1. Psikolojik Bozukluklar
Prof. Dr. Nesrin Hisli Şahin
Fen-Edebiyat Fakültesi
Fen- Fakü
Psikoloji Bölümü
Bö
“Tıp ve İnsan”
nsan”
Tıbbi Psikoloji
www.baskent.edu.tr/~nesrins
www.baskent.edu.tr/~
Psikolojik Bozukluklar
Sapmış Davranışların Tarihsel Açıdan
Değerlendirilmesi
Psikososyal Bozuklukların Tanımlanması ve
Sınıflandırılması
Anksiyete Bozuklukları
Somatoform ve Disosiyatif Bozukluklar:
Anksiyeteye Dayalı
Ruh Durumu Bozuklukları
Şizofreni
Kişilik Bozuklukları
Çocukluk Dönemi Bozuklukları
2. Sapmış Davranışların Tarihsel
Açıdan Değerlendirilmesi
Pek çok tarihsel kişide de psikolojik bozukluklar vardı
kiş vardı
Kral Saul
Jean-Jacques Rousseau
Jean-
Abraham Lincoln
Winston Churchill
Howard Hughes
İnsanlık tarihinin farklı dönemlerinde farklı tepkiler
nsanlı farklı farklı
Çinliler, Mısırlılar, Yahudiler
Mı rlı
Doğaüstü güçler, Trefinasyon
Doğ stü üçler,
Antik dönem
dö
Hipokrat, Beyinde bir bozukluk, fizyolojik açıklamalar
aç
Ortaçağ
Ortaç
Doğaüstü güçler, Exorsizim
Doğ stü üçler,
Aydınlanma
Aydı
Fizyolojik nedenler, Frengi
19.yy.
Psikolojik nedenler, Psikoanaliz
20. yy
Psikolojik, fizyolojik nedenler
Strese yatkınlık modeli
yatkı nlı
Strese yatkınlık modeli
Yeterli miktarda stres yaşanması durumunda, hepimiz
yaş anması
psikolojik bir rahatsızlık geçirmeye az ya da çok düzeyde
rahatsı zlı geç dü
yatkınızdır
yatkı zdı
Yatkınlığın temelleri
Yatkı nlığın
Biyolojik
Genotip
Beyindeki bir nörotransmitör sisteminin aşırı ya da az çalışması
nö rotransmitö aşır alışması
Çok tetikte olan bir otonom sinir sistemi
Hormonlardaki dengesizlik
Kişilik
Kiş
Düşük öz-saygı
saygı
Aşırı karamsarlık
şır karamsarlı
Çevresel faktörler
faktö
Yoksulluk
Ciddi bir travma
Önemli bir kayıp
kayı
3. Yatkınlık Faktörleri
Yatkı nlı Faktö Stres Faktörleri
Faktö
Genetik faktörler
faktö Ekonomik yetersizlikler
Biyolojik özellikler Çevresel travmalar
Psikolojik eğilimler
eğ Kişilerarası stresler ve
Kiş ilerarası
Daha önceki uygun kayıplar
kayı
olmayan öğrenmeler Mesleki talepler ve
Düşük sosyal destek engeller
Halihazır yatkınlık
Halihazı yatkı nlı Halihazırda yaşanan stres
Halihazı yaş
Psikolojik
Bozukluklar
Psikososyal Bozuklukların
Tanımlanması ve Sınıflandırılması
“Anormal”lik kriterleri
Kişinin yaşadığı sıkıntı düzeyi
Kiş yaş adığı ntı
Aşırı düzeyde kaygılı, depresif, doyumsuz, öfkeli, vb.
şır kaygı
Duygu ve düşünceleri üzerinde kontrolü kaybetmişlik duygusu
dü kontrolü kaybetmiş
Her zaman yeterli bir gösterge değil
gö değ
İşlevlerin bozulması
İşlevlerin bozulması
Kişisel düzeyde, kendine zarar verici davranışlar
Kiş dü davranışlar
Toplumsal düzeyde, topluma zarar verici davranışlar
dü davranışlar
Ortalamadan sapma
Sapmış davranışlara yönelik toplumsal yargılar
Sapmış davranışlara yö yargı
“Normlar”a (düşünme, duygulanma, davranma kuralları) uymayan
Normlar” (dü kuralları
davranışlar
davranışlar
Suça yönelik açık seçik normlar
Suç yö aç seç
Anormalliğe ilişkin kapalı normlar
Anormalliğ iliş kapalı
Özellikle davranışlar başkalarını rahatsız ediyorsa ve çevresel
davranışlar baş kaları rahatsı
faktörlere atfedilemiyorsa
faktö
4. Anormal Davranış…
Kişisel olarak rahatsızlık yaşatan,
kişisel işlevleri bozan, dışarıdan
bakanların uygunsuz ya da tuhaf
olarak değerlendirebilecekleri
kadar alışılmışın dışında olan
davranışlar
Kendine ve diğerlerine
diğ
rahatsızlık veren
rahatsı zlı
Anormallik kararının
kararı
verilmesi
Kişi ya da toplum için
Kiş iç Sosyal normlardan sapan
işlevsel olmayan
5. Anksiyete Bozuklukları
Algılanan bir tehlikeye karşı doğal olarak ortaya çıkan gerginlik
Algı karşı doğ
ve endişe durumu
endiş
Anksiyete bozukluğunda, anksiyete tepkisinin sıklığı ve
bozukluğ sı klığı
yoğunluğu duruma orantısızdır
yoğ unluğ orant ı zdı
Prevalansı (belirli bir zamanda bu sorunu yaşayan insanların sayısı) yüksektir
Prevalansı yaş insanları sayı
Kadınlarda daha fazla
Kadı
Büyük çoğunluğu klinik açıdan anlamlı
unluğ aç anlamlı
Belirtiler gündelik işleyişi bozar
gü iş leyiş
Fobik bozukluklar
Genel anksiyete bozukluğu
bozukluğ
Panik bozukluğu
bozukluğ
Obsesif-kompulsif bozukluk
Obsesif-
Travma sonrası stres bozukluğu
sonrası bozukluğ
Duygusal belirtiler Bilişsel belirtiler
Biliş
Gerginlik hissi Endişelenme
Endiş
Tedirginlik Başedilemeyecek
Baş
düşünceleri
Anksiyete
Davranışsal belirtiler
Davranışsal
Fizyolojik belirtiler
Korkulan durumlardan
Kalp atışının hızlanması
atışın hı zlanması Kaçınma
Kaç
Kas gerginliği
gerginliğ İş performansının
performansı
Diğer otonom sistem
Diğ Azalması
Azalması
Uyarılma belirtileri
Uyarı İrkilme tepkisinde artış
artış
6. Fobik bozukluk
Belirli nesnelere ya da durumlara yönelik güçlü, mantık dışı korkular
yö güçl mantı dışı
Kişiler kendi korkularının abartılmış olduğunun farkındadırlar
Kiş korkuları abartı lmış olduğ farkı ndadı
Çoğu çocuklukta başlar, ama diğer dönemlerde de başlayabilir
baş diğ dö baş
Bir kez oluştu mu gittikçe daha kötüleşir
oluş gittikç kö leş
Kendiliğinden pek geçmez
Kendiliğ geç
Ciddiyet derecesi, kişinin hayatını ne kadar engellediğine göre
kiş hayatı engellediğ gö
Baş etme konusunda kendilerini çaresiz hissetmektedirler
Baş
Agorafobi
Açık alanlar ve halka açık yerlerden korkma
aç
Sosyal fobi
Kişinin kendisinin eleştirileceği yerlerden korkması
Kiş eleş tirileceğ korkması
Özel fobiler
Köpekler, kendiler, yılanlar, örümcekler
yı
Uçaklar, asansörler, kapalı yerler
asansö kapalı
Su, enjektör, mikroplar
enjektö
Genellenmiş Anksiyete Bozukluğu
Belirli bir nesneye ya da duruma bağlanamayan,
yüzer gezer, yaygın ve kronik bir endişe
Aylarca sürebilir ve belirtilerde kesinti
olmayabilir
Belirtiler resmi tanı için gerekli olan 6 aylık
sürede kesintisiz olmasa bile gündelik yaşamı
belirgin bir şekilde etkiler
Kişi karar vermede güçlükler yaşar
Sorumluluklarını hatırlayamaz
15-45 yaşları arasındaki kişilerin %5’inde bu
belirtiler yaşamın bir döneminde yaşanmaktadır
Başlangıç genellikle çocuklukta ve ergenliktedir
7. Panik Bozukluk
Aniden, beklenmedik bir şekilde ve yoğun biçimde ortaya
yoğ biç
çıkan belirtiler
Çok korkutucu olabilir
Bu belirtileri yaşayan kişiler kendilerini “ölüyormuş” gibi
