκαετία του 1880
Αθήνα-Πειραιάς η πρώτη γραμμή
◉ Μέχρι τη δεκαετία του 1880 μία μόνο σιδηροδρομική
γραμμή συνέδεε την Αθήνα με τον Πειραιά με μήκος μόλις 9
χιλιομέτρων.
◉ Μετά από δώδεκα χρόνια και πολλές περιπέτειες
◉ Ανεφάρμοστα σχέδια και διακηρύξεις από αναξιόπιστους
κερδοσκόπους
επιστροφή στις
ερωτήσεις

146. Ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο μέχρι τη
δεκαετία του 1880
Ανάπτυξη οικονομίας και διεθνείς άξονες
Προϋποθέσεις ανάπτυξης για υλοποίηση
◉ Γενικότερες αλλαγές της ελληνικής οικονομίας ως το 1881
◉ Κατασκευή μεγάλων συγκοινωνιακών αξόνων: Κεντρική
Ευρώπη με Κωνσταντινούπολη, Μικρά Ασία και Ανατολή ως
την Ινδία
◉ Οι ελληνικές κυβερνήσεις του Τρικούπη προώθησαν την
κατασκευή για τη σύνδεση με τους διεθνείς άξονες.

147. Ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο 1880-1909
Ολοκλήρωση σε τρεις δεκαετίες
◉ Μεγάλη ώθηση στις πρώτες πρωθυπουργίες του Χαρίλαου
Τρικούπη (1882-1892, κατασκευάστηκαν 900 χιλιόμετρα.
◉ Οικονομικά προβλήματα επιβράδυναν την κατασκευή στη
δεκαετία του 1890
◉ Ολοκληρώθηκε μόλις το 1909.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

148. Ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο 1880-1909
Μετρικό σύστημα για τοπικές ανάγκες
Τεχνικά Χαρακτηριστικά
◉ Μετρικό, με γραμμές πλάτους ενός μόνο μέτρου, όταν οι
διεθνείς προδιαγραφές γραμμές πλάτους 1,56 μέτρων.
◉ Σχεδιάστηκε για τοπικές κυρίως ανάγκες και δεν αποτέλεσε
τμήμα του διεθνούς δικτύου.

149. Χρηματοδότηση σιδηροδρομικού δικτύου
Επενδυτές κατασκευής
◉ Το κράτος ανέλαβε το μεγαλύτερο μέρος του κόστους.
◉ Δανεισμός κυρίως από ξένα πιστωτικά ιδρύματα
◉ Συμμετοχή από ιδιώτες συμμετείχαν με μικρότερο ποσοστό
(περίπου 30%)
◉ Αποδοτικότητα έργου πολύ αμφίβολη
επιστροφή στις
ερωτήσεις

150. Χρηματοδότηση σιδηροδρομικού δικτύου
Υστέρηση στα έσοδα
◉ Το σιδηροδρομικό δίκτυο εξυπηρέτησε τη διακίνηση
αγροτικών κυρίως προϊόντων.
◉ Σσοβαρή υστέρηση στα έσοδά του σε σχέση με τους
αισιόδοξους
◉ Διακοπή των περαιτέρω επενδύσεων.

151. Θετικά
Πρόσφερε πολλά σε μία χώρα
που δεν είχε ποτέ αξιόπιστο
χερσαίο συγκοινωνιακό δίκτυο.
Στον καιρό των πολέμων
επέτρεψε τη γρήγορη
επιστράτευση και τον
εφοδιασμό του στρατού.
Αξιολόγηση σιδηροδρομικού δικτύου
Αρνητικά
Δεν έφερε ανάπτυξη και
εκβιομηχάνιση.
Δεν εκπλήρωσε προσδοκίες.
Δε προκάλεσε αλλαγή
κοινωνικών και οικονομικών
δομών (ριζοσπαστικές
αλλαγές).
επιστροφή στις
ερωτήσεις

152. Ενδεικτικές ερωτήσεις
1. Για ποιους λόγους κυριάρχησε ο σιδηρόδρομος στις
χερσαίες μεταφορές του 19ου αι.;
2. Ποιες υπήρξαν οι δυσχέρειες κατασκευής του
σιδηροδρομικού δικτύου στην Ελλάδα μέχρι τη δεκαετία
του 1880;
3. Για ποιους λόγους οι ελληνικές κυβερνήσεις στη δεκαετία
του 1880 έκριναν ότι οι συγκοινωνιακές υποδομές της
Ελλάδας έπρεπε να προωθηθούν με ταχύτατους ρυθμούς;

