ชุดการสอนที่ 1ต่อมไร้ท่อ.ในร่างกาย

ชุดการสอนวิชาชีววิทยา ว32241 เรื่อง ระบบต่อมไร้ท่อกับฮอร์โมน ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5
ชุดการสอนที่ 1 เรื่อง ต่อมไร้ท่อในร่างกาย
2
แบบทดสอบก่อนเรียน
เรื่อง ต่อมไร้ท่อในร่างกาย
คาชี้แจง ให้นักเรียนเลือกคาตอบที่ถูกต้องที่สุดเพียงข้อเดียว
(คะแนนเต็ม 5 คะแนน ตอบถูกได้ 1 คะแนน ตอบผิดได้ 0 คะแนน)
1. ข้อใดต่อไปนี้เป็นกลุ่มเซลล์ที่อยู่ในต่อมไร้ท่อ
ก. Adrenal gland
ข. Pituitary gland
ค. Neurotransmitters ง. Islets of Langerhans of pancreas
2. ข้อใดต่อไปนี้ไม่ใช่ต่อมไร้ท่อ
ก. ไทมัส
ข. ไพเนียล
ค. ไฮโพทาลามัส
ง. ไอส์เลตออฟแลงเกอร์ฮาส์น
3. ลักษณะใดต่อไปนี้ ไม่ใช่ ลักษณะของต่อมไร้ท่อ
ก. สร้างสารเคมีที่เรียกว่า ฮอร์โมน
ข. ลาเลียงสารส่งไปยังอวัยวะเป้าหมายทางท่อลาเลียง
ค. ลาเลียงสารส่งไปยังอวัยวะเป้าหมายทางกระแสเลือด
ง. เป็นเซลล์สาคัญที่เรียงตัวเป็นกลุ่ม ขดเป็นกลุ่ม หรือแผ่น มีเส้นเลือดฝอยมาก
4. ข้อใดต่อไปนี้ คือ ต่อมไร้ท่อที่จาเป็น
ก. ต่อมเพศ
ข. ต่อมไทมัส
ค. ต่อมไพเนียล
ง. ต่อมในตับอ่อน
5. ข้อใดต่อไปนี้ ไม่ใช่ ต่อมไร้ท่อที่พบอยู่เดี่ยว
ก. Adrenal gland
ค. Thyroid gland
ง. Interstitial cells of Leydig in testis

3
6. ข้อใด ไม่ใช่ หน้าที่ของฮอร์โมน
ก. สร้างและสลายระบบภูมิคุ้มกัน
ข. กระตุ้นหรือยับยั้งการเจริญเติบโต
ค. ควบคุม กระบวนการสร้างและสลาย
ง. กระตุ้นหรือยับยั้งโปรแกรมการสลายตัวของเซลล์
7. ข้อใดต่อไปนี้ ไม่ ถูกต้อง
ก. ฮอร์โมนคือสารเคมีที่สร้างขึ้นมาจากต่อมไร้ท่อ
ข. ฮอร์โมนจะลาเลียงไปยังอวัยวะเป้าหมายทางเลือด
ค. กรดไลโนเลนิก (linoleic acid) เป็น ลิพิดฮอร์โมน
ง. วาโซเพรสซิน เป็นสเตอรอยด์ฮอร์โมน (Steroid hormone)
8. ฮอร์โมนหิว (Hunger Hormones) คือข้อใด
ก. กรีลิน (ghrelin)
ข. เอสโทรเจน (Estrogen)
ค. วาโซเพรสซิน (vasopressin)
ง. อัลโดสเตอโรน (aldosterone)
9. ฮอร์โมนในข้อใดมีสมบัติทางเคมีเป็น สเตอร์รอยด์ ทั้งหมด
ก. ไลโนเลนิก แอนโดรเจน กลูคากอน
ข. ไลโนเลนิก กลูคากอน อัลโดสเตอโรน
ค. อัลโดสเตอโรน แอนโดรเจน เอสโทเจน
ง. แอนโดรเจน กลูคากอน อัลโดสเตอโรน
10. ฮอร์โมนชนิดใดที่สร้างมาจากเนื้อเยื่อเซลล์ประสาท
ก. ซีครีติน
ข. แกสตริน
ค. กลูคากอน
ง. ออกซิโทซิน

4
เฉลยแบบทดสอบก่อนเรียน
ข้อที่
คาตอบ
1
ง
2
ค
3
ข
4
ง
5
ง
6
ก
7
ง
8
ก
9
ค
10
ง
ได้กี่ข้อครับ ไม่เป็นไร
เข้าไปศึกษาเนื้อหากันก่อนนะครับ

