Theory and Methodology of Information Science, a presentation for the information management students at the Jagiellonian University in Krakow, year 2019/20

1. TEORIA I METODOLOGIA
INFORMATOLOGII
Dr Sabina Cisek
Instytut Studiów Informacyjnych UJ
2019/20
2019-12-31
1

2. Informatologia a zarządzanie informacją 1
• Informatologia (nauka o informacji), ang. Information
Science, Information Studies, Library and Information
Science (LIS) = (sub)dyscyplina naukowa, nauka
• Zarządzanie informacją, ang. Information Management =
działalność, praktyka
• Informatologia oferuje podstawy i perspektywę teoretyczną
(społeczną, jedną z możliwych) dla uchwycenia,
zrozumienia, a także udoskonalenia obiektów, procesów i
zjawisk z zakresu zarządzania informacją.
2

3. Informatologia a zarządzanie informacją 2
• Na ten temat pisze m.in. Marzena Świgoń
Świgoń, Marzena (2016). Zarządzanie wiedzą i informacją
w świetle bibliologii i informatologii. W: Cisek, Sabina red.
Inspiracje i innowacje: zarządzanie informacją w
perspektywie bibliologii i informatologii. Kraków: Biblioteka
Jagiellońska, s. 39-46.
3

4. NAZWA (SUB)DYSCYPLINY
Informatologia, nauka o informacji, Information Science
4

5. Informatologia = nauka o informacji [1]
• Nazwa „informatologia” występowała oficjalnie w
Rozporządzeniu MNiSzW z dnia 8 sierpnia 2011 r. w sprawie
obszarów wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin
naukowych i artystycznych.
• W obecnie obowiązującym Rozporządzeniu MNiSzW z dnia
20 września 2018 r. w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin
naukowych oraz dyscyplin artystycznych terminy
„informatologia” lub „nauka o informacji” oficjalnie NIE
występują, stanowimy subdyscyplinę (część) nauk o
komunikacji społecznej i mediach.
5

6. Informatologia = nauka o informacji [2]
• Prawdopodobnie pierwsze użycie terminu „informatologia” w
polskim piśmiennictwie  w artykule: Dembowska, Maria
(1974). Informatologia a naukoznawstwo. Aktualne Problemy
Informacji i Dokumentacji, nr 6, s. 3-5.
• W języku angielskim  Information Science, czasami
Information Studies albo Library and Information Science (LIS)
6

7. Poprzednie, historyczne nazwy informatologii w Polsce
i na świecie [1]
• Dokumentacja / Documentation od ok. 1900 (okres przednaukowy)
• Otlet, Paul (1934). Traite de Documentation. Le livre sur le livre. Theorie et
pratigue. Bruxelles. https://archive.org/details/OtletTraitDocumentationUgent
• Journal of Documentation, brytyjskie czasopismo, wychodzi od 1945
• Dokumentacja naukowa, dokumentologia, lata 40. i 50. XX w., w
Polsce
• Muszkowski, Jan (1946). Dokumentacja i dokumentologia. Życie Nauki, T. 2, nr 9-
10, s. 209-225
• Dokumentacja i informacja naukowa, lata 60., w Polsce
• Dembowska, Maria (1965). Dokumentacja i informacja naukowa. Zarys
problematyki i kierunki rozwoju. Warszawa: Wyd. SBP.
7

8. Poprzednie, historyczne nazwy informatologii w Polsce
i na świecie [2]
• Information Science, od lat. 50. XX w., na świecie
• W latach 70. XX w. pojawił się termin Information
Management (zarządzanie informacją). W Polsce
– w XXI wieku.
8

9. Poprzednie, historyczne nazwy informatologii w Polsce
i na świecie [3]
• Informacja naukowa, od lat 70. XX w. do 2010 r., w
Polsce w tym czasie używana była również „informacja
naukowa i bibliotekoznawstwo” (inib)
• Leska, Maria; Leski, Kazimierz (1972). Informacja naukowa jako dziedzina
wiedzy. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 1, s. 7-28.
• Górski, Adam (1977). Informacja naukowa, jej obiekt i pole badawcze.
Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji t. 22 nr 4, s. 27-29.
• Ścibor, Eugeniusz red. (1998). Informacja naukowa w Polsce: tradycja i
współczesność. Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
• Janiak, Małgorzata (2010). Informacja naukowa w Polsce na przełomie XX i
XXI wieku. Dynamika zmian w świetle piśmiennictwa. Kraków: Wydawnictwo
UJ.
9

10. Poprzednie, historyczne nazwy informatologii w Polsce
i na świecie [4]
• Nauka o informacji, od lat 90. XX w., w Polsce
• Pindlowa, Wanda (1994). Informetria w nauce o informacji. Metody i problemy.
Kraków: Universitas.
• Sosińska-Kalata, Barbara (2007). Współczesne oblicze nauki o informacji w
Polsce i za granicą. W: Studia z informacji naukowej i dyscyplin pokrewnych.
Prace dedykowane Profesor Barbarze Stefaniak. Katowice: Wydawnictwo
Uniwersytetu Śląskiego, s. 93-119.
• Cisek, Sabina (2009). Nauka o informacji na świecie w XXI wieku: badania
metanaukowe. W: Od książki dawnej do biblioteki wirtualnej. Przeobrażenia
bibliologii polskiej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, s. 47-56.
http://hdl.handle.net/10760/11098
10

11. Informatologia a nazwy zawodów informacyjnych
2622 Bibliotekoznawcy i specjaliści zarządzania informacją
262201 Analityk informacji i raportów medialnych
262202 Analityk ruchu na stronach internetowych
262203 Bibliotekoznawca
262204 Broker informacji (researcher)
262205 Menedżer zawartości serwisów internetowych
262206 Specjalista informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej
262207 Specjalista zarządzania informacją
262208 Specjalista zarządzania dokumentacją
262290 Pozostali bibliotekoznawcy i specjaliści zarządzania informacją
Obwieszczenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 grudnia 2017 r. w
sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w
sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej
stosowania
11

12. HISTORIA ZARZĄDZANIA
INFORMACJĄ (działalność)
GENEZA I ROZWÓJ
INFORMATOLOGII (nauka)
Elementy
12

13. Jak powstały informatologia i zarządzanie
informacją?
• Bibliografia, zaczątki w starożytności, XVI w.
• Dokumentacja, XIX / XX w.
• Informacja naukowa XX w.
• Informatologia (badania) i zarządzanie informacją
(działalność) XX / XXI w.
13

14. Rozwój zarządzania (utrwaloną) informacją
(recorded information, documents) – 3 nurty
• Powstanie i rozwój podmiotów, instytucji w obszarze
zarządzania informacją
• Sektor GLAM (galleries, libraries, archives, museums)
• Sektor usług informacyjnych
• Rozwój intelektualnych narzędzi zarządzania informacją
(organizacji informacji i wiedzy)
• Bibliografia, indeks, języki informacyjno-wyszukiwawcze, katalog,
klasyfikacja, przegląd dokumentacyjny (bibliografia abstraktowa), spis
treści, tezaurus itd.
• Rozwój technologii informacyjnej, technicznych środków
służących zarządzaniu informacją
14

15. Rozwój intelektualnych narzędzi organizacji
informacji i wiedzy w starożytności [1]
• Pierwsze elementy infrastruktury informacyjnej pojawiły
się już w starożytnej Mezopotamii (kolekcje w Ebli i
Niniwie)
• różne sposoby, w tym rzeczowe, fizycznego
uporządkowania dokumentów w pomieszczeniach,
• spisy, wykazy, zestawienia,
• sygnatury,
• wczesne formy katalogów bibliotecznych,
• wczesne formy klasyfikacji,
• wiele egzemplarzy wybranych dokumentów.
15

16. Rozwój intelektualnych narzędzi organizacji
informacji i wiedzy w starożytności [2]
• Archiwa, biblioteki i pierwsze narzędzia
zarządzania informacją w starożytności
• Kolekcja (archiwum i biblioteka) w Ebli (dzisiejsza Syria), ok.
2600 do 2300 p.n.e. (proste tablice klasyfikacyjne, różne
typy dokumentów w odrębnych pomieszczeniach, spisy)
• Biblioteka w pałacu króla Assurbanipala w Niniwie (obecnie
Irak), VII w. p.n.e. (kolekcja tabliczek glinianych,
skatalogowana, ustawiona w porządku rzeczowym, z
sygnaturami)
• Biblioteka Aleksandryjska, III w., i jej katalog Pinakes oparty
na systemie klasyfikacyjnym Kallimacha
16

