Presentatie Lode Vermeersch workshop 'Aan de slag met de cultuurfunctie' (27 maart en 2 april 2019) - Socius (www.socius.be)

1. 28/03/2019
1
Aan de slag met de
cultuurfunctie
Lode Vermeersch (HIVA-KULeuven)
Lode.vermeersch@kuleuven.be
i.o.v. SOCIUS – Steunpunt voor Sociaal-Cultureel Volwassenenwerk
maart 2019

2. 28/03/2019
2
Verloop
 Voorstelling
 Wat gaan we doen? Wat verwachten jullie?
 Wat is een functie? Wat is de culturele functie? (decreet, theorie)
 Hoe een visie uitbouwen rond de cultuurfunctie?
 Van Missie/Visie naar sociaal-culturele praktijk (en omgekeerd)
 Samen met de andere functies?
Voorstellingsrondje

3. 28/03/2019
3
• Naam
• Organisatie
• Functie
• Eigen culturele
interesse
Wat gaan we doen?
Wat verwachten jullie?

4. 28/03/2019
4
Aankondiging (1)
Aankondiging (2)
Inspiratie /
bronnen
Eigen visie
Vanuit missie/visie
Eigen praktijken
Functiemix

5. 28/03/2019
5
Wat is een functie?
Decreet
Weloverwogen
integratie van twee of
meer functies (van de
vier functies)
Sociaal-culturele
praktijken zijn hier de
vertaling van
Rollen

6. 28/03/2019
6
Memorie
 Wat is een functie?
Keuze over de aard
van wat je wil doen
(interventie)
Memorie (2)
Ontmoeting en
ontspanning is er
sowieso
• Aard
• Vorm
• Structurering

7. 28/03/2019
7
Functie vs. rol
Rollen
- Verbindend
- Kritisch
- Labo
Functies
- Cultuurfunctie
- Leerfunctie
- Maatschappelijke bewegingsfunctie
- Gemeenschapsvormende functie
Hoe functies kiezen?
Verschillende elementen kunnen rol spelen in uw “weloverwogen”
keuze:
Aantonen waarom het belangrijk/urgent is om daar als organisatie nu
rond te werken
 Over het “to be”
 eigen missie/visie van de organisatie: wat willen we? Naar welke
mens/samenleving streven we?
 Over het “as is”
 Externe signalen “uit de wereld” (bv. eindeloze lijst urgente
maatschappelijke topics als dekolonisering, klimaatverandering,
#metoo, competentie/competitie, welvaartsziektes, …)
 Interne signalen “uit de organisatie” (bv. vragen van deelnemers / van
de basis, …)
 De sociaal-culturele praktijken zoals ze vandaag lopen
(“continuïteitsargument”)

8. 28/03/2019
8
Hoe functies kiezen? (2)
 Prioritaire vs. secundaire functies?
 Geen aanleiding toe in het decreet
 Functiemix overwegen
 Functies zijn verbonden, dus de ene functie
hangt vaak vast aan een andere…
 … maar is dat voldoende argumentatie om
zomaar voor alle vier de functies te kiezen?
 Kwestie van functies apart én samen te
verantwoorden (in de mix)
Hoe functies kiezen? (3)
 Wanneer hebben we genoeg argumenten om
een functie te kiezen?
 Geen duidelijke “lat”
 Wat voor ons een overtuigend argument is, is
dat niet altijd voor een ander
 Klopt, de “bandbreedte” van interpretatie…
wat jij ziet is niet altijd wat een ander ziet
 … maar houvast zoeken, waar je ze hebt (bv.
decreet is voor ieder gelijk)
 … maar zelf houvast bieden met solide
argumenten

9. 28/03/2019
9
Wat is de cultuurfunctie?
Waaraan denk je
zelf als je het
woord ‘cultuur’
hoort?