yaş kiş “öl yormuş
hissedebilirler
Ataklar durduk yerde çıkar
Asıl rahatsız eden, dehşet veren bu belirsizliktir
Ası rahatsı dehş
Hastaların %60’ı sadece gündüz değil, gece uykularından
Hastalar ı %60’ gü ndü değ uykuları
da bu korkularla fırlarlar
fı
Tekrarlayıcı panik ataklardan muzdarip olan hastalarda
Tekrarlayı
bir süre sonra agorafobi gelişebilir
sü geliş
Panik ataklarının herkesin ortasında, sokakta ortaya
atakları ortası
çıkacağı korkusu
kacağı
“Korkudan korkar” hale gelindiğinde, hastalar evden
korkar” gelindiğ
çıkamaz hale gelir
Panik Bozukluk
Çevresel uyarıcıların varlığına bağlanamayan,
psikolojik ya da davranışsal sorunlarla seyreden
tekrarlayıcı ataklar
Gelecekte de ataklar olacağından sürekli korkmak
olacağından sü
Agorofobik tepkiler (Kalabalık ve açık yerlere girmekten
(Kalabalı aç
kaçınmak)
kaç
Agorafobi ile birlikte ya da tek başına panik
bozukluk, ergenliğin son dönemleri ve erken
yetişkinlik döneminde çıkar
Toplumun %3.5’inde görülebilir
Aşırı stresli dönemlerde daha sık
8. Obsesif-kompulsif bozukluk
İki boyutu (bilişsel, davranışsal) olan bir bozukluktur
(biliş davranışsal)
Obsesyonlar (Takıntılı düşünceler)
(Takı ntı nceler)
Tekrarlayan, istemsiz düşünceler, imgeler, dürtüler
dü dü rtü
Kişi için çok korkutucudur ve zihinden atılması ya da kontrolü çok zordur
Kiş iç atı lması kontrolü
Kompulsiyonlar (Takıntılı davranışlar)
(Takı ntı davranışlar)
Direnç gösterme konusunda çok zorluk çekilen tekrarlayıcı davranışsal
Direnç tekrarlayı davranışsal
tepkiler
Tekrarlayan, istemsiz düşüncelerin yarattığı anksiyeteyi azaltmak için
dü yarattığı iç
yapılan davranışlar
yapı davranışlar
Davranışlar yapılmadığında aşırı bir anksiyete hatta panik atak yaşanabilir
Davranışlar yapı lmadığında aşır yaş
Bu davranışlar, negatif pekiştirme ile gittikçe güçlenirler, çünkü anksiyeteyi
davranışlar, pekiş gittikç güçlenirler, çünkü
azaltır
azaltı
İnsanların %2.5’inde gözlenebilir
nsanları %2.5’ gö
Başlangıcı genellikle 20’li yaşlardadır
Baş langı 20’ yaş lardadı
Kontrol edilmesi çok güçtür
güçt
Bir şeyleri sürekli kontrol etmek
sü
Sürekli temizlemek
Yıkamak
Aynı şeyi tekrar tekrar yapmak
Aynı
Travma sonrası stres bozukluğu
Travmatik yaşam olaylarına maruz kalan insanlarda
yaş olayları
oluşabilecek ciddi bir bozukluk
oluş
Temel boyutları
boyutları
Aşırı düzeyde kaygı, uyarılma ve rahatsızlık
şır kaygı uyarı rahatsı zlı
Travmanın tekrar tekrar geri gelen görüntüler, sesler,
Travman ı gö ntü
kokular, vb. duyumlarla, rüyalar ve fanteziler biçiminde
rü biç
yeniden yaşanması
yaş anması
Çevreye karşı duyarsızlaşma, ve travmayı hatırlatan her
karşı duyarsı zlaş ma, travmayı hatı
şeyden kaçınmaya çalışma
kaç alışma
Diğerlerinin öldüğü durumlarda, yaşıyor olmaktan
Diğ ldü yaşıyor
kaynaklanan yoğun suçluluk duygusu
yoğ suç
9. Travma sonrası stres bozukluğu
İlk olarak Vietnam savaşı gazilerinde
Doğal afetler, tecavüzler, işkence, vb.
TSSB nedeniyle ortaya çıkan psikolojik enkaz kişiyi
başka bozukluklara da yatkın hale getirir
Depresyon
Madde bağımlılığı
Öfke, düşmanlık ve saldırganlığın artması
En kısa zamanda tedavi edilmesinde yarar var
Anksiyete bozukluğunun nedenleri
Biyolojik etmenler
Genetik faktörler
Nörotransmitörler
Hormonlar
Psikolojik etmenler
Psikodinamik kuramlar
Bilişsel faktörler
Öğrenmenin rolü
Sosyo-kültürel faktörler
10. Biyolojik etmenler
Genetik faktörler: yatkınlık hazırlıyor
faktö yatkı nlı hazı rlı
Tek yumurta ikizlerinde %40 olasılıkla diğerinde de oluşuyor
olası diğ oluş
Çift yumurta ikizlerinde %4
Algılanan tehdite aşırı fizyolojik uyarılmayla tepki veren bir sinir
Algı aşır uyarı
sistemi
Klasik koşullanma da daha kolay gerçekleşebilir
koş gerç ekleş
Nörotransmitörler
rotransmitö
Duygusal tepkilerde devrede olan nörotransmitör sistemlerinin aşırı
nö rotransmitö aşır
hareketliliği
hareketliliğ
GABA (gamma-aminobutyric acid)( amigdalada ve diğer beyin
(gamma- diğ
bölgelerinde duygusal uyarılmayı azaltan nörotransmitör
uyarı lmayı nö rotransmitö
Anksiyete bozukluğunda çok düşük düzeyde GABA aktivitesi var
bozukluğ dü dü
Beyin tarama çalışmaları oksipital kortekste %22 daha az GABA
alışmaları
bulunuyor
Hormonlar
Kadınlarda daha fazla
Kadı
7 yaşlarında çıkmaya başlıyor
yaş ları baş
Biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerin karmaşık bir bileşimi
faktö karmaşık bileş
Psikolojik etmenler
Psikodinamik kuramlar
Nevrotik anksiyete: Bilinçli olarak kabul edilmesi güç
Bilinç güç
dürtülerin, ego savunmalarını yıkarak bilince ya da
rtü savunmaları
davranışlara yansıma tehditi karşısında yaşanan kaygı
davranışlara yansı karşıs yaş kaygı
Ego mekanizmalarının bu anksiyete ile nasıl başa çıktığı
mekanizmaları nası baş ktığı
anksiyete bozukluğunun türünü belirler
bozukluğ tü
Fobik bozukluk
Nevrotik anksiyete, temeldeki çatışma ile sembolik bağlantısı olan dışsal
atışma bağ lantı dışsal
bir uyarıcıya yer değiştirmiştir
uyarı değ tirmiş
Obsesif-kompulsif bozukluk
Obsesif-
Obsesyonlar temeldeki dürtüyle sembolik olarak bağlantılı ancak ondan
dü rtü bağ lantı
daha az tehdit edicidir
Kompulsiyonlar, kabul edilmeyen dürtüleri yok saymaya yönelik
dü rtü yö
davranışlardır
davranışlardı
Genellenmiş anksiyete bozukluğu ve panik ataklar
Genellenmiş bozukluğ
Anksiyetenin bilinçaltında tutulamayacak kadar yoğun olduğu
bilinç altı yoğ olduğ
Ama temeldeki çatışma bilinçaltında tutulur
atışma bilinç altı
11. Psikolojik etmenler
Bilişsel faktörler
Uyumsuz düşünceler ve inançlar
Ortaya çıkan zorlayıcı sorunları felaketleştirme ve
onları büyüterek hayatı tehdit eder gibi algılama
En kötünün başlarına gelip, kendilerinin de
bununla baş edemeyeceklerine inanmak
Dikkat süreçlerinin tehdit edici uyarıcılara
yönelmesi
İstenmediği halde tekrarlayan düşünceler (TSSB)
Panik bozuklukta normal anksiyete belirtilerinin
yanlış yorumlanması ve felaketleştirilmesi
Fizyolojik tepkiler
Felaketleştirme
Felaketleş
Ortaya çıkarıcı
karı
Uyarıcı
Uyarı Kalp atışının
atışın PANİK
PANİ
“Kalp krizi
(içsel/dışsal)
(iç sel/dışsal) Hızlanması
zlanması ATAK
geçiriyorum!”
geç iriyorum!”