17. Rozwój intelektualnych narzędzi organizacji
informacji i wiedzy, XV – XVIII w.
• Conrad Gesner, Bibliotheca Universalis, 1545,
pierwsza bibliografia uniwersalna w nowoczesnym
sensie (koncepcje selekcji, układu, indeksowania)
• Pierwsze czasopisma naukowe, 1665
• Journal des Savants, Paryż
• Philosophical Transactions of the Royal Society, Londyn
• Encyklopedie, słowniki, XVIII w.
17

18. Rozwój intelektualnych narzędzi organizacji
informacji i wiedzy, XIX w. [przykłady]
• Pierwszy przegląd dokumentacyjny
(bibliografia abstraktowa) (ang. abstracting
and indexing service), Chemisches
Zentralblatt, 1830
• Klasyfikacja Dziesiętna Deweya, 1876
• Indeks kartkowy, katalog kartkowy
18

19. Rozwój intelektualnych narzędzi organizacji
informacji i wiedzy, XX w., przed epoką
powszechnej komputeryzacji i WWW [przykłady]
• Indeksy cytowań, przełom lat 50. i 60. XX w.
(Garfield)
• Karty perforowane umożliwiające używanie logiki
Boole’a
• Selektywna Dystrybucja Informacji
• Zaawansowane języki informacyjno-
wyszukiwawcze, m.in. klasyfikacja fasetowa
Ranganathana (1933)
19

20. Rozwój technologii informacyjnej
Zmiany w zakresie zarządzania informacją
(zapis i utrwalanie na nośnikach materialnych,
komunikacja i rozpowszechnianie,
dostęp i wyszukiwanie)
• Pismo, ponad 5 tysięcy lat temu
• Druk, XV w.
• Komunikacja masowa, XIX w.
• Komputer i Internet, 2. połowa XX w.
20

21. Co wpłynęło na powstanie informatologii?
• Okres przednaukowy informatologii zaczyna się w końcu XIX w.
Dlaczego wtedy?
• Kryzys informacyjny XIX w., skokowe zwiększenie liczby publikacji,
zwłaszcza naukowych i technicznych
• Np. na początku XIX w. było 100 czasopism naukowych, a na początku XX w. 100
tysięcy [Żmigrodzki i in. red. 2006, s. 114]
• Rozwój nauk szczegółowych w XIX w.
• Idea upowszechnienia dostępu do wiedzy
• Okres naukowy informatologii zaczyna się ok. 1950 r. Dlaczego
wtedy?
• Gwałtowny rozwój nauk – i liczby publikacji naukowych i technicznych – po II
wojnie światowej
• Nowe technologie informacyjne
• Rywalizacja, zimna wojna
• Zgromadzony w poprzednim okresie zasób wiedzy o dokumentach,
informacji itp. jest już wystarczająco rozbudowany
21

22. Okres przednaukowy, gromadzi się wiedza,
z której powstanie informatologia, od lat 90. XIX
wieku do ok. 1950 [1]
• Paul Otlet (1868-1944), prekursor
• Publikował od lat 90. XIX wieku, już w roku 1903 wskazywał na
potrzebę powstania nauki o dokumentacji (Cisek 2002, s. 47-
48), najważniejsze dzieło to Traktat o dokumentacji z 1934 r.
• Wraz z Henri La Fontaine’em założył Międzynarodowy Instytut
Bibliograficzny (IIB, 1895, Bruksela), przekształcony potem w
Międzynarodową Federację Informacji i Dokumentacji (FID), która
istniała do 2002 r.
• Stworzył Uniwersalną Klasyfikację Dziesiętną (UKD)
• Założył Mundaneum (oryginalnie w Brukseli, obecnie w Mons)
22

23. Okres przednaukowy, gromadzi się wiedza,
z której powstanie informatologia, od lat 90. XIX
wieku do ok. 1950 [2]
• Vannevar Bush i Memex, opisany w artykule As We May
Think (1945)
• Claude E. Shannon i Warren Weaver, matematyczna teoria
komunikacji (1948, 1963) [rola tej koncepcji dla informatologii
jest dyskusyjna]
23

24. Początki informatologii jak odrębnej
(sub)dyscypliny naukowej [1]
• „Nauka o informacji jest stosunkowo młodą dziedziną
wiedzy. (…) jako nowoczesna dyscyplina powstała w latach
50-tych XX wieku, chociaż autorzy wypowiadający się na ten
temat podawali różne konkretne daty, zwłaszcza, iż część z
nich powołała się na pierwsze użycie terminu „information
science”, drudzy – na zaakceptowanie tego terminu przez
przedstawicieli adekwatnych grup zawodowych, jeszcze inni
zaś – na pierwsze poważne badania” (Cisek 2002, s. 47-48)
24

25. Początki informatologii jako odrębnej
(sub)dyscypliny naukowej – kilka dat [2]
• Rok 1948 – Royal Society Scientific Information Conference,
Londyn
• Połowa lat 50. XX w. – Jason Farradane (Wielka Brytania)
używa terminów information scientist (1953) oraz information
science (1955) (Cisek 2002, s. 47-48)
• Rok 1958 – w Wielkiej Brytanii powstaje Institute of
Information Scientists (Cisek 2002, s. 47-48)
• Rok 1958 – International Conference on Scientific
Information, Waszyngton
• Lata 1957 – 1966, eksperymenty w Cranfield, Wielka
Brytania, badacz Cyril Cleverdon (Bawden; Robinson 2012,
s. 43)
25

26. Wybrani twórcy informatologii na świecie
• Pioneers of Information Science
• Harold Borko, autor wczesnej, wpływowej definicji nauki o
informacji (informatologii)
• Borko, Harold (1968). Information science – what is it? American
Documentation, Vol. 19. No. 1, p. 3-5.
• Eugene Garfield, zob. także tutaj, w latach 50. i 60. XX w.
• założył Institute for Scientific Information (ISI) (Filadelfia, USA),
• wymyślił current contents,
• stworzył indeks cytowań (1964) (dzisiaj Web of Science) i był
współtwórcą Journal Impact Factor (1975), podstawy dla bibliometrii i
kierunków pokrewnych
26

27. Borko 1968, p. 3
„Information science is that discipline that investigates the properties and
behavior of information, the forces governing the flow of information, and the
means of processing information for optimum accessibility and usability. It is
concerned with that body of knowledge relating to the origination, collection,
organization, storage, retrieval, interpretation, transmission, transformation, and
utilization of information. This includes the investigation of information
representations in both natural and artificial systems, the use of codes for
efficient message transmission, and the study of information processing devices
and techniques such as computers and their programming systems. It is an
interdisciplinary science derived from and related to such fields as mathematics,
logic, linguistics, psychology, computer technology, operations research, the
graphic arts, communications, library science, management, and other similar
fields. It has both a pure science component, which inquires into the subject
without regard to its application, and an applied science component, which
develops services and products.
If this definition seems complicated, it is because the subject matter is complex
and multidimensional, and the definition is intended to be all-encompassing.”
27

28. Wybrani twórcy informatologii w Polsce [1]
• Prekursorzy w latach 40. i 50. XX w. – Jan Muszkowski,
Zygmunt Majewski, Tadeusz Zamoyski
• Maria Dembowska (1965, 1974, 1991)
• Dembowska, Maria (1965). Dokumentacja i informacja naukowa. Zarys
problematyki i kierunki rozwoju. Warszawa: Wyd. SBP.
• Dembowska, Maria (1974). Informatologia a naukoznawstwo. Aktualne
Problemy Informacji i Dokumentacji, nr 6, s. 3-5.
• Dembowska, Maria (1991). Nauka o informacji naukowej
(informatologia). Organizacja i problematyka badań w Polsce.
Warszawa: IINTE.
28

29. Wybrani twórcy informatologii w Polsce [2]
• Wanda Pindlowa (1984, 1994)
• Pindlowa, Wanda (1984). Kształcenie studentów jako użytkowników
informacji naukowej. Z pogranicza informatologii i pedagogiki. Kraków:
Uniwersytet Jagielloński, s. 25-72.
• Pindlowa, Wanda (1994). Informetria w nauce o informacji. Metody i
problemy. Kraków: Universitas.
• Jerzy Ratajewski (1994)
• Ratajewski, Jerzy (1994). Wybrane problemy metodologiczne
informologii nauki (informacji naukowej). Katowice: Wydawnictwo
Uniwersytetu Śląskiego.
29