10. 28/03/2019
10
Decreet
Vier functies
Verschillende dingen doen met cultuur
(in willekeurige volgorde):
• Creëren
• Deelnemen
• Bewaren
• Delen
Memorie
Betekenis aan de
wereld (waardevol) =
een manier van
denken “over”
Sociaal gedeeld Een manier van
menselijk handelen
Repertoire van
tekens

11. 28/03/2019
11
Uitvoeringsbesluit
Verantwoorden
functiemix
Onderbouwde
visie over
functiemix /
functies apart
Relatie tot de
missie
Omzetten in de
praktijk
Samengevat (decreet en memorie)
Organisatie
Keuze in de functiemix
Integratie van twee of meer functies
Verantwoorden + visie uitvouwen
(voor de functies samen én apart)
Functies kunnen “doorvertalen” in
sociaal-culturele praktijken
Hoe? Functies bepalen de aard,
vorm en structurering van de
sociaal-culturele praktijken
In relatie tot de missie van de
organisaties

12. 28/03/2019
12
Samengevat (decreet en memorie)
Visie op Cultuur
Cultuur = repertoire van tekens
Cultuur = sociaal gedeeld
Cultuur = betekenisgeving van de
wereld om ons heen
Cultuur = handelen (herhaling,
aanpassing, actualisering, duiding,
kritiek)
Cultuur = ontwikkeling (nooit af)
Je kan (als organisatie?) iets met
cultuur: creëren, delen, bewaren, delen
Wat zegt de literatuur /
theorie?

13. 28/03/2019
13
Cultuur: vele dingen samen
Kunst
Jeugdcultuur
Smaakcultuur
Cultuurparticipatie
Interculturaliteit
Enz.
26
1. Cultuur = leren
2. Cultuur = mensenwerk
3. Cultuur = reflecteren op
het menselijke denken en
doen en er zo betekenis
aan te geven
4. Cultuur = beschaving /
sociale normering
5. Cultuur = kunst

14. 28/03/2019
14
27
Cultuur = alle leeractiviteiten /
socialiserende activiteiten zijn cultureel
(dus cultuurfunctie = leerfunctie)
28
• Cultuur = alle leeractiviteiten /
socialiserende activiteiten zijn cultureel
(dus cultuurfunctie = leerfunctie)
• Cultuur = alleen het menselijke denken
en doen is cultureel (bv. muzikaliteit van
de mens, eetgewoontes van de mens, …)

15. 28/03/2019
15
29
• Cultuur = alleen die activiteiten die
betekenis genereren d.m.v. reflectie op het
wat mensen denken en doen
• Cultuur = alle leeractiviteiten /
socialiserende activiteiten zijn cultureel
(dus cultuurfunctie = leerfunctie)
• Cultuur = alleen het menselijke denken
en doen is cultureel (bv. muzikaliteit van
de mens, eetgewoontes van de mens, …)
Reflectieve en procesmatige
benadering
 Cultuur is in essentie een mentaal proces van betekenisgeving.
Cultureel werk betekent dan ook het oefenen in en reflecteren
over betekenisgeving.
 Dat impliceert: cultuur is dan niet een bepaald product (schilderij,
lied, dialect, historisch artefact, of noem maar op), het is geen
canon, maar de manieren waarop mensen betekenis geven aan
en met dergelijke producten. Om die betekenis te kunnen geven,
moet een mens even uit het dagelijkse en routinematige “doen”
stappen en reflecteren op en met de dingen.

16. 28/03/2019
16
Reflectieve en procesmatige
benadering (2)
 Hoe geven we betekenis? Zie bv. Cultuur in de Spiegel
33
• Cultuur = alle leeractiviteiten / socialiserende
activiteiten (dus cultuurfunctie = leerfunctie)
• Cultuur = alleen het menselijke denken
en doen
• Cultuur = alleen die activiteiten die
betekenis genereren d.m.v. reflectie op het
wat mensen denken en doen
• Cultuur = ons handelen op basis van
betekenis (met inbegrip van de verdeling van
kennis, macht, status, kritiek, waardering, …
over sociale lagen regio’s, … )

17. 28/03/2019
17
34
• Cultuur = ons handelen op basis van
betekenis (met inbegrip van de verdeling van
kennis, macht, status, kritiek, waardering, …
over sociale lagen regio’s, … )
Waarden
en normen
Waarde(s) en
effect(en)
• Cultuur = alleen die activiteiten die
betekenis genereren d.m.v. reflectie op het
wat mensen denken en doen
• Cultuur = alle leeractiviteiten /
socialiserende activiteiten zijn cultureel
(dus cultuurfunctie = leerfunctie)
• Cultuur = alleen het menselijke denken
en doen is cultureel (bv. muzikaliteit van
de mens, eetgewoontes van de mens, …)
Waarden- en normenbenadering
 Cultuur is een sociaal gedeeld tekenfonds of –repertoire dat
wordt uitgedrukt in een breed arsenaal aan normen, waarden,
rituelen, gewoontes, artefacten, ...
 Deze visie van cultuur drukt vooral op het sociale of
“gemeenschappelijke” aspect ervan. Cultuur is datgene dat
mensen (expliciet of impliciet) met elkaar afspreken, delen en
doorgeven.