Baş dönmesi
Baş
“Deliriyorum!”
Deliriyorum!”
Nesef darlığı
darlığı
“Öleceğim”
“Öleceğim”
Kas gerginliği
gerginliğ
Panik Atak
12. Psikolojik etmenler
Öğrenmenin rolü
Klasik koşullanma
koş
Bazı fobik bozukluklar
Bazı
Edimsel koşullanma
koş
Anksiyeteden kaçınma davranışları pekiştirilerek öğrenilir
kaç davranışları pekiş
Kaçınma sürdükçe pekiştirilir, sönme oluşmaz
Kaç sü rdü pekiş sö oluş
Fobiler
Obsesif-kompulsif davranışlar
Obsesif- davranışlar
Model alarak öğrenme
Uçak korkusu
Biyolojik yatkınlık (aşırı uyarılmışlık) + Bilişsel faktörler
yatkı nlı (aşır uyarı lmışl Biliş faktö
“Aynı şey benim de başıma gelebilir”
Aynı başıma gelebilir”
Korku bir kez öğrenildi mi anksiyete, çevresel ya da içsel
iç
uyarıcılarla uyarılabilir
uyarı uyarı
Fobiler, çevresel uyarıcılar
uyarı
Panik bozukluk, içsel uyarıcılar
iç uyarı
Super markette panik atak Panik atakların evde daha az olması
atakları olması
Super marketlerden kaçınma
kaç Evin bir “güvenli yer haline gelmesi
Anksiyetenin azalması
azalması Panik atak korkusunun azalması,
azalması
Kaçınma davranışının pekişmesi
Kaç davranışın pekiş evde kalma davranışının pekişmesi
davranışın pekiş
Supermarketlerden kaçınmaya devam
kaç
Diğer sosyal ortamlara genelleme
Diğ Kişi gittikçe daha çok evde kalmayı ister
Kiş gittikç kalmayı
13. Sosyo-kültürel faktörler
Kültüre bağlı bozukluklar
Sadece belli kültürlerde ortaya çıkan bozukluklar
Japonya’da bir sosyal fobi: Taijin Kyofushu
Japonya’
Aşırı bir kişilerarası duyarlılık
şır kiş ilerarası duyarlı
Başkalarını rahatsız etmekten ürkme
Baş kaları rahatsı
Güney doğu Asya’da bir anksiyete b.: Koro
doğ Asya’
Batı kültürlerinde özel bir anksiyete: anoreksia
Batı ltü
Somatoform ve Disosiyatif
Bozukluklar
Anksiyete, dışa dönük olarak ifade edilmez
Ama anksiyetenin var olduğu varsayılır
Kişi anksiyetesinin bilinçli olarak farkında değildir
Bozukluk belirtilerinin amacı kişiyi içsel
çatışmalara karşı korumaktır
Psikodinamik kuramcılara göre bu bozukluktaki
belirtilerin hiçbiri uzak durulmaya çalışılan
çatışmalar kadar acı verici değildir
14. Somatoform Bozukluklar
Medikal bir sorunu düşündüren ama bilinen bir biyolojik nedeni
dü ndü
olmayan, kişi tarafından da istemli olarak oluşturulmayan
kiş tarafı oluş
fiziksel yakınmalar ya da yetersizlikler
yakı
Hipokondria
Kişinin fark ettiği her fiziksel belirtiden alarma geçip çok ciddi bir hastalık
Kiş ettiğ geç hastalı
sahibi olduğunu düşünmesi
olduğ dü
Ağrı bozukluğu
bozukluğ
Hangi tür fiziksel rahatsızlığı olursa olsun kişinin hiçbir biyolojik temeli
tü rahatsı zlığı kiş hiç
olmadığı halde aşırı düzeyde ağrı hissetmesi
olmadığı aşır ağ
Konversiyon bozukluğu
bozukluğ
Aniden ortaya çıkan ama hiçbir fizyolojik temeli olmayan nörolojik belirtiler
hiç nö
La belle indifference
Aldiven anestezisi
Psikojenik körlük; Kamboçyalı sığınmacılar
kö rlü Kamboç yalı ığınmacı
Psikolojik nedenlerle ortaya çıkan, gerçek fizyolojik sorunları
gerç sorunları
içeren psikofizyolojik bozukluklardan farklıdırlar
farklı
Psikodinamik yaklaşıma göre altta yatan çatışmaya bağlı
yaklaşıma gö atışmaya bağ
anksiyetenin çok yoğun olması durumunda anksiyetenin fiziksel
yoğ olması
bir belirtiye dönüştürülmesi
dö
Somatoform Bozukluklar
Biyolojik ve psikolojik yatkınlıklar
Aile üyelerinde daha çok gözlenir
Ama genetik mi, çevresel öğrenmeler mi, bedensel
belirtilerin pekiştirilmesi mi tam bilinmemekte
Somatoform hastaları aynı zamanda telkine çok
yatkındır
Özellikle duyguların açık bir şekilde ifadesine izin
verilmeyen; Psikolojik bozukluklara olumsuz
etiketler takılan kültürlerde daha fazla
15. Disosiyatif Bozukluklar
Bu bozukluklarda normal kişilik bütünlüğü bozulur
ve kimlik ve bellekte anlamlı değişimler olur
Psikojenik amnezi
Stresli bir olaya verilen aşırı düzeyde seçici bellek kaybı
aşır seç kaybı
Psikojenik fugue
Kişisel kimlikle ilgili her türlü bilginin kaybolması, kişinin yaşamını
Kiş tü rlü kaybolması kiş yaş amı
değiştirip bambaşka bir yerde bambaşka kişilikle yaşaması
değ bambaş bambaş kiş yaş aması
Stresli bir olaya tepki, birkaç saatten, birkaç yıla
birkaç birkaç
Kişi aniden “uyanabilir”
Kiş uyanabilir”
Disosiyatif kimlik bozukluğu: Çoklu kişilik
bozukluğ kiş
Aynı insanda iki ya da daha fazla kişiliğin var olması
Aynı kiş iliğ olması
Ev sahibi kimlik +diğer kimlikler
+diğ
Birbirlerinin varlığının farkında olabilir, olmayabilir
varlığın farkı
Yaşları, cinsiyetleri farklı olabilir
Yaş ları farklı
Fizyolojik sağlık, hormon düzeni, bağışıklık sistemi farklılıkları, ses
sağ dü bağışıklı farklı kları
farklılıkları, sağ sol el kullanımı, farklı göz bozuklukları, epilepsi
farklı kları sağ kullanı farklı bozuklukları
nöbetleri
Disosiyatif kimlik bozukluğu
Tüm dünyada 100 kişi kadar
Pek çok kültürde hiç bilinmiyor (Japonya)
Tanındıkça, 1990’larda sayısı inanılmaz düzeyde
artmış
Kimlik sayısı 2-3’den 15’e kadar çıkmış
Nedenleri
Travma’ya bağlı ayrışma kuramı (Putnam)
Travma’ bağ ayrışma kuramı
Yoğun strese bağlı yeni kimliklerin oluşması
Yoğ bağ oluş ması
Çocuklukta yaşanan bir cinsel travma, fiziksel istismar
yaş
Çocuğun kimliğinin henüz oluşmadığı bir dönemde
ocuğ kimliğ henü oluş madığı dö
Savunmaları yetersiz kaldığında
Savunmaları kaldığında
Kendini hipnoz gibi bir yöntemle gerçeklerden kopmak/kaçmak
yö gerç kopmak/kaç
Olup bitenleri o stresi kaldırabilecek ya da acıya katlanabilecek
kaldı acı
birine transfer etmek
Zaman içinde yeni kimliğin sağladığı koruyuculuk işlevi onun ayrı bir
iç kimliğ sağ ladığı iş ayrı
kimlik olarak sürdürülmesine yol açar
sü rdü aç
16. Anksiyete bozuklukları için üç tür analiz
Biyolojik