30. O dziejach zarządzania informacją oraz genezie i rozwoju informatologii można
przeczytać m.in. w:
1. Bawden, David; Robinson, Lyn (2012). Introduction to Information Science. London: Facet
Publishing, p. 8-13, 19-35. [częściowy dostęp w Google Books]
2. Buckland, Michael. History of Information Management.
http://people.ischool.berkeley.edu/~buckland/history.html
3. Cisek, Sabina (2002). Filozoficzne aspekty informacji naukowej. Kraków: Wydawnictwo UJ,
s. 47-52.
4. Dembowska, Maria (1991). Nauka o informacji naukowej (informatologia). Organizacja i
problematyka badań w Polsce. Warszawa: IINTE, s. 27-46.
5. Information history. http://blog.hapke.de/information-history/
6. Sosińska-Kalata, Barbara (2013). Obszary badań współczesnej informatologii (nauki o
informacji). Zagadnienia Informacji Naukowej – Studia Informacyjne, nr 2, s. 9-41.
7. Sosińska-Kalata, Barbara (2015). Ewolucja koncepcji informatologii (nauki o informacji). W:
Gondek, Elżbieta red. Teoretyczne zagadnienia bibliologii i informatologii. Studia i szkice.
Katowice: Wydaw. Uniwersytetu Śląskiego, s. 115-137.
8. Ścibor, Eugeniusz red. Informacja naukowa w Polsce. Tradycja i współczesność. Olsztyn:
Wydaw. WSP, s. 9-51.
9. Żmigrodzki, Zbigniew; Babik, Wiesław; Pietruch-Reizes, Diana red. (2006). Informacja
naukowa. Rozwój – metody – organizacja. Warszawa: Wydaw. SBP, s. 17-100.
30

31. O Paulu Otlet oraz FID czytamy m.in. w:
1. Jarecka, Helena (1980). Z historii światowego ruchu dokumentacyjnego
(od końca XIX w. do Światowego Kongresu Dokumentacji w Paryżu).
Roczniki Biblioteczne, R. 24, z. 2, s. 197-217.
2. Sosińska-Kalata, Barbara (2010). Paula Otleta antycypacje nowoczesnej
technologii informacyjnej. Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i
Technicznej PTINT, t. XVIII, nr 1, s. 3-20.
http://www.ptin.org.pl/pelne_teksty/2010_1.pdf
3. Seweryn, Anna (2010). Paul Otlet (1868-1944) – klasyk i inspirator. Zarys
biografii. Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej PTINT, t.
XVIII, nr 1, s. 27-36. http://www.ptin.org.pl/pelne_teksty/2010_1.pdf
31

32. CO BADA
INFORMATOLOGIA?
Przedmiot, pole badawcze, problematyka badań
32

33. Informatologia = nauka o informacji
Jaka informacja interesuje nas w informatologii? [1]
Informacja
(1) intencjonalna,
(2) upubliczniona (uzewnętrzniona),
(3) utrwalona (zapisana) (ang. recorded
information),
(4) w społeczeństwie
33

34. Informatologia = nauka o informacji
Jaka informacja interesuje nas w informatologii? [2]
• Informatologia jest nauką społeczną, dlatego NIE
badamy:
• informacji w świecie roślin, zwierząt lub przyrody nieożywionej,
• ani informacji pojmowanej totalnie, jako kategoria uniwersalna
• niektórzy deklarują, że tak – ale takich dociekań się de facto nie prowadzi,
zob. np. spór Marcii Bates i Birgera Hjorlanda
• Bates, Marcia J. (2006). Fundamental Forms of Information. Journal of the American Society for Information
Science and Technology, vol. 57, no. 8, p. 1033-1045.
• Hjorland, Birger (2007). Information: Objective or Subjective/Situational? Journal of the American Society for
Information Science and Technology, vol. 58, no. 10, p. 1448-1456.
• Interesuje nas natomiast informacja jako ludzki wytwór
(artefakt), funkcjonująca w społeczeństwie.
34

35. Informatologia = nauka o informacji
Jaka informacja interesuje nas w informatologii? [3]
• Informatologię interesuje informacja „bezprzymiotnikowa”, tzn.
nieograniczona do jakichś dziedzin nauki czy życia
społecznego, czyli NIE TYLKO informacja naukowa (w sensie
o nauce, w nauce albo dla nauki), ale również normalizacyjna,
patentowa, profesjonalna (biznesowa, europejska, techniczna
itd.), a także – od połowy lat 90. XX wieku – informacja w
życiu codziennym.
• NIE badamy natomiast informacji masowej (tradycyjne mass
media).
35

36. Informatologia = nauka o informacji
Jaka informacja interesuje nas w informatologii? [4]
• Informacja (w informatologii) = treść utrwalona (intencjonalnie) na
nośniku materialnym (artefakt), przekazywana pomiędzy ludźmi
(ludźmi i maszynami, podmiotami informacyjnymi) – w
społeczeństwie
36
Intuicyjne rozumienie informacji
w informatologii i zarządzaniu informacją
informacja =
• fragment wiedzy,
• wiadomość
informacja =
• zawartość źródła,
• to, co jest zapisane na nośniku

37. Co bada informatologia?
Przedmiot badań
37

38. Czym są przedmiot badań i pole badacze
jakiejś dyscypliny naukowej ?
• Przedmiot badań dyscypliny naukowej =
(1) fragment rzeczywistości
(2) w jakimś aspekcie, widziany w pewnej
perspektywie
• Pole badań = dookreślony i uszczegółowiony
przedmiot, obszar zainteresowań dyscypliny
38

39. Co bada informatologia?
Przedmiot badań [1]
• 7 różnych ujęć przedmiotu badań
informatologii
• Cisek, Sabina (2002). Filozoficzne aspekty
informacji naukowej. Kraków: Wydaw. UJ, s. 52-
56.
39

40. Co bada informatologia?
Przedmiot badań [2]
• Przedmiotem badań jest przepływ informacji od źródła do
użytkownika
• Wanda Pindlowa (1984, s. 35-38): Przedmiotem dociekań
nauki o informacji jest całość problematyki związanej z
przepływem informacji od źródła do użytkownika,
wykrywanie zakłóceń występujących na poszczególnych
etapach tego procesu oraz wskazanie sposobów usunięcia
tych zakłóceń.
40

41. Co bada informatologia?
Przedmiot badań [3]
• Przedmiotem badań jest szeroko rozumiana działalność
informacyjna
• Maria Dembowska (1991, s. 23-24): „Przedmiotem
informatologii jest działalność naukowoinformacyjna, której
zadanie polega – mówiąc najogólniej – na udostępnianiu
wyników nauki lub osiągnięć praktyki w celu
wykorzystywania tych zdobyczy do dalszego rozwoju
nauki, kultury i gospodarki. Informatologia zajmuje się
całokształtem zagadnień teoretycznych i praktycznych
związanych z działalnością naukowoinformacyjną.”
41

42. Co bada informatologia? Przedmiot badań [4]
• Przedmiotem badań jest świat zapisanej informacji wytworzonej przez
człowieka
• Marcia Bates: „Nauka o informacji ma odrębne uniwersum, które bada – świat
zapisanej informacji wytworzonej przez człowieka. Możemy wyobrazić sobie
wszystkie działania człowieka podejmowane w badaniu świata natury, świata
społecznego, świata sztuki jako prowadzące do tworzenia jednostek
informacyjnych – książek, artykułów, baz danych, plików komputerowych, etc.
– a zatem do tworzenia czwartego uniwersum, uniwersum utrwalonej
informacji. (...) Poza zapisem wyników badań naukowych, uniwersum
utrwalonej informacji zawiera wiele innych rodzajów informacji – literaturę
popularną, dokumentację biznesową, archiwa osobowe, muzykę, filmy, etc. i
oczywiście wszystko to również w formacie elektronicznym. W skrócie,
dokumentacyjne produkty ludzkiej działalności tworzą uniwersum wymagające
badania, i badanie tego uniwersum – a także ludzi będących jego twórcami,
przeszukujących je, wyszukujących w nim i wykorzystujących je – stanowi
intelektualną domenę nauki o informacji” (Bates 1999, s. 1048, tłum. Sosińska-
Kalata 2013, s. 23 ).
42

43. Co bada informatologia?
Przedmiot badań [5],
różny w zależności od koncepcji informatologii
• Sześć koncepcji informatologii (nauki o informacji)
• Zins, Chaim (2007b). Conceptions of Information Science.
Journal of the American Society for Information Science and
Technology vol. 58 nr 3, s. 335-350.
http://www.success.co.il/is/zins_conceptsof_is.pdf
• W polskim tłumaczeniu Sosińska-Kalata, Barbara (2013). Obszary badań
współczesnej informatologii (nauki o informacji). Zagadnienia Informacji
Naukowej – Studia Informacyjne, nr 2, s. 9-41.
http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=749&dirids=1
43

44. Co bada informatologia?
Przedmiot badań [6]
• Główną perspektywę nauki o informacji stanowi mediacja,
pośredniczenie pomiędzy zgromadzonymi przez ludzkość
zasobami informacji i wiedzy z jednej strony a ludźmi,
użytkownikami, odbiorcami informacji z drugiej.
• „Przedmiotem nauki o informacji były i są, najogólniej
mówiąc, obiekty, procesy, zdarzenia i zjawiska
informacyjne w społeczeństwie, w świecie człowieka,
widziane w perspektywie pośredniczenia pomiędzy
utrwalonymi zasobami informacji a ludźmi, którzy jej
potrzebują.” (Cisek 2009)
44

