Breve achega á obra de Valentín Paz Andrade na súa propia voz.

2. “ Ao longo de tanto tempo soamente dei ao prelo Pranto matricial , a mediados de 1955, cando me atopaba en Colombia. E foi máis que por vontade miña, por unha razón esóxena. Pola crecente urxencia posmortem da figura á que o canto se adicaba, o seu pasamento no exilio, o baleiro que no país deixara...” (Calvo, 1998:365)

4. “ A figura [de Castelao] foi medrando na devoción, canto na admiración do pobo. No primeiro cuarto de século, de certo asistimos a un redimensionamento macroscópico da personalidade, cecais non puidese sosterse o mesmo en canto á fixación dos seus perfís humanos e da súa executoria como apóstolo do pobo” (Calvo, 1998:401).

6. “ A Editorial do Castro foi cecais a primeira en coller a onda que a efeméride poñía en vibración no ámbito das letras galegas. No mes de se cumprir os vinte e cinco anos lanzou unha edición pentalingüe do Pranto matricial , que eu compuxera pouco despois do pasamento. E que, en primeira edición, fora lanzado en Bos Aires no 1955” (Calvo, 1998:402).

8. “ Acabo de recibir o primeiro exemplar de Pranto matricial que chega ás miñas mans. Demorou máis de corenta días en vir desde Buenos Aires, pola vía ordinaria. Chega cando xa perdera a esperanza de ollar aquí a obra” (Paz-Andrade, Epistolario , p. 114. Carta a Luís Seoane, 2-5-1955).

10. “ Espero poder enviarte desde aquí [Bogotá] algún ejemplar del Pranto matricial , editado por el Centro Gallego de Buenos Aires. No han insertado máis que una de tus estupendas ilustraciones, seguramente por la necesidad de dar el mismo trato a otras de Maside, Colmeiro, Torres y Seoane. La edición está bien lograda, pero aún no he conseguido que llegara a mis manos máis que un ejemplar” (Paz-Andrade, Epistolario, p. 118. Carta a Arturo Souto, 22-5-1955).

12. Posto a dubidar, tampouco sei se coñeces o poema longo Pranto matricial , adicado a Castelao, e tamén editado polo Centro no ano 55. Volverá editarse agora, cecais en Galicia, incorporado a un novo libro de poemas, Sementeira do vento , que nestes días penso entregar á imprenta” (Paz-Andrade, Epistolario, p. 192. Carta dirixida a Emilio González López. Vigo, 6-2-1968).

14. “ E o que quero lembravos de Valentín Paz-Andrade como poeta é o seu grande canto a Castelao. A voz do noso compañeiro encheuse dunha gravidade antiga, da gravidade dos bardos e dos vates, cando na súa boca xurdiu o pranto de Castelao, un pranto imaxinado, coido eu, para ser o pranto dun pobo máis aínda que o pranto dun poeta. O pranto dunha matricial, o pranto dunha patria e dunha nai” (Álvaro Cunqueiro, discurso de recepción de Paz-Andrade na RAG. Recollido en Paz-Andrade, A galecidade na obra de Guimar ã es Rosa , p. 212-3).

16. “ Sen ningunha présa para publicar versos, ao bon lecer, eu viña concedendo algún tempo á lírica. Poetas da miña relación máis estreita, como Cabanillas, Lorenzo Varela, Blanco-Amor, Emilio Álvarez Blázquez... non foron alleos a aquela inaparente tecedeira” (Calvo, 1998:365).

18. “ O título foi imposto a un monllo de poesías, editado en 1968. Recolle composicións escritas en moitos e moi diversos lugares. Nos desterros dentro ou fóra de Galiza, e nas miñas residencias americanas. E tamén en horas da terra convividas, e moitas consufridas” (Calvo, 1998:367).

20. “ Boa parte das composicións, cecais a dominante, tería de ser cualificada como poesía social. Era lóxico, cando a voz emerxía da clandestinidade e se emitía a contrapelo dos tinglados da opresión” ( Calvo, 1998:376 ).

22. “ Sentinme na obriga de escoller para tal encomenda [escribir o prefacio] a Guilherme de Almeida. Era meu amigo desde o ano 1931 (...). Mais sobre o avencellamento amical, no fondo latexaba en min outra cobiza tamén nobre. A de desflorar un vieiro inter-afíns que debera ser máis transitado. En fin de contas, provocar no que fora doado o intertroque cultural (...) entre dous países da mesma comunidade lingüística” (Calvo, 1998:376).

