Η ελληνική οικονομία και κοινωνία κατά τον 19ο αιώνα

1. ΙΣΤΟΡΙΑ
Γ’ Γυμνασίου
Ενότητα 23 η
Η ελληνική οικονομία και κοινωνία κατά τον
19 ο αιώνα

2. Κατάσταση της Ελλάδας τον 19ο
αι.
 Έκταση: ό,τι ίσχυε με το
Πρωτόκολλο του Λονδίνου
μαζί με: Επτάνησα (1864),
Θεσσαλία και Άρτα (1881)
 Πληθυσμός:
750.000 (1830), ομαλή
αύξηση
διπλάσιοι Έλληνες
ζούσαν εκτός συνόρων
σημαντικά αστικά
κέντρα: Αθήνα, Πάτρα,
Η Ελλάδα μετά το 1881
Σύρος, Πειραιάς

3. Ελληνική Οικονομία (1)
Αγροτικός τομέας
 Αγρότες : ήταν η τάξη που δέσποζε
 Εθνικές γαίες (εθνικά κτήματα): ανέρχονταν
σε περίπου 5.000.000 στρέμματα: πρόκειται για εκτάσεις
γης που ήταν προεπαναστατικά οθωμανικές ιδιοκτησίες
και μετά την επανάσταση πέρασαν σε ελληνικά χέρια. Η
κυβέρνηση δεν τόλμησε ούτε να τις μοιράσει δωρεάν
στους αγρότες ούτε να τις πουλήσει.
 1871: Ο πρωθυπουργός Αλ. Κουμουνδούρος
προχώρησε σε διανομή των εθνικών γαιών.

4. Ελληνική Οικονομία (2)
Αγροτικός τομέας
 1881: Μετά την προσάρτηση
της Θεσσαλίας προέκυψε το
πρόβλημα των τσιφλικιών (δηλ.
μεγάλων κτημάτων που ανήκαν
Αλώνισμα σιταριού στις
έως τότε σε Τούρκους Μυκήνες
γαιοκτήμονες και
καλλιεργούνταν από κολίγους)
 Κυριότερα αγροτικά
προϊόντα: σταφίδα, ελιές,
καπνά, σιτηρά
Κολίγοι στη Θεσσαλία

5. Ελληνική Οικονομία (3)
 Εξωτερικό εμπόριο:
 εξαγωγές: σταφίδες,
λάδι
 εισαγωγές:
δημητριακά (κυρίως
σιτάρι), υφάσματα,
νήματα (στο τέλος του
αιώνα αυξήθηκαν οι
εισαγωγές άνθρακα,
ξυλείας και
μηχανημάτων) Άπλωμα της σταφίδας, 19ος αι.

6. Ελληνική Οικονομία (4)
 Ναυτιλία: υπήρξε ο
κύριος μοχλός
οικονομικής
ανάπτυξης.
Πάτρα: παρέμεινε
το κύριο λιμάνι Εξαγωγή σταφίδας από το λιμάνι της
Πάτρας, τέλη 19ου αι.
εξαγωγής
σταφίδας.
Σύρος:
αναδείχθηκε σε
κύριο εμπορικό
κέντρο. Το λιμάνι της Ερμούπολης, Σύρος 19ος αι.

7. Ελληνική Οικονομία (5)
 Τραπεζικό
σύστημα: άρχισε να
αναπτύσσεται με την
ίδρυση της Εθνικής
Τράπεζας (1841), η
οποία είχε δικαίωμα
έκδοσης Το πρώτο κτίριο της Εθνικής τράπεζας, 1841
χαρτονομίσματος.
Το πρώτο χαρτονόμισμα που
εξέδωσε η Εθνική τράπεζα το 1841