Bazı uyarıcılardan korkmaya karşı evrimsel hazırlık
Bazı uyarı karşı hazı rlı
Genetik yatkınlık
yatkı nlı
Aşırı reaktif bir sinir sistemi
şır
Engelleyici GABA nörotransmitörünün düşük düzeyde olması
nö rotransmitö dü dü olması
Diğer olası nörotransmitör işleyiş bozuklukları
Diğ olası rotransmitö iş leyiş bozuklukları
Olası cinsiyete bağlı biyolojik faktörler
Olası bağ faktö
Psikolojik
Nevrotik anksiyetenin yer değiştirmesi
değ
Tehdit edici olayların “felaketleştirilmesi”
olayları felaketleş tirilmesi”
Klasik koşullanmış korku tepkileri
koş ullanmış
Gözleyerek öğrenilen korku tepkileri
Negatif olarak pekiştirilen kaçınma tepkileri
pekiş kaç
Çevresel
Daha önceleri, hoş olmayan koşullanmamış uyarıcılara maruz kalmak
hoş koş ullanmamış uyarı
Travmatik yaşantılar
yaş antı
Kaçınılabilir korkuya yol açan koşullanmış uyarıcılar
Kaç aç koş ullanmış uyarı
Başkalarının travmalarını ya da korkulu modelleri gözlemek
Baş kaları travmaları gö
Korku oluşturucu medyaya maruz kalmak
oluş
Kültürel öğrenme deneyimleri
ltü
Ruh Durumu Bozuklukları
Duygu temelli bir başka bozukluk
baş
En sık rastlanan bozukluklar; Çok yaygın
sı yaygı
Her yaş grubunda; bebeklerde bir görülebiliyor
yaş gö
Çocukluk ve ergenlikte yetişkinlikteki kadar sık; 15-19 yaşlarda hızla artıyor
yetiş sı 15- yaş hı artı
Unipolar depresyon kadınlarda fazla; pipolar depresyon eşit
kadı
Kadınlarda 20’li yaşlarda; erkeklerde 40’lı yaşlarda
Kadı 20’ yaş 40’ yaş
Yaşanması biraz farklı olabiliyor
Yaş anması farklı
Çocuklarda, ergenlerde “örtülü/maskeli depresyon”
“örtü depresyon”
Anksiyete ile bir arada görülme durumları fazladır
gö durumları fazladı
Depresyondaki kişilerin neredeyse yarısında aynı anda anksiyete de görülür
kiş yarı aynı gö
Stresli bir olaydan sonra gelen ilk depresyon tedavi edilmese de 5-10 ay sonra
kendiliğinden geçebilir
kendiliğ geç
Yarıya yakınında (%40) tekrarlamaz
Yarı yakı
Diğerlerinde ortalama 3 yılda bir tekrarlayabilir; zaman geçtikçe sıklığı artar
Diğ yı geçtikç sı klığı
Küçük bir kısmı (%10) hiç düzelme gözlenmez; klinik depresyon süreklidir
üçük kısmı hiç gö sü
(Major depresyon)
depresyon)
Manik episodlar, daha az gözlenir; tekrarlama olasılığı fazladır (%90)
episodlar, gö olası fazladı
17. Depresyon
Temelde bir “ruh durumu” bozukluğu
durumu” bozukluğ
Olumsuz ruh durumu
Üzüntü, keder, ızdırap, yalnızlık
ntü zdı yalnı zlı
Her konuda haz duyma kapasitesinin yitirilmesi
Engellendiğinde agresiflik
Engellendiğ
Bilişsel belirtiler
Biliş
Konsantrasyon sorunları
sorunları
Karar verememe
Düşük özsaygı; yetersizlik, beceriksizlik, aşağılık duyguları
zsaygı aş ğıl duyguları
Umutsuzluk, kendini suçlama, karamsarlık
suç karamsarlı
Motivasyonel belirtiler
Hiçbir şeye başlayamama, sürdürememe
Hiç baş sü rdü
İsteksizlik
Hareketlerin, konuşmanın, yürümenin yavaşlaması
konuş manı yü yavaş laması
Somatik belirtiler
İştah, kilo kaybı (hafif depresyonda kilo alma)
İştah, kaybı
Uyku bozuklukları
bozuklukları
Yorgunluk, zayıflık
zayı flı
Cinsel ilginin kaybı
kaybı
Bilişsel Belirtiler
Biliş
Duygusal Belirtiler
Kendilik
Üzüntü, keder
ntü Dünya
Umutsuzluk Diğer insanlar
Diğ
Anksiyete Gelecekle ilgili
Izdırap
Izdı olumsuz düşünceler
dü
Haz alamama
Depresyon
Somatik Belirtiler
Motivasyonel Belirtiler
İştah kaybı
İştah kaybı
İlgi kaybı
kaybı
Enerji kaybı
kaybı
Dürtü, istek azlığı
rtü azlığı
Uyku zorlukları
zorlukları
Hiçbir şeye başlayamama
Hiç baş
Kilo kaybı/artışı
kaybı /artışı
18. Depresyon (Unipolar)
Hemen hemen herkeste hafif, orta, ciddi düzeyde gözlenebilir
dü gö
Her hangi bir anda üniversite öğrencilerinin %20-30’u hafif
%20- 30’
düzeyde depresyon yaşayabilir
yaş
Genellikle bir olayla bağlantılıdır
bağ lantı
Olay geçtikten bir süre sonra ruh durumu düzelir
geç sü dü
Belirtileri
Kederli, üzüntülü, umutsuz hissetmek
ntü
Her şeye ilgi, heyecanın yitirilmesi
heyecanı
Duyarsızlaşma
Duyarsı zlaş
Anlamsızlık
Anlamsı zlı
Klinik depresyonda bu belirtilerin sıklığı ve yoğunlu artar
sı klığı yoğ
Gündelik işlevleri bozar hale gelir
iş
Major depresyonda bu belirtiler çok daha yoğundur
depresyonda yoğ
Distimik bozuklukta biraz daha az yoğun, ama daha kronik
bozuklukta yoğ
belirtiler
Arada birkaç hafta ya da aydan fazla sürmeyen normal ruh
birkaç sü
durumları
durumları
Bipolar Bozukluk
Depresyon ve manik durumların birbirini izlediği bozukluk
durumları izlediğ
Çoğunlukla depresyon durumu
Mania: aşırı heyacanlı ve hareketli, iyimserlik, kendine aşırı
Mania: şır heyacanlı aşır
güven dolu bir dönem
dö
Ruh durumu “öforik”
“öforik”
Motivasyon durumu “hiperaktif” (Her alanda)
hiperaktif”
Bazen de engellendiğinde, gergin ve “agresif”
engellendiğ agresif”
Bilişler “grandiyöz”
Biliş grandiyö
Yapabileceğini düşündüğü şeylere yönelik sınırı yoktur
Yapabileceğ dü ndü yö sı
Davranışlarının olumsuz sonuçlarını düşünemez
Davranışları sonuç ları
Konuşma, çok hızlı
Konuş hı zlı
Uyku ihtiyacı azalmış
ihtiyacı azalmış
19. Ruh durumu bozukluklarının
nedenleri
Biyolojik faktörler
Genetik faktörler
Nörokimyasal faktörler
Psikolojik faktörler
Kişilik temelli incinebilirlik
Bilişsel süreçler
Öğrenme ve çevresel faktörler
Sosyo-kültürel faktörler
Biyolojik faktörler
Genetik faktörler
faktö
Depresif bozukluğa ilişkin bir yatkınlık, bazı yaşam olaylarıyla (önemli kayıp,
bozukluğ iliş yatkı nlı bazı yaş olayları (ö kayı
düşük sosyal destek) tetikleniyor
İkiz ve evlat edinme araştırmaları
araş rmaları
Tek yumurta ikizlerinde %67
Çift yumurta ikizlerinde %15
Evlat edinilenlerde, biyolojik akrabalarda %8
Bipolar bozuklukta daha yüksek etki
yü
%50 sinin akrabasında var
akrabası
