Erindi flutt á Menntakviku 2011

1. Togstreita og tækifæri
í samkennslu stað- og fjarnema
við Kennaradeild MVS
Þuríður Jóhannsdóttir og
Sólveig Jakobsdóttir
Menntakvika 30. september 2011

2. • Á Menntavísindasviði Háskóla Íslands var tekin sú ákvörðun að skólaárið
2010–2011 yrði stað- og fjarnemum á námskeiðum í grunnnámi kennt
saman.
• Stefnt er að því að þetta verði meginregla en til þessa hefur stað- og
fjarnemum ekki verið kennt saman nema þegar nemendur hafa verið svo
fáir að námskeið hefðu annars fallið niður.
• Spyrja má hvort samkennsla stað- og fjarnema sé góð lausn til að mæta
niðurskurði eða æskileg þróun í háskólakennslu?
• Hver er hugsanlegur ávinningur og hvað tapast við þessa kerfisbreytingu
(kennslufræðilega, stofnanalega og fjárhagslega)?
• Í lok skólaársins var gerð úttekt á reynslunni af þessu fyrirkomulagi með
viðtölum við nemendur og kennara og spurningalistakönnunum.
• Úrvinnslu er ekki lokið en hér er sagt frá nokkrum niðurstöðum

3. Ástæður fyrir að samkenna stað- og fjarnemum
• Sparnaður – tvö námskeið eru reiknað sem eitt
• Það hefur tíðkast að samkenna stað- og fjarnemum til að ná
lágmarksstærð hóps t.d. á kjörsviðum (nú 15 nemendur).
• Sumir sjá þetta sem tækifæri til að þróa kennsluhætti – það sé
spennandi að tefla saman reynslu ólíkra hópa (í anda skóla
margbreytileikans?)
• Orðræðan um að námið eigi að vera opið og sveigjanlegt
– Staðkennslan á að vera opin fyrir fjarnema og námskeiðin
á netinu eiga að vera opin fyrir staðnema
• Faggreinakennarar tala um ávinning af því að mynda samfélag
verðandi faggreinakennara beggja hópa (stað og fjar)

4. Nemendamiðuð kennsla til umræðu
• Þróun kennsluhátta í kennaranámi
• Fjarnám fyrir starfandi leiðbeinendur í grunnskólum hófst
1993. Fjarskólinn aðskilinn frá hefðbundnu kennaranámi –
sérstakur umsjónarmaður.
– Skipulag námsins tók mið af þörfum nemendanna.
• Fjarnámið opið fyrir alla burtséð frá reynslu af kennslu 2000-2010,
• 2004 voru ca 40% fjarnema á grunnskólabraut starfandi við kennslu
(Amalía sjá PhD ritg. ÞJ).
– Minna tekið mið af þörfum þeirra sem starfa við kennslu en áður.
• Samkennsla stað- og fjarnema í sömu námskeiðum verður
meginrelga 2010-2011.
– Hvernig er nú tekið mið af ólíkum þörfum kennaranema? Fjarnema,
staðnema og þeirra sem vinna við kennslu.

5. Kennaranám leikskóla- og
grunnskólakennara 2010-2011
• Skólaárið 2010-2011 voru 748 nemar í Kennaradeild annað hvort í
grunnskólakennarafræði (589) eða í leikskólakennarafræði (159)
• Upplýsingar um hlutfall stað og fjarnema óáreiðanlegar (hlutfall
staðnema 50-80% skv. skráningu í upphafi haustmisseris)
• Í fjölmennu inngangsnámskeiði á 1. ári í grunnskólakennarnámi haustið
2010 var tilfinning kennara að um þriðjungur fjarnema væri að kenna
• Haustið 2010 voru 53 námskeið kennd í grunnnámi leikskólakennnara og
grunnskólakennara
• Þar af 4 fjölmenn (ca 200 manns) sem voru kennd aðskilin, þroska- og
námssálarfræði og talað mál og ritað sem eru fyrir báða hópana
• Sýnist að 6 námskeið séu ætluð eingöngu leikskólakennaranemum en 5 námskeið
fyrir bæði grunn og leikskólakennaranema fyrir utan þessi stóru (óstaðfestar tölur)