45. Co bada informatologia?
Przedmiot badań [7]
• „Information science can be best understood
as a field of study, with human recorded
information as its concern, focusing on the
components of the communication chain,
studied through the perspective of domain
analysis.” (Bawden; Robinson 2012)
45

46. Co bada informatologia?
Mapa wiedzy, pole badawcze,
problematyka, „wielkie pytania”
46

47. 47
Wanda
Pindlowa
1984, s. 36

48. Problematyka informatologii – Maria Dembowska,
1991
• „W ramach nauki o informacji można wyodrębnić dwa główne
zakresy badań: 1/ ogólne problemy działalności
informacyjnej, bez względu na dziedzinę, z którą ta
działalność jest związana; 2/ problemy dotyczące działalności
informacyjnej w poszczególnych dziedzinach wiedzy. (...)
Można wskazać trzy grupy problemów badawczych: 1/
problemy logiczno-lingwistyczne, związane z przetwarzaniem
informacji pierwotnej w różne formy informacji pochodnej oraz
z porządkowaniem informacji, 2/ problemy psychologiczno-
socjologiczne, związane z recepcją informacji, 3/ problemy
organizacyjno-techniczne, związane z działalnością
informacyjną” (Dembowska 1991, s. 23-24)
48

49. Problematyka informatologii (przedstawiona w
postaci mapy wiedzy) – Chaim Zins, 2007
• Zins, Chaim (2007d). Knowledge Map of Information Science.
Journal of the American Society for Information Science and
Technology, Vol. 58, No. 4, s. 526-535.
http://www.success.co.il/is/zins_kmapof_is.pdf
49

50. Problematyka informatologii – Małgorzata
Janiak, 2010
• Janiak, Małgorzata (2010). Informacja naukowa w Polsce
na przełomie XX i XXI wieku. Dynamika zmian w świetle
piśmiennictwa. Kraków: Wydaw. UJ.
50

51. Problematyka informatologii – David Bawden i Lyn Robinson, 2012,
na podstawie struktury podręcznika Introduction to Information
Science
• Refleksja informatologii nad sobą samą, czym jest, związki z innymi dziedzinami itp.
• Historia dokumentów i informacji
• Filozofie i paradygmaty informatologii
• Podstawowe pojęcia informatologii
• Analiza domen
• Organizacja informacji
• Technologie informacyjne: tworzenie, rozpowszechnianie, wyszukiwanie
• Informetria
• Zachowania informacyjne
• Komunikowanie informacji
• Społeczeństwo informacyjne
• Zarządzanie informacją
• Kompetencje cyfrowe
• Metodologia badań informatologicznych
• Przyszłość nauk o informacji
51

52. Problematyka informatologii – Barbara Sosińska-
Kalata, 2007, 2013, 2015
• Sosińska-Kalata, Barbara (2007). Współczesne oblicze nauki o informacji
w Polsce i za granicą. W: Studia z informacji naukowej i dyscyplin
pokrewnych. Prace dedykowane Profesor Barbarze Stefaniak. Katowice:
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 93-119.
• Sosińska-Kalata, Barbara (2013). Obszary badań współczesnej
informatologii (nauki o informacji). Zagadnienia Informacji Naukowej –
Studia Informacyjne, nr 2, s. 9-41.
http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=749&dirids=1
• Sosińska-Kalata, Barbara (2015). Ewolucja koncepcji informatologii (nauki
o informacji). W: Gondek, Elżbieta red. Teoretyczne zagadnienia bibliologii
i informatologii. Studia i szkice. Katowice: Wydaw. Uniwersytetu
Śląskiego, s. 115-137.
52

53. „Wielkie pytania” informatologii – Marcia Bates, 1999
• „1) The physical question: What are the features and laws of
the recorded-information universe?
• 2) The social question: How do people relate to, seek, and
use information?
• 3) The design question: How can access to recorded
information be made most rapid and effective?”
Bates, Marcia J. (1999). The invisible substrate of information science.
Journal of the American Society for Information Science, Vol. 50, No. 12,
p. 1043-1050.
53

54. „Wielkie pytania” informatologii –Andrew Dillon, 2007
• „Andrew Dillon [2007] uważa, iż informatologia powinna uwolnić się od
dominacji badań mniej lub bardziej stosowanych, związanych z
systemami, usługami i produktami informacyjnymi. W zamian należy
skupić się na tym, co jest w nauce w ogóle najważniejsze, to znaczy na
sformułowaniu i n t e r e s u j ą c y c h pytań dotyczących badanego
fragmentu rzeczywistości i poszukiwaniu na nie odpowiedzi.
• Innymi słowy, nauka o informacji powinna być sterowana przez znaczące
zagadnienia poznawcze, „wielkie pytania” – a nie przez problemy
badawcze implikowane bezpośrednio lub pośrednio przez działalność
informacyjną (praktykę) bądź rozwój i zastosowania technologii.
Przykładem „wielkiego pytania” jest: co stanowi istotę informacji, jaka jest
natura? Albo: jak zapewnić powszechny/globalny dostęp do informacji w
nadchodzących dekadach?” (Cisek 2009, s. 54)
54

55. Trzy główne obszary badawcze informatologii, stan
na rok 2019 (moim zdaniem – SC)
• Ludzie w świecie informacji (indywidualne i grupowe
zarządzanie informacją, information literacy, zachowania
informacyjne)
• „Metrie” – bibliometria, informetria, cybermetria, webometria
• Organizacja (w tym reprezentacja) informacji/wiedzy –
dotyczy zasobu dokumentów (dokument = treść utrwalona
na nośniku materialnym) i informacji zgromadzonych przez
ludzkość
55

56. Badacze różnie opisują przedmiot i pole badawcze
informatologii. Dlaczego? [1]
• Po pierwsze, pośredniczenie w społecznym świecie
informacji, które stanowi oś naszych rozważań, jest
wieloaspektowe, ma wymiar edukacyjny, instytucjonalny,
komunikacyjny, kulturowy, organizacyjny, polityczny,
prawny, psychologiczny, społeczny, technologiczny (dzisiaj
– głównie informatyczny), utylitarny. Różnie można też
pojmować obiekty, procesy, zdarzenia i zjawiska
informacyjne, nie tak łatwo sprecyzować czym są utrwalone
zasoby informacyjne, a jeszcze trudniej – potrzeby i
zachowania informacyjne.
56

57. Badacze różnie opisują przedmiot i pole badawcze
informatologii. Dlaczego? [2]
• Po drugie, nauka o informacji ze swej istoty integruje to co
fizyczne/materialne (nośniki, technologia), psychiczne
(użytkownicy informacji) oraz – idealne (informacja jako
taka, wiedza ludzkości); co indywidualne i społeczne;
subiektywne i obiektywne. Niełatwo to ująć w
sformułowaniu przedmiotu badań.
• Po trzecie, od lat istnieją różne koncepcje informatologii
oraz paradygmaty w jej obrębie.
57

58. Z drugiej strony – w praktyce badawczej (a także
organizacyjnej) informatolodzy mają efektywnie
funkcjonującą, wspólną intuicję (pojęcie, zrozumienie)
przedmiotu i pola badań uprawianej dyscypliny
• Innymi słowy – wiemy kto jest informatologiem, w jakich
czasopismach publikować i konferencjach uczestniczyć, do
jakich stowarzyszeń należeć itd.
• A co najważniejsze – w praktyce dobrze wiemy CO badać,
co należy – a co nie do naszego pola badawczego, jakie
zagadnienia można podejmować – a jakich nie.
58

59. MIEJSCE INFORMATOLOGII
WE WSPÓŁCZESNYM
SYSTEMIE NAUK
Związki z innymi dyscyplinami oraz działalnością
praktyczną
59

60. Trzy pytania
1) Jakiego typu nauką jest informatologia? Co z tego
wynika?
2) Z jakimi innymi dyscyplinami jest powiązana i na
czym te związki polegają?
Przy okazji – na czym w ogóle mogą polegać związki
między naukami i po co się nad tym zastanawiać?
3) Jaki jest stosunek informatologii do praktyki?
• Ważne publikacje na ten temat
• Bawden; Lyn 2012, p. 6-7
• Pindlowa 1984, s. 59-61
• Sosińska-Kalata 2007, s. 101-108
60

61. Jaką nauką jest informatologia? [1]
• Ogół nauk dzielimy na aprioryczne (formalne,
dedukcyjne) i empiryczne (realne)
• Informatologia jest nauką empiryczną
• więc nie zakładajmy zbyt wiele a priori
• Na przykład, zamiast deklarować czym jest informacja albo jaki jest
„jedynie słuszny” zakres tego pojęcia, lepiej zbadać empirycznie, jak
informację rozumieją ludzie – jej użytkownicy
Shenton, Andrew K.; Hayter, Susan (2006). Terminology deconstructed:
Phenomenographic approaches to investigating the term “information”. Library and
Information Science Research, Vol. 28, p. 563-578.
61

