Priscilla Noordermeer - Learning analytics en interventies om de leerwinst te vergroten

‘Learning analytics en interventies om de leerwinst te vergroten’
Masterpiece – Priscilla Noordermeer – 1098966 – November 2016
1
Learning Analytics
en interventies om
de leerwinst te vergroten
Masterpiece post-hbo.
Uitgevoerd in het kader van het behalen van het diploma Onderwijs en
Moderne media.
Learning Analytics and interventions to increase learning outcomes.
Graduate Research Paper.
Priscilla Noordermeer
November 2016
Hogeschool Leiden & AB-ZHW Den Haag
Post-hbo Onderwijs en Moderne Media

Priscilla Noordermeer – November 2016
2
Samenvatting
Snappet kan een toegevoegde waarde zijn in het faciliteren van gedifferentieerd en effectief onderwijs.
Adaptief digitaal leermateriaal als Snappet biedt een rijkdom aan hoogfrequente data. De informatie is
eenvoudig te verzamelen en te overzien, dit leidt tot een beter beeld van de voortgang van de leerling
of de klas. De leerkracht heeft beslist een grote rol in het veelvuldig en effectief inzetten van Snappet
en het gekoppelde dashboard.
Maar leerkrachten geven aan zich soms handelingsverlegen te voelen, omdat er te weinig tijd en
aandacht is besteed aan de onderwijskundige implementatie van Snappet. Een deel van de
leerkrachten is zich daarnaast ook onvoldoende bewust van de mogelijkheden die Snappet biedt in
alle fasen van het lesgeven. Ook beseffen scholen soms onvoldoende welke invloed een leermiddel
als Snappet op het onderwijsleerproces kan hebben.
Het masterpiece is geschreven in het kader van mijn afstuderen van de opleiding onderwijs en
moderne media aan de hogeschool Leiden in samenwerking met ABZHW te Den Haag. Dit onderzoek
is uitgevoerd voor de leerkrachten groepen vier tot en met acht, en voor de overige personeelseden
die een raakvlak met Snappet hebben, van basisschool X.
De aanleiding tot het onderzoek is het probleem dat veel leerkrachten van basisschool X, niet
beschikken over de kennis en vaardigheden om het dashboard van Snappet en de gegeven data juist
te interpreteren en daarnaar te handelen. Wat zich bij leerkrachten uit in het gevoel dat zij niet goed
weten wat de klas nou eigenlijk doet tijdens het werken op de tablet.
Het doel van dit onderzoek is om te achterhalen met welke kennis en vaardigheden leerkrachten
Snappet effectief en optimaal kunnen inzetten, zodat op de langere termijn de leerwinst met behulp
van adaptief digitaal leermateriaal stijgt. Hiervoor is de volgende onderzoeksvraag opgesteld:
Hoe kunnen de leerkrachten op basisschool X met Learning Analytics en Snappet
tot de juiste interventies komen, zodat de leerwinst kan worden vergroot?
Om een antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvraag is er uitgebreid theoretisch onderzoek
gedaan met vervolgens aansluitend het praktijkonderzoek binnen de school. Hiervoor is een
vragenlijst afgenomen en zijn er observaties uitgevoerd om een zo compleet mogelijk beeld te krijgen.
Een goede onderwijskundige implementatie van het werken met (adaptieve) digitale leermiddelen en
learning analytics is van groot belang. De invoering van digitale leermiddelen en daarbij learning
analytics heeft namelijk consequenties voor het onderwijs. Deze technologie kan het leren verbeteren
en de onderwijsresultaten verhogen, maar volgens Michael Fullan (2013) alleen als de school deze
verbindt met een focus op de leerresultaten en de veranderende rol van leerkrachten.
Op basis van alle verkregen resultaten wordt het onderzoek afgesloten met een lijst van
aanbevelingen voor de leerkrachten die met Snappet werken binnen basisschool X, maar wellicht ook
voor Snappet-gebruikers buiten deze school. Door de vorm van het onderzoek en mijn korte
werkperiode op deze school is niet bekend of de adviezen en plannen in de praktijk werken en de
leerresultaten daadwerkelijk verhoogd zijn. Dit zal blijken uit eventueel vervolgonderzoek.

3
Inhoudsopgave
Samenvatting ......................................................................................................................................... 2
Inhoudsopgave ...................................................................................................................................... 3
1. Inleiding.......................................................................................................................................... 4
2. Theoretisch kader.......................................................................................................................... 8
2.1 Learning analytics ................................................................................................................. 8
2.1.1 Definitie Learning Analytics ..................................................................................................... 8
2.1.2 Cyclus Learning Analytics ....................................................................................................... 8
2.1.3 Embedded Analytics en Extracted Analytics ........................................................................... 9
2.1.4 Hype Cycle Gartner ............................................................................................................... 10
2.2 Snappet versus Learning Analytics ...................................................................................... 11
2.2.1 Beschrijving van Snappet ...................................................................................................... 11
2.2.2 Formatief evaluatiesysteem................................................................................................... 12
2.2.3 Wetenschappelijke onderzoeken Snappet ............................................................................ 12
2.3 Kennis leerkrachten omtrent Learning Analytics ................................................................ 14
2.3.1 Terugkoppeling onderzoeken................................................................................................ 14
2.3.2 Differentiëren ......................................................................................................................... 15
2.3.3 Directe InstructieModel versus Snappet................................................................................ 16
2.3.4 Basiskennis dashboard Snappet........................................................................................... 18
2.3.5 Interventies voor effectief onderwijs ...................................................................................... 24
3. Onderzoeksmethode ................................................................................................................... 25
4. De huidige situatie van datagebruik in Snappet door leerkrachten....................................... 28
5 Interveniëren naar aanleiding van gegeven data in Snappet.................................................. 34
6 Onderwijskundige implementatie learning analytics en Snappet .......................................... 36
7 Conclusie...................................................................................................................................... 42
8 Aanbevelingen ............................................................................................................................. 45
Literatuurverwijzingen ........................................................................................................................ 46
Bijlagen................................................................................................................................................. 48
Bijlage 1 - Vragenlijst huidige inzet Snappet ......................................................................................... 49
Bijlage 2 - Snappet en het Directe InstructieModel ............................................................................... 51
Bijlage 3 - Kijkwijzer Snappet en DIM ................................................................................................... 53
Bijlage 4 - Kijkwijzer: Snappet en learning analytics ............................................................................. 57
Bijlage 5 - Stellingen over Snappet om in gesprek te gaan .................................................................. 61
Bijlage 6 - Snappet bekwaamheidsniveaus leerkrachten...................................................................... 62

4
1. Inleiding
Als onderdeel van het afstuderen van de opleiding onderwijs en moderne media, wordt er een
masterpiece ontworpen binnen het werkveld van het basisonderwijs. Het onderzoek is uitgevoerd voor
basisschool X. Het doel van dit stuk is de leerkrachten die met Snappet werken handvaten en kennis
te geven, om te kunnen interveniëren op basis van data, ten behoeve van de ontwikkeling en de
leerresultaten van de kinderen.
Sinds augustus 2016 ben ik werkzaam op basisschool X, dit is een vrij korte periode en om deze
reden heb ik nog weinig concrete resultaten op basis van dit stuk kunnen verwezenlijken.
Aanleiding
Snappet kan een toegevoegde waarde zijn in het geven van gedifferentieerd en effectief onderwijs.
Het digitale adaptieve leermateriaal faciliteert de leerkracht met behulp van diverse functionaliteiten in
de dagelijkse onderwijspraktijk. De leerkracht heeft een grote rol in het veelvuldig en effectief inzetten
van Snappet en zijn dashboard. Als Snappet-coach binnen de Stichting Lucas Onderwijs zie ik dat
een deel van de leerkrachten de verschillende functionaliteiten van Snappet regelmatig en op de juiste
manier gebruiken. Hier staat tegenover staat dat veel leerkrachten de nodige kansen laten liggen.
Leerkrachten geven aan zich soms handelingsverlegen te voelen, omdat er te weinig tijd en aandacht
is besteed aan de onderwijskundige implementatie. Een deel van de leerkrachten is zich onvoldoende
bewust van de mogelijkheden die Snappet biedt in alle fasen van het lesgeven. Ook beseft een school
soms onvoldoende welke invloed een leermiddel als Snappet op het onderwijsleerproces kan hebben.
(van de Hoef & Bootsma, 2014)
Deze situatie speelt zicht ook af op basisschool X. Veel leerkrachten beschikken niet over voldoende
kennis en vaardigheden om het dashboard van Snappet en de gegeven data juist te interpreteren en
daarnaar te handelen. Wat zich bij leerkrachten uit in het gevoel dat zij niet goed weten wat de klas
nou eigenlijk doet tijdens het werken op de tablet.
Dat uit zich concreet in, niet weten…
o waar de leerlingen aan werken als ze klaar zijn met de reguliere les
o hoe de les is verlopen, hoeveel fouten er zijn gemaakt en door wie
o hoe leerlingen op het leerdoel van de dag scoren
o dat er dus dagelijks andere leerlingen (verlengde) instructie nodig hebben
o dat sommige leerlingen geen instructie op de les nodig hebben (bij blauw beheersing op doel)
o hoeveel opdrachten er per leerling gemaakt zijn en of leerlingen vooruit of achteruit gaan
o welke opdrachten ze in het adaptieve gedeelte (fout en goed) maken
o wat de leerlingen kunnen doen als het adaptieve gedeelte toch te moeilijk is geworden
o dat ze de methode veel meer kunnen, maar ook moeten loslaten
o dat toetsen overbodig is geworden bij dagelijks werken met Snappet
o welke vakken, projecten en tools beschikbaar zijn binnen Snappet
En het uit zich ook in leerlingen die…
o meer hun eigen gang gaan, zonder sturing vanuit de leerkracht: zijn bijvoorbeeld niet met de
les of het leerdoel van die dag bezig, maar met iets anders
o foutieve antwoorden niet verbeteren, omdat de leerkracht het misschien toch niet ziet
o zich vervelen tijdens de instructie die ze niet nodig hebben: blauwe en groene beheersing op
doel
o weinig tot niet adaptief kunnen werken vanwege de leerkracht: te lange instructie, teveel
methode
o ‘zwemmen en maar iets doen’, omdat de leerkracht niet ziet dat het kind veel foute
antwoorden heeft gegeven
o et cetera
Maar het leidt natuurlijk ook naar frustratie en onwetendheid bij een aantal leerkrachten. Zij hebben
het gevoel dat ze niet goed werken met Snappet en zijn soms zelfs het overzicht kwijt. Hierdoor
durven zij de methode nog niet los te laten en zijn er in hun ogen veel beren op de weg.

5
Relevantie
Vanuit de visie van de school wordt gesproken over een doel dat elk kind zich cognitief, creatief en
motorisch optimaal kan ontwikkelen door het aanbieden van leerstof die het beste bij de ontwikkeling
van het kind past. De leerkrachten accepteren verschillen tussen kinderen en stemmen hun onderwijs
af op waar kinderen behoefte aan hebben. Dit aspect, gericht op Opbrengst- en Handelingsgericht
Werken, vanuit de visie sluit aan op wat Snappet en Learning Analytics bieden.
Ik wil graag zien dat leerkrachten gebruik maken van Learning Analytics, zodat zij zelf vanuit hun
interpretatie kunnen interveniëren in hun groep, met als uiteindelijk doel de leeropbrengsten te
verhogen en zichzelf ook zekerder te voelen in hun handelen op basis van de data in Snappet.
Doelstelling
De waarde van mijn onderzoek voor mij is dat ik de leerkrachten met vele vragen en frustraties op het
gebied van Snappet ga proberen te helpen. Doordat ik zelf eerst onderzoek ga doen en vervolgens de
leerkrachten gericht kan ondersteunen in hun ontwikkeling in Snappet-vaardigheden. Hierdoor hoop ik
dat zij meer succesmomenten kunnen ervaren tijdens de lessen via Snappet. Dit zal dan positieve
invloed kunnen hebben op de leeropbrengsten in de groepen 4 t/m 8, de sfeer in de groep kan ook
gemoedelijker worden en er is waarschijnlijk minder sprake van frustratie of verveling bij kinderen, wat
voor de kinderen zelf ook erg fijn is. Ik kan door dit onderzoek heel gericht mijn collega’s helpen.
Ik wil te weten komen wat Learning Analytics precies is en hoe je deze kunt inzetten tijdens het
werken met Snappet. Ook wil ik een nulmeting doen in de school om te zien waar de leerkrachten
staan in hun ontwikkeling in het werken met Snappet. Ik ga uitzoeken wat de leerkrachten moeten
kunnen en weten, en wat zij nodig hebben, om te kunnen interveniëren op basis van de gegenereerde
data. Op basis van deze informatie ga ik kijken welke acties leerkrachten kunnen nemen op basis van
die data. Hier zullen dus concrete interventies uitkomen als handreiking voor de leerkrachten.
En vervolgens met deze kennis wil ik een actielijst en planning maken, om ervoor te zorgen dat mijn
kennis en vaardigheden niet alleen bij mij blijft, maar het team ingaat. Zodat de leerkrachten zich
kunnen doorontwikkelen om zelf tot differentiële didactische handelingen te komen in de praktijk. Wat
dan hopelijk gaat leiden tot hogere leeropbrengsten door het effectief inzetten van Snappet.
De kennis en vaardigheden met betrekking tot Learning Analytics en Snappet behoeft verbetering bij
veel leerkrachten op basisschool X. Zij missen de skills om het dashboard van Snappet en de
gegeven data juist te interpreteren en daartoe te handelen. En deze onwetendheid uit zich soms in
onzekerheid en frustratie, waardoor ze met veel vragen zitten.
Ik ben tot het aantal van dertien leerkrachten gekomen, omdat zij de leerkrachten zijn in groep 4 t/m 8
en dus ook met Snappet werken. Ik heb hierin geen onderscheid gemaakt in startende- en ervaren
Snappet-leerkrachten. Door middel van dit onderzoek moet ik hier inzicht in gaan krijgen.
Onderzoeksvraag
Hoe kunnen de leerkrachten op basisschool X met Learning Analytics en Snappet