6. Gögn vegna úttektar
• 8 námskeið kennd á haustmisseri 2010 skoðuð sérstaklega
– valið tók mið af fjölda nemenda – fjölmenn, miðlungs, fámenn – einnig
tekið mið af námsgrein (fámennast 12 nemar, fjölmennast 144 nemar)
• Viðtöl við 22 nema, stað- og fjar- sem voru á þessum námskeiðum
• Viðtöl við 9 kennara sem kenndu á þessum námskeiðum
• Spurningalisti til kennaranema (lok apríl, byrjun maí)
– 446 nemar fengu senda beiðni um að taka þátt í könnuninni en
einungis 69 svöruðu sem er um 15% þátttaka
– 748 nemar en 294 vilja ekki vera á listum vegna kannana; nær 40% af
öllum grunnnemum á þessum brautum!
• Spurningalisti til allra kennara sem kennt hafa samkennd námskeið í
grunndeild í lok skólaárs (byrjun júní). 49 kennarar svöruðu sem er
tæplega helmingur. Athuga betur.

7. Hvernig er samkennslan í framkvæmd?
• Fjarnemar og staðnemar mæta saman í staðlotu í upphafi skólaárs
– Staðlotan er í viku og á 10 ECTS námskeiði mæta nemar tvo
daga 3+4 tíma (5 námskeið gefa fulla nýtingu alla vikuna)
• Staðnemar fá reglubundna kennslu algengast 4 kest einu sinni í viku
– kennsla + umræður (venjan var áður að kenna tvisvar í viku í
staðnámi). Misjafnt hve margar vikur – vettvangsnám kemur inní (3-
4 E) – nýjar upplýsingar: MVS 7 tímar á viku en önnur svið 5 tímar
• Fjarnemar fá upptökur af fyrirlestrum og umræður fara fram á
netinu – eða gert er ráð fyrir því
• Staðlota 2 er um mitt misseri, líka vika með 3+4 tímum í hverju
námskeiði – oft notuð fyrir nemendakynningar á verkefnum
• Námsmat byggir á mikilli verkefnavinnu og símati en líka oft
lokapróf.

8. Lýsing á nemendahópnum
• 69 nemar svöruðu: 59 konur 9 karlar (einn ekki merkt við)
Yngri en 25 22 32% Stunda ekki vinnu með 26 38% Kennsla eða 23 53%
námi uppeldisstörf
25-34 30 43% Stunda vinnu með 43 62% Annars konar störf 20 47%
35-44 14 20% námi
Eldri en 44 3 4% Undir 26% vinna 8 19%
26-50% 16 37%
Á Íslandi á höfuðborgarsvæðinu (eða innan 39 57% 51-75% 10 23%
við hálftíma keyrslu frá) 76-100% 8 19%
Á Íslandi utan höfuðborgarsvæðis en nálægt 19 28% Yfir 100% 1 2%
(hálfs til tveggja tíma keyrslu frá)
Á íslandi langt utan höfuðborgarsvæðis 10 14%
(meira en tveggja tíma keyrslu frá)
Erlendis 1 1%

9. Nám nemenda sem svöruðu
1-10 einingar (ECTS) 3 4% Nám til B.Ed. prófs í 22 32%
11-20 einingar (ECTS) 9 13% leikskólakennarafræði
Nám til B.Ed. prófs í 45 66%
21-30 einingar (ECTS) 48 70% grunnskólakennarafræði
Fleiri en 30 einingar 9 13%
(ECTS) Í annars konar námi 1 1%
1. ári (er að taka einingar 22 32
Í fjarnámi (með 30 43%
0-60) %
staðlotum)
2. ári (er að taka einingar 27 40
Í staðnámi 24 35%
61-120) %
Ýmist í fjarnámi eða 15 22%
3. ári (er að taka einingar 19 28
staðnámi
121-180) %

10. Almennt mat á gæðum námsins
• Reynsla af fjarnámi/fjarkennslu við Kennaradeild (Nemendur=53; Kennarar=40)
Kennarar Nemar Nemar
2011 % 2011 % 2008 %
Mjög ánægð(ur) 8 17
87
Ánægð(ur) 43 38
Misjöfn reynsla 45 42 9
Óánægð(ur) 3 4 3
Mjög óánægð(ur) 3 0 1
Staðnemar voru á sama hátt spurðir um ánægju sína/óánægju
með staðnámið (Nemar=47, Kennarar=42)
Mjög ánægð(ur) 38 21
61
Ánægð(ur) 50 40
Misjöfn reynsla 12 34
Óánægð(ur) 0 4
Mjög óánægð(ur) 0 0

