1. UT-fær? Hæfni nemenda á sviði
upplýsinga- og samskiptatækni í
grunnskólum
Erindi á málþingi Menntavísindasviðs Háskóla Íslands (HÍ)
Föruneyti barnsins – velferð og veruleiki
30.október 2009
Sólveig Jakobsdóttir, dósent, soljak@hi.is
Menntavísindasviði HÍ

2. Yfirlit
• Kynntar eru niðurstöður rannsókna á þróun tölvunotkunar í
íslenskum grunnskólum frá 1998. “Dreifrannsókn” (98,02,04;
gögnum safnað með þátttöku framhaldsnemenda við KHÍ/Mvs-
HÍ/starfandi kennara.*
• Kynntar verða helstu niðurstöður frá nemendum úr 7. til 10. bekk
eftir kyni og aldri: sjálfmetinni færni þeirra á sviði upplýsingatækni,
viðhorfum og vandamálum (líkamlegum og félagslegum) sem þeir
tengja við tölvunotkun.
• Rætt verður um fjölþjóðleg viðmið og leiðir til meta og kenna færni
og hæfni af þessum toga (digital competences).
• Rannsóknirnar voru að hluta styrktar af Nýsköpunarsjóði námsmanna (1998), RANNÍS (2002-2004), KHÍ rannsóknarsjóði (1998 og 2000)-
og HÍ aðstoðarmannasjóði (2008) og rannsóknasjóði (2009).

3. Þátttakendur í rannsókn
178
493
202
179
379
304
123
213
0
100
200
300
400
500
600
1998 2002 2004 2008
7.-8. 9.-10.
Ár Fj.
skóla
Fj.
grunn
-skóla
N
5.-10.b
+frh.
N í
7.-10.
bekk
Hlutfall
7.-8.:9.-10.
1998 10 9 761 557 32: 68
2002 14 13 1402 797 62:38
2004 7 7 334 325 62:38
2008 6 6 437 392 46:54

4. Færniatriði sem spurt var um
Fjórir meginflokkar:
• skjalastjórnun - eða undirstöðufærni (4 atriði, innsetja
forrit, vista, eyða, prenta út skjöl),
• nettengd færni (6+2 atriði, tengjast neti, búa til vefsíðu,
finna upplýsingar á vef, hafa samskipti með tölvupósti,
spjalli eða á ráðstefnu; frá 2002 einnig blogg, frá 2008
notkun tengslaneta
• greining/forritun (2 atriði, forrita og reikna út stærðir með
töflureikni)
• skapandi/setja fram upplýsingar (2+1 atriði, búa til
myndir og skyggnur, frá 2002 nota ritvinnslu til ritsmíða

5. Fjöldi færniatriða 14
meðatöl f. kynxaldur 98-04
Jakobsdottir, Solveig. (2006). Up on a straight line? ICT-related skill
development of Icelandic students. Í E. Pearson og P. Bohman (Ritstj.),
Edmedia - World Conference on Educational Multimedia, Hypermedia and
Telecommunications (bls. 67-74). Chesapeake, VA: AACE.
0
2
4
6
8
10
12
14
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
Fjöldifærniatriða(meðaltal)
Ár
Total (14)
Gr. 7-8 (F)
Gr. 9-10 (F)
Gr. 7-8 (M)
Gr. 9-10 (M)
Linear (Total (14))

6. Fjöldi færniatriða 14
meðaltöl f. kynxaldur 98-08
0
2
4
6
8
10
12
14
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
Fjöldifærniatriða(meðaltal)
Ár
Total (14)
Gr. 7-8 (F)
Gr. 9-10 (F)
Gr. 7-8 (M)
Gr. 9-10 (M)
Linear (Total (14))

7. Fjöldi færniatriða 17
meðaltöl f. kynxaldur 98-08
0
2
4
6
8
10
12
14
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
Fjöldifærniatriða(meðaltal)
Ár
Old trend
Gr. 7-8 (F)
Gr. 9-10 (F)
Gr. 7-8 (M)
Gr. 9-10 (M)
Linear (Old trend)

8. Meðalfj. færniatriða (14, 17)
• Munur e. ári hvort sem litið er til 14
eða 17 atriða
2008&2004>2002>1998
(10,0&10,1>9,2>7,7)
• Munur e. bekk:
9.-10. > 7.-8. (9,5>8,7)
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
12,0
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Meannumberofskills(14max)
Year
7.-8. grade
9.-10. grade
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
12,0
14,0
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Meannumberofskills(14max)
Year
7.-8. grade
9.-10. grade