6
Deelvragen
1. Wat is Learning Analytics? (theorie)
2. Wat is de rol van data en Learning Analytics binnen Snappet? (theorie)
3. Hoe wordt de data vanuit Snappet momenteel door leerkrachten ingezet? (praktijk)
4. Welke kennis en vaardigheden hebben leerkrachten nodig om de data vanuit Snappet te
interpreteren om te interveniëren in het leerproces? (theorie)
5. Welke acties kunnen leerkrachten ondernemen om te interveniëren naar aanleiding van de
gegeven data in Snappet? (praktijk)
6. Hoe gaan we de implementatie van het inzetten van de data vanuit Snappet, om tot differentiële
didactische handelingen te kunnen komen in de praktijk, in het schoolbeleid vastleggen? (praktijk)
Onderzoeksmethoden
1. Wat is Learning Analytics? (theoretisch)
Door middel van literatuuronderzoek, boeken en online artikelen, wil ik te weten komen wat
Learning Analytics is, in een brede context. En ik ben benieuwd waarom het volgens de
theorieën een meerwaarde is voor het onderwijs en de reden dus tot het gebruiken in de
onderwijspraktijk.
2. Wat is de rol van data en Learning Analytics binnen Snappet? (theoretisch)
Door middel van literatuuronderzoek, onderzoeken en artikelen, wil ik weten wat Snappet is
en kan, in een brede zin. En wat de link is tussen Learning Analytics en Snappet. Waar kun je
data vinden voor Learning Analytics in Snappet? Wat is de meerwaarde om Snappet in je
school in te zetten in plaats van de methoden?
3. Hoe wordt de data vanuit Snappet momenteel door leerkrachten ingezet? (praktisch)
Ik wil graag te weten komen wat de gebruikelijke wijze op dit moment bij veel leerkrachten is
om Snappet in te zetten in de klas. En dan voornamelijk gericht op de acties die zij nemen bij
het interpreteren van de data/Learning Analytics. Het is een nulmeting voor mij om te zien hoe
vaardig de leerkrachten zijn en waar de ontwikkelpunten liggen binnen de school. Dit ga ik
bereiken door minimaal twee observaties te doen en een enquête te laten invullen door de
leerkrachten.
interpreteren om te interveniëren in het leerproces? (theoretisch)
Door middel van het lezen online artikelen en onderzoeken en het bekijken van de website en
het dashboard van Snappet, wil ik te weten komen wat leerkrachten exact nodig hebben om
tot interventies vanuit data te kunnen komen. Kennis van data en Learning Analytics is van
belang. Alle mogelijkheden vanuit Snappet. Ik wil graag de koppeling kunnen leggen tussen
Learning Analytics en het leren, de leertheorie.
gegeven data in Snappet? (praktisch)
Door middel van het lezen van online artikelen/onderzoeken, het bekijken van de website van
Snappet en het dashboard van hen. Ik wil te weten komen wat leerkrachten concreet aan
praktische handelingen kunnen uitvoeren op basis van Learning Analytics in Snappet.
6. Hoe gaan we de implementatie van het inzetten van de data vanuit Snappet, om tot
differentiële didactische handelingen te kunnen komen in de praktijk, in het schoolbeleid
vastleggen? (praktisch)
Het uiteindelijke doel is dat we in het schoolbeleid de implementatie van Snappet kunnen
terugvinden. Denk aan het maken van schoolafspraken, een kijkwijzer, een handleiding, et
cetera.

7
Overzicht – leeswijzer
Na deze inleiding volgt het theoretisch kader, hoofdstuk twee. In het theoretisch kader wordt onder
andere antwoord gegeven op de drie theoretische deelvragen.
1. Wat is Learning Analytics?
2. Wat is de rol van data en Learning Analytics binnen Snappet?
interpreteren om te interveniëren in het leerproces?
Na het theoretisch kader volgt de onderzoeksmethode in hoofdstuk drie. Hierin wordt precies
beschreven op welke manier het onderzoek is uitgevoerd. De hoofdvraag en de deelvragen worden
hier nogmaals herhaald en er wordt een verantwoording gegeven voor de keuzes met betrekking op
de onderzoeksgroep, de onderzoeksinstrumenten en de procedure.
In hoofdstuk vier start het praktijkonderzoek. Hierin wordt de eerste deelvraag beantwoord met
betrekking op de praktijk. Er wordt gekeken naar hoe de leerkrachten momenteel de data vanuit
Snappet inzetten.
In hoofdstuk vijf draait alles om de acties en interventies die leerkrachten kunnen gaan uitvoeren met
de gegeven data in Snappet.
In hoofdstuk zes wordt er gesproken over het hele implementatieplan van Snappet. Het gaat over de
vastlegging van beleid, schoolafspraken, kijkwijzers, et cetera. Hierin worden de antwoorden op alle
deelvragen meegenomen naar de koppeling naar de praktijk en de schoollijn met betrekking tot de
interventies die genomen moeten worden op basis van data in Snappet, om de leerwinst te vergroten.
In hoofdstuk zeven volgt de conclusie. Hierin worden deelconclusies genoemd en wordt een antwoord
gegeven op de deelvragen van dit onderzoek. De discussie wordt afgesloten met het antwoord op de
probleemstelling.
Tot slot komen de aanbevelingen voor mijn collega’s op basisschool X naar voren. Met name voor de
leerkrachten die met Snappet werken, maar ook zeker ter informatie voor andere (toekomstige)
leerkrachten.
Na het lezen van de inleiding van dit onderzoeksrapport is duidelijk geworden wat de aanleiding, de
relevantie en het doel van dit onderzoek is.
In het volgende hoofdstuk bevindt zich het theoretisch kader, hierin wordt antwoord gegeven op de
drie theoretische deelvragen en wordt de theoretische basis van het onderzoek gelegd.

8
2. Theoretisch kader
In dit hoofdstuk worden antwoorden gegeven op de theoretische deelvragen:
1. Wat is Learning Analytics?
2. Wat is de rol van data en Learning Analytics binnen Snappet?
interpreteren om te interveniëren in het leerproces?
2.1 Learning analytics
In deze paragraaf wordt een totaalbeeld geschetst van de term ‘Learning Analytics’. In de eerste
subparagraaf van dit hoofdstuk wordt het begrip Learning Analytics beschreven. In de tweede
subparagraaf vindt er een verdieping plaats in de cyclus van Learning Analytics. Vervolgens in de
derde subparagraaf wordt er gesproken over de twee vormen van Learning Analytics: embedded en
extracted. Tot slot in de laatste subparagraaf wordt de Hype Cycle van Gartner toegelicht. Het doel
van deze paragraaf is om een totaalbeeld te creëren omtrent de term ‘Learning Analytics’.
2.1.1 Definitie Learning Analytics
Learning Analytics is het meten, verzamelen, analyseren en rapporteren van en over big data van
leerlingen en hun context. Learning Analytics heeft als doel het begrijpen en optimaliseren van het
leren en de omgeving waarin dit plaatsvindt. De terugkoppeling van deze analyses kan leiden tot
effectiever handelen door de leraar, leerling of bijvoorbeeld de ontwikkelaar van lesmateriaal.
(Kennisnet, 2013)
Het is het onderzoeksgebied dat geassocieerd wordt met het ontdekken van trends en patronen in
grote hoeveelheden onderwijsdata (Educational Big Data) met als doel om meer gepersonaliseerd
onderwijs mogelijk te maken. Learning Analytics focust op het toepassen van tools en technieken op
grote schaal in onderwijsomgevingen. (Woning, 2013)
2.1.2 Cyclus Learning Analytics
Learning Analytics kun je als een cyclus zien. De interactie van leerlingen met digitaal leermateriaal
levert data op. Deze data worden verzameld en opgeslagen. Samen met data die al bekend zijn over
de leerling kan een analyse uitgevoerd worden aan de hand van bepaalde algoritmes. Deze analyse
resulteert in een interventie. Die kan variëren van een melding naar de docent, een update van een
dashboard, het opschroeven van de moeilijkheidsgraad of het veranderen van de volgende opdracht.
Als de leerling verder gaat, begint de cyclus opnieuw. (Woning, 2013)
Learning Analytics Cyclus (Clow, 2012).

9
2.1.3 Embedded Analytics en Extracted Analytics
Het doel van Learning Analytics is verbetering van het leerproces van de leerling en verhoging van de
onderwijskwaliteit van de instelling, gebaseerd op ‘datagedreven’ inzichten. Learning Analytics kan
een rol spelen binnen het leerproces zelf. Een leerling krijgt bijvoorbeeld direct feedback in de vorm
van aanbevelingen of het aanpassen van het niveau. Maar ook buiten het leerproces kan Learning
Analytics worden gebruikt om bijvoorbeeld risicofactoren op vroegtijdig schooluitval te identificeren.
(Kennisnet, 2013)Learning Analytics kun je onderscheiden in twee vormen die op verschillende
niveaus en manieren het leerproces ondersteunen:
 Binnen het leerproces  Embedded Analytics
 Buiten het leerproces  Extracted Analytics
Embedded Analytics
 In het leerproces geïntegreerd
 Real-time, automatische interventies
 Op het moment van het leren
 Door het systeem, zonder menselijke interventie
Bijvoorbeeld: als een opgave in een adaptief leermiddel altijd goed gaat en steeds minder tijd kost,
krijgt de leerling moeilijker opgaven aangeboden. Bij herhaalde fouten wordt op het specifieke
probleemgebied remediërend opgetreden met extra uitleg, makkelijkere opgaven of het advies de
leraar om hulp te vragen. (Kennisnet, 2016)
Extracted Analytics
 Uit het leerproces onttrokken
 Na afloop van leeractiviteit, reflectief
 Ondersteunt leerkracht in ontwikkelingen overzien
 Interventies door de leerkracht
Op hoger niveau biedt Extracted Analytics schoolleiders en het bestuur inzicht in (de ontwikkeling van)
prestaties van de school als geheel. Deze vorm van analytics is vooral ondersteunend in
(proces)evaluatie en advies ter verbetering.
Kennisnet Trendrapport 2016-2017.

10
2.1.4 Hype Cycle Gartner
Er zijn veel ontwikkelingen op dit moment op het gebied van Learning Analytics. Er wordt veel over
gesproken, positief en negatief. Volgens de Hype Cycle van Gartner is Learning Analytics een hype
op “The peak of inflated expectations” en bereikt bijna de hype op “Through of Disullisionment”.
Learning Analytics hangt nauw samen met adaptief digitaal leermateriaal. Adaptief digitaal
leermateriaal is bezig met zijn leerzame, maar waardevolle reis van “Through of Disillusionment” naar
“Slope of Enlightenment”. Marktonderzoeksbureau Gartner Research zegt in zijn Hype Cycle dat
zowel Learning Analytics en adaptief digitaal leermateriaal nog ongeveer twee tot vijf jaar nodig heeft
om te groeien naar een stevige positie in het onderwijsveld. (Gartner, 2016)
Er is in deze paragraaf een zo goed mogelijk beeld gegeven over de term Learning Analytics en de
bredere betekenis ervan. Learning Analytics is een cyclus dat big data van leerlingen en hun context
meet, verzamelt, analyseert en rapporteert.
Learning analytics kun je onderverdelen in embedded analytics en extracted analytics. Embedded
analytics is real-time bijsturing vanuit het digitale systeem en extracted buiten het directe leerproces
om en interventies komen vanuit de leerkracht.
In de volgende paragraaf wordt antwoord gegeven op de tweede deelvraag. Wat is rol van data
Learning Analytics binnen Snappet?