8. Ελληνική Οικονομία (6)
 Βιομηχανία:
αναπτύχθηκε με αργούς
ρυθμούς˙ λόγοι:
 έλλειψη κεφαλαίων,
 μικρή αγορά,
 έλλειψη πρώτων υλών Το εργοστάσιο φωταερίου (1860)
και καυσίμων, στο Γκάζι, σήμερα
 χρόνια έλλειψη
εργατικών χεριών
 πίεση φθηνών
εισαγόμενων
βιομηχανικών
προϊόντων
Το πρώτο εργοστάσιο πιλοποιίας,
1886

9. Ελληνική Οικονομία (7)
 Ο ρόλος του κράτους:
εκσυγχρονισμός της οικονομίας:
 επενδύσεις σε έργα υποδομής
 διαμόρφωση ευνοϊκού θεσμικού
πλαισίου
Χαρίλαος Τρικούπης
 Εξωελλαδικό ελληνικό
κεφάλαιο: στράφηκε προς την
Ελλάδα από τις αρχές της δεκαετίας
του 1870 λόγοι:
 οικονομική κρίση 1873,
 ευνοϊκό επενδυτικό πλαίσιο
Τρικούπη Ανδρέας Συγγρός

10. Οι μεταβολές στην ελληνική κοινωνία
(1)
Κύριος άξονας αλλαγών: η βαθμιαία αστικοποίηση
Η Αθήνα το 1890

11. Η Αθήνα το 1821

12. Η Αθήνα το 1850

13. Δύο όψεις της ίδιας πόλης
(1890)

14. Οι μεταβολές στην ελληνική κοινωνία
(2)
 Αγρότες: αποτελούσαν τη συντριπτική
πλειοψηφία˙ οι περισσότεροι ήταν μικροϊδιοκτήτες.
Τσιφλικάδες και κολίγοι στη Θεσσαλία Αγρότες με κάρο

15. Οι μεταβολές στην ελληνική
κοινωνία (3)
 Αστικά στρώματα: έπαιζαν ρόλο δυναμικό και
ενίσχυαν συνεχώς την παρουσία τους στη διάρκεια
του 19ου αι.
Εκδρομή αστών σε αρχαία ερείπια Μαθήτριες της σχολής Χιλλ

16. Οι μεταβολές στην ελληνική
κοινωνία (4)
 Εργάτες: γυναίκες και παιδιά εμφανίστηκαν στην
ελληνική κοινωνία αργά και ζούσαν σε άθλιες
συνθήκες.
Εργάτριες σε ορυχείο των Εργάτες σε ελληνικό εργοστάσιο, 19ος αι.
Κυκλάδων, 19ος αι.

17. Κοινωνικοί Μετασχηματισμοί (1)
 Μετανάστευση: εντάθηκε τον 19ο αι., ιδίως
προς τις πλούσιες ελληνικές παροικίες του
εξωτερικού. Στα τέλη του 19ου αι. πολλές κακές
σοδειές σταφίδας ανάγκασαν πολλούς αγρότες να
μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ.
Η οικογένεια Μπενάκη στην Αλεξάνδρεια Έλληνες μετανάστες σε καράβι προς την
Αμερική

18. Κοινωνικοί Μετασχηματισμοί (2)
 Οι αγώνες των κολίγων: Κιλελέρ (1910):
ένοπλη σύγκρουση σχετικά με τα τσιφλίκια της
Θεσσαλίας. Συνέβαλε στη διανομή των τσιφλικιών.
Μαρίνος Αντύπας
Ηγέτες του αγροτικού κινήματος
Το σημερινό μνημείο
στο Κιλελέρ

19. Κοινωνικοί Μετασχηματισμοί (3)
 Εργατικό κίνημα: κατά τη δεκαετία 1870
σημειώθηκαν οι πρώτες εργατικές απεργίες.
Άρχισαν να διαδίδονται οι σοσιαλιστικές ιδέες.
1891: γιορτάστηκε στην Ελλάδα για πρώτη φορά η
Εργατική Πρωτομαγιά.
 Γυναικείο ζήτημα: κύριο αίτημα η ανάγκη
εκπαίδευσης των γυναικών
Η Εφημερίδα
Σοσιαλιστής
κυκλοφόρησε το
1890
Εργάτες στα ορυχεία
του Λαυρίου
απήργησαν το 1896