62. Jaką nauką jest informatologia? [2]
• Nauki empiryczne dzielą się na dyscypliny
humanistyczne, przyrodnicze, społeczne, techniczne
albo ogólniej – na nauki o kulturze i nauki o naturze
• Informatologia jest dyscypliną społeczną, jedną z nauk
o kulturze
62

63. Jaką nauką jest informatologia? [3]
• Badania/nauki idiograficzne i nomotetyczne
(nomologiczne) (Rickert)
• nauki idiograficzne – poznanie i indywidualizujący opis
jednostkowych przypadków, rzeczy, zdarzeń
• nauki nomologiczne – formułowanie uogólnień, hipotez,
praw dotyczących badanego fragmentu lub aspektu
rzeczywistości
• Informatologia?
63

64. Jaką nauką jest informatologia? [4]
• Badania/nauki nomotetyczne i typologiczne (Oppenheim)
• nauki nomotetyczne – formułowanie uogólnień, hipotez, praw
dotyczących badanego fragmentu lub aspektu rzeczywistości
• nauki typologiczne – ustalają typy i konstruują typologie badanych
rzeczy/zdarzeń jednostkowych (Sosińska-Kalata 2002, s. 121)
• Informatologia?
• O podziale nauk – zob. Sosińska-Kalata, Barbara (2002).
Klasyfikacja. Struktury organizacji wiedzy, piśmiennictwa i zasobów
informacyjnych. Warszawa: Wydaw. SBP.
64

65. Związki informatologii z innymi
dyscyplinami [1]
• Na czym polegają, skąd się biorą, jaki charakter mają relacje
pomiędzy różnymi dyscyplinami naukowymi?
• Interdyscyplinarność, multidyscyplinarność informatologii
• (Woźniak-Kasperek 2015, s. 144-146)
• Zob. też Sosińska-Kalata, Barbara (2002). Klasyfikacja. Struktury organizacji wiedzy,
piśmiennictwa i zasobów informacyjnych. Warszawa: Wydaw. SBP, s. 145.
• Informatologia wiąże się ze wszystkimi dziedzinami nauki,
działalności profesjonalnej, życia codziennego i społecznego.
Dlaczego?
65

66. 66
Związki
informatologii
z innymi
dyscyplinami
[2]
(Pindlowa
1984, s. 60)

67. Związki informatologii z innymi dyscyplinami [3],
na podstawie (Bawden; Robinson 2012), z modyfikacjami
• Nauki dotyczące kolekcji (zbiorów dokumentów), sektor
GLAM (galleries, libraries, archives, museums) – m.in.
archiwistyka, bibliotekoznawstwo
• Nauki dotyczące technologii informacyjnej – informatyka
• Nauki o komunikacji – dziennikarstwo, edytorstwo, media
• Nauki o zarządzaniu – m.in. w odniesieniu do business
intelligence, zarządzania wiedzą
• Nauki pedagogiczne – m.in. w zakresie information literacy
• Nauki społeczne, m.in. w odniesieniu do zagadnień
społeczeństwa informacyjnego i social informatics, a także
w zakresie metodologii badań
67

68. Związki informatologii z innymi dyscyplinami [4]
• W obecnie obowiązującym Rozporządzeniu MNiSzW z dnia 20
września 2018 r. w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz
dyscyplin artystycznych nazwa informatologia (nauka o informacji)
NIE występuje, stanowimy subdyscyplinę (część) nauk o
komunikacji społecznej i mediach.
• Rozporządzenie MNiSzw z dnia 20 września 2018 r. jest wzorowane
na klasyfikacji nauk OECD [Field of science and technology (FOS)
classification] (zob. też tutaj), gdzie w dziale 5 – Nauki społeczne jest
poddział 5.8 Media i komunikowanie, a w nim sekcja 5.8.b Nauka o
informacji (aspekty społeczne)
68

69. Związki informatologii z praktyką
• Nauki podstawowe i stosowane
• Badania a praktyka (działalność
informacyjna, zarządzanie informacją)
• Informatologia?
• Zob. Pulikowski, Arkadiusz (2013). Metodologia badań w nauce o
informacji – brakujący element.
69

70. WSPÓŁCZESNE KIERUNKI,
NURTY I OBSZARY BADAŃ
INFORMATOLOGII
Charakterystyka ogólna, wybrane kierunki
70

71. Kierunki badań
• Co to jest kierunek badań?
• Spójny zespół zagadnień, tworzący pewną całość, rozwijający się
w ramach danej dyscypliny naukowej
• Jak konstytuują się kierunki badań? Co jest / może być
ich „ośrodkiem krystalizacji”?
• obiekt zainteresowań, problem badawczy, przedmiot dociekań, np.
architektura informacji, ekologia informacji
• metoda, np. informetria, webometria (metody matematyczne)
• założenia podstawowe, w tym filozoficzne, np. nurt kognitywny
71

72. Przykłady kierunków (nurtów) badań w informatologii i na jej
„styku” z innymi dyscyplinami
• Analiza domen, domain analysis
• Architektura informacji
• Big Data
• Ekologia informacji
• Ekonomika informacji
• Filozoficzne aspekty informatologii
• Humanistyka cyfrowa
• Indywidualne zarządzanie
informacją, personal information
management, PIM
• Infobrokering
• Informatyka społeczna, social
informatics
• Informetria, webometria, cybermetria
• Kognitywizm
• Kultura informacyjna, edukacja
informacyjna, kompetencje
informacyjne, information literacy
• Kuratorstwo danych cyfrowych
• Organizacja informacji i wiedzy,
knowledge organization
• Refleksja meta-naukowa (meta-
teoretyczna) nad informatologią
• Zachowania informacyjne,
information behavior
• Zarządzanie informacją w
organizacjach, w tym audyt
informacji
72

73. Big Data
• Materska, Katarzyna (2016). Aktualność koncepcji zarządzania
informacją w dobie big data – perspektywa informatologa. W: Cisek,
Sabina red. Inspiracje i innowacje: zarządzanie informacją w
perspektywie bibliologii i informatologii. Kraków: Biblioteka
Jagiellońska, s. 47-59.
• Wójcik, Magdalena (2016). Big data w zarządzaniu informacją –
przegląd wybranych zagadnień. W: Cisek, Sabina red. Inspiracje i
innowacje: zarządzanie informacją w perspektywie bibliologii i
informatologii. Kraków: Biblioteka Jagiellońska, s. 61-70.
• http://sabinacisek.blogspot.com/2016/11/big-data-informatologia-i-
zarzadzanie.html
73

74. Filozoficzne aspekty informatologii
• Bawden, David; Robinson, Lyn (2012). Introduction to
Information Science. London: Facet Publishing, p. 37-61.
• Cisek, Sabina (2002). Filozoficzne aspekty informacji
naukowej. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Furner, Jonathan (2010). Philosophy and Information
Studies. Annual Review of Information Science and
Technology, Vol. 44, p. 161-200.
• Journal of Documentation (2005). Special Issue: LIS and the
philosophy of science, Vol. 61, No. 1.
74

75. Filozoficzne aspekty informatologii
Koncepcja 3 światów Poppera
• Cisek, Sabina (2002). Filozoficzne aspekty informacji
naukowej. Kraków: Wydawnictwo UJ, s. 84-90.
• Stanula, Małgorzata (2001). Informacja, język i wiedza w
ujęciu Karla R. Poppera. Zagadnienia Informacji Naukowej,
nr 1, s. 3-16.
75

76. Nurt kognitywny (the cognitive perspective)
w informatologii 1
• „Perspektywę kognitywną w informacji naukowej można ująć (…)
następująco: należy zbadać jak ludzie myślą, jakie są ich struktury
wiedzy, tj. wiedza o świecie, temacie (domenie), zadaniu, źródłach
informacji (…) oraz procesy poznawcze, tj. uczenie się, pamiętanie,
rozumienie, rozwiązywanie problemów, podejmowanie decyzji,
wyobrażanie sobie etc. – w kontekście zachowań informacyjnych (…),
następnie zaś – odzwierciedlić te regularności w budowie systemów
informacyjno-wyszukiwawczych. Zatem – w paradygmacie
kognitywnym (…) to nie użytkownik ma się dostosować do sposobu
organizacji i „myślenia” systemu, lecz odwrotnie – system
informacyjno-wyszukiwawczy buduje się tak, by „pasował” do struktur,
procesów kognitywnych oraz potrzeb i zachowań informacyjnych
człowieka (…).” (Cisek 2002, s. 104)
76