11
2.2 Snappet versus Learning Analytics
In deze paragraaf wordt een beeld gegeven van het adaptieve, digitale onderwijsplatform ‘Snappet’. In
de eerste subparagraaf wordt een beschrijving gegeven van Snappet en zijn pluspunten in vergelijking
met de traditionele schriften en werkboeken. In de tweede subparagraaf wordt Snappet binnen het
principe van een formatief evaluatiesysteem geplaatst. En in de laatste subparagraaf blik ik terug op
de wetenschappelijke onderzoeken die zijn uitgevoerd op Snappet. Het doel van deze paragraaf is om
kennis op te doen over de achtergrond van Snappet.
Adaptief digitaal leermateriaal als Snappet biedt een rijkdom aan hoogfrequente data. De informatie is
gemakkelijk te verzamelen en te overzien, dit leidt tot een beter beeld van de voortgang van de
leerling of de klas. Dit wordt learning analytics genoemd, de toepassing van educational big data. Je
gebruikt de grote en gevarieerde hoeveelheden data, dat automatisch door een digitaal leersysteem
wordt verzameld.
2.2.1 Beschrijving van Snappet
Snappet is een adaptief digitaal onderwijsplatform dat elke leerling via een tablet uitdaagt om zich
optimaal te ontwikkelen. Snappet biedt de verwerkingsstof voor de kernvakken en daarnaast de
mogelijkheid om gepersonaliseerd en adaptief te werken. (https://nl.snappet.org) (Snappet)
Leerlingen maken opgaven die inhoudelijk vergelijkbaar zijn met de opgaven uit de werkboeken van
lesmethoden. Na het maken van de lesstof hebben de leerlingen de mogelijkheid om aan hun eigen
leerdoelen te werken op hun eigen niveau. Bij de adaptieve opgaven wordt namelijk het niveau van de
opgaven aangepast op de leerbehoefte van de leerling. Op basis van de resultaten van alle eerder
gemaakte opgaven, ‘big educational data’, selecteert het systeem steeds de opgaven die het best
passen bij die leerling en zijn niveau. Dit is de automatische toepassing van embedded analytics.
Er zijn drie aspecten die het werken met Snappet op de tablet anders maken dan het werken met de
methodegebonden werkboeken:
1. Leerlingen krijgen directe feedback.
Ze zien direct of het antwoord goed of fout is en kunnen de antwoorden direct verbeteren.
2. Naast de verwerking van de klassikale lesstof  adaptief werken aan leerdoelen.
De opgaven binnen een leerdoel vanuit het adaptieve gedeelte sluiten aan op het niveau van de
leerling doordat het systeem dit op basis van eerdere prestaties kan afstemmen (embedded
analytics). Na de klassikale lesstof kunnen ze binnen het leerdoel van de klassikale les verder
oefenen óf ze kunnen werken aan andere leerdoelen waarin zij extra oefening behoeven.
3. Leerlingen krijgen zelf inzicht in hun voortgang.
Ze kunnen sterren verdienen, ze scoren punten per gemaakte opgave en hebben in de tablet ook
toegang tot hun leerlingrapport. Hierin staan alle kernvakken waarin de leerlingen oefenen en
daarbij een I- tot V-score met een bijbehorende kleur. Ze kunnen ook zelf inzien hoe zij op de
leerdoelen scoren binnen de vakken.
Daarnaast zijn er voor leerkrachten ook grote verschillen met het werken via Snappet in plaats van het
volgen van de methode.
1. Leerkrachten hebben toegang tot het zogenoemde ‘dashboard’ en vinden daar uitgebreidere
feedback dan vanuit de werkboeken en wat de leerkracht zelf handmatig kan verzamelen.
Hierin kunnen ze heel precies de leerlingen volgen tot op detailniveau.
2. Op grond van het dashboard kunnen leerkrachten real-time interveniëren, acties
ondernemen in de les zelf in plaats van de dag erna, het zogenoemde ‘extracted analytics’.
3. Leerkrachten winnen effectieve onderwijstijd terug, een deel van de administratieve last valt
weg. Snappet kijkt namelijk (de meeste) opgaven automatisch na, hierdoor ontvangen
leerlingen directe feedback.
Al deze vormen van feedback hebben een gezamenlijk doel: het verkleinen van het verschil tussen de
vaardigheid die de leerling op dit moment heeft en de vaardigheid die hij zou kunnen bereiken.

12
2.2.2 Formatief evaluatiesysteem
Als adaptief digitaal leermateriaal, met een dashboard als in Snappet, voortdurend inzicht geeft in de
prestaties en het beheersingsniveau van leerlingen, waartoe dient toetsen dan nog? Om deze vraag
goed te kunnen beantwoorden, is het zinvol twee soorten toetsdoelen te onderscheiden:
1. Formatieve toetsen zijn specifiek ontworpen ter ondersteuning van het leerproces. Ze
vormen de feedback die leerling en leraar zicht geven op ontbrekende kennis of inzichten.
2. Summatieve toetsen worden gebruikt om leerlingen een (eind)beoordeling te geven. Denk
hierbij aan vakafsluitende toetsen, tentamens en examens die het (beheersings)niveau als
(on)voldoende bepalen of beslissen of iemand zakt of slaagt. (Kennisnet, 2016)
Toetsresultaten zijn al jarenlang bepalend geweest voor de overgang tussen leerjaren, ze dicteren
keuzes voor vervolgonderwijs en vormen het belangrijkste criterium om al of niet in te grijpen in het
leerproces van leerlingen. Maar eigenlijk zijn deze ‘handmatig’ verzamelde gegevens beperkt in
frequentie, kunnen vertroebeld zijn doordat leerlingen moeten pieken op bepaalde momenten en het is
vaak beperkt tot eenvoudig kwantificeerbare aspecten van leren. (van Wetering, 2016)
We willen leerlingen graag beoordelen op hun voortgang door het hele jaar heen. Dat is met
methodes, werkboeken en methodegebonden toetsen gecompliceerd. Leerkrachten staan vaak voor
klassen van zo’n dertig leerlingen. Deze leerkracht kan niet elke leerling individueel bedienen; denk
aan instructie, feedback, verlengde instructie, nakijken, et cetera.
Learning analytics kan differentiëren in het onderwijs eenvoudiger maken. Doordat het leerproces
continu gevolgd en geregistreerd wordt, is het makkelijk om tijdig problemen te signaleren. Net als het
voorspellen van de mate van studiesucces of dreigende uitval. Daarmee kan learning analytics op
meerdere vlakken een belangrijke bijdrage leveren aan het verhogen van de opbrengsten in het
onderwijs, terwijl het tegelijkertijd de administratieve last van leerkrachten kan verminderen.
Snappet is een digitaal onderwijsplatform wat valt onder het principe van formatieve evaluatie. Black &
William (1998) definiëren formatieve evaluatie als volgt: “All those activities undertaken by teachers,
and/or by their students, which provide information to be used as feedback to modify the teaching and
learning activities in which they are engaged”.
De grenzen tussen oefenen en toetsen vervagen zodra je adequaat, structureel en nauwkeurig met
een adaptief digitaal leermiddel werkt. Want dit leermiddel toetst voortdurend, zonder formatieve
toetsing kun je niet adaptief werken.
De summatieve toetsen zijn daarentegen niet direct onmisbaar vanwege (inter)nationale normeringen.
Wel moeten de mensen werkzaam in de onderwijspraktijk zich blijven afvragen wat de meerwaarde is
van een summatieve toets. Wat zegt dit in grote lijnen over de ontwikkeling van een leerling? Je kunt
de ontwikkeling van een leerling over meerdere jaren volgen in het dashboard: op vakniveau,
domeinniveau en doelniveau.
2.2.3 Wetenschappelijke onderzoeken Snappet
Snappet heeft het afgelopen jaar centraal gestaan in grootschalig onderzoek door de Universiteit
Twente en de Radboud Universiteit Nijmegen. De onderzoeken richtten zich op het gebruik en het
effect van Snappet. De algemene conclusie is dat leerlingen onder bepaalde condities een grote
leerwinst behalen wanneer ze werken met Snappet in vergelijking met de traditionele manier van
werken.
Binnen het onderzoek van de Radboud Universiteit is een positief effect gemeten van werken met de
adaptieve onderwijstechnologie Snappet op de ontwikkeling van rekenen spellingsvaardigheden.
Leerlingen in groep 6 gingen beter vooruit op rekenen en spelling wanneer zij met Snappet werkten
dan de controleconditie. Leerlingen in groep 4 gingen meer vooruit op spelling wanneer zij met
Snappet werkten dan de controleconditie, maar dit was niet te zien op rekenen. (Molenaar, Campen, &
Gorp, 2016) Dit onderzoek is uitgevoerd op 16 scholen, met de groepen 4 t/m 7 gedurende een
schooljaar.

13
Aan het onderzoek vanuit de Universiteit Twente deden 79 scholen mee en het onderzoek werd alleen
uitgevoerd in de groepen 5, gedurende een half jaar. De resultaten zijn waarschijnlijk om deze
redenen ook anders dan de resultaten van de Radboud Universiteit.
Het onderzoek van de Universiteit Twente laat zien dat er in de groepen een vaardigheidsgroei te zien
is op het vakgebied rekenen, maar op spelling niet. (Faber & Visscher, 2016)
Beide onderzoeken concluderen dat een onderwijskundige training noodzakelijk is om de
toegevoegde waarde van Snappet te kunnen benutten. Omdat de meerwaarde bij het verhogen van
de leeropbrengsten vooral gezocht moet worden in het maken van meer adaptieve opgaven, zullen
leerkrachten moeten leren omgaan met een meer divergente wijze van lesgeven. Er wordt een groot
beroep gedaan op de instructievaardigheid en het organisatievermogen van de leerkracht. Daarnaast
vraagt deze ontwikkeling van scholen beleid op het versnellen, vertragen en verrijken of verbreden
van het onderwijsaanbod. (van Hasselt, 2016)
Er is in deze paragraaf een algemeen beeld geschetst over wat Snappet is. Snappet is een adaptief
digitaal onderwijsplatform dat leerlingen de mogelijkheid geeft via een tablet de lesstof te verwerken,
adaptief te werken aan leerdoelen en (directe) feedback geeft aan leerling en leerkracht. Snappet valt
binnen het principe van een formatief evaluatiesysteem: toetsen ter ondersteuning van het leerproces.
In de volgende paragraaf volgt een omschrijving van de kennis en vaardigheden die leerkrachten
moeten hebben of ontwikkelen omtrent het werken met Learning Analytics en Snappet.