Tek yumurta ikizlerinde, çift yumurta ikizlerine kıyasla 5 kat fazla
kı
Nörokimyasal faktörler (motivasyon düşüklüğü)
faktö dü klü
Bir grup nörotransmitör’ün aktivitesinin azalması
nö rotransmitö ’ün azalması
Norepinefrin
Dopamin
Serotonin
Bu transmitörler beynin “haz bölgesi”nin uyarılmasında rol alıyorlar; az olunca
transmitö bö lgesi” uyarı lması alı
bu bölgeler uyarılmıyor
bö uyarı lmı
Antidepresan ilaçlar bu nörotransmitörlerin aktivitesini arttırıyor
ilaç nö rotransmitö arttı
Bu ilacı alan ciddi depresyonlular, daha çok haz alıyorlar
ilacı alı
Beynin duygu merkezlerinin fMRI taramaları hem üzüntülü hem de mutlu
taramaları ntü
görüntülere daha yavaş nöron tepkisi olduğunu gösteriyor
ntü yavaş olduğ gö
Manik bozuklukta bu durumun tam tersi; lityum klorid bu aktiviteyi azaltıyor
aktiviteyi azaltı
20. Psikolojik Faktörler
Kişilik temelli incinebilirlik
Kiş
Erken dönem travmalar, kayıplar; daha sonraki benzer yaşam olayları tetikliyor
dö kayı yaş olayları
Yaşanan depresyon her iki olaya da yönelik
Yaş yö
11 yaşından önce annelerini kaybedip de bir kayıp yaşayan kadınlarda depresyon 3 kat
yaşından kayı yaş kadı
daha fazla
Bilişsel süreçler
Biliş sü reç
Depresif bilişsel üçlü (Olumsuz düşünceler)
biliş üçl dü
Dünyaya, kendine, geleceğine yönelik olumsuz “otomatik düşünceler”
geleceğ yö dü nceler”
Olumsuz şemalardan kaynaklanan “bilişsel çarpıtmalar”
biliş arpı tmalar”
Bellek ve dikkat süreçleri “olumsuzluklar” üzerine
sü reç olumsuzluklar”
Depresif atıf örüntüsü
atı ntü
Olumlu olayların dışsal nedenlere Olumsuz olayların içsel nedenlere Öğrenilmiş
olayları dışsal olayları iç renilmiş
çaresizlik
Kişi ne yaparsa yapsın olan ve olacak olumsuzlukları etkileyemeyeceğine inanır
Kiş yapsı olumsuzlukları etkileyemeyeceğ inanı
Başarılar (şans, çevre, özel, geçici)
Baş arı (ş geç
Başarısızlıklar (kişisel, genel, kalıcı)
Baş arı zlı (kiş kalı
Öğrenme ve çevresel faktörler
faktö
Başa gelen olumsuz olaylar; depresif ebeveynlerden modelleme; incinebilir kişilik
Baş incinebilir kiş
geliştirme
geliş
Çevreyle etkileşimlerde “kısır döngü”ye düşmek
etkileş dö ngü”ye dü
Çevresel ödüllerin azlığı; ödül arayıcı davranışların azalması
azlığı; arayı davranışları azalması
Depresyon
Yetersiz olumlu
Pekiştirmeler
Pekiş Haz veren
Çok sayıda ceza
sayı davranışların
davranışları
Azalması;
Azalması
Diğerlerinden
Diğ
kaçınma
kaç
Daha derin
depresyon
Depresyonun
artması
artması
Diğerlerini
Diğ
uzaklaştıran davranışlar
uzaklaş davranışlar
Sosyal desteğin
desteğ
azalması
azalması
21. Sosyo-kültürel Faktörler
Tüm kültürlerde gözleniyor
kü ltü gö
Sıklığı, semptom örüntüsü, nedenleri kültürlere göre
klığı, ntü kü ltü gö
değişiyor
değ
Taiwan, Hong Kong daha düşük dü
Sosyal destek daha fazla
Batı’da daha yüksek
Batı yü
Bireyci kültürler
kü ltü
Kuzey Amerika’da, Batı Avrupa’da, suçluluk
Amerika’ Batı Avrupa’ suç
duygularıyla
duyguları
Latin, Çin ve Afrika kültürlerinde, somatik belirtilerle
kü ltü
Batı ülkeleri ve gelişmiş teknoloji kültürlerinde
Batı geliş miş kü ltü
kadınlarda daha fazla
kadı
Gelişmekte olan ülkelerde cinsiyet farklılığı çok fazla değil
Geliş farklı değ
İntiharlar ve Önlenmesi
Kişinin istemli olarak yaşamına son vermesi (Acılarına son
Kiş yaş amı (Acı ları
verme isteği)
isteğ
Çok yaygın; Hızla artıyor; Özellikle 15-24 yaş arası risk grubu
yaygı Hı artı 15- yaş arası
Ayrılanlarda , dul kalanlarda, yaşlılarda; cinsel istismar,
Ayrı yaş
tecavüz yaşayanlarda fazla
tecavü yaş
Depresyon ve umutsuzluk en iyi yordayıcısı
yordayı
Depresyon en derindeyken değil, biraz toparlayınca
değ toparlayı
Kadınlarda
Kadı
Girişim
Giriş
Daha az öldürücü yöntemler
ldü
Kişilerarası ilişki sorunları
Kiş ilerarası iliş sorunları
Erkeklerde
Tamamlanmış intihar
Tamamlanmış
Daha öldürücü yöntemler
ldü
İş başarısızlığı
baş arı zlığı
22. İntiharlar ve Önlenmesi
Nedenleri
Acılarına son vermek
Acı ları
Vazgeçmişlik
Vazgeç miş
Başka çözüm yolu algılayamamak
Baş çöz algı
Yüksek düzeyde depresyon ve umutsuzluk
dü
Hayatında “var” olanları algılayamamak
Hayatı var” olanları algı
Başkalarına yük olmak istememek
Baş kaları yü
İntihar girişimlerinin çoğu
giriş
Yardım çağrısı
Yardı
Diğer insanları manipüle etmek
Diğ insanları manipü
İhtiyaçlarını giderebilmek için diğer insanları etkilemek
htiyaç ları iç diğ insanları
Diğerlerinde suçluluk yaratmak
Diğ suç
Daha az öldürücü yöntemler
ldü
Birinin biliyor olmasını garantilemek
olması
İntiharların %13’ü manipülatif; %31’i her iki tür motif te
ntiharları %13’ü manipü %31’ tü
var; çok düşük bir yüzde de başkalarını kurtarmak için
dü yü baş kaları iç
İntiharlar ve Önlenmesi
İşaretleri
Sözel bir tehdit; ciddiye alınmalı
alı nmalı
“Söylüyorsa yapmaz; dikkat çekmek istiyor” düşüncesi doğru değil
ylü istiyor” doğ değ
Mutlaka bir işaret
iş
Bir söz; ifade
sö
Geleceğe yönelik yoğun umutsuzluk ifadesi
Geleceğ yö yoğ
Diğerlerinden uzaklaşma
Diğ uzaklaş
En çok sevdiği şeyleri yapmaktan vazgeçme
sevdiğ vazgeç
En çok sevdiği eşyalarını paylaştırma
sevdiğ eş yaları paylaş
Doğal olmayan riskler alma
Doğ
Daha önceki girişimlerin varlığı
giriş varlığı
Öldürücü bir yöntemi içeren ayrıntılı bir planının olması
ldü yö iç ayrı ntı planı olması
Madde/alkol istismarının artması
istismar ı artmas ı
23. İntiharlar ve Önlenmesi
Önlemek için yapılabilecekler
iç yapı
Bir profesyonel gelinceye kadar (Kendi kendinize tedavi etmeye çalışmayın)
alışmayı
Doğrudan sormak
Doğ
“Hayatına son vermek gibi düşüncelerin var mı?”
Hayatı dü mı
“Kendini öldürmeyi düşündüğün oluyor mu?”
ldü dü ndü mu?”
Bunun için bir zaman belirlemiş mi?
iç belirlemiş
Bir plan yapmış mı?