18. 28/03/2019
18
Waarde- en effectbenadering
 Cultuur is af te lijnen en te categoriseren volgens datgene
wat het bewerkstelligt. Het kenmerkende ligt dus in haar
waarde(s) en effect(en).
 Er is nogal wat onderzoek gedaan over waar cultuur en
cultureel werk nu precies toe leidt. Welke (meer)waarde
heeft het? Welk effect heeft het op mens of groep? Wie
deze vragen beantwoordt - hetzij vanuit wetenschappelijk
onderzoek hetzij vanuit eigen praktijkervaring – komt snel
tot een stevige lijst. Stilaan klassiek is de indeling tussen
intrinsieke effecten (typisch of eigen aan het culturele) en
extrinsieke of instrumentele effecten van cultuur (niet-
typisch voor of niet gebonden aan het culturele).
37
• Cultuur = kunst (kunstdisciplines,
kunstinstituten, …)
• Cultuur = ons handelen op basis van
betekenis (met inbegrip van de verdeling van
kennis, macht, status, kritiek, waardering, …
over sociale lagen regio’s, … )
• Cultuur = alleen die activiteiten die
betekenis genereren d.m.v. reflectie op het
wat mensen denken en doen
• Cultuur = alle leeractiviteiten /
socialiserende activiteiten zijn cultureel
(dus cultuurfunctie = leerfunctie)
• Cultuur = alleen het menselijke denken
en doen is cultureel (bv. muzikaliteit van
de mens, eetgewoontes van de mens, …)

19. 28/03/2019
19
Benadering van cultuur als kunst
 Cultuur is kunst, en kunst is de verzameling van artistieke
uitingen die we de noemer ‘kunst’ geven.
 Deze visie is vrij simpel: cultuur staat gelijk aan datgene wat
artistieke kwaliteit heeft en dus ‘kunst’ wordt genoemd. En
omgekeerd: kunst is een synoniem voor cultuur.
 Vaak wordt bij deze opvatting nog expliciet vermeld: “cultuur met
grote C”. Dit om een duidelijk onderscheid te maken met de meer
sociologische waarden- en normenbenadering van cultuur.
Cultuuropvattingen:
van breed naar smal
5. cultuur = kunst
4. Cultuur = normen en waarden
3. Cultuur = betekenis geven door
te reflecteren
2. Cultuur = wat de mens doet
1. Cultuur = leren

20. 28/03/2019
20
Visie op Cultuur
Cultuur = repertoire van tekens
Cultuur = sociaal gedeeld
Cultuur = betekenisgeving van de
wereld om ons heen
Cultuur = handelen (herhaling,
aanpassing, actualisering, duiding,
kritiek)
Cultuur = ontwikkeling (nooit af)
Je kan (als organisatie?) iets met
cultuur: creëren, delen, bewaren, delen
41
1. Cultuur = leren
2. Cultuur = mensenwerk
3. Cultuur = reflecteren op
het menselijke denken en
doen en er zo betekenis
aan te geven
4. Cultuur = beschaving /
sociale normering
5. Cultuur = kunst
Cultuur = de
expressie van
dat alles

21. 28/03/2019
21
Expressiebenadering
 Cultuur is het zich uitdrukken in een bepaalde culturele
discipline.
 Wanneer cultureel werk als synoniem wordt gezien van culturele
expressie impliceert dit dat het werk vooral de creatieve of
verbeeldende kant van het culturele spectrum wil bevorderen.
Het maken van dingen vanuit een persoonlijke drijfveer of visie
staat dan voorop.
Wat kan je met cultuur?