11. Mat á samkennsluforminu
Almennt Kennarar Nemar
Mjög ánægð(ur) 0 9
Ánægð(ur) 27 43
Misjöfn reynsla 31 29
Óánægð(ur) 22 15
Mjög óánægð(ur) 20 3
Samanburður gæðum almennt Kennarar Nemar
Miklu betra í samkennslu 2 2
Betra í samkennslu 2 20
Svipuð gæði 44 40
Betra þegar fjar- og staðnám er aðskilið 38 29
Miklu betra þegar fjar- og staðnám er 13 9
aðskilið

12. Samanburður á samkennslu og aðskildum hópum
Kennsla K N
Miklu betri í samkennslu 2 0
Betri í samkennslu 2 22
Svipuð gæði 44 35
Betri þegar fjar- og staðnám er 38 29 Samskipti og/eða samvinna nema N
aðskilið innbyrðis
Miklu betri þegar fjar- og staðnám 13 14 Miklu betri í samkennslu 9
er aðskilið Betri í samkennslu 17
Svipuð gæði 37
Samskipti kennara og nema K N
Miklu betri í samkennslu 2 5 Betri þegar fjar- og staðnám er aðskilið 23
Betri í samkennslu 2 13
Svipuð gæði 40 45 Miklu betri þegar fjar- og staðnám er 14
aðskilið
Betri þegar fjar- og staðnám er 44 23
aðskilið
Miklu betri þegar fjar- og staðnám 11 14
er aðskilið

13. Mat á gæðum staðlotna og kennslustunda í staðnámi
Ánægja eða óánægja með 2008 Ánægja með reglubundnar kennslustundir
staðlotur K N
K N N Mjög ánægð(ur) 18 27
Mjög ánægð(ur) 17 6 12 Áægð(ur) 46 49
Ánægð(ur) 33 32 52 Misjafnt eftir námskeiðum 26 24
Misjöfn reynsla 38 51 19 Óánægð(ur) 5 0
Óánægð(ur) 7 6 12 Mjög óánægð(ur) 5 0
Mjög óánægð(ur) 5 4 5
Samanburður á gæðum staðlotna Samanburður á reglubundnum kennslustundum í
K N staðnámi
Miklu betri í samkennslu 0 2 K N
Betri í samkennslu 5 19 Miklu betra í samkennslu 0 5
Svipuð gæði 56 45 Betra í samkennslu 0 13
Betri þegar fjar- og staðnám er 22 21 Svipuð gæði 63 38
aðskilið Betra þegar fjar- og staðnám er 26 36
Miklu betri þegar fjar- og staðnám 17 13 aðskilið
er aðskilið Miklu betra þegar fjar- og staðnám 11 8
er aðskilið

14. Opnar spurningar og viðtöl við nemendur
Viðtölin
• Skoðun nema á staðlotum var mjög misjöfn
• Fjarnemar sammála um mikilvægi þess að mæta í staðlotur en fannst að oft væri illa farið
með dýrmætan tíma – fannst þær stundum gagnslausar og of dýrt að koma utan af landi
• Staðlotan stendur í viku en aðeins mæting í tíma fáa tíma á dag – þjappa betur saman með
þarfir landsbyggðafólks í huga sem þurfa að borga gistingu og fá frí úr vinnu
• Mikilvægastar til að byggja upp félagsleg tengsl vegna samvinnu
• Staðnemum fannst óþarfi fyrir þá að mæta þar sem þær væru meira byggðar upp fyrir
fjarnema
Opnar spurningar í netkönnun
• Í raun ætti að leggja þær niður og taka frekar upp nokkra tíma á hverri önn þar sem kennt er í
rauntíma í gegnum búnað á netinu.
• Hafa staðlotur aðskildar frá staðnemum
• 55% svarenda í netkönnun vildi hafa tvær staðlotur á misseri eins og venjan er að hafa

15. Reglubundnar kennslustundir í staðkennslu
Reglubundnum kennslustundum hefur fækkað
K N
Mjög ósátt(ur) við fækkun kennslustunda 18 31
Ósátt(ur) við fækkun kennslustunda 26 26
Misjafnt eftir námskeiðum 47 36
Sátt(ur) við fækkun kennslustunda 8 8
Mjög sátt(ur) við fækkun kennslustunda 0 0
Hvernig ætti dreifing kennslustunda að vera?
K N
Oftar en tvisvar í viku 3 3
Tvisvar í viku 58 72
Vikulega eða þar um bil 34 23
2-3 í mánuði 5 3
Mánaðarlega eða sjaldnar 0 0

