biology g gymnasium

1. 5.1 Το γενετικό υλικό οργανώνεται σε χρωμοσώματα
Όλοι οι οργανισμοί –ευκαρυωτικοί και προκαρυωτικοί, μονοκύτταροι
και πολυκύτταροι, ζωικοί και φυτικοί– εμφανίζουν συγκεκριμένα δομικά
χαρακτηριστικά και επιτελούν συγκεκριμένες λειτουργίες.
Οι επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι οι οργανικές ενώσεις του
κυττάρου, που είναι κυρίως υπεύθυνες γι’ αυτές τις ιδιότητες, είναι
οι πρωτεΐνες. Η δράση των πρωτεϊνών εξαρτάται από τη σύστασή τους,
δηλαδή από τη σειρά των αμινοξέων που περιέχουν.
Τι είναι όμως αυτό που καθορίζει τη σειρά των αμινοξέων στις
πρωτεΐνες ενός οργανισμού και συνεπώς τις ιδιότητές του;
Είναι το γενετικό υλικό, το DNA, το οποίο περιέχει τις γενετικές
πληροφορίες σε συγκεκριμένα τμήματά του, τα γονίδια.
Βέβαια, στην έκφραση των ιδιοτήτων ενός οργανισμού
σημαντικό ρόλο, εκτός από τα γονίδια, παίζει και το φυσικό του
περιβάλλον.

2. • Στα ευκαρυωτικά κύτταρα το γενετικό υλικό εντοπίζεται κυρίως στον πυρήνα και
σχηματίζει δομές οι οποίες ονομάζονται χρωμοσώματα.
• Σε ορισμένα στάδια της ζωής του κυττάρου τα χρωμοσώματα γίνονται ορατά
ακόμη και με το οπτικό μικροσκόπιο.
• Κάθε χρωμόσωμα δομείται κυρίως από DNA, το οποίο συσπειρώνεται με τη
βοήθεια πρωτεϊνών.
• Ο αριθμός των χρωμοσωμάτων είναι χαρακτηριστικός για κάθε είδος οργανισμού.
• Για παράδειγμα, στον άνθρωπο κάθε σωματικό κύτταρο έχει 46
χρωμοσώματα, τα οποία είναι ανά δύο όμοια.
• Κάθε ζευγάρι χρωμοσωμάτων που έχουν ίδιο σχήμα και μέγεθος ονομάζονται
ομόλογα.
• Τα ομόλογα χρωμοσώματα περιέχουν γενετικές πληροφορίες που αφορούν τις
ίδιες ιδιότητες σε αντίστοιχες θέσεις. Για να τα μελετήσουμε, κατασκευάζουμε
τον καρυότυπο. Δηλαδή, αφού τα φωτογραφίσουμε, τα τοποθετούμε σε ζεύγη.
Στη συνέχεια, τα ταξινομούμε από τα μεγαλύτερα σε μέγεθος προς τα μικρότερα.
Ο καρυότυπος είναι η απεικόνιση των χρωμοσωμάτων ενός κυττάρου
ταξινομημένων σε ζεύγη, κατά ελαττούμενο μέγεθος.

3. • Οι οργανισμοί των οποίων τα κύτταρα περιέχουν ομόλογα χρωμοσώματα χαρακτηρίζονται
ως διπλοειδείς (2n) και είναι συνήθως ανώτεροι οργανισμοί. Σε κάθε ζεύγος ομόλογων
χρωμοσωμάτων το ένα χρωμόσωμα είναι μητρικής και το άλλο πατρικής προέλευσης. Έτσι,
κάθε άνθρωπος έχει 23 χρωμοσώματα από τον πατέρα του και 23 χρωμοσώματα από τη
μητέρα του (2x23=46). Σε άλλους οργανισμούς, όπως είναι οι προκαρυωτικοί και οι
περισσότεροι μονοκύτταροι ευκαρυωτικοί, τα χρωμοσώματα δεν είναι ανά δύο όμοια και
δεν μπορούμε να τα τοποθετήσουμε σε ζεύγη. Οι οργανισμοί αυτοί χαρακτηρίζονται
ως απλοειδείς (1n).
Εικ. 5.2 Tο
χρωμόσωμα
δομείται από
DNA, το
οποίο
συσπειρώνε
ται με τη
βοήθεια
πρωτεϊνών.

4. • Εικ. 5.3 Στα ευκαρυωτικά κύτταρα το
γενετικό υλικό εντοπίζεται στον πυρήνα.
Στον άνθρωπο αλλά και σε ορισμένους άλλους οργανισμούς το φύλο καθορίζεται
από ένα ζεύγος χρωμοσωμάτων, τα οποία ονομάζονται φυλετικά. Τα υπόλοιπα
χρωμοσώματα δεν σχετίζονται με το φύλο και ονομάζονται αυτοσωμικά (ή
αυτοσώματα). Στα κύτταρα ενός άνδρα υπάρχουν 22 ζεύγη αυτοσωμάτων και τα
φυλετικά χρωμοσώματα Χ και Y.
Στα κύτταρα μιας γυναίκας, εκτός από τα 22 ζεύγη αυτοσωμάτων, υπάρχει και το
φυλετικό χρωμόσωμα Χ δύο φορές. Η παρουσία του χρωμοσώματος Y είναι αυτή
που χαρακτηρίζει το αρσενικό άτομο (ΧY), ενώ η απουσία του καθορίζει το θηλυκό
(ΧΧ).

5. • Εικ. 5.4 Καρυότυπος αλόγου.

6. Εικ. 5.5 Καρυότυπος χιμπαντζή.

7. Εικ. 5.6 Τα σωματικά κύτταρα των
ανθρώπων περιέχουν 22 ζεύγη
αυτοσωμικών χρωμοσωμάτων
και ένα ζεύγος φυλετικών

8. • Κάθε χρωμόσωμα αποτελείται από:
• DNA 27 %
Πρωτεΐνες 67%
RNA 6%