77. Nurt kognitywny (the cognitive perspective)
w informatologii 2
• „Ujęcie kognitywne opiera się w zasadzie na psychologii
kognitywnej oraz metodach badawczych nauk
społecznych (…). Kładzie nacisk na użytkownika
indywidualnego, jego struktury wiedzy i sposoby
przetwarzania informacji, elementy subiektywne, aspekty
psychologiczne oraz interakcje w procesach wyszukiwania
informacji (człowiek – maszyna, użytkownik – system,
użytkownik – pośrednik etc.).” (Cisek 2002, s. 109)
77

78. Nurt kognitywny (the cognitive perspective)
w informatologii 3
• Umowny początek – rok 1977, International Workshop on the
Cognitive Viewpoint w Gandawie (Belgia) (Belkin 1990)
• Kierunek szczególnie wpływowy w latach 80. i 90. XX wieku
• Krytykowany w latach 90. XX w. za zbyt daleko idący
indywidualizm
• „Indywidualistyczne nastawienie nurtu kognitywnego doczekało się
krytyki w literaturze przedmiotu (…), również jego przedstawiciele
przyznawali, że część problematyki badawczej nauki o informacji
wymyka się instrumentom kognitywnym (np. zachowania informacyjne
grup społecznych), a domaga się zastosowania spojrzenia o
proweniencji socjologicznej” (Cisek 2002, s. 109)
• W XXI wieku także istnieje, obecnie często w postaci socjo-
kognitywizmu
78

79. Nurt kognitywny (the cognitive perspective)
w informatologii 4
• Najważniejsi badacze
• na świecie – Nicholas Belkin, Bertram C. Brookes, Peter
Ingwersen
• w Polsce
• Próchnicka, Maria (1991). Informacja a umysł. Kraków: Universitas.
• Woźniak, Jadwiga (1997). Kognitywizm w informacji. Zagadnienia
Informacji Naukowej nr 2, s. 3-16.
• Sosińska-Kalata, Barbara (1999). Modele organizacji wiedzy w
systemach wyszukiwania informacji o dokumentach. Warszawa:
Wydaw. SBP.
79

80. Refleksja meta-naukowa (meta-teoretyczna) nad
informatologią
• O refleksji meta-teoretycznej nad nauką o informacji w XXI
wieku, jej kierunkach i przyczynach można przeczytać m.in.
w (Cisek 2009)
http://eprints.rclis.org/11098/1/Cisek_in_na_swiecie_eng.pdf
• Wybrane polskie publikacje meta-teoretyczne dotyczące
informatologii jako nauki (w porządku chronologicznym)
• (Dembowska 1965, 1991), (Leska; Leski 1972), (Górski 1977),
(Pindlowa 1984; 1994, wybrane fragmenty), (Ratajewski 1994), (Ścibor
red. 1998), (Cisek 2002; 2009), (Janiak 2010), (Sosińska-Kalata 2007;
2013; 2015), (Babik red. 2016, wybrane fragmenty)
80

81. METODOLOGIA
INFORMATOLOGII
Charakterystyka ogólna. Główne paradygmaty i
metodologie informatologii. Wybrane metody.
81

82. Czym jest metodologia?
(Znaczenie przyjęte na potrzeby naszych zajęć)
• Metodologia jest to sposób poznawania świata akceptowany
w danej dyscyplinie (dziedzinie) naukowej i obejmujący m.in.:
• podstawy meta-teoretyczne (paradygmaty, wartości, założenia explicite
i implicite),
• strategie badawcze,
• metody badawcze,
• techniki gromadzenia danych empirycznych (materiału empirycznego),
• techniki analizy zgromadzonych danych empirycznych,
• standardy tworzenia interpretacji, kategoryzacji, uogólnień, modeli i
teorii,
• formy prezentacji wyników,
• reguły uzasadniania oraz zapewniania rzetelności i intersubiektywnej
sprawdzalności badań.
82

83. 83
Hierarchia metod (procedur poznawczych) w nauce
Metoda nauki w ogóle
↓
Metoda nauk empirycznych. Ma dwa warianty – metodę indukcyjną i metodę hipotetyczno-
dedukcyjną.
↓
Metodologie albo strategie w naukach humanistycznych i społecznych. Są trzy: ilościowa, jakościowa i
mieszana.
↓
Metody badań, np. analiza i krytyka piśmiennictwa, badania długookresowe (longitudinal research),
badanie w działaniu (action research), etnografia (jako metoda), fenomenografia, metoda biograficzna,
metoda historyczna, metoda porównawcza, sondaż diagnostyczny (badania sondażowe), studium
przypadku i inne
↓
Techniki badawcze, w tym techniki gromadzenia danych (np. ankieta, dokumenty, obserwacja, wywiad)
i techniki analizy danych (np. analiza dokumentów, analiza tematyczna, analiza treści lub zawartości,
ciągła analiza porównawcza, tworzenie map pojęciowych)
↓
Narzędzia i pomoce naukowe, np. bazy danych, oprogramowanie służące badaniom naukowym,
wyszukiwarki naukowe w internecie etc.
Różnica między metodami a technikami badań nie zawsze jest oczywista.

84. Czym jest metoda (naukowa)? [1]
Metoda = sposób (schemat, wzór) postępowania
• określony przez pewne dyrektywy, reguły, wytyczne
• powtarzalny, systematyczny,
• skierowany na realizację jakiegoś celu poprzez dobór
odpowiednich środków
• stosowany celowo i świadomie,
• wyuczalny,
• zawierający element normatywny, wartościujący (jak należy
postępować) (Hajduk, 2001, s. 104-107; Nowak, 1985, s. 19)
84

85. Czym jest metoda (naukowa)? [2]
• Metoda naukowa = „sam tok operacji przy stawianiu zagadnień, ich
rozwiązywaniu oraz uzasadnianiu i systematyzowaniu odpowiedzi,
bądź także zespół założeń przyjętych jako ramy lub wytyczne
badania (…), bądź wreszcie ogół czynności i środków
zastosowanych do sprawnego osiągnięcia rezultatów badania”
(Kamiński, 1992, s. 202)
• Metody danej nauki = „ogólnie pojmowane schematy
poszczególnych czynności badawczych – bądź faktycznie
stosowane w jakiejś nauce, bądź w niej zalecane” (Nowak, 1985, s. 21)
85

86. Etapy procesu badawczego [1]
• 1. Sformułowanie problemu badawczego
• Skąd czerpiemy pomysły na temat tego co można, należy lub warto
zbadać? Jak sprawdzamy jaki jest stan badań, czyli czy dane
zagadnienie jest już zbadane czy nie, i ewentualnie w jakim
zakresie?
• Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa
86

87. Etapy procesu badawczego [2]
• 2. Konceptualizacja i operacjonalizacja
• doprecyzowanie, często także zawężenie problemu badawczego, w tym
wskazanie znaczenia używanych terminów, przełożenie problemu na
konkretne pytania badawcze, na które da się odpowiedzieć i wiemy w jaki
sposób poszukiwać odpowiedzi, ewentualnie także wybór wskaźników,
• konceptualizacja i operacjonalizacja pojęć, "przełożenie"
nieobserwowalnych pojęć teoretycznych na ich obserwowalne aspekty,
elementy i wskaźniki,
• wybór podejścia, strategii badawczej (badania przed teorią = podejście
indukcyjne lub teoria przed badaniami = podejście hipotetyczno-
dedukcyjne) oraz metodologii (ilościowa, jakościowa lub mieszana),
• wybór metod, technik, instrumentów badawczych,
• wybór wycinka rzeczywistości, "terenu" lub obiektów do
zbadania (ang. sampling)
87

88. Etapy procesu badawczego [3]
• Sposoby doboru próby (grupy badanych obiektów,
respondentów, zjawisk):
• dobór celowy, teoretyczny (w metodologii jakościowej)
• dobór losowy (w metodologii ilościowej)
• próba dogodna, wygodna (ang. convenience sample)
• próba kompletna (uwzględniamy wszystkie elementy populacji)
• samodobór respondentów
88

89. Etapy procesu badawczego [4]
3. Gromadzenie danych empirycznych, źródła
materiału empirycznego
• dane empiryczne niewywołane (zastane), np. pochodzące z
istniejących dokumentów,
• dane empiryczne wywołane, np. pochodzące z ankiet,
eksperymentów, wywiadów
89