24. “ Cando Luís [Seoane] retornara de Bos Aires, pola que sería derradeira vez, aceptara a encomenda de deseñar a cuberta de Cen chaves de sombra . Foi o derradeiro traballo que o maxistral portadista compuxo” (Calvo, 1998:444)

26. “ Pareceunos unha boa laboura recoller en visión directa o fondo ecolóxico da infancia e a mocidade de Valle-Inclán, os lugares galegos ou rurais dos seus primeiros anos. Fixemos unha primeira viaxe a Vilanova de Arousa. Axiña localizamos o Pazo do Cuadrante, onde o futuro fabulador cen anos viñara ao mundo. Eduardo [Blanco-Amor] tomou fotografías da rúa, da casa... (Calvo, 1998:358)

28. “ Viña dándolle voltas a outra idea. Aquela que viña chamada a se trocar nunha tese sobre A galecidade na obra de Guimar ã es Rosa. E con semellante pensamento tomamos de novo o avión. Eu disposto a facer unha escapada en Río e coñecer persoalmente ao xenial fabulador do sert ã o mineiro” (Calvo, 1998:359-60).

30. “ O autor de Sagana había poucos días aparecera morto no seu escritorio. Seis despois do seu ingreso como numerario da Academia Brasileira de Letras. Cuase coa farda posta. A veste de ourilucentes bordados que levan os sumos sacerdotes da lingua na institución fundada polo mestizo Machado de Asís” (Calvo, 1998:360)

32. “ Ando, como sabes, ás voltas coa biografía de Castelao. Primeiramente o plan era unha ampliación do ensaio (...) Castelao con Pontevedra ao fondo . Metido en fariña, estou a ver que, se aínda teño forzas, terei que facer unha biografía, e non un anaco de biografía. Penso que podería titularse Castelao na luz e na sombra , mais se atopara algo mellor mudaría de pensamento” (Paz-Andrade, Epistolario. Carta a Ramón Piñeiro, 31-3-1980).

34. “ Me alegro también despejar la incertidumbre de la llegada del Castelao na luz e na sombra. Y mucho más no sólo que hayas tenido ánimo para leerlo, sino para descubrir hasta las erratas (...). Muchas gracias por tu generoso juicio global sobre la obra” (Paz-Andrade, Epistolario ).

36. “ O livro Galiza lavra sua imagem estase facendo vello antes de saír do prelo” (Paz-Andrade, Epistolario. Carta a Isaac Díaz Pardo, 6-5-1985).

38. Galicia como tarea editouse en Bos Aires a mediados do 1959. Nacer nacera dous anos antes, prefigurada nos textos das conferencias dadas no Centro Gallego. Ten unha cronoloxía adiantada a de cantos estudos de desenvolvemento socioeconómico rexional foron editados en castelán” (Calvo, 1998:291).

40. “ En las dos primeeras partes de un libro mío, editado en Buenos Aires hace tres años - Galicia como tarea -, se indica el tratamiento del problema económico de Galicia con perspectiva actual. He enviado un ejemplar a la Revista hace seguramente dos años, pero no estou seguro de que lo hayan recibido (...). Si en efecto no lo tiene a mano, puedo remitirle un ejemplar por si desea tener una información previa de la estructura y la problemática económica de nuestra desdeñada región” (Paz-Andrade, Epistolario . Carta a Enrique Fuentes Quintana, 24-4-1962).

42. “ Viña traballando na obra (...) desde o 1966. Do curso que no mesmo ano dera en Bos Aires refundíronse no volume algúns textos. Os de natureza socioeconómica. Outros foran publicados en Cuadernos para el Diálogo ou en Información Comercial Española , ademais dos inéditos que a estructura e finalidade da obra reclamaban (...) (Calvo, 1998:375).

44. Cando xa tiña bautizada a criatura, collérama nas mans Ramón Tamames e algúns outros economistas amigos. Foi aquel (...) quen me anunciou a sospeita de que o título non pasaría a censura. Cecais por non se decatar ben do significado, os do lapis non repararon nel e en troques chataron citas de Xoán XXIII, tomadas de Mater et magistra , sobre os dereitos de cada pobo a falar a súa lingua” (Calvo, 1998:375).

46. todocoleccion.net

47. ebay.com.my

48. opacmeiga.rbgalicia.org

49. uniliber.com

50. redelibros.com

52. Calvo, Tucho (1998): Valentín Paz-Andrade, a memoria do século. Sada, Ediciós do Castro.

53. Paz-Andrade,Valentín (1997): Epistolario.Sada, Ediciós do Castro. Edición ó cargo de Charo Portela Yáñez e Isaac Díaz Pardo.