yapmış
Sosyal destek sağlamak, empati yapmak
sağ
Gerçekten ilgi duyduğunuzu yansıtmak
Gerç duyduğ yansı
Kendinizi onun yerine koyduğunuzda ne kadar mutsuz, ne kadar umutsuz
koyduğ
hissediyor olabileceğini tahmine etmeye çabaladığınızı söylemek
olabileceğ abaladığın
Şu sırada onu bu noktaya getiren sorunun ne olduğunu sormak
sı olduğ
Tümüyle çözümsüz gibi görülse de mutlaka bir yol olabileceğini; şu sırada
çöz msü gö olabileceğ sı
kendisinin kafasının karışık olduğu, depresyonu devrede olduğu için
kafası karışık olduğ olduğ iç
çözümleri belki de algılayamadığını söylemek
çöz algı layamadığın
Durumunu daha geniş bir pencereden görmesini sağlamak
geniş gö sağ
O anda kendisinin tümüyle olumsuzluklara odaklanmış olduğu için bakış
tü odaklanmış olduğ iç bakış
açısının daralmış olabileceğini, gelecekte çok daha olumlu olankların gizli
daralmış olabileceğ olankları
olabileceğini söylemek
olabileceğ sö
Yaşamını sürdürmesi için nedenlerini sıralamak
Yaş amı rdü iç sı
Kuşku noktalarını yakalamak ve onlar üzerinde durmak (Ailesinin çok
Kuş noktaları
üzüleceğini söylüyorsa, çocuklarının yalnız kalacağını söylüyorsa)
leceğ sö ylü ocukları yalnı kalacağın ylü
İntihar düşünen insanların çoğu, intihar etmek zorunda olmadıklarına
dü insanları olmadı kları
inanmak isterler
Profesyonel yardım gelinceye kadar yanında durmak
yardı yanı
Şizofreni
24. Şizofreni
En tuhaf, en şaşırtıcı bozukluklardan biri
Tedavisi de en zorlayıcı olanlardan
Hala tam olarak anlaşılabilmiş değil
Düşünme süreçlerinde, konuşmada, algılamada,
duygularda ve davranışlarda ortaya çıkan ciddi
sorunlar
Terim olarak “Bölünmüş zihin” anlamında
“Bölünmüş kişilik” değil
Düşünceler, duygular, davranışlar ve
konuşmanın birbirini tutmaması
Şizofreninin özellikleri
Gerçeğin yanlış algılanması
Gerç yanlış algı lanması
Dikkatin, konuşmanın, düşüncelerin, algıların bozulması
konuş manı dü algı ları bozulması
Sosyal etkileşimlerden kaçınır
etkileş kaç
İletişimi tuhaftır
letiş tuhaftı
Kişisel bakımını ihmal eder
Kiş bakı
Tutarsız davranışlar sergiler
Tutarsı davranışlar
Algıların ve düşüncelerin bozulması şizofreni arttıkça artar
Algı ları dü bozulması arttı
İstenmeyen düşünceler sürekli olarak bilince girmeye çalışır
dü sü alışır
Delüzyonlar vardır: Çürütücü onca veriye rağmen hala sürdürülen inançlar
Delü vardı Çür rağ sü rdü inanç
Perseküsyon delüzyonları (Zulme uğrama sanrıları)
Persekü delü zyonları uğ sanrı ları
Grandiyöz delüzyonlar (Ululuk sanrıları)
Grandiyö delü sanrı ları
Halüsinasyonlar vardır: Gerçekmiş sanılan ancak gerçek olmayan algılar
Halü vardı Gerç ekmiş sanı gerç algı
İşitsel
İşitsel
Görsel
Tensel
Konuşmada tuhaf sözcükler
Konuş sö zcü
Sözcük salatası
zcü salatası
Ses çağrışımlarına dayalı birleştirmeler
ışımları dayalı birleş
Duyguların ifadesinde tuhaflıklar
Duyguları tuhaflı
Körelmiş duygular
relmiş
Duygusuz görünüm
gö
Uygun olmayan duygular
25. Şizofreninin alt tipleri
Paranoid şizofreni
Zulme uğrama sanrıları (Diğerlerinden zarar göreceğine inanma)
uğ sanrı ları (Diğ gö receğ
Ululuk sanrıları (Çok önemli olduğuna inanma)
sanrı ları olduğ
Halüsinasyonlar
Halü
Kuşku, anksiyete, öfke
Kuş
Dezorganize şizofreni
Uyumlu davranışın yok olması, kişisel hijyenden bakımdan uzaklaşma
davranışın olması kiş bakı uzaklaş
ve akıl karışıklığı ve tutarsızlıklar
akı karışıklığı tutarsı zlı
İlişki kurma güçlüğü
liş güçl
Çocuksu, uygun olmayan davranışlar
davranışlar
Katatonik şizofreni
Çarpıcı bir motor bozukluk,
arpı
Kaslardaki katılıktan, değişken ya da tekrarlayıcı hareketlere doğru
katı değ tekrarlayı doğ
değişir
değ
Gerçeklere tümüyle duyarsızlıktan, başkalarına zarar verielbilecek
Gerç tü duyarsızlı baş kaları
kadar gergin heyecanlılığa
heyecanlı ığa
Balmumu esnekliği ve heykel görünümü
esnekliğ gö
Ayrıştırılamayan şizofreni
Ayrışt
Hepsinden bir miktar gösterip hiçbir tanıyı da kendi başına
gö hiç tanı başına
karşılayamayan tür
karşılayamayan tü
Şizofreni Belirtileri
Pozitif ve negatif semptomları olanların beyin fonksiyonlarında
semptomları olanları fonksiyonları
farklılıklar
farklı
Yaşam öyküleri ve prognozları da farklı
Yaş ykü prognozları farklı
Negatif semptomları olanlarda daha uzun zamandır süren bir
semptomları zamandı sü
bozukluk, prognozu da kötükö
Paranoid şizofreninin prognozu daha iyi (özellikle aniden ortaya
(ö
çıkmışsa)
kmışsa)
%10’u hiç iyileşmiyor; %65 arada bir düzelmeler var; %25 iyileşiyor
%10’ hiç iyileş dü iyileş
Pozitif belirtiler (Normalde olmaması gereken ama olan belirtiler)
olmamas ı
Tuhaf davranışlar
davranışlar
Delüzyonlar
Delü
Halüsinasyonlar
Halü
Konuşmanın ve düşüncelerin bozulması
Konuş manı dü bozulması
Normal süreçlerin patolojik aşırılıkları
sü reç aşır kları
Negatif belirtiler (Normalde olması gereken ama olmayan belirtiler)
olması
Duygusal ifadenin yokluğu
yokluğ
Motivasyon yokluğu
yokluğ
Konuşma yokluğu
Konuş yokluğ
26. Şizofreni Nedenleri
Biyolojik Faktörler
Genetik Yatkınlık
Yatkı nlı
Beyin Anormallikleri
Biyokimyasal Faktörler
Faktö
Psikolojik Faktörler
Psikoanalitik Yaklaşım
Yaklaşım
Bilişsel Davranışçı Yaklaşım
Biliş Davranışç Yaklaşım
Çevresel Faktörler
Stres yaratan olaylar
Aile dinamikleri
Sosyo-kültürel Faktörler
Şizofreni Nedenleri: Biyolojik Faktörler
Genetik Yatkınlık
Hangi genler olduğu bilinmiyor ama genetik bir
boyut var
Genetik çalışmalar, nedensellik için daha fazla
kanıt sağlıyor
Akraba çalışmaları
Ne kadar yakınsa ortaya çıkması o kadar olası
yakı kması olası
İkiz çalışmaları
Tek yumurta ikizlerinde daha yüksek oran %48
Evlat edinme çalışmaları
Biyolojik ebeveynlerle daha çok bağlantılı
27. Şizofreni Nedenleri: Biyolojik Faktörler
Beyin Anormallikleri
Nörodejeneratif hipotezi
Şizofrenide sinir dokusunda bozulmalar var
Serebral korteks ve limbik sistemde genel bir kayıp ve
kayı
bozulma
Serebrospinal sıvıyı tutan boşluklarda büyüme
sı boş bü
Bozulma (atrofi) özellikle bilişsel süreçleri ve duyguları
biliş sü reç duyguları
etkileyen bölgelerde
bö
Talamusa yönelik MRI imajları da anormallikler
yö imajları
Gelen bilgilerin dağıtımında ya da süzülmesinde sorunlar
dağıt sü
Bu da şizofrenideki dikkat bozulmalarını açıklayabilir
bozulmaları
Bu yapısal bozukluklar özellikle negatif belirtili
yapı
şizofrenilerde daha fazla
Şizofreni Nedenleri: Biyolojik Faktörler
Biyokimyasal Faktörler
Faktö
Dopamin hipotezi
Pozitif belirtiler, dopamin sisteminin aşırı aktivitesi
aşır
Sinir hücresi zarlarında daha fazla dopamin reseptörü
hü zarları reseptö
Reseptörlerin dopamin uyarımına karşı aşırı aktiviteyle