16. Kostir samkennslu
Helstu kostir samkennslu K N
Námskeið í boði í samkennslu sem myndu annars falla niður vegna 80 (1) 84 (1)
fárra nema
Efni sem sett er á net fyrir fjarnema nýtist staðnemum líka 47 (3-4) 65 (2)
Fjarnemar og staðnemar geta unnið saman í verkefnum 44 (5-6) 51 (3)
Víkkar sjóndeildarhringinn að fá sjónarmið bæði staðnema og 27 49 (4)
fjarnema
Gott fyrir fjarnema að geta leitað til staðnema sem sækja tíma Ekki spurt 41 (5)
reglulega
Reglubundin staðkennsla getur verið opin fyrir fjarnema (þá sem geta 51 (2)
nýtt sér hana)
Þróa kennsluhætti 47 (3-4)
Vinnusparandi fyrir kennara að halda utan um stað- og fjarnema á 44 (5-6)
einum stað á netinu

17. Mæta fjarnemar í tíma með staðnemum?
Oft 4 9%
Nokkrum sinnum 6 13%
Misjafnt eftir námskeiðum 5 11%
Sjaldan 8 17%
Aldrei 23 50%
Samtals: 46 100%

18. Ókostir samkennslu
Helstu ókostir samkennslu K N
Fjarnemar verða útundan - staðnemar í betra sambandi 31 (6) 55 (1)
við kennara
Erfitt að skipuleggja hópvinnu stað- og fjarnema (tími, 36 (4) 46
staður, tækni)
Staðnemum getur fundist pirrandi að þurfa að taka tillit Ekki spurt 32
til fjarnema í staðkennslu
Samkennsla dregur úr fjölda kennslustunda 29 (7) 29
Ruglingslegt skipulag þegar nemendur eru ekki flokkaðir Ekki spurt 29
í stað- og fjarnema
Þrýstingur á nema sem búa nálægt skóla að mæta í Ekki spurt 13
staðkennslu þó þeir hafi valið fjarnám
Lítil virkni fjarnema á netinu er vandamál 53 (1)
Aukið álag að þurfa að sinna báðum hópum 47 (2)
Skipulagið er flóknara í samkennslu 44 (3)

19. Samkennslan hefur skapað togsteitu á milli stað- og fjarnema
• Kennarar oft á tíðum ekki meðvitaðir um mismunandi þarfir
nemenda eftir því hvernig þeir kjósa að stunda nám sitt og
halla þá oft á annan hópinn
• Staðnemar telja að ávinningur af samkennslu sé meiri fyrir
fjarnema; hafa áhyggjur af að fjarnámið sé að taka yfir
staðnámið – áherslan á fjarnám hafi komið niður á staðnámi
Úr opnum spurningum
• „Ef á að halda áfram að keyra saman stað og fjarnema þarf að
vanda sig mun betur í að sinna fjarnemum og þörfum þeirra“
• „það þarf að taka meira tillit til fjarnema“

20. Fá fjarnemar verri þjónustu í samkennslu?
• „Í þeim námskeiðum sem ég hef verið í hef ég fundið svakalegan mun á
samkenndum námskeiðum og þeim sem eru eingöngu fjarkennd.
Þjónustan við fjarnema er mun betri í fjarnámskeiðunum og í þeim samkenndu
finnst mér fjarnemarnir gleymast svolítið, t.d. í fyrirlestrum þegar það koma
spurningar úr salnum þá eru þær nær aldrei endurteknar og því hlusta fjarnemar
oft á nokkura mínútna einhliða samtal og botna stundum ekkert í því um hvað er
verið að tala.
Einnig hef ég lent í því að fá ekki svör við ítrekuðum fyrirspurnum bæði á blakki og
í gegnum tölvupóst í samkenndum námskeiðum, vil ég þó taka það fram að það á
ekki við öll samkenndu námskeiðin sem ég hef verið í“
• "Mér finnst að það ætti að vera spes kennari sem sér um fjarnemana, eða þúst
blackboard/moodle samskiptin í samkennslu. Mín reynsla er sú að
staðnámskennarinn fatti sjaldan að fjarnemar eru oft að fá allar sínar upplýsingar
þaðan og nota vefinn frekar eins og hann sé bara með staðnema“