22. 28/03/2019
22
Taken en opdrachten
cultuurfunctie binnen de sector
 Cultuurschepping
 Cultuurbeleving
 Cultuurbewaring
 Cultuuroverdracht
 Cultuurspreiding
 Cultuurbemiddeling
 Creëren
 Deelnemen
 Bewaren
 Delen
Taken en opdrachten
cultuurfunctie binnen de sector
 Aanpassing
 Actualisering
 Kritiek
 Duiding
 Herhaling

23. 28/03/2019
23
Welke
benadering past
bij jouw
organisatie?
Waarom?
Wat is een visie?
Hoe een visie uitbouwen?

24. 28/03/2019
24
Een visie (1)
 Bouwt voort op wat je als organisatie zelf wil veranderen in de
samenleving (je globale missie en visie)
 Geeft aan waarom en hoe je dat als organisatie wil gaan doen (niet
activiteit per activiteit, maar de grote lijnen: aard, vorm, structurering).
 Je expliciteert dus je kijk op het wat, waarom, en hoe?
 Geeft dit op een unieke en authentieke wijze weer…
 … en verstaanbaar én concreet (én geïllustreerd) voor een
buitenstaander…
 … gedragen door je hele organisatie

25. 28/03/2019
25
Een visie (2)
 De visietekst is ‘descriptief’ en expliciteert en onderbouwt de
achtergrond en de keuzes die door de organisatie worden
gemaakt
 De visietekst is ‘normatief’ en geeft aan welke kijk op mens en
samenleving, op waarden en normen schragend zijn voor de
manier waarop praktijken worden aangepakt
 De visietekst maakt zichtbaar welke handelingslogica wordt
gehanteerd bij het opzetten van praktijken en verantwoordt
deze handelingslogica

26. 28/03/2019
26
Wat is een (goede) visie?
En hoe kom je er aan?
The way to go… together
 Onwetendheid
 Bewustzijn
 Bezorgdheid
 Inzicht
 Intentie
 Tastbaar gedrag
 Vast gedrag
 Competenties
 Overtuigingen
 Identiteit
Naar een
organisatie met
een culturele
identiteit
* Je hebt al een
missie, is dat
geen
vertrekpunt?

27. 28/03/2019
27
Neem je MISSIE als
organisatie erbij…
• Wat wil je organisatie
veranderd zien in de
samenleving?
• Waarom / hoe speelt
daar de cultuurfunctie
een rol in?

28. 28/03/2019
28
Visie op Cultuur
Cultuur = repertoire van tekens
Cultuur = sociaal gedeeld
Cultuur = betekenisgeving van de
wereld om ons heen
Cultuur = handelen (herhaling,
aanpassing, actualisering, duiding,
kritiek)
Cultuur = ontwikkeling (nooit af)
Je kan (als organisatie?) iets met
cultuur: creëren, delen, bewaren, delen
De cultuurfunctie:
Wat doe je al … en doe je dat
goed?

29. 28/03/2019
29
Kijk wat je al doet!
 Welke interventies worden ‘doelbewust’ ondernomen?
 Welke processen worden ‘doelbewust’ beoogd?
 Klopt dat met de functies die jullie jezelf denken toe te
wijzen? Bv. Cultuurfunctie?
The way to go… together
 Onwetendheid
 Bewustzijn
 Bezorgdheid
 Inzicht
 Intentie
 Tastbaar gedrag
 Vast gedrag
 Competenties
 Overtuigingen
 Identiteit
Naar een
organisatie met
een culturele
identiteit
* Je hebt al
praktijken, is
dat geen
vertrekpunt?

30. 28/03/2019
30
Neem een TYPICAL CASE
van je organisatie erbij…
• Is dit een doelbewuste
doorvertaling van je
visie op de
cultuurfunctie?
• Hoe speelt daar de
cultuurfunctie daar een
rol in?
De functiemix

31. 28/03/2019
31
Waar functies samen komen
Cultuurfunctie
Leerfunctie
Maatschappelijke
bewegingsfunctie
Gemeenschaps-
vormende functie
Cultuur &
leren
Cultuur &
beweging
Cultuur &
gemeenschap
Hoe zie je de
functiemix in
jouw organisatie?

32. 28/03/2019
32
DANK U EN VEEL SUCCES!