14
2.3 Kennis leerkrachten omtrent Learning Analytics
In deze paragraaf ga je lezen over welke kennis en vaardigheden leerkrachten moeten beschikken om
de data vanuit Snappet te kunnen interpreteren ten behoeve van de ontwikkeling van de leerlingen.
We blikken terug op de onderzoeken naar Snappet en we verdiepen ons in diverse vormen van
differentiëren. In de derde subparagraaf wordt Snappet gekoppeld aan het Directe InstructieModel. In
de vierde subparagraaf volgt een uitgebreide beschrijving van het dashboard. En tot slot een fragment
over interventies voor effectief onderwijs.
Al ruim tweehonderd jaar gebruiken wij in ons Nederlandse onderwijssysteem papieren lesmethoden
om leerkrachten een leidraad te bieden bij het geven van goed onderwijs. In de 21ste eeuw is de
informatie- en communicatietechnologie (ICT) niet meer uit onze maatschappij weg te denken. We
zien daarentegen dat deze digitale technologie nog maar een beperkte rol speelt in onze
hedendaagse manier van onderwijzen. Veel leerkrachten blijven tekst- en werkboeken, schriften en
schrijfgerei gebruiken, terwijl kinderen opgroeien met de nieuwste digitale middelen en dit als
vanzelfsprekend ervaren. De komende jaren zullen leerkrachten meer en meer gebruik (moeten) gaan
maken van digitale leermiddelen. (van de Hoef & Bootsma, 2014)
2.3.1 Terugkoppeling onderzoeken
Afgelopen jaar zijn er twee wetenschappelijke onderzoeken uitgevoerd gericht op de effecten van
Snappet; door de Radboud Universiteit en de Universiteit Twente. Uit beide onderzoeken kwam onder
andere de conclusie dat een onderwijskundige training onmisbaar is om van Snappet optimaal te
kunnen profiteren. Het is noodzakelijk dat leerkrachten hun kennis uitbreiden in het kader van learning
analytics en dan voornamelijk extracted analytics: de inzet van onderwijstechnologie als instrument
voor de leerkracht.
Het onderzoek vanuit de Radboud Universiteit richt zich in zijn slotstuk onder andere op de kennis van
leerkrachten met betrekking tot learning analytics: “Ondanks dat leraren duidelijk aangeven dat ze de
aanvullende informatie in de dashboards betekenisvol vinden, hebben ze nog veel vragen over de
koppeling tussen deze informatie en effectief differentieel handelen. Dit betekent dat de kennis en
vaardigheden die leraren nodig hebben om voortgangsinformatie in dashboards te interpreteren en
adequaat om te zetten in de bijbehorende differentiële handelingen in de klas in kaart gebracht
moeten worden. Dit vraagt om professionele ontwikkelingsprogramma’s voor leraren om dashboard
informatie te verbinden aan differentiële handelingen.” (Molenaar, Campen, & Gorp, 2016)
Er worden dus nieuwe vaardigheden van leerkrachten gevraagd, waarbij de leerkrachten momenteel
niet eens weten wat die vaardigheden zijn. Naast dat er nieuwe vaardigheden aangeleerd moeten
worden, worden er ook taken van de leerkracht weggenomen en moeten leerkrachten durven loslaten.
Digitale leermiddelen met een didactische functie, zoals Snappet, nemen namelijk één of meerdere
delen van het onderwijsproces over van de leerkracht, zoals:
 het geven van instructie;
 het organiseren en aanbieden van verwerkingsstof (les);
 het afstemmen van remediërende of verrijkende opgaven (adaptieve gedeelte);
 het geven van feedback.
(Gijzen & van de Hoef, 2015)
Adaptieve digitale leermiddelen stellen leerlingen ook in staat om hun eigen leerproces te sturen, de
rol van de leerkracht verschuift hierdoor van overdrager van informatie naar begeleider van het
leerproces (Verloop, 2009). Uit het onderzoek van Kennisnet (Kennisnet, 2015) komt daarentegen
naar voren dat leerkrachten hun lessen voornamelijk invullen met de nadruk op overdracht van kennis,
oftewel leerkrachtgestuurd onderwijzen. Leerlingen kiezen nauwelijks zelf de eigen leerinhoud en
geven elkaar in de klas weinig tot geen feedback.
Het is dus van groot belang dat leerkrachten over ruim voldoende kennis en vaardigheden beschikken
met betrekking tot learning analytics en Snappet. Onder andere sterke instructievaardigheden en een
goed organisatievermogen van de leerkracht zijn noodzakelijk. De meerwaarde van Snappet ligt met
nadruk op het maken van meer adaptieve opgaven, waardoor de leerkrachten een meer divergente
vorm van lesgeven en differentiëren moeten creëren.

15
Faber & Visscher (2016) concluderen ook in hun onderzoek dat de mate waarin leerkrachten Snappet
inzetten om te differentiëren van invloed is op de leerresultaten. Leerlingen behaalden hogere
leerresultaten bij leerkrachten die relatief veel differentiëren met Snappet, dan leerlingen bij
leerkrachten die Snappet minder of niet inzetten voor differentiatie.
2.3.2 Differentiëren
Gedifferentieerde instructie blijkt één van de meest complexe vaardigheden van de leerkrachten te zijn
(Inspectie van het Onderwijs, 2014) (Smit & Humpert, 2012). De inspectie van het Onderwijs
constateert dat planmatige afstemming van de instructie vaak (40%) onvoldoende is. Hierbij gaat het
om differentiëren naar boven en naar beneden; het uitdagen van sterkere leerlingen en het extra
aandacht geven aan zwakkere leerlingen. Het gevolg is dat leerlingen continu op onjuiste niveaus
instructie krijgen. Daarnaast maakt de Wet Passend Onderwijs de diversiteit in de klas alleen maar
groter, waardoor er nog meer gevraagd worden van de vaardigheden van de leerkrachten. (Ministerie
van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2012)
Snappet is een digitaal leermiddel met een didactische functie dat een bijdrage levert aan het passend
maken van het onderwijs aan de behoeften van leerlingen. Met behulp van Snappet is het mogelijk om
de ultieme differentiatie mogelijk te maken, namelijk om jaarklassen en zelfs onderwijssystemen te
doorbreken. Elke leerling gaat dan in zijn eigen snelheid en met zijn eigen onderwijsprogramma op
weg naar een plaats in de maatschappij. Scholen moeten wel realiseren dat deze ontwikkeling iets
vraagt van het beleid op het versnellen, vertragen, verrijken of verbreden van het onderwijsaanbod.
Figuur: (Gijzen & van de Hoef, 2015)
Er zijn vier vormen van differentiëren te zien op scholen om zo aan de verschillende behoeftes van
leerlingen te voldoen. Deze vormen kunnen elkaar ook kruisen binnen een school.
 Convergent betekent: de hele groep werkt gelijktijdig aan één set doelen. Er is dus één niveau.
 Divergent betekent: binnen de groep wordt gelijktijdig aan meerdere sets doelen gewerkt. Hier
zijn dus meerdere niveaus. De woorden individueel en groepsgewijs verwijzen naar de
groeperingsvorm.
Groepsgewijze convergente differentiatie is momenteel de meest voorkomende vorm van
differentiëren die je tegenkomt in de onderwijspraktijk. Elke leerling loopt dezelfde leerdoelen in één
schooljaar door, waarbij sommige leerlingen extra instructies of verkorte/geen instructies krijgen.
Individugerichte convergente differentiatie kun je ook wel gepersonaliseerd leren noemen. Alle
leerlingen in een groep moeten in één schooljaar dezelfde doelen doorlopen, maar de manier waarop
ze dat gaan bereiken kan verschillen. Dezelfde doelen, maar andere aanpakken. Hierbij mogen de
leerlingen zelf bepalen hoe en in welk tempo zij leren. De leerling is zelfsturend in zijn/haar leerproces
en houdt eigen voortgang bij.
Groepsgewijze divergente differentiatie kan groepsgewijs worden georganiseerd. De leerlingen in
een leerjaar werken dan groepsgewijs op diverse niveaus. In de eindgroepen van het speciaal
onderwijs differentieert men vaak op deze wijze. Ze noemen dit dan ‘leerstromen’. Elke leerstroom
heeft zijn eigen tempo en daardoor ook een ander eindniveau in de leerlijn. Dit eindniveau is
verbonden aan een uitstroomniveau.

16
Individugerichte divergente differentiatie is een vorm van individueel onderwijs, waar de leerlingen
op eigen niveau, eventueel met een gepersonaliseerde aanpak, les krijgen. Deze manier van
differentiëren komt nauwelijks voor in Nederland. In het hogere- en volwassenonderwijs wordt dit
soms (modulair) toegepast. Het houdt in dat studenten in hun eigen tempo werken aan het(zelfde)
onderwijsprogramma gebaseerd op de leerdoelen uit de leerlijnen. Soms zullen leerlingen even
gelijklopen, soms lopen ze weer op elkaar uit. In scholen die volgens dit principe werken zullen de
leerlingen op verschillende tijdstippen de ‘eindstreep’ halen, of ze bereiken aan het einde van de
school een niveau dat zich ergens in de leerlijnen van de vervolgschool bevindt. (Gijzen & van de
Hoef, 2015)
Snappet maakt het mogelijk om het differentiëren gemakkelijker en nauwkeuriger te maken doordat je
in het dashboard over een gedetailleerd doelennetwerk met detailanalyse beschikt. De leerkracht
heeft per leerling inzicht in het leerproces op detailniveau: op vakgebied (bijvoorbeeld rekenen), op
subdomein (bijv. optellen en aftrekken tot 100) en op doel (bijv. optellen en aftrekken met
tienvouden). Ter voorbereiding van een les is het dus van groot belang dat de leerkracht kijkt naar het
niveau van zijn/haar leerlingen op het primaire lesdoel, voordat de leerkracht instructie gaat geven.
Want de kans is er dat je de basisinstructie op het doel optellen en aftrekken tot 100 niet aan je hele
groep hoeft te geven, jij kunt in het al dashboard zien op welk niveau de leerlingen dit beheersen.
De meest voorkomende manier van differentiëren is groepsgewijs convergent differentiëren, wat
resulteert in drie instructiegroepen. De instructieonafhankelijke groep heeft de instructie van de
leerkracht eigenlijk niet nodig. De instructiegevoelige groep is de gemiddelde groep, deze groep heeft
behoefte aan een korte, adequate instructie. De laatste groep is de instructieafhankelijke groep, dit
zijn de leerlingen met een lage score die de instructie én verlengde instructie heel hard nodig hebben.
Momenteel is er op veel scholen ook sprake van streven naar individugerichte convergente
differentiatie (gepersonaliseerd leren). Scholen denken nu nog vaak vanuit (traditionele) leermiddelen
over hun onderwijs. Ze werken een lesmethode door met leerlingen, en die bepaalt wat leerlingen
leren en - impliciet - aan welke leerdoelen er wordt gewerkt. Scholen die gepersonaliseerd onderwijs
willen aanbieden, denken vanuit leerdoelen, in plaats vanuit leermiddelen. Gepersonaliseerd leren is
volgens velen echter de toekomst. De groeiende mogelijkheden met digitale leermiddelen maken dit
mogelijk. Als leerlingen een persoonlijk leerpad volgen, is de structuur van de methode niet meer
leidend en worden leerlingen gemotiveerder als ze snappen met welk doel ze bezig zijn en waarom.
(Eggink, 2016)
2.3.3 Directe InstructieModel versus Snappet
Het Directe InstructieModel wordt door veel scholen ingezet om structuur aan de les te geven. Het
model houdt daarnaast ook rekening met de verschillen in onderwijsbehoeften van leerlingen.
Een ‘effectieve’ les doorloopt volgens Veenman (1992 ) de volgende zes fasen:
1. Voorkennis activeren
2. Oriëntatie
3. Instructie
4. Begeleide inoefening
5. Zelfstandige verwerking
A. Zelfstandig werken deel van de groep
B. Verlengde instructie deel van de groep
6. Afsluiting (reflectie en evaluatie)
Snappet kan elke fase van het Directe InstructieModel ondersteunen. Zie hieronder de zes fasen met
daarbij een koppeling naar het inzetten van Snappet.
 Fase 1: Voorkennis activeren
De functie ‘stemmen/quiz’ kan worden gebruikt door een vraag aan de klas te stellen. De antwoorden
die leerlingen invoeren op hun tablet verschijnen op het digibord, zodat de leerkracht een beeld krijgt
van de voorkennis van de leerlingen. Nieuwe informatie onthouden is gemakkelijker wanneer dit
aansluit op reeds bekende informatie. Deze aansluiting zorgt voor betere leerresultaten van de leerling
(Hattie, 2007). Daarnaast kan de leerkracht de resultaten van het dashboard van de vorige les
analyseren en evalueren met de leerlingen (terugblik).