21. Bitnar samkennslan á staðnáminu?
• „Tímum fækkar svo mikið í heildina og þar af leiðandi fækkar fólki á göngum
skólans og maður á í minni samskipti við samnemendur sína. Fólk sem er í staðnámi
er í því til þess að læra upp í skóla og eiga mannleg samskipti!"
• "Ég sótti í staðnám til að byrja með því ég vildi hafa samskiptin við kennarana í
skólanum og hafa þannig líka aðhaldið eftir langa fjarveru frá skóla en eftir þetta ár
er ég að hugsa um fjarnám þar sem tímakennslan í skólanum er nánast engin
allavega þetta misserið. Þessi skortur á tímakennslu hefur þó ekki bitnað á
námsárangri mínum svo ég get ekki sagt annað en að þessi samkennsla hafi komið
vel út“
• „Fyrir mitt leyti myndi ég vilja mæta á staðinn í fyrirlestra. Það er ekki að
ástæðulausu sem ég valdi að vera í staðnámi. Fyrir mitt leyti er það meira virði að
fá fyrirlestra í rauntíma og á staðnum. Alla vega þar sem það hefur verðið er mun
auðveldara fyrir mig persónulega að einbeita mér að efninu og ein helsta ástæða
þess að ég valdi staðnám. Ég tel þó raunar kost að geta hlustað á fyrirlestra ætlaða
fjarnemum en þá aðeins sem viðbót við hitt“
• „Mér finnst samkennslan að nokkru leyti góð en ég hef miklar áhyggjur af því að
staðtímar falli niður. Það þætti mér mjög leiðinlegt“

22. Ánægjuraddir og áhyggjuraddir
• Mér finnst frábært að hafa bæði stað- og fjarnema í sömu námskeiðum. Góð
þróun og skemmtileg!
• Mér finnst þetta frábær könnun til að leyfa okkur sem erum alls ekki sátt við
fyrirkomulagið að tjá okkur.
• Það er gott mál að hafa samkennslu þannig að fjarnemar hafi aðgang að
staðnemum, en það má ekki neyða staðnema í fjarnám.
Ef ég vil vera í námi þar sem ég þarf ekki að mæta í tíma og tala bara við
samnemendur og kennara á netinu, þá skrái ég mig í fjarnám.
• Það er svo mikilvæg og dýrmæt reynsla að hitta aðra nemendur og ræða málin í
persónu að það má ekki taka það af þeim sem hafa kost á því að mæta.
Sérstaklega ekki í verklegum greinum þar sem allir geta lært af mistökum annarra
og hugmyndaflæðið fer á fullt þegar listgreina-nemendur sitja saman að vinna og
spjalla.
• Tímar orðinir of fáir, sem staðnemi er ég í skólanum 1-2 daga í viku í 100% námi -
gæti allt eins verið í fjarnámi.

23. Lokaspurning í netkönnun
Á að halda áfram að þróa samkennslu stað- og fjarnema við
Kennaradeild?
K N
Já, með svipuðu sniði 25 49
Já, en með töluverðum breytingum 43 37
Nei, frekar að kenna í aðskildum hópum 33 14

24. Lokaspurning í netkönnun
Hvernig vildir þú helst haga þínum Hvaða valkosti vilja nemendur hafa um
kennslutíma? námsform?
Kenna sem mest fjarnámskeið 7 Ég vil geta valið að vera í 28
(með fjarnemum eingöngu) fjarnámi
Kenna sem mest staðnámskeið 36 Ég vil geta valið að vera í 9
(með staðnemum eingöngu) staðnámi
Kenna sem mest samkennd 11 Ég vil geta valið að vera ýmist 57
námskeið (með fjar- og staðnemi eða
staðnemum) fjarnemi eftir námskeiðum
Kenna í bland, fjar-, stað- og/eða 36 (sveigjanlegt nám)
samkennd námskeið Mér finnst flokkunin ekki 7
Mér er sama hvernig tilhögun er 1% skipta máli/
að þessu leyti (fjar-, stað- eða ekki viðeigandi
samkennsla)

25. Nemendamiðað nám?
• Hvernig er þessi þróun kennsluhátta í ljósi hugmynda um
nemendamiðað nám?
• Athyglisvert að ekki er skráð í kerfinu hverjir af
kennaranemunum eru að vinna í leikskólum og grunnskólum
um leið og þeir eru í náminu – og skráning í fjar- eða stað-
óáreiðanleg
• Mjög athyglisvert að í viðtölum við suma kennara kemur fram
að þeir vita ekki hvort nemendur þeirra eru í kennslu og finnst
það ekki skipta máli – vilja jafnvel ekki vita það
• Hvað segir það okkur um nemendamiðaða kennsluhætti?