90. Etapy procesu badawczego [5]
• Możliwe źródła danych empirycznych:
• ankieta,
• dokumenty (piśmiennicze, multimedialne, wizualne),
• już istniejące lub powstałe na prośbę badacza,
• oficjalne i nie (blogi, dzienniki, eseje, listy, ogłoszenia, pamiętniki, regulaminy, serwisy
WWW, wideo-pamiętniki, wpisy na forach i portalach społecznościowych, zarządzenia
itp.),
• dyskusja grupowa, zogniskowany wywiad grupowy (fokus),
• eksperyment,
• obserwacja w wielu wariantach (auto-obserwacja, etnograficzna,
naturalistyczna, shadowing, uczestnicząca i nieuczestnicząca),
• testy, np. kompetencji informacyjnych,
• wywiad indywidualny (częściowo ustrukturyzowany, jakościowy, pogłębiony,
narracyjny, Sense-Makingi in.),
• inne, np. think aloud technique (protokół głośnego myślenia, technika głośnego
myślenia, można zobaczyć np. tutaj).
90

91. Etapy procesu badawczego [6]
• 4. Analiza zgromadzonego materiału, danych
empirycznych
• Wybór i zastosowanie perspektywy analitycznej, ram pojęciowych,
teoretycznych
• Wybór i zastosowanie konkretnej techniki analizy danych, jak:
• analiza dokumentów,
• analiza fenomenograficzna,
• analiza indukcyjna,
• analiza statystyczna,
• analiza tematyczna,
• analiza wg teorii ugruntowanej,
• ciągła analiza porównawcza (metoda permanentnego porównywania,
ang. constant comparative analysis),
• (semantyczna) analiza treści (ang. content analysis),
• tworzenie map pojęciowych (ang. concept mapping) i inne.
91

92. Etapy procesu badawczego [7]
• 5. Wyniki badania
• Są tu różne możliwości w zależności od celu i typu prowadzonych
badań, m.in.
• potwierdzenie albo obalenie hipotezy,
• rozwiązanie problemu praktycznego, np. w badaniach w działaniu,
• stworzenie bogatego, gęstego, „rozumiejącego” opisu, narracji, dotyczących
konkretnych osób, przypadków, zdarzeń,
• uchwycenie jakiejś prawidłowości, elementu porządku w świecie,
stworzenie generalizacji (uogólnienia), np. kategoryzacji, koncepcji, modelu,
prawa, teorii, typologii,
• zaprojektowanie czegoś, np. systemu zarządzania informacją.
• 6. Wnioski
• teoretyczne i praktyczne
92

93. Etapy procesu badawczego [8]
• Proces badawczy ma też aspekty organizacyjne, np.
uzyskanie finansowania, uzyskanie zgody badanych,
uzyskanie zgody kierownictwa placówki, w której chcemy
prowadzić badania, zaplanowanie kto, kiedy i co będzie
robił itd.
93

94. Polskie publikacje „ogólnometodologiczne”
z zakresu informatologii
• Krochmalska, Jadwiga (2004). Przegląd publikacji na temat metod badań
stosowanych w nauce o książce, bibliotece i informacji naukowej (w
kontekście ostatniej książki Jerzego Ratajewskiego). W: W kręgu książki,
biblioteki i informacji naukowej. Pod red. Krystyny Heskiej-Kwaśniewicz.
Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 95-116.
• Ratajewski, Jerzy (1994). Wybrane problemy metodologiczne informologii
nauki (informacji naukowej). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu
Śląskiego.
• Stefaniak, Barbara; Skalska-Zlat, Marta; Cisek, Sabina (2016). Metody
badań w nauce o informacji (informatologii). W: Babik, Wiesław red.
Nauka o informacji. Warszawa: Wydawnictwo SBP, s. 89-122.
• Ścibor, Eugeniusz (1976). Przegląd metod badawczych stosowanych w
nauce o informacji. W: Metodologia bibliotekoznawstwa i nauki o informacji
naukowej. Pod red. Stanisława Kubiaka. Poznań: Wydawnictwo Naukowe
UAM w Poznaniu, s. 97-101.
94

95. Wybrane zagraniczne publikacje
„ogólnometodologiczne” z zakresu informatologii
• Chu, Heting (2015). Research methods in library and information science:
A content analysis. Library and Information Science Research, Vol. 37, p.
36-41.
• Library and Information Research, Vol 36, No 112 (2012). Research
methodology in library and information studies (LIS).
http://www.lirgjournal.org.uk/lir/ojs/index.php/lir/issue/view/63
• Lipu, Suzanne; Williamson, Kirsty; Lloyd, Annemaree red. (2007).
Exploring methods in information literacy research. Wagga Wagga,
N.S.W.: Centre for Information Studies, Charles Sturt University.
• Pickard, Alison Jane (2013). Research Methods in Information. 2nd
edition. London: Facet Publishing.
95

96. Sytuacja metodologiczna informatologii
jest skomplikowana. Dlaczego? [1]
 Ze względu na specyfikę przedmiotu i pola
badawczego informatologii
 W obszarze zainteresowań informatologii znajdują się
obiekty o różnym statusie ontologicznym i
epistemologicznym (zob. koncepcja trzech światów
Poppera – zastosowanie w informatologii), tzn. inaczej
istnieją i przypuszczanie inaczej trzeba je badać
96

97. Sytuacja metodologiczna informatologii
jest skomplikowana. Dlaczego? [2]
 Ze względu na „spory paradygmatyczne”
 W informatologii istnieją dwa główne paradygmaty
 tzw. pozytywistyczny, zorientowany na systemy, zasoby i źródła
informacji, porządkowanie, reprezentowanie i wyszukiwanie ich
zawartości,
 tzw. humanistyczny, zorientowany na człowieka w świecie
informacji, użytkownika i jego zachowania (Cisek 2002, s. 69-82)
97

98. Sytuacja metodologiczna
informatologii jest skomplikowana [3]
 Ze względu na charakter i rodzaje związków z innymi
naukami oraz multidyscyplinarność
 Dodatkowo – „Questions drive methods, and define the
field” (Dillon 2007), czyli – należy zacząć od
sformułowania „wielkich pytań” dla informatologii – a
metody badań są wobec nich wtórne
98

99. Podstawy filozoficzne i paradygmaty
badań informatologicznych wg (Bawden;
Robinson 2012, s. 37-61)
• 3 koncepcje filozoficzne – realizm,
konstruktywizm, teoria krytyczna
• 3 paradygmaty – systemowy, kognitywny,
socjo-kognitywny
99

100. Trzy metodologie (strategie badań) w
informatologii – ilościowa, jakościowa i mieszana
 Cisek, Sabina (2014). Analiza danych jakościowych we współczesnej
informatologii. W: Sosińska-Kalata, Barbara (red.). Nauka o informacji w
okresie zmian. Warszawa: Wydaw. SBP, s. 79-88.
 Cisek, Sabina (2013). Metodologia jakościowa we współczesnej
informatologii. Wybrane aspekty. Przegląd Biblioteczny t. 81, z. 3, s.
299-310.
 Cisek, Sabina (2010). Metodologia mieszana w badaniach nauki o
informacji i bibliotekoznawstwa. W: Kocójowa, Maria (red.). Biblioteki,
informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w 21. wieku.
[CD-ROM]. Kraków: Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa
UJ. http://hdl.handle.net/10760/15393
100

101. Wybrane metody w informatologii [1]
 Badanie w działaniu (Action research)
 Wilson, Tom D. (1982). Nowy paradygmat badań w dziedzinie
informacji naukowej: badanie przez działanie. Zagadnienia Informacji
Naukowej t. 40, nr 1, s. 57-74.
 Fenomenografia
 Cisek, Sabina (2016). Fenomenografia w badaniach
informatologicznych w XXI wieku.
http://www.slideshare.net/sabinacisek/fenomenografia-cisek-2016
101

102. Wybrane metody w informatologii [2]
 Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa (Critical literature
review)
 Cisek, Sabina (2010). Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa w
nauce o informacji i bibliotekoznawstwie w XXI wieku. Przegląd
Biblioteczny, R. 78 nr 3, s. 273-284.
 Metoda delficka (Delphi method)
 Cisek, Sabina (2009). Metoda delficka w badaniach nauki o
informacji i bibliotekoznawstwa w XXI wieku. Zagadnienia Informacji
Naukowej, nr 1, s. 25-32.
102

103. Wybrane metody w informatologii [3]
 Metoda etnograficzna (Ethnography)
 Kruszewski, Tomasz (2008). Etnografia i jej wybrane zastosowania w
badaniach bibliologicznych. Przegląd Biblioteczny, R. 76 z. 3, s. 405-
417.
103

104. Wybrane metody w informatologii [4]
 Metoda informetryczna i pokrewne
 Nowak, Piotr (2006). Bibliometria. Webometria. Podstawy. Wybrane
zastosowania. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu.
 Pindlowa, Wanda (1994). Informetria w nauce o informacji. Metody i
problemy. Kraków: Universitas.
 Skalska-Zlat, Marta (2004). Cybermetria, netometria, webometria –
nowe pojęcia i zadania informetrii. W: Przestrzeń informacji i
komunikacji społecznej. Kraków: Wydawnictwo UJ, s. 159-168.
 Stefaniak, Barbara; Skalska-Zlat, Marta (2016). Metody ilościowe. W:
Babik, Wiesław red. Nauka o informacji. Warszawa: Wydawnictwo
SBP, s. 90-117 (podrozdział 4.1)
104