5
จุดประสงค์การเรียนรู้
เพื่อให้นักเรียนสามารถ
1.บอกความหมาย หน้าที่ของต่อมมีท่อ
ต่อมไร้ท่อและฮอร์โมนได้
2.บอกลักษณะโครงสร้างและตาแหน่งของ ต่อมไร้ท่อได้
3.
4.บอกชนิดของต่อมไร้ท่อที่สาคัญได้

6
บัตรคาสั่งที่ 1.1
ต่อมในร่างกาย
โปรดอ่านบัตรคาสั่งให้เข้าใจ แล้วปฏิบัติตามลาดับขั้นตอนด้วยความตั้งใจ
1. หัวหน้ากลุ่มแจกบัตรทั้งหมดให้สมาชิก ยกเว้นบัตรเฉลย
2. หัวหน้ากลุ่มให้สมาชิกอ่านบัตรคาสั่ง พร้อมกับปฏิบัติตามคาสั่ง
3. สมาชิกศึกษาบัตรเนื้อหาที่ 1.1 ใช้เวลา 10 นาที
4. สมาชิกอ่านบัตรคาถามที่ 1.1 แล้วตอบคาถามลงในสมุด ใช้เวลา 3 นาที
5. หัวหน้าอ่านบัตรเฉลยที่ 1.1 นักเรียนตรวจคาตอบพร้อมกัน ใช้เวลา 2 นาที
6. เวลาทากิจกรรมทั้งหมด ประมาณ 15 นาที เมื่อปฏิบัติกิจกรรมเรียบร้อย
แล้วให้ทุกคนเก็บบัตรทุกใบใส่ในซองให้เรียบร้อยและถูกต้อง

7
บัตรเนื้อหาที่ 1.1
ความแตกต่างระหว่างต่อมมีท่อกับต่อมไร้ท่อ
ต่อม (gland) หมายถึง กลุ่มเซลล์หรือกลุ่มของเนื้อเยื่อที่เปลี่ยนแปลงรูปร่าง เพื่อผลิตสารเคมีให้ กับ ร่างกาย สารบางชนิดขับออกมาเพื่อใช้ในการ ดารงชีวิต และสาร บางอย่างถูกขับออกมาเพื่อเป็นของเสียที่ต้องกาจัดทิ้ง
ต่อมมีท่อ ( exocrine gland ) เป็นต่อมที่ผลิตสารออกมาแล้วมีท่อลาเลียง ออกมาภายนอกได้ เช่น ต่อมเหงื่อ ต่อมน้าตา ต่อมน้าลาย
ต่อมไร้ท่อ ( endocrine gland ) เป็นต่อมที่ผลิตสารออกมาแล้วไม่มีท่อ ลาเลียงออกมาภายนอก ต้องอาศัยการลาเลียงไปกับน้าเลือด ในสัตว์ที่ไม่มีเลือดก็จะแพร่ผ่านไป ตามเนื้อเยื่อ สารที่สร้างขึ้น เรียกว่า ฮอร์โมน ( hormone ) ซึ่งมีผลต่อเนื้อเยื่อหรืออวัยวะ เฉพาะอย่าง เรียกอวัยวะที่ฮอร์โมนไปมีผลเรียกว่า "อวัยวะเป้าหมาย" ได้แก่ต่อมใต้สมอง
ต่อมหมวกไต ต่อมไพเนียล ต่อมไทรอยด์ เป็นต้น
พี่ ๆ รู้หรือไม่ว่าต่อมในร่างกายมีอะไรบ้าง และ ต่อมมีท่อ แตกต่างจากต่อมไร้ท่ออย่างไร อยากรู้ เชิญทางนี้ครับ

8
ภาพเปรียบเทียบลักษณะของต่อมท่อและต่อมไร้ท่อ
ก ต่อมมีท่อ
ข ต่อมไร้ท่อ
ที่มา : http//www.thaigoodview.com496 × 340 (10 มีนาคม 2555)
การลาเลียงสารไปยังอวัยวะเป้าหมายของต่อมมีท่อ จะลาเลียงไปตามท่อ ดังภาพ
การลาเลียงสารไปยังอวัยวะเป้าหมายของต่อมมีท่อ ที่มา : http://www. watchawan.blogspot.com1174 × 467 (10 มีนาคม 2555)

9
บัตรคาถามที่ 1.1
คาชี้แจง ให้นักเรียนนาอักษรข้างหน้าข้อความทางล่าง
มาวางใน หน้าข้อความทางด้านซ้ายมือให้ถูกต้อง
1. ต่อมเหงื่อ ต่อมน้าลาย
2. ต่อมใต้สมอง ต่อมหมวกไต
3. สารที่สร้างขึ้นจากต่อมมีท่อถูกลาเลียงไปยังอวัยวะเป้าหมายทางใด
4. สารที่สร้างขึ้นจากต่อมไร้ท่อถูกลาเลียงไปยังอวัยวะเป้าหมายทางใด
5. กลุ่มเซลล์หรือกลุ่มของเนื้อเยื่อที่เปลี่ยนแปลงรูปร่างเพื่อผลิตสารเคมี
ให้กับร่างกาย
ก. ท่อ
ข. ต่อม
ค. ต่อมมีท่อ
ง. ต่อมไร้ท่อ
จ. กระแสเลือด หรือเส้นเลือด