153. Ενδεικτικές ερωτήσεις
4. Ποιες συνθήκες στη δεκαετία του 1880 ευνόησαν την
κατασκευή του σιδηροδρομικού δικτύου της Ελλάδας;
5. Τι γνωρίζετε για την ολοκλήρωση της κατασκευής του
σιδηροδρομικού δικτύου και την επενδυτική
δραστηριότητα που αναπτύχθηκε;
6. Ποιοι φορείς ανέλαβαν το κόστος κατασκευής του
σιδηροδρομικού δικτύου;
7. Ποια υπήρξε η συνεισφορά του σιδηροδρομικού δικτύου
στην Ευρώπη και στην Ελλάδα;

154. Τα εθνικά δάνεια9

155. Ο εξωτερικός δανεισμός μέχρι το 1861
Σύναψη δανείων για Επανάσταση
◉ Ο δανεισμός υπήρξε μία σημαντική παράμετρος της
λειτουργίας του ελληνικού κράτους.
◉ Το κράτος ξεκινούσε από το μηδέν και δεν είχε οργανωμένο
δημοσιονομικό σύστημα*.
*Γενικός προϋπολογισμός για τα δημόσια οικονομικά
επιστροφή στις
ερωτήσεις

156. Ο εξωτερικός δανεισμός μέχρι το 1861
Τα ληστρικά δάνεια
◉ Δάνεια συνάφθηκαν στη διάρκεια του Αγώνα στη
χρηματαγορά του Λονδίνου και κατά την άφιξη των Βαυαρών
το 1832.
◉ Οι Οθωνικές κυβερνήσεις αρνήθηκαν την αποπληρωμή των
επαναστατικών δανείων,
◉ Απομονώθηκε η χώρα από τις ευρωπαϊκές χρηματαγορές ως
το 1861.

157. “
Επαναστατικά δάνεια: Από το πρώτο δάνειο (1824) ύψους 800.000 λιρών η
επαναστατική κυβέρνηση εισέπραξε μόλις 298.000 λίρες. Από το δεύτερο ύψους 2
εκατομμυρίων το ποσό των 816.000 λιρών! Τα χρήματα κατασπαταλήθηκαν σε
εμφύλιες διαμάχες. Οταν ο Καποδίστριας ανέλαβε κυβερνήτης, έδωσε εντολή
στον πρόεδρο της επιτροπής οικονομικών Ανδρέα Κοντόσταυλο να κάνει
απογραφή της κρατικής περιουσίας. Το κείμενό του ήταν συντομότατο: «Κύριε
Κυβερνήτα, εις το ταμείον του κράτους υπάρχει έν μόνο νόμισμα και αυτό
κίβδηλον»...

158. Ο εξωτερικός δανεισμός 1860-1880
Νέος δανεισμός
◉ Αλλαγή των ρυθμών ανάπτυξης από τη δεκαετία του 1860
◉ Περιορισμένοι πόροι της χώρας
◉ Έκτακτα έξοδα που επέβαλαν οι διαρκείς εθνικές κρίσεις.
◉ Αδύνατη η εξοικονόμηση κεφαλαίων για δημόσιες
επενδύσεις.

159. Ο εξωτερικός δανεισμός 1860-1880
Νέα υπερχρέωση
◉ Ο εξωτερικός δανεισμός διογκώθηκε κατά τη δεκαετία του
1880.
◉ Σε λίγα μόλις χρόνια η χώρα ώφειλε ποσά πολλαπλάσια του
ετήσιου προϋπολογισμού της.

160. Αξιοποίηση δανείων
Ελλείμματα και στρατιωτικές δαπάνες
◉ Μεγάλο μέρος για κάλυψη των τρεχόντων ελλειμμάτων των
εθνικών προϋπολογισμών
◉ Δαπάνες των στρατιωτικών κινητοποιήσεων και των
εξοπλισμών (ναυπήγηση τριών θωρηκτών το 1889).
◉ Αποπληρωμή παλαιότερων δανείων.
◉ Μικρό μέρος για παραγωγικές επενδύσεις και δημόσια έργα.