17
 Fase 2: Oriëntatie
Snappet biedt een lespagina: alle opgaven, het lesdoel met bijbehorende instructies en een
aanvullende video. Daarnaast kan de leerkracht zien hoe de groep scoort op het primaire lesdoel, op
basis van deze gegeven data kan de leerkracht de klas opsplitsen in drie instructiegroepen voor de
volgende fase: geen instructie, basisinstructie of basis- én verlengde instructie. Een kanttekening: als
het een nieuw lesdoel is, dan kijken naar het algemene niveau op het vakgebied in plaats van op
doelniveau.
 Fase 3: Instructie
Snappet heeft een instructiescherm waar een handleiding voor de les staat, met voorbeeldopgaven.
Deze kun je bijvoorbeeld op het digibord of op een whiteboard noteren om te gebruiken als instructie.
De leerkracht geeft veel aandacht aan het voordoen van het gewenste gedrag (‘modeling’), nadoen,
samen-doen, gebruik van goede voorbeelden en het geven van directe feedback. Werk je met
‘compacten’, dan kun je ook opgave 1 gebruiken tijdens de instructie. Op dit moment werkt de
instructieonafhankelijke groep al zelf aan de les!
 Fase 4: Begeleide inoefening
Na de eerste opgaven samen te hebben gedaan naar aanleiding van de uitleg, kunnen leerlingen
opgave 1 zelf afmaken. Op dat moment kan de leerkracht door middel van de real-time datafeedback
bekijken of leerlingen het begrijpen. Dan controleert de leerkracht ook direct de voortgang in het
dashboard van de instructieonafhankelijke groep.
 Fase 5: Zelfstandige verwerking
In deze fase werkt ook de instructie gevoelige groep aan de les. Leerlingen ontvangen direct feedback
en leerkrachten zien real-time data in het dashboard verschijnen. De leerkracht kan per leerling zien
welk antwoord de leerling heeft ingegeven en hoeveel antwoorden de leerling nodig had om tot het
juiste antwoord te komen. Bootsma & Van der Hoef (2014) raden aan om naast Snappet ook concrete
materialen te gebruiken, bijvoorbeeld een rekenrek, kladpapier of MAB-materiaal. Tijdens de
zelfstandige verwerking kan de leerkracht ervoor kiezen om het dashboard op het digibord te openen,
zodat leerlingen zelf verantwoordelijkheid nemen door hun voortgang te overzien en te vergelijken met
de rest van de groep en zo leren zichzelf te sturen in hun leerproces. Let op: hier moet het
pedagogisch klimaat in de groep wel veilig genoeg voor zijn. En leer de leerlingen hoe zij de data
moeten interpreteren.
Zodra leerlingen klaar zijn met de les gaan leerlingen adaptief werken aan leerdoelen. De adaptieve
opgaven zijn opgaven op een hoger niveau of extra remediërende opgaven, afhankelijk van de
behoefte van de leerling. Dit kan het primaire doel van de les zijn, maar ook andere leerdoelen.
In deze fase ligt ook de nadruk op de instructie afhankelijke groep. Deze groep kan van de leerkracht
een verlengde (extra) instructie krijgen, om vervolgens met meer input van de leerkracht de les te
maken. Naast de zwakkere groep kan de leerkracht ook langs de leerlingen uit de sterkere groep om
te kijken of zij een duwtje in de juiste richting nodig hebben van de leerkracht om verder te komen in
hun eigen leerproces.
 Fase 6: Afsluiting: reflectie en evaluatie
De leerkracht kan de resultaten van de les op het dashboard bespreken met de klas. Deze resultaten
kunnen weergegeven worden op het digibord, let weer op je groepssfeer. Naast het bespreken van de
les kan de leerkracht ook de adaptieve opgaven bespreken. Denk ook aan het aantal opdrachten in
totaal door de klas, de leerling met de meest/minst gesmaakte opgaven, de meeste/minste groei op
die dag. En sluit bijvoorbeeld af met het overzicht van de leerlingen in de groep op het primaire doel,
vooraf aan de les hadden ze een nulmeting en nu als afsluiting de eindmeting.
Van de Hoef en Bootsma (2014) beamen in hun artikel dat een groot deel van de leerkrachten zich
onvoldoende bewust is van de mogelijkheden die Snappet biedt in alle fasen van het lesgeven.
Tevens beseft ook de gehele school soms onvoldoende welke invloed een leermiddel als Snappet op
het onderwijsleerproces kan hebben.

18
2.3.4 Basiskennis dashboard Snappet
Voor leerkrachten is het de uitdaging om uit ruwe datagegevens betekenisvolle informatie te
destilleren, om vanuit die informatie tot actie te kunnen komen in het leerproces van de leerlingen.
Leerkrachten moeten extracted analytics inzetten met als doel het begrijpen en optimaliseren van het
leren. Dit kunnen leerkrachten bereiken door te analyseren en te interpreteren van de verzamelde big
eduactional data in het dashboard van Snappet. Daarnaast is het van belang dat leerkrachten, buiten
deze waardevolle datagegevens, kritisch blijven ten aanzien van de niet digitaal meetbare
betekenisvolle aspecten binnen de ontwikkeling van leerlingen.
Leerkrachten ontvangen feedback over de voortgang van het leerproces via het dashboard van
Snappet. Het dashboard bestaat uit drie tabbladen, deze tabbladen worden op de volgende zes
pagina’s nauwkeurig gedefinieerd (Snappet, 2016):
Onder het tabblad ‘Lesgeven’ (plannen) maak en
pas je jouw onderwijsplan aan. Je kunt je eigen
planning maken gekoppeld aan een methode of de
suggesties van Snappet (SLO-leerlijn) volgen.
Vanuit dit onderdeel start je ook direct jouw lessen
en geef je klassikale instructie.
Onder het tabblad ‘Volgen’ (helpen) volg je hoe
de leerlingen hun opgaven maken. Je kunt de les van de dag zien, maar ook een tijdsperiode: de
laatste 5 minuten of vandaag. Als je de leerlingen volgt, kun je direct een verlengde instructie starten
voor de leerlingen die zijn vastgelopen.
Onder het tabblad ‘Analyseren’ (bijsturen) vind je alle informatie over het niveau van de klas en de
leerlingen als individu. Je ziet hier de ontwikkeling van de individuele leerlingen, ziet op welke doelen
en hoe vaak zij verlengde instructies hebben gevolgd en welke leerdoelen in hun werkpakket staan.
Als je als leerkracht inlogt, kom je in het startscherm in Lesgeven. Vanuit het startscherm kun je naar
je onderwijsplannen per vak en kun je direct naar de voortgang van jouw klas voor vandaag. Ook zie
je de recente activiteit in de klas en het totaal aantal gemaakte opgaven door de klas op die dag.
Dashboard basisschool X

19
In het onderwijsplan zie je een overzicht van de leerdoelen binnen de domeinen van dat vak. Je ziet
diverse icoontjes in het onderwijsplan. Door op het icoontje bij de aanbevolen les te klikken, kom je bij
de lessenpagina terecht.
Op de lessenpagina vind je informatie en aanvullende video’s en instructies die je nodig hebt om de
les te kunnen geven. Op de lessenpagina stuur je de les virtueel naar de leerlingen en zo wordt de les
zichtbaar voor hen. Onderaan zie je alternatieve lessen die je in plaats van deze les zou kunnen
geven. Deze lessen hebben hetzelfde leerdoel als de les die je geselecteerd hebt.

20
(Snappet, 2016) Als je de instructie hebt gegeven, ga je de leerlingen volgen via. Volgen. Aan het
eind van de instructie kun je doorklikken naar dit scherm. Bij het tabblad ‘Les’ zie je de voortgang van
de betreffende les. Je ziet of de opgaven goed (groen), fout (rood) of uiteindelijk goed (groen met rood
streepje) zijn beantwoord. Klik op een gekleurd bolletje om te zien welk antwoord een leerling heeft
gegeven én om te zien na hoe veel pogingen het antwoord goed was. Ook zie je hier welke leerlingen
vooruitgaan en welke leerlingen vastlopen.
Als de leerlingen na de lesopgaven adaptief werken zie je dat bij ‘Andere activiteiten vandaag’. Aan
het icoontje zie je of de leerlingen aan hun werkpakket (cadeautje) of andere leerdoelen (sterretje)
werken.
Naast het lesoverzicht kun je ook het overzicht van de laatste 5 minuten en van vandaag bekijken.
Daar staat steeds aangegeven waar de leerlingen aan werken (boekje = les, sterretje = adaptief en
cadeautje = werkpakket).
Dashboard Snappet Demo Informatiecentrum
Als je de leerlingen aan het volgen bent, kun je direct een verlengde instructie geven aan de leerlingen
die zijn vastgelopen. Klik op de knop ‘Verlengde instructie’. De leerlingen die op dat moment zijn
vastgelopen, worden automatisch geselecteerd.

21
Wil je extra leerlingen toevoegen of een van de geselecteerde leerlingen de-selecteren? Dit kun je
doen door middel van de vinkjes. Klik daarna onderaan de pagina op ‘Selecteer deze leerlingen
voor de verlengde instructie’. Je komt dan weer op de lessenpagina. Start de verlengde
instructie door op de knop ‘Geef instructie en stuur de les naar de tablets’ te klikken. Alleen de
geselecteerde leerlingen vinden deze les nu op hun tablet bij ‘Mijn lessen’.
Analyseren biedt de leerkracht alle informatie over het niveau van de leerlingen. Je komt eerst het
klasoverzicht. Hier selecteer je een vak en/of periode waarvan je de resultaten wilt zien. In dit
overzicht zie je het vaardigheidsniveau en het streefniveau van de leerling, de groei en de leerdoelen
die afgerond zijn binnen dat leerjaar op dat vak. Een afgerond leerdoel betekent dat de leerling voor
dat leerdoel zijn of haar streefniveau heeft behaald.

22
Voor een gedetailleerd overzicht van de leerling klik je op ‘Bekijk leerling’. In het leerlingoverzicht
vind je diverse onderdelen:
 Vaardigheid
Bovenaan staat het vaardigheidsniveau voor het geselecteerde vak. Daaronder zie je de recente
domeinen met het bijbehorende niveau. Klik op ‘Bekijk details’ voor de voortgang op alle
domeinen en leerdoelen. Het pijltje op de balk is het streefniveau van de leerling voor dit leerdoel.
 Groei
De huidige groei en de targetgroei, gebaseerd op het streefniveau van de leerling.
 Groeigrafiek
De groei en vaardigheid van de leerling wordt weergegeven in een groeigrafiek. Zo zie je de
ontwikkeling over een periode. Klik op ‘Bekijk details’ voor de ontwikkeling van een leerling over
de jaren heen. Ook kun je hier het streefniveau van de leerling aanpassen.
 Leerdoelen
Dit is het onderwijsplan van de individuele leerling. Bovenaan zie je voor hoeveel leerdoelen het
streefniveau van de leerling al is bereikt. Klik op ‘Bekijk details’ om te kijken op welke leerdoelen
de leerling vastloopt.
 Verlengde instructie
Hier zie je recente lessen waar deze leerling een verlengde instructie voor heeft gehad.
 Werkpakket
Hier zie je recente leerdoelen die zich in het werkpakket van de leerling bevinden. Leerdoelen
waar de leerling zijn/haar streefniveau heeft behaald kun je hier ook weer verwijderen.
Wanneer je op ‘Details’ klikt bij vaardigheid in het leerlingoverzicht, kom je op de vaardigheidspagina
per leerling.

23
Bovenaan zie je het vak en de leerling die je bekijkt. Je kunt hier eenvoudig naar andere vakken en
andere leerlingen navigeren. Op de pagina zie je een lijst met de domeinen binnen het vak. Je kunt op
een domein klikken om de vaardigheid van de leerling per leerdoel te zien. Per leerdoel zie je aan het
icoontje wat de status is:
 Vastgelopen of niet gestart (geel uitroepteken)
 Groei richting streefniveau (lichtblauw met blauwe stipjes)
 Streefniveau behaald (blauw vinkje)
Je kunt via ‘Meer’ achter een leerdoel het leerdoel aan het werkpakket van de leerling toevoegen of uit
het werkpakket verwijderen. Leerdoelen die al behaald zijn door de leerling, kun je hier uit het
werkpakket verwijderen. Leerdoelen waarvoor de leerling voortgang maakt, kun je aan het werkpakket
toevoegen. Per domein zie je hoeveel leerdoelen er in het werkpakket staan door het cadeautje en het
getal.
Als leerlingen in hun tablet naar ‘leerdoelen’ gaan, kunnen ze adaptief werken aan leerdoelen en
kunnen ze hun voortgang hierop zien. Ze kunnen sterren verdienen na het maken van een
minimumaantal opgaven. De sterren worden toebedeeld op basis van het gemiddelde van de leerling
zelf:
 Geen ster laagst scorende leerdoel of net begonnen
 1 ster net onder zijn/haar gemiddelde vaardigheid
 2 sterren net boven zijn/haar gemiddelde vaardigheid
 3 sterren ruim boven zijn/haar gemiddelde vaardigheid
 4 sterren hoogst scorende leerdoelen