Reseptö uyarı karşı şır
cevap vermesi
Antipsikotik ilaçlar bu aktiviteyi (dopamine bağlı sinaptik
ilaç bağ
aktivite) azaltmaya yardımcı
yardı mcı
Ancak bütün bunlar neden mi yoksa sonuç mu bilinmiyor
bü sonuç
28. Şizofreni Nedenleri: Psikolojik Faktörler
Psikolojik Faktörler
Psikoanalitik Yaklaşım
Yaklaşım
Dayanılmaz stres ve çatışmalardan kaçma yolu
Dayanı atışmalardan kaç
“Regresyon” savunma mekanizmasının aşırı boyutu
Regresyon” mekanizması aşır
Katlanılması çok güç olan anksiyete karşısında daha erken
Katlanı lması güç karşıs
dönemlerdeki, çocukluktaki daha güvenli psikososyal gelişim
gü geliş
dönemlerine “ricat” etmesi
ricat”
Dayanılamayacak kadar stresli hale gelen kişilerarası ilişkilerden
Dayanı kiş ilerarası iliş
zaklaşma
zaklaş
Bilişsel Davranışçı Yaklaşım
Biliş Davranışç Yaklaşım
İlgisiz uyarıcıların süzülmesinde sorunların olduğu bir dikkat
uyarı ları sü sorunları olduğ
mekanizması
mekanizması
Sisteme gelen içsel ya da dışsal uyarıcılara katlanılamaz hale gelmesi
iç dışsal uyarı katlanı
Duyusal girdilerin bir kaotik sel haline dönüşmesi
dö
İlgisi olmayan duyumlar, imajlar, düşüncelerin bilince girmesi
dü
Aşırı uyarıcı yükü nedeniyle dikkat süreçlerinin daha da bozulması
şır uyarı sü reç bozulması
MRI çalışmaları talamustaki bozulma ile bu süreç arasında bir
alışmaları sü reç arası
bağlantı olabileceğini gösteriyor
bağ lantı olabileceğ gö
Şizofreni Nedenleri: Çevresel Faktörler
Stresli olaylar
Bozukluğun ortaya çıkışında önemli
Bozukluğ ışında
Psikotik çözülmenin ortaya çıkışından 2-3 hafta önce çok artmış ve brikmiş
çöz ışından 2- artmış brikmiş
Bozukluğa yol açabilmesi için biyolojik ya da kişilikle ilgili yatkınlıklarla
Bozukluğ aç iç kiş yatkı nlı
birleşmesi gerekir
birleş
Çok yatkın bir kişi için az sayıda olay yeterli
yatkı kiş iç sayı
Aile dinamikleri
Şizofrenik bir kişi tarafından evlat edinilip yetiştirilen çocuklarda sorun yok
kiş tarafı yetiş
Ancak şizofrenlerin ailelerinde sorunlar var
Sorunlar, şizofren olmayanların yetiştirildiği ailelerinkinden çok farklı değil
olmayanları yetiş tirildiğ farklı değ
Özel olarak şizofreninin ortaya çıkışı için biyolojik yatkınlık önemli
yatkı nlı
Bu yatkınlık yaşamın erken dönemlerinde bile gözlenebilir
yatkı nlı yaş amı dö gö
Şizofreni öncesi çocuklarda tuhaf, uyumsuz davranışlar
davranışlar
Bu tür çocuklara sahip ailelerde de olumsuz tepki daha fazla
tü
Aile ortamında “aşırı olumsuz duygusal ifade”: geri dönüşü daha yüksek
ortamı şır ifade” dö yü
Aşırı düzeyde eleştiriler
şır eleş
Öfke ve düşmanlık
dü manlı
Aşırı ilgi ve sınırların erimesi
şır sı rları
Ancak aynı ailelerde yaşayan şizofrenlerin de tuhaf davranışları 4 kat fazla
aynı yaş davranışları
29. Şizofreni Nedenleri: Sosyo-kültürel Faktörler
Kültürden arının bir bozukluk; Her ülkede benzer
oranlarda (%1-2)
İyileşme ihtimali sosyal desteğin ve toplulukçuluğun
daha çok vurgulandığı, gelişmekte olan ülkelerde
ABD ve AB’den daha fazla
Alt SES’lerde daha fazla
Sosyal nedensellik hipotezi
Düşük gelirli ailelerdeki fakirliğin yol açtığı stres faktörleri
fakirliğ aç faktö
Sosyal sürüklenme hipotezi
sü
Şizofreni ortaya çıktıktan sonra insanların yaşadıkları verimlilik
ktı insanları yaş adı kları
kaybı, sosyal ilişkilerin kaybı sonucunda insanlar zamanla alt
kayb ı iliş kaybı
SES’ler doğru sürüklenirler
SES’ doğ sü
Şizofreni: Üç düzeyde değerlendirme
Biyolojik Düzey
Dü
Net bir genetik yatkınlık
yatkı nlı
Dejenerasyonu süren bir beyin bozulması
sü bozulması
Talamustaki bozulmaların sisteme giren duyumları düzenleyememesi
bozulmaları duyumları
Uyarıcı nörotransmitörler, özellikle dopaminin aşırı aktivitesi
Uyarı rotransmitö aşır
Frontal lobdaki işlev bozukluğunun yönetici işlevlerin bozulmasına yol açması
iş bozukluğ yö iş bozulması aç ması
Psikolojik Düzey
Dü
Ciddi stresler sonucunda, yaşamın erken dönemlerindeki psikososyal gelişim dönemlerine
yaş amı dö geliş dö
geri çekilme
Dikkat süreçlerinde gereksiz uyarımları süzme sorunu; aşırı uyarıcılar sonucu zihinsel
sü reç uyarı mları aşır uyarı
denetlemeleri bozulması
bozulması
Anlamayı ve iletişimi de bozan düzensizleşmiş dil süreçleri
Anlamayı iletiş dü zensizleş miş sü reç
Düzenleme işlevlerinin yetersiz olması sonucunda kendini yönetmenin bozulması
iş olması yö bozulması
Duygusal tepki vermede yetersizlik
Olası “delüzyonlar”ı da içeren düşünme bozukluğu
Olası delü zyonlar” iç dü bozukluğ
Çevresel Düzey
Dü
Çözülmeden önce yoğun strese yol açan olayların birikmesi
Çöz yoğ aç olayları
Tespit edilemeyen ama olası aile dinamikleri
olası
Şizofrenik bozukluğu olanın davranışlarına karşılık diğerlerinin verdiği olumsuz tepkiler
bozukluğ olanı davranışları karşıl diğ verdiğ
Geri dönüşlerin ailedeki “aşırı olumsuz duygusal ifadeler”e bağlanması
dö şır ifadeler” bağ lanması
Düşük SES, nedeni ya da sonucu
Kültürden arınıklık, ama gelişmekte olan ülkelerde daha fazla iyileşme
ltü arı klı geliş iyileş
30. Kişilik Bozuklukları
Çok tutarlı, derinlere kazınmış, katı ve uygun olmayan düşünme, hissetme ve
tutarlı kazı nmış, katı dü
davranma tarzlarını içeren bir bozukluk
tarzları
ABD ve AB ülkelerinde %10-15
%10-
Kadın ve erkeklerde benzer oran; türleri değişebilir
Kadı tü değ
En sık rastlananlar: Kaçıngan, paranoid, histrionik, obsesif-kompulsif bozukluk
sı rastlananlar: Kaç obsesif-
Topluma en çok zararı olan: Antisosyal kişilik bozukluğu
zararı olan: kiş bozukluğ
Son yıllarda en çok ilgi çeken: Sınır (borderline) kişilik bozukluğu
yı eken: kiş bozukluğ
Olaylar karşısında verilen tipik davranışları işe yaramadığında, tarzlarını
karşıs davranışları yaramadığında, tarzları
değiştirmek yerine daha da güçlendirirler, duygularının kontrolünü kaybederler,
değ güçlendirirler, duyguları kontrolü
çözülememiş çatışmaları geri gelir
çöz lememiş atışmaları
Tiplerini ayrıştırmak çok zordur; davranışsal tepkileri arasında benzerlikler de vardır
ayrışt davranışsal arası vardı
Üç grupta toplanabilirler
Dramatik ve dürtüsel davranışlarla seyredenler
dü rtü davranışlarla
Anksiyeteli ve korkulu davranışlarla seyredenler
davranışlarla
Tuhaf ce alışılmadık davranışlarla seyredenler
alışılmadı davranışlarla
Önemli bozukluklardır
bozukluklardı
Eksen I bozukluğu olasılığını arttırır
bozukluğ olası ığın arttı
Anksiyete
Depresyon
Madde istismarı, bağımlılığı
istismarı bağımlı
Eksen I bozukluğuna eşlik ettiğinde iyileşme olasılığını azaltır
bozukluğ eş ettiğ iyileş olası ığın azaltı
Kişilik Bozuklukları
Dramatik ve dürtüsel davranışlarla seyredenler