10
บัตรเฉยคาถามที่ 1.1
ข้อที่
คาตอบ
1
ค
2
ง
3
ก
4
จ
5
ข
เก่งมากครับ ถูกหมดทุกข้อเลย

11
ต่อมไร้ท่อคืออะไร
6. เวลาทากิจกรรมทั้งหมด ประมาณ 15 นาที เมื่อปฏิบัติกิจกรรมเรียบร้อย แล้วให้ทุกคนเก็บบัตรทุกใบใส่ในซองให้เรียบร้อยและถูกต้อง

12
ต่อมใต้สมอง
ที่มา:http://www. nenfe.nfe.go.th 225 × 204 (10 มีนาคม 2555)
พี่ ๆ รู้ไหมว่าต่อมไร้ท่อคืออะไร
มีอะไรบ้าง ถ้าอยากรู้ตามมาทางนี้ซิ

13
ต่อมไร้ท่อ (endocrine system) คือ ต่อมที่ไม่มีท่อเป็นของตัวเอง ประกอบด้วย กลุ่มเซลล์ที่ทาหน้าที่สร้างและหลั่งพวกฮอร์โมน (Hormones) แล้วส่งออกนอกตัวเซลล์ โดยผ่านทางกระแสเลือด หรือน้าเหลืองไปยังเป้าหมาย คือ อวัยวะต่างๆ ทั่วร่างกาย ต่อมไร้ท่อบางชนิดสร้างฮอร์โมน ออกมาร่วมทางาน หรือถูกควบคุมการหลั่งโดย ระบบประสาท เรียกว่า neuroendocrine system
ภาพแสดงระบบต่อมไร้ท่อในเพศหญิงและเพศชาย ที่มา : http://www. thaigoodview.com 534 × 401 (10 มีนาคม 2555)

14
ลักษณะสาคัญของต่อมไร้ท่อ
1.ไม่มีท่อลาเลียงสารที่ผลิตได้ออกภายนอกต่อม แต่ถูกลาเลียงทางเส้นเลือด
2.มีเส้นเลือดจานวนมากเพื่อทาหน้าที่ลาเลียงสารที่ต่อมผลิตได้ไปยังอวัยวะที่เกี่ยวข้อง
3.cell ที่เป็นองค์ประกอบของต่อมมีรูปร่างพิเศษ สังเกตได้ว่าแตกต่างจาก cell อื่นๆ
4.สารที่ผลิตได้จะมีลักษณะเฉพาะไม่สามารถถูกสร้างได้จากต่อมอื่น
5.สารที่ผลิตได้มีผลต่อเนื้อเยื่อและอวัยวะของตนเองในลักษณะจาเพาะ
ภาพแสดงการลาเลียงสารไปยังอวัยวะเป้าหมายของต่อมไร้ท่อ ที่มา : http://www. watchawan.blogspot.com1174 × 467 (10 มีนาคม 2555)

15
ต่อมไร้ท่อที่สาคัญ
ชนิดของต่อมไร้ท่อที่สาคัญ ประกอบไปด้วย 1. ต่อมใต้สมอง (Pituitary Gland) เป็นต่อมที่อยู่ติดกับส่วนล่างของสมอง ส่วนไฮโพทาลามัส ภาพแสดงลักษณะต่อมใต้สมอง ที่มา : http://www. nenfe.nfe.go.th 225 × 204 (10 มีนาคม 2555) 2. ต่อมไพเนียล (Pineal) คือ นาฬิกาชีวภาพที่มีอยู่ในตัวคนเราทุกคน เป็นต่อมอยู่เหนือสมอง
ภาพแสดงลักษณะต่อมไพเนียล ที่มา : http://www. bknowledge.org 482 × 400 (10 มีนาคม 2555)