9. Færniatriði – 7.-10.bekk
% sem telur sig kunna
Munur milli ára (kíkvaðrat: Marktækur munur í dreifingu í öllu nema einu (vista skjöl).
Lægsta hlutfallið yfirleitt 1998, en þó afturhvarf 2008 í sumum atriðum (prenta, tengjast neti, nota tölvupóst, forrita, búa til
mynd, nota ritvinnslu). Stökk í nettengdri færni.
Innse
tja
forrit
Vista
skjal
Eyða
skrá
m
Prent
a út
Tengj
ast
Neti
Búa
til
vefsíð
u
Finna
uppl.
Nota
tölvup
óst
Spjall
a
Nota
ráðst.
Blogg
a
Nota
tengsl
anet
Forrit
a
Reikn
a
stærð
ir
Búa
til
mynd
Búa
til
skygg
nur
Nota
ritvinn
slu
1998 49 88 75 88 69 26 70 57 69 12 19 45 73 32
2002 60 92 85 92 83 41 79 81 78 23 26 27 51 73 51 71
2004 63 91 88 93 84 67 81 86 86 31 64 29 62 74 74 74
2008 71 92 88 88 81 67 90 80 85 34 70 76 23 64 64 78 63
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
%úr7.-10.bekksemtelursigkunna

10. Meðaltal færniatr. 14
kyn x ár og kyn x bekkur
?
Munur e. kyni:
P>S (10,0>8,4)
EN kynjamunur mismikill eftir ári og bekk
Aðeins meiri kynjamunur meðal
eldri nemenda en yngri (nær ekki alveg
að vera marktækt 2008, p=0,091)
Þegar á heild er litið (7.-10.bekk)
minnkar bilið milli kynjanna og
hverfur frá 1998 til 2008.
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
12,0
19981999200020012002200320042005200620072008
Meannumberofskills(14)
Year
Girl
s
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
12,0
7 - 8 9 -10
Meannumberofskills
Grades
Girl
s

11. Færniatriði – kynjamunur
mikil breyting
1998 2002 2004 2008
Stúlkur Piltar Stúlkur Piltar Stúlkur Piltar Stúlkur Piltar
Eyðaskrám 62 87 80 91 85 91 94 84
Innsetja forrit 27 71 46 74 47 81 63 78
Prenta út 85 91 92 93 93 93 93 84
Vista skjal 86 90 91 93 92 90 97 88
Blogga 21 32 69 60 81 59
Búa til vefsíðu 12 38 34 49 70 64 72 63
Finna uppl. 60 78 78 81 78 86 97 84
Nota ráðst. 5 19 13 33 19 43 25 42
Nota tengslanet 82 71
Nota tölvupóst 47 65 83 79 89 84 87 74
Spjalla 62 75 78 78 87 86 91 80
Tengjast Neti 56 81 79 87 82 86 79 82
Forrita 7 31 18 37 22 36 11 35
Reikna stærðir 36 54 43 59 58 66 63 64
Búa til mynd 63 81 68 78 70 80 60 68
Búa til skyggnur 17 45 43 60 70 78 81 75
Nota ritvinnslu 71 72 69 80 62 63
P>S 13/14 10/16 5/16 3/17
S>P 0/14 0/16 0/16 9/17

12. Stafræn gjá: færni (7.-8.bekk)
Ísland – Suður-Afríka (9 atriði)
Figure 1. Mean number of skills reported by learners in Iceland (IS), grade seven to eight; and South Africa (SA), grade seven.
Bls. 190 í Guðmundsdóttir, Gréta Björk og Jakobsdóttir, Sólveig. (2009). A digital divide: challenges and opportunites for learners and schools on each side.
Í H. B. Hólmarsdóttir og M. O'Dowd (Ritstj.), Nordic Voices:
Teaching and researching comparative and international education in the Nordic countries (bls. 173-203). Rotterdam: SensePublishers.

13. Viðhorf
Nemendur yfirleitt jákvæðir eða hlutlausir (of mikil notkun með slæm
félagsleg og/eða líkamleg áhrif)
Lítill munur milli ára, nema tilhneiging til að nemendur 98 séu jákvæðari,
en á hinn bóginn ekki eins sannfærðir um að þeir séu klárir að nota
tölvur. Nemendur 2002+4 telja sig klárari en nemendur 1998
1
2
3
4
5
Meðaltal
Viðhorf
1998
2002
2004
2008