161. Ενδεικτικές ερωτήσεις
1. Να παρουσιάσετε τους λόγους σύναψης και τους τρόπους
αξιοποίησης των εθνικών δανείων στη διάρκεια του 19ου
αι..
2. Πώς συνέβαλε ο εξωτερικός δανεισμός στην κάλυψη των
οικονομικών αναγκών του ελληνικού κράτους κατά τη
διάρκεια του 19ου αι.;

162. Η πτώχευση του 1893 και ο Διεθνής
Οικονομικός Έλεγχος10

163. Πτώχευση του 1893
Αδυναμία εξυπηρέτησης δανείων
◉ Το 1893 η Ελλάδα βρέθηκε σε αδυναμία να εξυπηρετήσει τα
τοκοχρεολύσια των εξωτερικών της δανείων.
◉ Ζήτησε επαναδιαπραγμάτευση του δημόσιου χρέους της.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

164. Πτώχευση του 1893
Πτώχευση και διαπραγματεύσεις
◉ Η «πτώχευση» ήταν συνηθισμένη επιλογή των φτωχότερων
κρατών
◉ Στην Ελλάδα είχε μεγάλο πολιτικό κόστος.
◉ Οι διαπραγματεύσεις μέχρι τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του
1897*.
◉ Η ήττα του ελληνικού στρατού και η υποχρέωση για
υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις στην Οθωμανική
αυτοκρατορία έθεσαν το ζήτημα σε νέες βάσεις.

165. “
Ελληνοτουρκικός Πόλεμος 1897 (3 Απριλίου – 4 Μαΐου): Αφορμή
ήταν το Κρητικό Ζήτημα, και η Ένωση με την Ελλάδα. Πεδίο
συγκρούσεων ήταν η Θεσσαλία, όπου ηττήθηκε ο ελληνικός στρατός. Η
Ελλάδα συνθηκολόγησε πληρώνοντας ένα μεγάλο ποσό σαν πολεμικές
αποζημιώσεις με μικρές εδαφικές απώλειες. Ήταν η πρώτη πολεμική
προσπάθεια της Ελλάδας μετά την Επανάσταση του 1821. Το θετικό
ήταν η αποχώρηση των Οθωμανών από την Κρήτη, η οποία απέκτησε
την αυτονομία της (1898).

166. ΔΟΕ 6 χωρών
Έλεγχος δημοσίων εσόδων (28-30 εκατομ. δραχμές)
◉ Επιβλήθηκε Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ) στα
οικονομικά του ελληνικού κράτους.
◉ Εκπρόσωποι έξι δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Αυστρία,
Γερμανία, Ρωσία, Ιταλία) ανέλαβαν τη διαχείριση
◉ Έσοδα των μονοπωλίων αλατιού, φωτιστικού πετρελαίου,
σπίρτων, παιγνιόχαρτων, χαρτιού σιγαρέτων, εξόρυξη της
σμύριδας της Νάξου, φόρο καπνού, λιμενικά δικαιώματα του
Πειραιά, φόρο χαρτοσήμου* κ.λπ.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

167. Στόχοι και λειτουργία ΔΟΕ
Στόχος η αποπληρωμή χρεών
◉ Βασική υποχρέωση η καταβολή της πολεμικής αποζημίωσης
προς την Οθωμανική αυτοκρατορία ύψους 92.000.000
δραχμών
◉ Εξυπηρέτηση των άλλων δανείων
επιστροφή στις
ερωτήσεις

168. Στόχοι και λειτουργία ΔΟΕ
Λειτουργία ΔΟΕ
◉ Ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1898.
◉ Αντιμετωπίστηκαν οι τρέχουσες ανάγκες με ένα μεγάλο
δάνειο με την εγγύηση των Δυνάμεων.
◉ Εκτός από την εξασφάλιση αποπληρωμής των δανείων,
λειτούργησε και ως τεχνικό συμβουλευτικό σώμα.
◉ Συνέβαλε στη βελτίωση των επιδόσεων της ελληνικής
οικονομίας.

169. Αποτελέσματα ΔΟΕ
Θετικές επιδράσεις ΔΟΕ στην οικονομία
◉ Αυξήθηκε η πιστοληπτική ικανότητα του κράτους
◉ Οι δημοσιονομικοί μηχανισμοί απαλλάχθηκαν από
δυσλειτουργίες του παρελθόντος.