105. Wybrane metody w informatologii [5]
 Metoda Sense-Making
 Cisek, Sabina (2008). Badanie zachowań informacyjnych
użytkowników bibliotek: metodologia Sense-Making. W: Kocójowa,
M. red. Biblioteka: klucz do sukcesu użytkowników. Kraków: Instytut
INiB UJ.
105

106. Wybrane metody w informatologii [6]
 Metoda teorii ugruntowanej (Grounded theory)
 Cisek, Sabina (2007). Teoria ugruntowana w nauce o informacji –
wybrane aspekty. W: Próchnicka, Maria; Korycińska-Huras,
Agnieszka red. Między przeszłością a przyszłością. Książka,
biblioteka, informacja naukowa – funkcje społeczne na przestrzeni
dziejów. Kraków: Wydaw. UJ, s. 233-239.
 Wiorogórska, Zuzanna (2012). Teoria ugruntowana i jej wybrane
zastosowania w badaniach z zakresu informacji naukowej i
bibliotekoznawstwa. Przegląd Biblioteczny R. 80, nr 1.
106

107. Wybrane metody w informatologii [7]
 Metoda (technika) zdarzeń (incydentów) krytycznych (CIT,
Critical Incident Technique)
 Cisek, Sabina (2015). Metoda zdarzeń krytycznych w
informatologicznych badaniach zachowań informacyjnych w XXI
wieku.
 Cisek, Sabina (2015). Technika zdarzen krytycznych
w badaniach Information Literacy w XXI wieku.
 Cisek, Sabina (2017). Diagnostyka kompetencji informacyjnych w
miejscu pracy – technika incydentów krytycznych. W: Sapa,
Remigiusz red. Diagnostyka w zarządzaniu informacją: perspektywa
informatologiczna. Kraków: Biblioteka Jagiellońska, s. 129-141.
107

108. Wybrane metody w informatologii [8]
 Studium przypadku (Case study)
 Cisek, Sabina; Próchnicka, Maria (2011). Metoda studium przypadku
(case study) w badaniach kultury informacyjnej (Information Literacy)
na przykładzie projektu EMPATIC.
 Głowacka, Ewa (1986). Metoda "case study" w badaniach i
dydaktyce bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Przegląd
Biblioteczny 1986 z. 1, s. 25-32.
108

109. Wybrane metody w informatologii [9]
 Technika oprowadzania (Guided tour)
 Sapa, Remigiusz (2016). Projektowanie badań indywidualnego
zarządzania informacją z zastosowaniem techniki oprowadzania
(guided tour). W: Cisek, Sabina red. Inspiracje i innowacje:
zarządzanie informacją w perspektywie bibliologii i informatologii.
Kraków: Biblioteka Jagiellońska. ISBN 978-83-943816-4-6.
Dostęp także tutaj.
109

110. Więcej o metodach, technikach
i strategiach badawczych w informatologii
• Methodology and Philosophy of Information
Science
110

111. BIBLIOGRAFIA
Publikacje w językach polskim i angielskim, najnowsze
oraz starsze (o znaczeniu głównie historycznym),
poświęcone informatologii jako dyscyplinie naukowej
111

112. Bibliografia 1
1) Babik, Wiesław red. (2016). Nauka o informacji. Warszawa: Wydaw. SBP.
2) Bawden, David; Robinson, Lyn (2012). Introduction to Information Science. London: Facet
Publishing.
3) Bates, Marcia J. (1999). The invisible substrate of information science. Journal of the
American Society for Information Science, Vol. 50, No. 12, p. 1043-1050.
4) Borko, Harold (1968). Information science – what is it? American Documentation, Vol. 19. No.
1, p. 3-5.
5) Cisek, Sabina (2002). Filozoficzne aspekty informacji naukowej. Kraków: Wydaw. UJ.
6) Cisek, Sabina (2009). Nauka o informacji na świecie w XXI wieku: badania metanaukowe. W:
Od książki dawnej do biblioteki wirtualnej. Przeobrażenia bibliologii polskiej. Toruń:
Wydawnictwo Naukowe UMK, s. 47-56. http://hdl.handle.net/10760/11098
7) Dembowska, Maria (1965). Dokumentacja i informacja naukowa. Zarys problematyki i
kierunki rozwoju. Warszawa: Wydaw. SBP.
8) Dembowska, Maria (1991). Nauka o informacji naukowej (informatologia). Organizacja i
problematyka badań w Polsce. Warszawa: IINTE.
9) Dillon, Andrew (2007). LIS as a Research Domain: Problems and Prospects. Information
Research vol. 12 nr 4. http://InformationR.net/ir/12-4/colis/colis03.html
10) Górski, Adam (1977). Informacja naukowa, jej obiekt i pole badawcze. Aktualne Problemy
Informacji i Dokumentacji, t. 22, nr 4, s. 27-29.
11) Janiak, Małgorzata (2010). Informacja naukowa w Polsce na przełomie XX i XXI wieku.
Dynamika zmian w świetle piśmiennictwa. Kraków: Wydaw. UJ.
112

113. Bibliografia 2
12) Leska, Maria; Leski, Kazimierz (1972). Informacja naukowa jako dziedzina wiedzy.
Zagadnienia Informacji Naukowej nr 1, s. 7-28.
13) Majewski, Zygmunt (1976). Dokumentacja – informacja naukowa – informatologia. Aktualne
Problemy Informacji i Dokumentacji t. 21 nr 3, s. 6-7.
14) Pindlowa, Wanda (1984). Kształcenie studentów jako użytkowników informacji naukowej. Z
pogranicza informatologii i pedagogiki. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, s. 25-72.
15) Piróg, Wojciech (1977). Zagadnienia informacji i dokumentacji naukowej. Warszawa:
Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
16) Ratajewski, Jerzy (1994). Wybrane problemy metodologiczne informologii nauki (informacji
naukowej). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
17) Sapa, Remigiusz (2007). Wybrane aspekty komunikacji naukowej w informacji naukowej i
bibliotekoznawstwie w Polsce. Zagadnienia Naukoznawstwa nr 1 (171), s. 91-106.
18) Sapa, Remigiusz (2009). Metodologia badań obszaru pośredniczenia w komunikacji
naukowej z perspektywy nauki o informacji. Kraków: Wydaw. UJ, s. 20-27.
19) Sosińska-Kalata, Barbara (2007). Współczesne oblicze nauki o informacji w Polsce i za
granicą. W: Studia z informacji naukowej i dyscyplin pokrewnych. Prace dedykowane
Profesor Barbarze Stefaniak. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 93-119.
20) Sosińska-Kalata, Barbara (2013). Obszary badań współczesnej informatologii (nauki o
informacji). Zagadnienia Informacji Naukowej – Studia Informacyjne, nr 2, s. 9-41.
113

114. Bibliografia 3
21) Sosińska-Kalata, Barbara (2015). Ewolucja koncepcji informatologii (nauki o informacji). W:
Gondek, Elżbieta red. Teoretyczne zagadnienia bibliologii i informatologii. Studia i szkice.
Katowice: Wydaw. Uniwersytetu Śląskiego, s. 115-137.
22) Ścibor, Eugeniusz red. (1998). Informacja naukowa w Polsce: tradycja i współczesność.
Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
23) Woźniak-Kasperek, Jadwiga (2015). Z głównych problemów samoświadomości
informatologii. W: Gondek, Elżbieta red. Teoretyczne zagadnienia bibliologii i informatologii.
Studia i szkice. Katowice: Wydaw. Uniwersytetu Śląskiego, s. 139-157.
24) Zins, Chaim (2007a). Classification Schemes of Information Science: Twenty-Eight Scholars
Map the Field. Journal of the American Society for Information Science and Technology, Vol.
58, No. 5, s. 645-672.
25) Zins, Chaim (2007b). Conceptions of Information Science. Journal of the American Society
for Information Science and Technology, Vol. 58, No. 3, s. 335-350.
26) Zins, Chaim (2007c). Conceptual Approaches for Defining Data, Information, and Knowledge.
Journal of the American Society for Information Science and Technology, Vol., 58 No. 4, s.
479-493.
27) Zins, Chaim (2007d). Knowledge Map of Information Science. Journal of the American
Society for Information Science and Technology, Vol. 58, No. 4, s. 526-535.
28) Żmigrodzki, Zbigniew; Babik, Wiesław; Pietruch-Reizes, Diana red. (2006). Informacja
naukowa. Rozwój – metody – organizacja. Warszawa: Wydaw. SBP.
114