24
2.3.5 Interventies voor effectief onderwijs
Het dashboard van Snappet biedt rijke stuurinformatie om te interveniëren vanuit data. Lesgeven
vereist adequate interventies om er zeker van te zijn dat er cognitieve vooruitgang bij de leerling
optreedt. Interventie betekent letterlijk: tussenkomst. De leerkracht komt in actie. De interventie kan
gericht zijn op het sociale gedrag, het cognitieve gebied of de motivatie.
Maar welke interventies werken nou echt? John Hattie (2013) heeft hier grootschalig onderzoek naar
gedaan onder miljoenen leerlingen. Eén van de ontdekkingen is dat nagenoeg elke ingreep van de
leerkracht effect heeft op het leren. Onderstaande interventies (met hun effectgrootte van hoog naar
laag) sluiten aan op het werken met Snappet.
 Feedback 0.75
 Versnelling 0.68
 Eerdere prestaties 0.65
 Directe instructie 0.58
 Leerlinggericht leren 0.54
 Doelen 0.50
 Motivatie 0.48
 Verrijking 0.39
 Computerondersteunend onderwijs 0.37
 Groeperen binnen de klas 0.18 (Hattie J. , 2013, p. 30)
In een tijd waarin veranderingen elkaar snel opvolgen, is het belangrijk om een innovatie als Snappet
kritisch te bekijken op de feitelijke meerwaarde voor de effectiviteit van het onderwijs in de klas. Om
het werkelijke innovatieve gehalte vast te stellen, kunnen we het beste onderzoeken of de
leerlingprestaties er beter door zijn geworden. Dit is echter in veel gevallen een lastige en langdurige
aangelegenheid. Een goed en snel alternatief is het toetsen van de verandering aan de negen
schakels van effectief onderwijs. Hoe meer schakels een verandering weet te verbeteren, hoe hoger
het innovatieve gehalte is. Volgens Jos Cöp (2014) zijn dit de negen schakels van effectief onderwijs,
tevens kun je de dikgedrukte schakels direct koppelen aan Snappet, desondanks blijft de leerkracht
ook hierin de kracht en is onmisbaar in het leerproces:
1. Werk samen met de leerlingen vanuit leerdoelen
2. Creëer betrokkenheid en motivatie
3. Zorg voor interactie en afwisseling in werkvormen
4. Werk vanuit een effectief lesmodel
5. Bewaak de voortgang door (formatief) te toetsen
6. Differentiatie in instructies en begeleiding
7. Differentiatie in leertijd
8. Zorg eerst voor één consistente didactische aanpak
9. Houd de organisatie haalbaar
De inhoud van deze paragraaf maakt duidelijk dat de impact van de rol, de kennis en vaardigheden
van de leerkracht groot is, ook als er digitale leermiddelen worden ingezet! Een middel als Snappet
vraagt van de leerkracht wel specifieke didactische vaardigheden als je het effectief wilt inzetten.
Veelvuldig merken van de Hoef en Bootsma dat leerkrachten niet zozeer begeleiding en
ondersteuningsbehoefte hebben op de technische werking van Snappet, maar juist op het didactisch-
onderwijsinhoudelijke vlak. De tablet en de inhoud zijn slechts middelen; de leerkracht en diens
didactisch handelen maken uiteindelijk het verschil. (van de Hoef & Bootsma, 2014)
In hoofdstuk 5 ga ik dieper in op interveniëren in de praktijk naar aanleiding van de data in Snappet.

25
3. Onderzoeksmethode
In dit hoofdstuk wordt de onderzoeksmethode verantwoord. Het is een kwalitatief, beschrijvend
onderzoek. De onderzoeksvragen, de onderzoeksgroep en de instrumenten worden benoemd.
Het is voornamelijk een kwalitatief onderzoek waarin ik heb gekeken naar welke maatregelen en
stappen er genomen moeten worden om de leerkrachten vaardig om te laten gaan met de data vanuit
Snappet. Het verslag levert ook instructies, richtlijnen en gebruiksaanwijzingen op. Mijn masterpiece is
dus zowel beschrijvend als ontwerpend, in de vorm van een casestudy. “Een veelgebruikte
onderzoeksmethode. (…) Je legt dan een verzameling van gegevens aan die zich richt op een
specifiek geval of een specifieke situatie. Het is kenmerkend voor een casestudy dat je kennis opdoet
die alleen betrekking heeft op dat geval dat je onderzoekt. Je onderzoeksresultaten hebben dus geen
algemene geldigheid. Wel kun je door een geval nauwgezet te onderzoeken op het spoor komen van
inzichten waarvan je mag verwachten dat ze ook gelden voor vergelijkbare gevallen. “ (Kallenberg,
Koster, Onstenk, & Scheepsma, 2010, p. 62)
Hoe kunnen de leerkrachten op basisschool X met learning analytics en Snappet
Deelvragen
1. Wat is learning analytics? (theoretisch)
2. Wat is de rol van data en learning analytics binnen Snappet? (theoretisch)
6. Hoe gaan we de implementatie van het inzetten van de data vanuit Snappet, om tot differentiële
didactische handelingen te kunnen komen in de praktijk, in het schoolbeleid vastleggen?
(praktisch)
Onderzoeksgroep
Mijn onderzoeksgroep bestaat uit dertien leerkrachten van basisschool X. Zij werken met Snappet,
variërend in startende- en ervaren Snappet-gebruikers.
Basisschool X is een school met een leerlingaantal dat de afgelopen vijftien jaar stabiel is gebleven,
zo tussen 550 en 565 leerlingen. De leerling-populatie bestaat uit veel kinderen van hoger opgeleide
ouders. De school telt slechts een zeer gering aantal leerlingen met een zogenaamd gewicht. Per jaar
hebben zij tussen de vier á zeven leerlingen met een arrangement (vergoeding waaruit extra zorg
gefinancierd kan worden).

26
Onderzoeksinstrumenten
1. Wat is learning analytics? (theoretisch)
Door middel van literatuuronderzoek, boeken en online artikelen, wil ik te weten komen wat
learning analytics is, in een brede context. En ik ben benieuwd waarom het volgens de
theorieën een meerwaarde is voor het onderwijs en de reden dus tot het gebruiken in de
onderwijspraktijk.
2. Wat is de rol van data en learning analytics binnen Snappet? (theoretisch)
Door middel van literatuuronderzoek, onderzoeken en artikelen, wil ik weten wat Snappet is
en kan, in een brede zin. En wat de link is tussen learning analytics en Snappet. Waar kun je
data vinden voor learning analytics in Snappet? Wat is de meerwaarde om Snappet in je
school in te zetten in plaats van de methoden?
Ik wil graag te weten komen wat de gebruikelijke wijze op dit moment bij veel leerkrachten is
om Snappet in te zetten in de klas. En dan voornamelijk gericht op de acties die zij nemen bij
het interpreteren van de data/learning analytics. Het is een nulmeting voor mij om te zien hoe
vaardig de leerkrachten zijn en waar de ontwikkelpunten liggen binnen de school. Dit ga ik
bereiken door minimaal twee observaties te doen en een enquête te laten invullen door de
leerkrachten.
Door middel van het lezen online artikelen en onderzoeken en het bekijken van de website en
het dashboard van Snappet, wil ik te weten komen wat leerkrachten exact nodig hebben om
tot interventies vanuit data te kunnen komen. Kennis van data en learning analytics is van
belang. Alle mogelijkheden vanuit Snappet. Ik wil graag de koppeling kunnen leggen tussen
learning analytics en het leren, de leertheorie.
Door middel van het lezen van online artikelen/onderzoeken, het bekijken van de website van
Snappet en het dashboard van hen. Ik wil te weten komen wat leerkrachten concreet aan
praktische handelingen kunnen uitvoeren op basis van learning analytics in Snappet.
6. Hoe gaan we de implementatie van het inzetten van de data vanuit Snappet, om tot
differentiële didactische handelingen te kunnen komen in de praktijk, in het schoolbeleid
vastleggen? (praktisch)
Het uiteindelijke doel is dat we in het schoolbeleid de implementatie van Snappet kunnen
terugvinden. Denk aan het maken van schoolafspraken, een kijkwijzer, een handleiding, et
cetera.
In dit hoofdstuk is de onderzoeksmethode verantwoord. Het is een kwalitatief, beschrijvend
onderzoek. De onderzoeksvragen, de onderzoeksgroep en de instrumenten zijn benoemd. De basis
voor het praktijkonderzoek is nu gelegd.

27
Aanvang praktijkonderzoek
Om te kunnen komen tot betere leerresultaten met hierin de grote rol van Snappet, is het van belang
om eerst in kaart te brengen hoe Snappet nu wordt ingezet door de leerkrachten. Naar aanleiding van
de theorie uit hoofdstuk twee en de huidige gebruikssituatie van Snappet, komen we tot acties vanuit
data om te interveniëren in de praktijk. Tot slot kunnen we op basis van alle gegevens uit de theorie
en de praktijk komen tot afspraken, beleid, richtlijnen en een sterke visie.
Het praktijkstuk is als volgt opgebouwd:
In hoofdstuk vier wordt een schets gegeven van de huidige toepassingssituaties van Snappet in de
praktijk. Vervolgens wordt in hoofdstuk vijf praktisch beschreven welke acties leerkrachten kunnen
ondernemen om te interveniëren op basis van de gegeven educational data in Snappet. Tenslotte
komen we in hoofdstuk zes terecht, waarin we een start van goede onderwijskundige implementatie
van Snappet gaan maken.
De huidige toepassingssituatie van Snappet door leerkrachten wordt door middel van een vragenlijst
en observaties in kaart gebracht. In de vragenlijst komen acht vragen aan bod:
1. Hoe gebruikt u het dashboard bij het voorbereiden van een les?
2. Hoe gebruikt u het dashboard tijdens de zelfstandige verwerking?
3. Gebruikt u ‘volgen’ en ‘analyseren’ tijdens de les?
4. Kunt u inschatten hoeveel tijd van de les u gemiddeld besteed aan de volgende onderdelen?
5. Wat is volgens u de optimale verhouding tussen klassikale en adaptieve opdrachten?
6. Welke lesopbouw is het meest van toepassing op uw lessen?
7. Waar ziet u de meerwaarde in van het werken met Snappet?
8. Met betrekking tot welke onderwerpen heeft u behoefte in begeleiding en/of ondersteuning?
Op de volgende pagina start het praktijkonderzoek met de huidige situatie van het Snappet-gebruik
van leerkrachten van basisschool X.

28
0 2 4 6 8 10 12 14
Bekijken opdrachten van de les
Bekijken voortgang op primaire doel
Bekijken groepsrapport vakniveau
Instructiegroepen samenstellen op basis van doel
Werkpakketten klaarzetten
4. De huidige situatie van datagebruik in Snappet door leerkrachten
In dit hoofdstuk wordt de huidige situatie omtrent het gebruik van Snappet door de leerkrachten
omschreven. De leerkrachten hebben hiervoor een vragenlijst ingevuld en ik heb leerkrachten
geobserveerd.
4.1Resultaten vragenlijst
Alle leerkrachten hebben een vragenlijst ingevuld. De vragenlijst met alle mogelijke antwoorden vindt
u in de bijlagen. Ik zal starten met de resultaten van deze vragenlijst. De leerkrachten mochten bij de
vraag meerdere antwoorden kiezen. De vragenlijst is bij dertien leerkrachten afgenomen. De
dikgedrukte procenten geven aan dat de meerderheid van de leerkrachten dit toepast in de praktijk.
1. Hoe gebruiken de leerkrachten het dashboard bij het voorbereiden van een les?
2. Hoe gebruiken de leerkrachten het dashboard tijdens de zelfstandige verwerking?
Anders: - Ik roep leerlingen bij me n.a.v. tussentijdse resultaten
- Ik laat zien hoeveel opgaven ze gemaakt hebben
0 2 4 6 8 10 12 14
Leerlingen maken klassikale opgaven (les)
Leerlingen maken adaptieve opgaven (plusje)
Leerlingen maken adaptieve opgaven via leerdoelen
Leerkracht laat zien hoe zij scoren op het primaire
doel

29
3. Hoe gebruiken de leerkrachten de pagina’s ‘Volgen’ en ‘Analyseren’ tijdens de les?
Anders: - Ik laat soms de voortgang van de les zien als aansporing tot harder werken
- Nauwelijks
- Kinderen die vastlopen roep ik bij me
4. Hoeveel tijd van de les besteden ze aan de lesactiviteiten?
0
5
10
15
20
25
30
35
Leerkrachtgebonden Individueel Samenwerken
Gemiddeld aantal
minuten
Minste minuten
Meeste minuten
0 5 10 15
Volgen - Nu (laatste vijf min.)
Volgen - Vandaag - Vak
Volgen - Les
Volgen - Nu zichtbaar op bord
Volgen - Vandaag - Vak zichtbaar op bord
Volgen - Les zichtbaar op bord
Direct opgaven bespreken die opvallen
Totaal gemaakte opgaven - Recente activteit is zichtbaar
Analyseren - Vak op groepsniveau bespreken