170. Αποτελέσματα ΔΟΕ
Θετικές επιδράσεις ΔΟΕ στην οικονομία
Το 1910, παρά τα προβλήματα στο εξωτερικό ισοζύγιο
πληρωμών εξαιτίας της σταφιδικής κρίσης και παρά το γεγονός
ότι η αποπληρωμή των δανείων εξακολουθούσε να απορροφά
το 1/3 των εθνικών εσόδων:
◉ Υγιή δημόσια οικονομικά
◉ Ελαφρώς πλεονασματικοί προϋπολογισμοί
◉ Αυξημένες οικονομικές δυνατότητες του κράτους

171. Αποτελέσματα ΔΟΕ
Θετικές επιδράσεις ΔΟΕ στην πολιτική
◉ Μεταρρυθμίσεις των πρώτων κυβερνήσεων του Ελευθερίου
Βενιζέλου
◉ Πολεμική προετοιμασία και τη συμμετοχή στους
Βαλκανικούς πολέμους, χωρίς επιπτώσεις στο οικονομικό
πεδίο, όπως στο παρελθόν.

172. Ενδεικτικές ερωτήσεις
1. Ποιες συνθήκες οδήγησαν στην πτώχευση του 1893 και
στην επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου;
2. Ποια υπήρξε η λειτουργία και τα αποτελέσματα του
Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου στην ελληνική οικονομία;
3. Να παρουσιάσετε τους στόχους και τα αποτελέσματα του
Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου;

173. Το εξωελλαδικό ελληνικό κεφάλαιο9

174. Οικονομική δραστηριότητα ομογενών
Εξάπλωση δραστηριότητας
Κατά τον 19ο αιώνα, οικονομικές δραστηριότητες στην
Ανατολική Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα.
◉ Αίγυπτο
◉ Νότια Ρωσία
◉ Εκβολές του Δούναβη
◉ Κωνσταντινούπολη
επιστροφή στις
ερωτήσεις

175. Χάρτης με ελληνικές παροικίες

176. Οικονομική δραστηριότητα ομογενών
Επίδραση στην εγχώρια οικονομία
◉ Οι οικονομικές δραστηριότητες των Ελλήνων ήταν ιδιαίτερα
σημαντικές για την εγχώρια οικονομία.
◉ Για το μικρό ελληνικό κράτος με τα περιορισμένα
γεωγραφικά του όρια, οι ομογενείς αποτελούσαν μια ελπίδα,
μια χρυσή εφεδρεία.

177. Σχέσεις διασποράς με την Ελλάδα
Για τους ομογενείς η χώρα δεν είχε ενδιαφέρον
◉ Οι σχέσεις δεν ήταν οι καλύτερες δυνατές
◉ Ανάπτυξη και υψηλές αποδόσεις των ευρωπαϊκών
οικονομιών μέχρι τη δεκαετία του 1870
◉ Ευκαιρίες ανάπτυξης για επιχειρηματικές δραστηριότητες
στα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου
◉ Ένα ολιγάριθμο τμήμα εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα κατά τα
πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια και ενσωματώθηκε στην
αστική τάξη της χώρας

178. Το εξωελλαδικό κεφάλαιο στη δεκαετία του 1860
Πολιτικές αξιοποίησης ομογένειας
Οι συζητήσεις γενικεύθηκαν στη δεκαετία του 1860:
◉ Αλλαγή δυναστείας και συνταγματικών θεσμών
◉ Πρώτη επέκταση του ελληνικού κράτους, με την
ενσωμάτωση των Επτανήσων
◉ Τεράστιο κόστος της εμπλοκής στις κρητικές επαναστάσεις
του 1866-1869

179. Το εξωελλαδικό κεφάλαιο στη δεκαετία του 1860
Πενιχρά αποτελέσματα λόγω μεταρρυμίσεων στην
Οθωμανική Αυτοκρατορία
◉ Συνταγματικές μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ (1856) στην
Οθωμανική αυτοκρατορία έδιναν διευρυμένα δικαιώματα
στους χριστιανούς της αυτοκρατορίας
◉ Νέες οικονομικές συνθήκες στην Οθωμανική αυτοκρατορία,
έδιναν μεγαλύτερες ευκαιρίες στους ομογενείς από την
Ελλάδα

180. “
Τανζιμάτ: Μεγάλη περίοδος μεταρρυθμίσεων στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Οι
μεταρρυθμίσεις εξασφάλιζαν την ισότητα ανάμεσα στις θρησκευτικές ομάδες της
αυτοκρατορίας και, κατά συνέπεια, ενίσχυαν την οικονομική, κοινωνική και
πολιτική θέση των χριστιανών, ιδιαίτερα των Ελλήνων. Πολλοί από τους
ισχυρούς Έλληνες της αυτοκρατορίας είδαν σε αυτές τις εξελίξεις μία σημαντική
ευκαιρία επέκτασης της επιρροής τους στον οθωμανικό χώρο, πράγμα που
απομάκρυνε το ενδιαφέρον τους από το μικρό και ταπεινωμένο -στη διάρκεια του
Κριμαϊκού πολέμου- ελληνικό βασίλειο.