14. Viðhorfaspurningar, svör 7.-10.bekkinga
* = kynjamunur (strákar jákvæðari en stelpur)
Ár Kyn
p>s
Bekk
ur
x
Ég tel að kunnátta í tölvunotkun sé mikilvæg fyrir framtíðina
****
98>öll,
08<öll
**** ****
E>Y
Það er spennandi að nota tölvur
****
98>öll
****
Of mikil tölvunotkun getur haft slæm áhrif á börn og unglinga
(fél./and.) (ekki greinarmunur 98 á fél./andl. og líkamlegum)
****
08<02/04
**** Árxbekkur
Of mikil tölvunotkun getur haft slæm áhrif á börn og unglinga
(líkamleg)
****
08<02/04
*
Mér er illa við að nota tölvur
*
98>02
Mér finnst tölvur vera nauðsynleg tæki í námi og starfi
****
98>02/08,
02/04>08
****
Ég er mjög "klár" að nota tölvur á marga mismunandi vegu
****
98<öll,
02<08
**** KynxBekk
KynxÁr
KynxÁrxB
Mér finnst gaman að leika mér að prófa nýja hluti á tölvunni
****
Öll>08
**** **
Y>E
KynxB
KynxÁrxB
Mér finnst gaman að nota tölvur til gagnlegra hluta
****
98>02/08
****
Mér líður oft óþægil. fyrst þegar ég nota tölvur/forrit sem ég hef e.
not. fyrr
(*) **** *
E>Y
Ég á í erfiðleikum með að skilja tækniatriði í sambandi við tölvur
****
08>öll
****

15. Viðhorfaspurningar, svör 7.-10.bekkinga
* = kynjamunur (strákar jákvæðari en stelpur)
98 02 04 08
Ég tel að kunnátta í tölvunotkun sé mikilvæg fyrir framtíðina * *
Það er spennandi að nota tölvur **** **** **** ****
Of mikil tölvunotkun getur haft slæm áhrif á börn og unglinga
(fél./and.)
(ath. ekki gerður greinarmunur 98 á fél./andl. og líkamlegum)
**** **** *** ****
Of mikil tölvunotkun getur haft slæm áhrif á börn og unglinga
(líkamleg)
***
Mér er illa við að nota tölvur *
Mér finnst tölvur vera nauðsynleg tæki í námi og starfi * (*) (*) (*)
Ég er mjög "klár" að nota tölvur á marga mismunandi vegu **** **** **** ****
Mér finnst gaman að leika mér að prófa nýja hluti á tölvunni **** **** **** ****
Mér finnst gaman að nota tölvur til gagnlegra hluta * * *
Mér líður oft óþægil. fyrst þegar ég nota tölvur/forrit sem ég hef e.
not. fyrr
* *** *** (*)
Ég á í erfiðleikum með að skilja tækniatriði í sambandi við tölvur **** **** *** **

16. Viðhorf – hversu klár að nota
tölvur? kynjamunur e. bekk og ári
?
2,7
3,1
3,3
3,6
2,4
2,9
3,2
2,9
3,5 3,6
4,0
3,7
3,6
3,8
3,9 3,8
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
1998 2002 2004 2008
Hversuklár?(meðaltal)
S -7.-8.
S - 9.-10.
P - 7.-8.
P - 9.-10.
Ár: 1998<öll ár, 2002<2008; Kyn: P>S
Árxkyn: 2,5 vs 3,5; 3 vs 3,7; 3,2 vs. 4,0; 3,4 vs 3,9
Bekkurxkyn: 3,1 vs 3,7; 2,9 vs. 3,8

17. Ísland vs. Suður-Afríka
Figure 4. Percentage of learners agreeing (or being neutral) to attitude statements. (IS=Iceland, SA=South Africa).
Bls. 192 í Guðmundsdóttir, Gréta Björk og Jakobsdóttir, Sólveig. (2009). A digital divide: challenges and opportunites for learners and schools on each side.
Í H. B. Hólmarsdóttir og M. O'Dowd (Ritstj.), Nordic Voices:
Teaching and researching comparative and international education in the Nordic countries (bls. 173-203). Rotterdam: SensePublishers.

18. Viðhorf - félagsleg
vandamál (2004 og 2008)
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
S-7-8 P-7-8 S-9-10 P9-10 S-7-8 P-7-8 S-9-10 P9-10
2004 2008
1 sammála
2
3
4
5 ósammála
24. Of mikil tölvunotkun getur haft slæm áhrif á börn og unglinga (félagsleg/andleg)

19. Viðhorf - líkamleg
vandamál (2004 og 2008)
24. Of mikil tölvunotkun getur haft slæm áhrif á börn og unglinga (félagsleg/andleg)
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
S-7-8 P-7-8 S-9-10 P9-10 S-7-8 P-7-8 S-9-10 P9-10
1 sammála
2
3
4
5 ósammála