20. ΑΣΚΗΣΕΙ
Σ

21. Ερωτήσεις
 1. Ποια η έκταση της Ελλάδας το 1882;
 2. Ποιος ήταν ο πληθυσμός της το 19ο αιώνα;
 3. Ποιος τομέας της ελληνικής οικονομίας είναι ο σημαντικότερος;
 4. Ποια η θέση του εμπορίου και ποια της ναυτιλίας;
 5. Πότε άρχισε να αναπτύσσεται το τραπεζικό σύστημα;
 6. Γιατί δεν αναπτύχθηκε η βιομηχανία;
 7. Ποιος ο ρόλος του κράτους στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας;
 8. Πότε στράφηκε το εξωελλαδικό ελληνικό κεφάλαιο στην Ελλάδα και γιατί;
 9. Ποιο το κύριο χαρακτηριστικό της κοινωνίας ;
 10. Ποια η κυριότερη κοινωνική τάξη ;
 11. Ποιος ο ρόλος της αστικής τάξης ;
 12. Ποια η κατάσταση των πρώτων εργατών;
 13. Γιατί μετανάστευαν οι Έλληνες;
 14. Για ποιους λόγους αγωνίζονται οι κολίγοι;
 15. Ποια ήταν η κατάσταση του εργατικού κινήματος ;
 16. Τι ήταν το γυναικείο ζήτημα ;

22. Άσκηση αντιστοίχισης
Να επιλέξετε ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι
σωστές και ποιες λανθασμένες:
1. Η Ελλάδα εξήγαγε κυρίως σταφίδα και λάδι.
2. Η Πάτρα ήταν το κυριότερο εμπορικό λιμάνι της χώρας.
3. Το τραπεζικό σύστημα άρχισε να αναπτύσσεται μετά το 1841.
4. Το ελληνικό κράτος επιδίωξε επί Δηλιγιάννη τον εκσυγχρονισμό της
οικονομίας.
5. Η εργατική Πρωτομαγιά γιορτάστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα
στα 1881.
6. Η μετανάστευση της εποχής είχε προορισμό την Αυστραλία.
7. Το γυναικείο κίνημα προέβαλε την ανάγκη εκπαίδευσης των
γυναικών.

23. Να συμπληρώσετε τα παρακάτω κενά
1. Η Ελλάδα
εξήγαγε…………………………………………………………………..
2. Η Ελλάδα εισήγαγε
…………………………………………………………………
3. Οι «εθνικές γαίες» ήταν ……………………………………………...............
που αμέσως μετά τον πόλεμο……………………….............................
Τελικά ο
πρωθυπουργός……………………………………………………………
έδωσε μια λύση ……………….........................................................
4. Οι κοινωνικές ομάδες της εποχής ήταν………………………………………
5. Στο Κιλελέρ της Θεσσαλίας έγινε το ………………. ένοπλη σύγκρουση
ανάμεσα …….…………....................................................................
6. Τα μεταναστευτικά ρεύματα της εποχής κινήθηκαν προς................