30
5. Wat is volgens de leerkrachten de optimale verhouding tussen klassikale en adaptieve
opgaven?
6. Welke lesopbouw is het meest van toepassing op de lessen van de leerkrachten?
Anders: - d, maar dan klassikale verwerking af: eerst klassikale verwerking voor een
bepaalde tijd totdat de les af is, daarna adaptieve opgaven (plusje) voor een
bepaalde tijd en daarna eigen keuze leerdoelen
- laten zien van niveau op doel, vertellen doel, keuze voor instructie, samen
som 1, verwerking op eigen niveau
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Andere
leerdoelen
Plusje van de les
Klassikale
opgaven
0 1 2 3 4 5 6
Klassikale verwerking > Adaptieve
verwerking als leerling klaar is met les
Klassikale verwerking voor bepaalde tijd >
Adaptieve opgaven
Klassikale verwerking voor bepaalde tijd >
Adaptieve opgaven (plusje) voor bepaalde
tijd > Eigen keuze leerdoelen
Klassikale verwerking > Adaptieve opgaven
zodra hele klas klaar is met de les>>Stoppen
met vak

31
7. Waar zien de leerkrachten de meerwaarde van in van het werken met Snappet?
Anders: - Verhoogde motivatie van leerlingen
- Ik ben erg enthousiast over Snappet, maar haal er nog niet alles uit: ik ben lerende
8. Op welke onderwerpen hebben de leerkrachten behoefte aan ondersteuning?
Anders: - Heel fijn dat we goed worden begeleid Ik hoop dat dat zo blijft, want de
Mogelijkheden lijken me eindeloos, dus steeds weer bijleren!
0 2 4 6 8 10 12 14
Werken met adaptieve opgaven
Automatische, directe feedback
Automatisch nakijken voor leerkracht
De pagina 'Volgen'
Leerlingpagina 'Analyseren'
Werken met leerdoelen
Effectiever differentiëren
Grote beschikbaarheid leerstof/opgaven
Leerlingen medeverantwoordelijk eigen…
0 2 4 6 8 10 12
Technisch gebruik van Snappet
(knoppen/functies)
Inhoudelijk gebruik Snappet tijdens les
Gebruik div. lesmodellen
Gebruik adaptieve functie
Volgen van leerlingen
Omgaan met voortgangrapportages
Werken met leerdoelen en leerlijnen
Differentiëren met Snappet
Geen behoefte

32
4.2Bevindingen observaties
Hieronder beschrijf ik interessante, opvallende bevindingen die ik heb opgedaan tijdens het
observeren van diverse leerkrachten. Naast de meest opvallende aspecten had ik tijdens de
observatie ook diverse vragen in mijn hoofd.
˗ Leerlingen mogen aan hun laagste doelen werken. Leerkracht heeft gisteren per leerdoel en per
leerling de procenten opgenoemd die gekoppeld zijn aan het beheersingsniveau van een leerling.
Alle leerlingen hadden een blaadje met daarop vier leerdoelnummers met daarbij procenten.
Gisteren hebben de leerlingen ook al aan deze doelen gewerkt en vandaag mogen ze dat weer.
Hoe vaak kijkt de leerkracht naar deze procenten en hoe vaak koppelt de leerkracht dit terug?
Ervaart de leerkracht dit als ‘veel werk’? Hoe veel opdrachten maken de leerlingen? Is het
beheersingsniveau aan het eind van de les veranderd?
˗ Leerling X slaat diverse opgaven over, dit is te zien in het dashboard met een grijs bolletje.
Leerkracht reageert hier in eerste instantie niet op, totdat ik haar erop wijs dat die leerling heel
veel opdrachten overslaat en zo niet tot echt werken komt. Weet de leerkracht wat de icoontjes in
het dashboard exact inhouden?
˗ Als de leerkracht leerlingen met rode bolletjes ziet (opgaven fout beantwoord en niet verbeterd),
loopt ze naar de desbetreffende leerling om hulp te bieden waar nodig. Zijn er afspraken/regels
zijn omtrent rode bolletjes, dus het niet verbeteren van foute antwoorden? Ik zie een aantal
leerlingen doorgaan naar volgende opgaven zonder de foutieve antwoorden te verbeteren.
˗ Er mogen leerlingen direct starten zonder instructie. Op welke informatie baseert de leerkracht
deze keuze? Ik heb haar niet de voortgang op dat doel zien bekijken in het dashboard. Tijdens het
nabespreken van de observatie bleek dat de leerkracht dit gebaseerd had op het algemeen zeer
goed zijn in rekenen (CITO en methodetoets). Het is op vakniveau gebaseerd met behulp van
toetsen en niet doelspecifiek op basis van learning analytics in Snappet.
˗ Leerkracht legt tijdens een rekenles opgave 0 helemaal uit, een instructie van ruim vijf minuten.
Weet de leerkracht dat opgave 0 automatiseren betreft? Hebben de leerlingen hier daadwerkelijk
instructie op nodig? Zijn dit soort opgaven niet eerder aangeboden?
˗ Leerlingen mogen na de zelfstandige verwerking van rekenen (opgave 2), tien opgaven uit het
plusje maken (adaptief werken op leerdoel van de les) en daarna aan andere doelen oefenen in
het werkpakket naar keuze. Waarop is de keuze gebaseerd dat ze eerst 10 opgaven in het plusje
moeten maken en daarna aan andere leerdoelen mogen werken? Beheersen de leerlingen het
leerdoel van die dag al (plusje)?
˗ Leerkracht vraagt mij tijdens de observatie waar zij de leerlingen kan volgen die adaptief aan het
werken zijn, dus of plusje of het werkpakket. De leerkracht weet waar zij de les kan volgen, maar
daarna? Ik geef aan dat als zij op de pagina ‘volgen’ is, dat ze niet op les, maar bij ‘vandaag’ moet
kijken. Daar kun je per vak zien welke opgaven en waar deze opgaven zijn gemaakt.
˗ Leerlingen hebben tien á vijftien minuten zelfstandig gewerkt. Op het moment dat iedereen de les
af had, waren ze klaar met het vak rekenen op die dag en gingen ze wat anders doen. Hoeveel
tijd staat er gepland voor het vak rekenen per dag? Hoeveel minuten moeten de leerlingen
minimaal werken aan de zelfstandige verwerking op de tablet? Wanneer geeft de leerkracht de
leerlingen de ruimte om aan adaptieve opgaven te werken?
˗ Leerkracht geeft aan het lastig te vinden alle leerlingen te bedienen tijdens het adaptief werken.
Elke leerling heeft natuurlijk zijn eigen opgaven, op eigen niveau, dus het is heel divers en
mogelijk veel vragen bij de leerlingen. Ik geef de tip om allereerst leerlingen te stimuleren eerst
zelf goed na te denken en het uit te rekenen en niet direct om hulp te vragen bij de leerkracht.
Reden hiervoor is dat het adaptieve gedeelte in Snappet een uitdaging is voor de leerlingen in de
zone van de naaste ontwikkeling. Werkt de leerkracht met maatjes/tutoren per vak in de klas?

33
˗ Leerkracht koppelt de voortgang van die dag niet terug aan de leerlingen, niet mondeling, maar
ook niet met behulp van de data in het dashboard. Waarom evalueert de leerkracht het werken
niet? Waarom wordt er terugkoppeling met behulp van het dashboard gegeven? Hoe geeft de
leerkracht de ontwikkelingen in het leerproces weer aan de leerlingen? Vragen leerlingen weleens
naar de weergave in het dashboard? Ik zag dat het lijkt dat de leerlingen nieuwsgierig zijn naar
wat de leerkracht kan inzien. Tijdens de nabespreking gaf zij aan dat het groepsklimaat daar niet
voldoende voor is. Kan dit wellicht komen doordat het juist geheim wordt gehouden? Kan het
misschien gebruikelijk voor de leerlingen worden als ze dit vaker zien? Kan de leerkracht het zien
als toegevoegde waarde, als in kritisch leren kijken naar jezelf en een stuk motivatie voor de
leerling? Weten de leerlingen niet van elkaar wie er sterk en minder sterk is in een bepaald vak?
Geeft de leerkracht weleens verlengde instructies? Gaan er leerlingen naar RT?
˗ Leerkracht ziet in het dashboard dat een leerling weinig opgaven gemaakt heeft en veel fouten. Ze
vraagt de aandacht van de leerling en pakt het grote rekenrek erbij. Op het digibord opent ze de
som die de leerling fout heeft geantwoord en helpt de leerling het antwoord te verbeteren door
stap voor stap de rekenstrategie te doorlopen. Hoe voelt het om direct te kunnen handelen op het
moment van vastlopen bij de leerling? Hoe reageert de groep hierop? Hoe ervaart de leerling dit?
˗ Leerkracht ziet tijdens het adaptief werken een som die door een leerling fout is beantwoord. Het
gaat om de som 4 x 5 is hetzelfde als ? x 10. De leerlingen zitten nu tien weken in groep 4 en
hoeven dit nog niet te weten, maar deze leerling krijgt uitdaging in het adaptief werken. De
leerkracht legt de hele klas stil om dit uit te leggen aan hen. Was dit een opgave die leerlingen in
begin groep 4 moeten kunnen? Beheersen alle leerlingen al de tafel van 5 of 10? Was het een
opgave uit de les of uit het plusje van de les?
˗ De twee sterkste leerlingen op rekenen mogen van de leerkracht direct adaptief aan het werk in
plaats van eerst de les maken. Zodra deze twee leerlingen dertig opgaven hebben gemaakt in het
plusje (adaptief werken aan het leerdoel van de les) mogen ze ander werk gaan doen. Heeft de
leerkracht gekeken hoe de leerlingen deze dertig opgaven hebben gemaakt? Heeft de leerkracht
in het dashboard bekeken in hoeverre zij het leerdoel van die dag beheersen en op welk niveau
van een I- tot V-score? Hebben de leerlingen dit leerdoel op eigen streefniveau behaald?
4.3Conclusies huidige praktijksituatie op basis van vragenlijst en observaties
 Leerkrachten gebruiken het dashboard van Snappet vooral om de les en de opgaven te bekijken
 Leerlingen maken lesopgaven en soms ook adaptieve opgaven in het plusje
 Leerkrachten bekijken vooral de voortgang van de les en bespreken direct foutieve antwoorden in
de lesopgaven op basis van het dashboard
 Er zijn grote verschillen bij de leerkrachten in verhouding lesopgaven, plusje en andere leerdoelen
 Leerkrachten zien veel meerwaarde in het werken met Snappet, maar de ‘analysepagina’ is hierin
in het minst populair
 Leerkrachten hebben vooral behoefte aan begeleiding in het werken met de diverse
voortgangsreportages in het dashboard om de leerlingen en de groep te kunnen volgen
 Leerkrachten houden nog erg vast aan de methode (en instructiesoftware) en de lessen vanuit de
methode, vinden het wellicht ook eng om veel adaptief te werken
 Leerkrachten hebben moeite met overzien van de data in de diverse rapportages, ze weten nog
niet goed wat alle knoppen en icoontjes in het dashboard betekenen
 Leerkrachten vinden het nog lastig om het Directe InstructieModel te koppelen aan Snappet en
elke fase te volgen in het dashboard met als doel te handelen naar de data in het dashboard
In dit hoofdstuk is de huidige situatie rondom Snappetgebruik geschetst. De toepassing van het
digitale leermiddel, maar ook het dashboard met de data. Grote verschillen in gebruik tussen
leerkrachten zijn geconstateerd. Dit biedt aanknopingspunten voor hoofdstuk vijf en zes.
In het volgende hoofdstuk (vijf) bekijken we welke acties leerkrachten kunnen ondernemen op basis
van de gegeven data in het dashboard van Snappet.