20. Vandamál (2008)
0,00
0,50
1,00
1,50
2,00
2,50
Baki
Höndum/úlnið
Olnboga/handleggjum
Öxl(um)og/eðahálsi
Augum
Höfði
Rassi
Fótum
Kuldi
Almennt
Stríðniíillkvittnumtölvusamskiptum
Kynferðislegáreitnit.dáspjalli
Fjársvik
EyðialltofmiklumtímaáNeti,…
Eyðialltofmiklumtímaíspil/leiki…
Líkamleg vandamál, verkir í: Félagsleg vandamál:
S-7-8
S-9-10
P-7-8
P-9-10
Ár Kyn Bekkur x
Líkamleg
vandamál,
verkir í: Baki **** ** *ÁxK
Höndum/úl
nið **** ****
*KxB;
**ÁxKxB
Olnboga/h
andleggju
m ** *ÁxKxB
Öxl(um)
og/eða
hálsi (*) **** (*)
Augum (*) **** ***KxB
Höfði ****
Félagsleg
vandamál: Stríðni í illkvittnum tölvusamskiptum *ÁxKxB
Kynferðisl
eg áreitni
t.d á
spjalli (*) **
***KxB;
**ÁxKxB
Fjársvik * *ÁxKxB
Eyði allt of miklum tíma á Neti,
kemur niður á námi, samsk. við
vini/fjölsk. ****
Eyði allt of miklum
tíma í spil/leiki í
tölvu/á Neti, á erfitt
að hætta þó vilji ** (*)ÁxKxB

21. Hæfni, læsi (competences, literacies)
Stafræn, tölvu-, upplýsinga (digital, info..)
• European Commission: Stafræn hæfni - 1 af 8 lykilhæfniþáttum í the
European Framework of Key Competences, var kynnt í árslok 2006,
sem viðmið fyrir löndin í bandalaginu til að aðlaga skólanámskrár að
þörfum samfélagsins.
– Digital competence involves the confident and critical use of Information Society Technology (IST) for work,
leisure and communication. It is underpinned by basic skills in ICT: the use of computers to retrieve, assess,
store, produce, present and exchange information, and to communicate and participate in collaborative
networks via the Internet (European Commision - Education & Training, 2008, p. 15).
• The European Qualification Framework, var tekið upp af European Parliament and
Council in the spring of 2008 í sambandi við starfsmenntun (vocational ed.) Hæfni er
þar skilgreind sem:
– the proven ability to use knowledge, skills and personal, social and/ or methodological abilities, in work or
study situations and in professional and personal development. In the context of the European Qualifications
Framework, competence is described in terms of responsibility and autonomy (European Commision -
Education & Training, 2008, p. 11)
– European Commision - Education & Training. (2008). The European qualifications framework (EQF). Sótt
September 30, 2008 af http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc44_en.htm
– European Commision - Education & Training. (2008). Key competences. Sótt September 30, 2008 af
http://ec.europa.eu/education/school-education/doc830_en.htm

22. Hæfni, læsi (competences, literacies)
Stafræn, tölvu-, upplýsinga (digital, info..)
• Mörg Evrópulönd hafa tekið upp eða eru að þróa sín eigin viðmið.
• Ísland – hugmyndir kynntar í ágúst 2008 í tengslum við nýja
menntastefnu - http://www.nymenntastefna.is/
• Spurning hvort stafræn hæfni verður ekki sérstök lykilhæfni eins og
gert er ráð fyrir í viðmiðum EU?

23. Hæfni, læsi (competences, literacies)
Stafræn, tölvu-, upplýsinga (digital, info..)
• Partnership for 21st Century Skills. (2007). Framework for 21st
Century Learning. http://www.21stcenturyskills.org
The Partnership Releases State Implementation Guides to Help
Integrate Skills into Content
• The Partnership for 21st Century Skills (P21) released the State
Implementation Guides – which offer best practices on building
standards, assessments, curriculum and instruction, professional
development and learning environments – to help integrate skills
(such as critical thinking, problem solving and communication) more
purposefully into core academic subjects (such as mathematics,
reading, science, history and others)....

24. Hæfni, læsi (competences, literacies)
Stafræn, tölvu-, upplýsinga (digital, info..)
• “UNESCO is strongly advocating the building of knowledge societies
where the power of information and communication helps people
access the knowledge they need to improve their daily lives
andachieve their full potential. Increasingly, the concept of
information literacy is considered as crucially important to enable
people to deal with the challenge of making good use of information
and communication technology.”
UNESCO: Horton, Forest Woody. (2008). Understanding information literacy: a primer. Paris: UNESCO.
http://unesdoc.unesco.org/images/0015/001570/157020e.pdf
• Literacy, basic literacy, information literacy, computer literacy, media literacy...

25. Lykilhæfni í dag og á morgun?
• Námskrá?
• Nám og kennsla?
• Námsmat?
• Rannsóknir?