Antisosyal kişilik bozukluğu
kiş bozukluğ
Histrionik kişilik bozukluğu
kiş bozukluğ
Narsisistik kişilik bozukluğu
kiş bozukluğ
Borderline kişilik bozukluğu
kiş bozukluğ
Anksiyete ve korkuyla birlikte seyredenler
Kaçıngan kişilik bozukluğu
Kaç kiş bozukluğ
Bağımlı kişilik bozukluğu
Bağımlı kiş bozukluğ
Obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu
Obsesif- kiş bozukluğ
Tuhaf, alışılmadık davranışlarla seyredenler
Şizoid kişilik bozukluğu
kiş bozukluğ
Sizotipik kişilik bozukluğu
kiş bozukluğ
Paranoid kişilik bozukluğu
kiş bozukluğ
31. Kişilik Bozuklukları
Dramatik ve dürtüsel davranışlarla seyredenler
dü rtü davranışlarla
Antisosyal kişilik bozukluğu
kiş bozukluğ
Çocuklukta başlayıp, 18 yaşın sonrasında da devam eden ciddi düzeyde
baş layı yaşın sonrası dü
sorumsuz ve toplum karşıtı davranışlar
karşıt davranışlar
İhtiyaçlarını gidermeyi erteleyememe ve aşırı dürtüsellik
htiyaç ları aşır rtü
Empati yoksunluğu
yoksunluğ
Vicdanın olmadığını düşündüren aşırı manipülatif davranışlar
Vicdanı olmadığın ndü aşır manipü davranışlar
Histrionik kişilik bozukluğu
kiş bozukluğ
Dikkat ve ilgi için aşırı dramatik, duygusal tepkiler verme
iç aşır
Cinsellik anlamında tahrik edici davranışlar
anlamı davranışlar
Aşırı etki altında kalan, telkine açık
şır altı aç
Olumsuz duygularının farkında olmayan
duyguları farkı
Narsisistik kişilik bozukluğu
kiş bozukluğ
Kendini beğenmiş, üstün gören fanteziler ve davranışlar
beğ enmiş stü gö davranışlar
Eleştiriye aşırı duyarlılık, empati yoksunluğu
Eleş aşır duyarlı yoksunluğ
Diğerlerinden sürekli bir hayranlık beklentisi
Diğ sü hayranlı
Kibirli bir kendilik sergilemesi
Borderline kişilik bozukluğu
kiş bozukluğ
Ciddi düzeyde dengesiz bir kendilik imgesi
dü
Dengesiz kişilerarası ilişkiler
kiş ilerarası iliş
Dengesiz duygular
Aynı insana karşı sıklıkla bir nefret bir sevgi ifadesi
Aynı karşı klı
Manipülatif intihar davranışının sıklıkla görülmesi
Manipü davranışın sı klı gö
Kişilik Bozuklukları
Anksiyete ve korkuyla birlikte seyredenler
Kaçıngan kişilik bozukluğu
Kaç kiş bozukluğ
Sosyal ortamlarda aşırı rahatsızlık ve utangaçlık
aşır rahatsı zlı utangaç
Yetersizlik düşünceleri
dü
Olumsuz eleştiri almaya karşı aşırı korku duyguları
eleş karşı şır duyguları
Bağımlı kişilik bozukluğu
Bağımlı kiş bozukluğ
Aşırı düzeyde boyun eğici ve bağımlı davranışlar
şır eğ bağımlı davranışlar
Bağımlılık ihtiyaçlarını gidenlerden ayrılmaktan aşırı düzeyde
Bağımlı ihtiyaçları ayrı aşır
korkma
Obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu
Obsesif- kiş bozukluğ
Aşırı mükemmelliyetçilik
şır kemmelliyetç
Aşırı düzenlilik
şır
Değişmeye karşı aşırı katılık
Değ karşı şır katı
Zihinsel olarak ya da kişilerarası olarak kontrol edilecekmişlik
kiş ilerarası edilecekmiş
kuruntuları
kuruntuları
32. Kişilik Bozuklukları
Tuhaf, alışılmadık davranışlarla seyredenler
alışılmadı davranışlarla
Şizoid kişilik bozukluğu
kiş bozukluğ
Sosyal ilişkilere karşı duyarsızlık, umursamazlık
iliş karşı duyarsı zlı umursamazlı
Duygu yaşamada ve ifade etmede çok dar alanda işlev
yaş iş
görme
Sizotipik kişilik bozukluğu
kiş bozukluğ
Tuhaf düşünceler, görüntü ve davranışlar
dü gö ntü davranışlar
Sosyal durumlarda aşırı rahatsızlık
aşır rahatsı zlı
Paranoid kişilik bozukluğu
kiş bozukluğ
Diğer insanların davranışlarını aşırı düzeyde olmak
Diğ insanları davranışları şır
üzere
Kendini tehdit edici
Kendine zarar verici
Kendini sömürmeye yönelik olarak algılama
sö yö algı
Çocukluk Dönemi Bozuklukları
DSM-IV tanısı alan çocuklar
2-5 /9-17 yaşları arasında %20; %10’u
%40’ı profesyonel yardım görüyor
Fiziksel özürlülerin %74’ü yardım alıyor
Sorunlar tedavi edilmeyince yetişkinlik dönemine
doğru sarkıyor
Tanı alan yetişkinlerin 4/5’inin çocuklukta da
sorunlu olduğu gözlenmiş
Çocukluk depresyonları
Bebeklerde, çocuklarda, ergenlerde
Çocukluk davranış bozuklukları
33. Dikkat Bozukluğu/Hiperaktivite Bozukluğu
Dikkatsizlik, hiper-aktivite/dürtüsellik, ya da her ikisi birden
hiper- aktivite/dü rtü
Çocukların %7-10’u; en sık gözlenen sorun
ocukları %7- 10’ sı gö
Erkek çocuklarında 4 kez fazla
ocukları
Erkek çocuklarında agresif ve dürtüsel davranışlarla; kız
ocukları dü rtü davranışlarla; kı
çocuklarında dikkat sorunları olarak gözlenir
ocukları sorunları gö
%50-80’inin sorunları ergenliğe, %30-50’si yetişkinliğe gidiyor
%50- 80’ sorunları ergenliğ %30- 50’ yetiş kinliğ
Yetişkinlikte, mesleki, ailevi, duygusal ve kişilerarası sorunlar
Yetiş kiş ilerarası
Nedenleri tam bilinmiyor
Genetik faktörler
faktö
Tek yumurta ikizlerinde daha fazla
Evlat edinilenlerde, biyolojik ebeveynlerle daha fazla uyuşma
uyuş
Biyolojik faktörler
faktö
Önemli bir bulgu yok
Çevresel faktörler
faktö
Tutarsız ebeveynlik
Tutarsı
Otistik Bozukluk
Yaşam boyu sürer
On bin çocuktan 5’inde ; %80’i kız; yaşamın ilk 3 yılı içinde çıkıyor
5’ %80’ kı yaş amı yı
%70’i ciddi düzeyde sorunlu; 2/3’ü zihinsel özürlü;
%70’ dü 2/3’ü rlü
IQ’ları 70’in, bazılarında 35’in altında
IQ’ ları 70’ bazı ları 35’ altı
Sosyal temassızlık; Göz teması bile kurmuyorlar
Etraflarındakini tanımıyorlar; onlarla oyun
oynamıyorlar
Dil ve iletişim sorunları; yarısı dil geliştiremiyor
Sözcüklerin anlamını bilmeden tekrarlarlar
Rutin ve aynılık çok önemlidir
Bozulmasına çok duyarlıdırlar
Tekrarlayan, stereotipik davranışlar ve ilgiler
Bazılarında “normal dışı-savant” özellikler
34. Otistik Bozukluk
Nedenleri
Psikolojik faktörler
faktö
Psikodinamik faktörler
faktö
Bebeklikte soğuk ve verici olmayan aile çevresi (anne)
soğ
Kanıt bulunamamıştır
Kanı bulunamamışt
Bilişsel faktörler
Biliş faktö
Başkalarının ne hissettiği, düşündüğü konusunda bir fikre sahip olmamak (“Akıl
Baş kaları hissettiğ dü ndü (“ Akı
Kuramı” yaklaşımı)
Kuramı yaklaşım
Normal çocuklarda 3-4 yaşlarında gelişiyor
3- yaş ları geliş
Genetik faktörler
faktö
4-6 temel gen ve 20-30 diğer genler sorumlu olabilir
20- diğ
Kızlarla erkeklerde farklı genler sorumlu olabilir
farklı
Kardeşler arasında çıkma olasılığı 200 kat fazla
Kardeş arası olası
En yüksek oran tek yumurta ikizlerinde
yü
Akrabalarında da tuhaf davranışlar gözleniyor (soğukluk, çok dar ilgi
Akrabaları davranışlar gö (soğ
alanları)
alanları
Biyolojik Faktörler
Faktö
Daha çok kabul edilen yaklaşım
yaklaşım
Beynin yapısında ve işleyişinde bozukluklar
yapı iş leyiş
Daha büyükçe bir beyin; serebellum (hareket ve dikkatin yönetimini yöneten
bü yö yö
bölgeler)
Yaşamın ilk yılında daha hızlı bir beyin gelişimi
Yaş amı yı hı zlı geliş