34
5 Interveniëren naar aanleiding van gegeven data in Snappet
In dit hoofdstuk wordt omschreven welke mogelijke acties/interventies een leerkracht kan ondernemen
met behulp van Snappet en op basis van learning analytics. De data in het dashboard van Snappet
geeft de leerkracht de mogelijkheid om van reactief naar proactief didactisch handelen te gaan.
Het dashboard van Snappet biedt rijke stuurinformatie om te interveniëren vanuit data. Lesgeven
vereist adequate interventies om er zeker van te zijn dat er cognitieve vooruitgang bij de leerling
optreedt. Interventie betekent letterlijk: tussenkomst. De leerkracht komt in actie. De interventie kan
gericht zijn op het cognitieve gebied en/of de motivatie.
Interventies op cognitief gebied met behulp van Snappet
˗ Dagelijks adaptieve opgaven laten maken  zone van naaste ontwikkeling en veel
oefenen/herhalen
˗ School moet wellicht een visie opstellen op het versnellen, verrijken en/of verbreden
˗ Extreem zwakke leerlingen een andere leerlijn faciliteren in Snappet op basis van een OPP
(ontwikkelingsperspectief)
˗ Fasen uit het Directe InstructieModel koppelen aan de mogelijkheden binnen Snappet 
werken vanuit een effectief lesmodel
˗ Werken vanuit concrete leerdoelen in plaats van de methodeplanning (Blok, Week, Les) en
het doel altijd communiceren met de leerlingen
˗ Voorleesfunctie inzetten: als het technisch lezen onvoldoende is, als er een taalachterstand is
˗ Compactmethode toepassen in plaats van de uitgebreide methode in Snappet: compact is één
leerdoel per les met een vaste opbouw (automatiseren, instructie, zelfstandige verwerking,
(eventueel verlengde instructie) en adaptief werken)
˗ Werkpakket vullen voor individuele leerlingen of voor de gehele groep: denk aan remediëring,
eigen leerlijn of een leerdoel wat nog complex is voor de gehele groep
˗ Gesuggereerde lessen inzetten om een leerdoel nogmaals aan te leren (met een andere les)
Interventies op cognitief gebied op basis van data
˗ Zwakke leerlingen op vak of op leerdoel: Remediëren? Verlengde instructie? RT?
˗ Differentiëren in instructies: clusteren op beheersingsniveau van een leerdoel in plaats van op
vakniveau
˗ Differentiëren in leerinhoud: zodra een leerling het leerdoel boven gemiddeld beheerst, kan de
leerling ook aan andere (nog niet boven gemiddelde) leerdoelen gaan werken
˗ Verlengde instructie geven op basis van voortgang les en voortgang op leerdoel individueel of
een klein groepje leerlingen
˗ Zelfstandig-werken-momenten inroosteren om leerlingen adaptief te laten werken op de
behandelde leerdoelen van de afgelopen week of afgelopen vijf weken
Interventies op motivatie
˗ Interactie voor, tijdens en na de les met behulp van data in het dashboard en Snappet
˗ Directe feedback per opgave, met daarbij een positieve (groei) of negatieve score (daling) in
voortgang, met diverse verwachtingen en verschillen per leerling gebaseerd op eerdere data
˗ Betrokkenheid creëren en vergroten door voortgang en scores bespreekbaar te maken en
door de leerling te leren zichzelf te sturen in het werken met zijn/haar leerdoelen
˗ Afwisseling werkvormen: quiz (voorkennis), instructie (digibord+filmpje), verwerking (tablet),
evaluatie (dashboard en data terugkoppelen)
˗ Formatief toetsen in plaats van summatief toetsen en de groei als belangrijker aanzien dan het
aantal totaal gemaakte opgaven  kwaliteit boven kwantiteit
˗ Regelmatig leerling-gesprekken voeren op basis van data in het dashboard: wat valt op, waar
zijn er vragen voor leerkracht en leerling, wat gaat goed en wat vindt de leerling lastig.
˗ Ontwerp een beloningssysteem op het verdienen van sterren in Snappet, sterren kunnen
verdiend worden op voortgang van de gemiddelde vaardigheid van de leerling zelf

35
Inge Molenaar (2016) geeft de volgende tips om Snappet optimaal in te zetten in de klas.
1. "Het lijkt te lonen om leerlingen vaker adaptief te laten werken met Snappet (…). Leerkrachten
vertellen ons dat hun leerlingen veel meer gefocust bezig zijn, en zich beter bewust zijn van
hun vooruitgang. Leerlingen zeggen dat zelf ook."
2. "Neem de tijd om je te verdiepen in de informatie die het Snappet-dashboard geeft over de
voortgang van je leerlingen. Doordat je hun prestaties kunt volgen tijdens het oefenen houd je
makkelijk overzicht en krijg je de regie over hun leerproces."
3. "Durf de lesmethode eens los te laten. Kijk hoe het bevalt als je leerlingen na de klassikale
instructie sneller adaptief laat werken. Zo ontdek je eerder welk lesmateriaal op welk moment
geschikt is voor de individuele leerling."
(Malmberg, 2015)
Maar…
De juiste inzet van adaptief digitaal leermateriaal is echt afhankelijk van de deskundigheid van
leerkrachten. “Technologie zonder pedagogiek is gedoemd om te mislukken!” Aldus Michael
Fullan (2013). Big educational data in een dashboard als Snappet, behoeft analyses en interventies
door de leerkracht. Zonder een plan met stevige pedagogische uitgangspunten en deskundige
leerkrachten zijn middelen als tablets geen vernieuwende leermiddelen, maar hooguit een
elektronische variant op bestaande leermiddelen.
In dit hoofdstuk is onderzocht welke acties een leerkracht kan ondernemen in de klas met behulp van
Snappet én hoe de leerkracht kan interveniëren op bais van de data in het dashboard.
In het volgende hoofdstuk wordt gekeken naar hoe we de implementatie van beter en effectief werken
met Snappet kunnen vastleggen. Hoe kunnen we de leerkrachtvaardigheden verder ontwikkelen en
op welke manieren kunnen we dit in het schoolbeleid opnemen?

36
6 Onderwijskundige implementatie learning analytics en Snappet
In dit hoofdstuk wordt beschreven op welke manieren we de leerkrachtvaardigheden op basisschool X
kunnen doorontwikkelen op het gebied van learning analytics vanuit Snappet. Uiteindelijk draait dit
hoofdstuk voornamelijk om het implementeren van het didactische-/inhoudelijke aspect van Snappet:
het inzetten van de data vanuit Snappet, om tot differentiële didactische handelingen te kunnen
komen in de praktijk, opnemen in het schoolbeleid.
(Kennisnet, 2015)
Om ict effectief in te kunnen zetten in het onderwijs ben je afhankelijk van vier aspecten die met elkaar
een samenhangend geheel zijn: digitale leermiddelen, ict-infrastructuur, visie en deskundigheid.
Het digitale leermiddel dat de school gebruikt is Snappet en zijn dashboard voor de leerkracht. De ict-
infrastructuur, en dan voornamelijk de WiFi-verbinding, is een belangrijke voorwaarde om met de
tablets van Snappet te kunnen werken in de school. Momenteel wordt er door de leerlingen in groep 4
tot en met 8 gewerkt op 10-inch tablets van Snappet met daaraanvast een toetsenbord. Ook hebben
de leerlingen een muis tot hun beschikking en kunnen ze in-ear oordopjes aansluiten op de tablet.
De juiste inzet van ict in het onderwijs kan ervoor zorgen dat (Kennisnet, 2012):
In het primaire proces:
 de motivatie toeneemt
 de leerprestaties verbeteren
 het leerproces efficiënter wordt
In het secundaire proces:
 tijdsbesparing: door bepaalde taken te automatiseren en gegevens opnieuw te gebruiken
 verbeterde transparantie: meer inzicht in de prestaties van leerlingen
 betere sturing: meer mogelijkheden om middelen effectief in te zetten
Een goede onderwijskundige implementatie van het werken met (adaptieve) digitale leermiddelen en
learning analytics is van groot belang. De invoering van digitale leermiddelen en daarbij learning
analytics heeft namelijk consequenties voor het onderwijs. Deze technologie kan het leren verbeteren
en de onderwijsresultaten verhogen, maar volgens Michael Fullan (2013) alleen als de school deze
verbindt met een focus op de leerresultaten en de veranderende rol van leerkrachten. Het adaptief en
gepersonaliseerd leren verandert de rol van de leerkracht als kennisoverdrager naar een meer
coachende rol en dit vergt training en ondersteuning.
Maar deze verandering kun je niet afdwingen; het is een groeipad dat iedere leerkracht op eigen
tempo doorloopt. Er zijn drie groepen: de voorlopers (pioniers die het initiatief nemen om iets nieuws
te proberen), de vroege gebruikers (‘early adopters’ die relatief gemakkelijk te overtuigen zijn van de
waarde van iets nieuws en dit als eerste zullen overnemen) en de grote groep van leerkrachten voor
wie die hele onderwijsvernieuwing niet vanzelfsprekend is. Deze achterhoede (85-90% van de leraren)
gaat pas ‘om’ als de toegevoegde waarde van een nieuwe ict-toepassing is aangetoond en veel
collega’s ermee werken (Rogers, 1995).

37
6.1 Visie
Vanuit de visie van basisschool X wordt gesproken over het feit dat elk kind zich cognitief, creatief en
motorisch optimaal moet kunnen ontwikkelen door het aanbieden van leerstof die het beste bij de
ontwikkeling van het kind past. De leerkrachten accepteren de verschillen tussen kinderen en
stemmen hun onderwijs af op waar kinderen behoefte aan hebben. Opbrengst- en Handelingsgericht
Werken wordt hierbij omarmd: onderwijs moet aansluiten op het niveau van de klas, met de
middengroep als referentiekader.
De visie van OGW sluit aan op wat learning analytics vanuit Snappet kan realiseren. Echter wordt
deze koppeling (nog) niet beschreven in het schoolplan van basisschool X, hierin wordt Snappet
voornamelijk omschreven als een toevoeging op de onderwijsmethoden vanuit educatieve uitgeverijen
die in de school aanwezig zijn.
Visie op versnellen
Zodra je met Snappet werkt is het goed om je visie op versnellen onder de loep te nemen. Binnen het
jaarstofklassensysteem is het ongebruikelijk dat leerlijnen versneld worden doorlopen. Het verrijken
van de leerstof is de meest gehanteerde interventie voor de betere leerling. Door de adaptieve
werking van Snappet worden leerlingen op een plek op de leerlijn geplaatst die past bij hun algemene
vaardigheid. Op deze manier gaan leerlingen langzamer of sneller door de leerlijn, mogelijk ook over
de grenzen van het jaarstofklassensysteem heen (van Hasselt, 2016).
Onderstaande stuk komt letterlijk uit het protocol versnellen van basisschool X:
Blauwe stukken tekst kunnen tegenwoordig ook met behulp van Snappet.
Leerlingen die zich op hun plaats voelen in een groep maar heel hoge scores halen, zullen
gestimuleerd worden middels verrijkings- en verdiepingsstof binnen de klas, of middels het
plusbeleid: de Sofiegroep. Aan deze groepen nemen leerlingen deel die extra uitdaging nodig hebben.
Indien een leerling zich gaat vervelen of zich duidelijk onder zijn niveau gaat gedragen, dan kan
versnelling overwogen worden. Door middel van doortoetsen wordt het didactisch niveau van de
leerling bepaald. Als de stof van het komende leerjaar in voldoende mate gekend wordt, dan kan
overplaatsing naar een andere klas overwogen worden. Overplaatsing vindt bij voorkeur plaats van de
ene naar de volgende groep rond april, niet direct na een vakantie. Het overslaan van een klas is een
besluit dat in nauw overleg met de ouders, leerkracht, intern begeleider, Sofieleerkracht en directeur
genomen wordt. Het besluit en de verantwoordelijkheid ligt bij de directeur van de school. We streven
ernaar dat een kind maximaal één keer kan versnellen in de basisschoolperiode. Hiermee voorkomen
we dat een kind al op tienjarige leeftijd naar het voortgezet onderwijs gaat.
Argumenten om een klas overslaan te overwegen:
 Het kind is duidelijk meer begaafd.
 Een kind heeft een duidelijke voorsprong (van minimaal een jaar op rekenen en BL).
 Werkhouding: het kind verveelt zich, ook nadat er gewerkt is met compacten en verrijken
van de leerstof.
 De gegevens kunnen worden verkregen door observaties, CITO-scores en van
methodegebonden toetsen. Er wordt verder ook gekeken naar technisch lezen (AVI/DMT) en
spelling. Dashboard/Analyse van Snappet mist hier; veel én gedetailleerde informatie.
 Besprekingen met collega’s, diagnostisch onderzoek, intelligentieonderzoek, gesprekken met
ouders.
 Het is belangrijk te onderzoeken of de leerling de stap emotioneel aankan. Daartoe wordt
naast bovengenoemde zaken ook het LVS op sociaal emotioneel gebied meegenomen
(Kanvas).
Naast het feit dat er leerlingen kunnen versnellen is de kans groot dat er ook leerlingen zijn die moeite
hebben met de reguliere leerlijn van het betreffende leerjaar en wellicht gaan vertragen Ook hier kun
je Snappet goed inzetten; te denken valt aan een eigen leerlijn binnen Snappet of een persoonlijk
werkpakket met daarin leerdoelen waar extra herhaling en oefening gewenst is.

Priscilla Noordermeer - Learning analytics en interventies om de leerwinst te vergroten

Priscilla Noordermeer - Learning analytics en interventies om de leerwinst te vergroten

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (12)

Destacado

Destacado (7)

Similar a Priscilla Noordermeer - Learning analytics en interventies om de leerwinst te vergroten

Similar a Priscilla Noordermeer - Learning analytics en interventies om de leerwinst te vergroten (20)

Priscilla Noordermeer - Learning analytics en interventies om de leerwinst te vergroten