181. Το εξωελλαδικό κεφάλαιο στη δεκαετία του 1870
Δειλές ενδείξεις συνεργασίας
◉ Οι πρώτες δειλές ενδείξεις συνεργασίας με τους ομογενείς
εμφανίστηκαν στη δεκαετία του 1870.
◉ Λόγων της κρίσης του 1873: μειώθηκαν οι αποδόσεις των
ευρωπαϊκών κεφαλαίων
◉ Μεταφορά κεφαλαίων προς τα ανατολικά, σε αναζήτηση
επικερδών επενδύσεων
◉ Οι πλούσιοι Έλληνες της διασποράς, αναζήτησαν νέα πεδία
επιχειρηματικής δραστηριότητας και στην Ελλάδα.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

182. “
Mεγάλη Ύφεση του 1873- 1896: Tα προβλήματα ξεκίνησαν το 1870
και πρωτοεμφανίστηκαν στη Aυστροουγγαρία και τη Γαλλία, όπου
κατέρρευσαν τα χρηματιστήρια και χρεωκόπησαν πολλές τράπεζες.
Ο υπερδανεισμός στον κατασκευαστικό τομέα οδήγησε σε αύξηση των
τιμών γης και ακινήτων. Η κατάρρευση προκλήθηκε από την χρεωκοπία
των εμπόρων σιταριού στη Pωσία και την Kεντρική Eυρώπη. Αιτία ήταν
το φτηνό σιτάρι της Αμερικής που άρχισε να μεταφέρεται με κινέζικα
εμπορευματοκιβώτια.

183. Επενδύσεις Ομογένειας στην Ελλάδα
Επενδύσεις επίδειξης
◉ Επενδύσεις σε ακίνητα, τοποθετήσεις επίδειξης με
νεοκλασικά αρχοντικά
◉ Κοσμοπολίτικος και αριστοκρατικός χαρακτήρας
◉ Προάγγελος της δραστηριοποίησης των ομογενών στη χώρα.
επιστροφή στις
ερωτήσεις

184. Επενδύσεις Ομογένειας στην Ελλάδα
Αναζήτηση ευκαιριών για υψηλά κέρδη
Η είσοδος στην ελληνική αγορά έγινε με κριτήριο τις ευκαιρίες
για υψηλά κέρδη.
◉ Πώληση των τσιφλικιών της Θεσσαλίας σε χαμηλές τιμές
από τους Οθωμανούς, μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας
◉ Επενδύσεις στο εμπόριο, στις μεταλλευτικές
δραστηριότητες, στα δημόσια έργα της τρικουπικής
περιόδου και στο δανεισμό του δημοσίου

185. Αποτίμηση οικονομικής συμπεριφοράς ομογενών
Ευκαιριακές βραχύβιες επενδύσεις
◉ Βασικό χαρακτηριστικό ο ευκαιριακός χαρακτήρας και η
ρευστότητά
◉ Κύριο μέλημα η γρήγορη απόσβεση και επανεξαγωγή των
κεφαλαίων στο εξωτερικό
◉ Για επικερδέστερες τοποθετήσεις

186. Αποτίμηση οικονομικής συμπεριφοράς ομογενών
Αίτια κερδοσκοπικής συμπεριφοράς
◉ Η ελληνική αγορά δεν έδινε υποσχέσεις
◉ Δεν επιχειρούνται τοποθετήσεις με μακροχρόνιες
προοπτικές.
◉ Εύκολη μετατρεψιμότητα της δραχμής και βραχύβια
περάσματα του ομογενειακού κεφαλαίου.
◉ Κερδοσκοπική οικονομική συμπεριφορά
◉ Στην Ανατολική Μεσόγειο το κεφάλαιο λειτουργούσε με
βάση το κυνήγι της ευκαιρίας, της γρήγορης απόδοσης.

187. Αποτίμηση οικονομικής συμπεριφοράς ομογενών
Αίτια κερδοσκοπικής συμπεριφοράς
◉ Η ελληνική αγορά δεν έδινε υποσχέσεις
◉ Δεν επιχειρούνται τοποθετήσεις με μακροχρόνιες
προοπτικές.
◉ Εύκολη μετατρεψιμότητα της δραχμής και βραχύβια
περάσματα του ομογενειακού κεφαλαίου.
◉ Κερδοσκοπική οικονομική συμπεριφορά
◉ Στην Ανατολική Μεσόγειο το κεφάλαιο λειτουργούσε με
βάση το κυνήγι της ευκαιρίας, της γρήγορης απόδοσης.