24. Αφού διαβάσετε την ακόλουθη πηγή, να γράψετε ένα
σύντομο κείμενο όπου θα μιλάτε για το σταφιδικό
ζήτημα:
Σταφίδα και σταφιδικό ζήτημα στην Ελλάδα του 19ου αιώνα
Στην πρώτη δεκαετία της ανεξαρτησίας, η επέκταση της αμπελουργίας
οφείλεται στην ανασυγκρότηση από τις καταστροφές του πολέμου. [...] Έτσι,
οι χωρικοί άρχισαν να ξανακαλλιεργούν τους αμπελώνες που είχαν
εγκαταλειφθεί και να ξαναφυτεύουν όσους είχαν καταστραφεί. [...]
Επιπλέον, η αμπελοκαλλιέργεια είχε ένα ακόμη πλεονέκτημα,
σημαντικό στις συνθήκες πενίας που επικρατούσαν στην ύπαιθρο:
μπορούσε να συνεισφέρει στη διατροφή της οικογένειας πολύτιμο
συμπλήρωμα θερμίδων. Όχι τόσο με το σταφύλι, όσο με το κρασί, προϊόν
που συντηρείται εύκολα και για πολλούς μήνες. [...] Αλλά η ιδιότητα που
είχαν τα προϊόντα αυτά να διατηρούνται επί μακρόν τα καθιστούσε ιδανικά
για την αγορά. [...] Το σημαντικότερο εμπορεύσιμο προϊόν, όμως, ήταν η
σταφίδα που εξαγόταν κυρίως στη Μεγάλη Βρετανία. [...] Αλλά η ζήτηση
πολλαπλασιάστηκε και διαφοροποιήθηκε στη δεκαετία του 1860, όταν η
φυλλοξήρα [ασθένεια του αμπελιού] κατέστρεψε τους αμπελώνες της
Ιταλίας, της Γαλλίας και της Ιβηρικής Χερσονήσου, χωρίς να επεκταθεί στην
Ελλάδα.

25. Οι Έλληνες χωρικοί στράφηκαν τότε προς την αμπελουργία
ακόμη μαζικότερα. [...] Η ωραία εικόνα που μόλις περιγράψαμε είχε,
βεβαίως, και μία άλλη όψη, σκοτεινότερη. Η υπερανάπτυξη της
αμπελουργίας εξέθετε την αγροτική οικονομία στους κινδύνους της
εξαγωγικής μονοκαλλιέργειας, σε μιαν αγορά με ασταθείς τιμές. [...]
Η μεταστροφή της συγκυρίας επέφερε τελικώς τη χειρότερη κρίση
που υπέστη η ελληνική ύπαιθρος στον 19ο αιώνα.
Πράγματι, στις ανταγωνίστριες χώρες φυτεύτηκαν στο μεταξύ
νέοι, υγιείς αμπελώνες. [...] Παραλλήλως, μειώθηκε και η ζήτηση της
σταφίδας. [...]
Από τη στιγμή που η αύξηση της ελληνικής παραγωγής
συνέπεσε με την αύξηση της παγκόσμιας, μετά το 1892, οι
παραγωγοί βρέθηκαν μπροστά στο φάσμα της υπερπαραγωγής και
της πτώσης των τιμών. [...] Τεράστια αποθέματα σταφίδας
σωρεύθηκαν έτσι αδιάθετα και η κρίση οδήγησε χιλιάδες χωρικούς
στη μετανάστευση προς τις πόλεις και, μεταξύ 1904 και 1912, στις
Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.
Γ. Β. Δερτιλής, Ιστορία του Ελληνικού Κράτους, 1830-1920,
Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 2005, τόμος Α΄, σελ. 370-374

26. Κιλελέρ
Πυρκαγιά, πυρκαγιά Στρατός περνούσε όλη τη νύχτα
μες στο μυαλό μου πυρκαγιά με τρένα και με φορτηγά
πυρκαγιά στη Θεσσαλία κι είχανε κλείσει όλοι οι δρόμοι
και στα δώδεκα χωριά. για τη Λάρισα.
Κιλελέρ, ω Κιλελέρ. Έξη Μαρτίου χίλια εννιακόσια
δέκα.
Μαύρο ζώο και τυφλό
μαστιγωμένο Τραγούδι τρύπιο και στιχάκι
σε ποιο χαντάκι σκοτεινό μπαλωμένο
με κουβαλάς μ’ έναν παλμό πού θα με κρύψεις, πες μου πού
αγριεμένο. ακούω φωνές από παντού
και φοβάμαι το καημένο.
Στίχοι: Διονύσης Σαββόπουλος
Μουσική: Διονύσης Σαββόπουλος
Πρώτη εκτέλεση: Διονύσης Σαββόπουλος