188. Το εξωελλαδικό κεφάλαιο στις αρχές
του 20ου αιώνα
Αλλαγή συμπεριφοράς στις αρχές του 20ου αι.
◉ Κίνημα των Νεοτούρκων
◉ Βαλκανικοί πόλεμοι
◉ Ανακατατάξεις του Α' Παγκόσμιου Πολέμου.
◉ Η έξαρση των εθνικισμών και πλήγματα στις οικονομικές
δραστηριότητες των ξένων
◉ Πολιτικές εξελίξεις στη Ρωσία,
◉ Τέλος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας
◉ Δημιουργία της Κεμαλικής Τουρκίας.

189. Το εξωελλαδικό κεφάλαιο στις αρχές
του 20ου αιώνα
Μεταφορά δραστηριοτήτων στο ελληνικό κράτος
◉ Διακόπηκαν οι δραστηριότητες των Ελλήνων κεφαλαιούχων
στην Ανατολική Μεσόγειο.
◉ Αρκετοί μετέφεραν τις επιχειρηματικές, βιομηχανικές,
εμπορικές και χρηματιστηριακές τους δραστηριότητες στην
Ελλάδα.
◉ Όμως και το κράτος είχε αλλάξει μορφή και δυνατότητες
επιστροφή στις
ερωτήσεις

190. Αποτίμηση προφοράς
εξωελλαδικού κεφαλαίου
ενίσχυε τη
ρευστότητα, έδινε
λύσεις στην έλλειψη
κεφαλαίων, βοήθησε
στον εκχρηματισμό
της ελληνικής
οικονομίας
δεν αποτέλεσε
σταθερή βάση για
την ανάπτυξη του
ανεξάρτητου
ελληνικού κράτους
επιστροφή στις
ερωτήσεις

191. Συμβολή ομογένειας στην ελληνική οικονομία
Μεσοαστοί και μικροαστοί ομογενείς
◉ Δεν ήταν όλοι οι Έλληνες του εξωτερικού πλούσιοι
κεφαλαιούχοι
◉ Μεγάλη μάζα απόι μεσοαστικά ή μικροαστικά στρώματα
◉ Μετανάστες με στενούς δεσμούς με τις οικογένειες
Έστελναν εμβάσματα
◉ Μεγάλη σημασία για την εθνική οικονομία

192. Ενδεικτικές ερωτήσεις
1. Τι γνωρίζετε για την οικονομική συμπεριφορά του
εξωελλαδικού κεφαλαίου μέχρι τη δεκαετία του 1870;
2. Ποια υπήρξε η εξέλιξη των σχέσεων συνεργασίας
εξωελλαδικού κεφαλαίου και ελληνικού κράτους στις τρεις
τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι.;
3. Ποιοι λόγοι οδήγησαν «δειλές ενδείξεις συνεργασίας» το
εξωελλαδικό κεφάλαιο με την Ελλάδα το 1870 και για
ποιους λόγους οι Έλληνες κεφαλαιούχοι μετέφεραν τις
δραστηριότητές τους στην Ελλάδα στις αρχές του 20ου αι;

193. Ενδεικτικές ερωτήσεις
4. Πού επενδύουν οι Έλληνες ομογενείς κατά την περίοδο
διακυβέρνησης της χώρας από τον Τρικούπη και ποια τα
χαρακτηριστικά της επενδυτικής τους συμπεριφοράς;
5. Ποιοι λόγοι οδηγούν τους Έλληνες ομογενείς σε
συνεργασία με το ελληνικό κράτος στις αρχές του αιώνα;
6. Ποια υπήρξε η συμβολή των Ελλήνων ομογενών και
μεταναστών στην ελληνική οικονομία;

194. Για απορίες
Επικοινωνήστε
◉ @philologikogr
◉ mail@philologiko.gr
Τέλος!

195. Σχετικά
Ευχαριστώ τους μαθητές μου για τις παρατηρήσεις και τις
προσθήκες τους.
◉ Για την παρουσίαση χρησιμοποιήθηκε το πρότυπο Viola
από την σελίδα SlidesCarnival
Χρήστος Χριστοδούλου Φιλόλογος ΑΠΘ
www.philologiko.gr