16
3. ต่อมไทรอยด์ (Thyroid Glands) เป็นต่อมไร้ท่อซึ่งอยู่บริเวณลาคอ อยู่ด้านหน้าของกล่องเสียง ติดกับฐานของคอหอย 4. ต่อมพาราไทรอยด์ (Parathyroid Glands) เป็นต่อมไร้ท่อประเภทที่จาเป็น ต่อชีวิต (Essential endocrine gland) ขนาดเล็กเท่าเมล็ดถั่วเขียว ฝังอยู่ด้านหลังของต่อมไทรอยด์ ภาพแสดงลักษณะต่อมไทรอยด์และต่อมพาราไทรอยด์ ที่มา : http://www. endocrinesyst.blogspot.com 482 × 400 (10 มีนาคม 2555) 5. ต่อมหมวกไต (adrenal gland) เป็นต่อมไร้ท่อที่อยู่เหนือไตทั้ง 2 ข้าง ภาพแสดงลักษณะต่อมหมวกไต ที่มา : http://www. 3.ipst.ac.th 380 × 456 (10 มีนาคม 2555)

17
6. ต่อมเพศ (Gonad) เป็นต่อมไร้ท่อที่อยู่ภายในรังไข่ของเพศหญิง และอัณฑะของเพศชาย ภาพแสดงรังไข่ของเพศหญิง ที่มา : http://www. thaigoodview.com 400 × 261 (10 มีนาคม 2555) ภาพแสดงอัณฑะของเพศชาย ที่มา : http://www. thaigoodview.com 285 × 258 (10 มีนาคม 2555)

18
7. ต่อมไทมัส ( Thymus gland ) เป็นต่อมไร้ท่อขนาดเล็ก เป็นพูของเนื้อเยื่อ ที่คล้ายกับต่อมน้าเหลือง อยู่ที่ขั้วหัวใจ ภาพแสดงลักษณะต่อมไทมัส ที่มา : http://www. watchawan.blogspot.com 428 × 325 (10 มีนาคม 2555) 8. ไอส์เลตออฟแลงเกอร์ฮานส์หรือต่อมในตับอ่อน (Islets of Langerhans) เป็นกลุ่มเซลล์เล็กๆ จานวนมากกระจายอยู่เป็นหย่อมๆ ในตับอ่อน เป็นต่อมไร้ท่อที่มีขนาดเล็กที่สุด
ภาพแสดงลักษณะต่อมไอส์เลตในตับอ่อน ที่มา : http://www. thaigoodview.com 400 × 320 (10 มีนาคม 2555)

19
คาชี้แจง ให้นักเรียนทาเครื่องหมาย ใน หน้าข้อความที่ถูกต้อง
และทาเครื่องหมาย  ใน หน้าข้อความที่ผิด
1. ต่อมไร้ท่อในตับอ่อน คือ เนื้อเยื่อไอส์เลตออฟแลงเกอร์ฮานส์
2. ต่อมเพศ (Gonad) เป็นต่อมไร้ท่อที่พบเฉพาะภายในรังไข่ของเพศหญิง
3. ต่อมไทรอยด์ (Thyroid Glands) เป็นต่อมไร้ท่อซึ่งอยู่บริเวณลาคออยู่ ด้านหน้าของกล่องเสียง ติดกับฐานของคอหอย
4. นาฬิกาชีวภาพที่มีอยู่ในตัวคนเราทุกคน เป็นต่อมไร้ท่อที่อยู่เหนือสมอง เรียกว่า ต่อมใต้สมอง (Pituitary Gland)
5. ต่อมไทมัส ( Thymus gland ) เป็นต่อมไร้ท่อขนาดเล็กที่สุด
เป็นพูของเนื้อเยื่อที่คล้ายกับต่อมน้าเหลือง อยู่ที่ขั้วหัวใจ

20
เฉลยบัตรคาถามที่ 1.2
9vตอ
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
ตอบถูกหมดเลยใช่ไหมครับ
ปรบมือให้ตนเองหน่อยครับ

21
ชนิดของต่อมไร้ท่อ

22
ลักษณะโครงสร้างของต่อมไร้ท่อ 1.Parenchyma (เนื้อต่อม) ประกอบด้วย เซลล์เนื้อผิวชนิดที่เรียกว่า secretory cells และเป็นเซลล์สาคัญที่สร้างฮอร์โมน ซึ่งเซลล์เหล่านี้ อาจเรียงตัว เป็นกลุ่ม (clumps) ขดเป็นกลุ่ม (cord) หรือแผ่น (plates) โดยมีเส้นเลือดฝอย ชนิด fenestrated หรือ sinusoid capillaries และเส้นน้าเหลือง จานวนมากแทรก เพื่อทาหน้าที่หล่อเลี้ยง และลาเลียงฮอร์โมน ออกจากเนื้อต่อมเข้าสู่วงจรไหลเวียน ของกระแสเลือดไปกระตุ้นอวัยวะต่าง ๆ ตามเป้าหมาย (target organs) 2. Stroma (โครงร่างพยุงเนื้อต่อม) ประกอบด้วย เนื้อประสานซึ่งเป็นเปลือกหุ้ม และโครงร่างให้เซลล์ของเนื้อต่อมเกาะ ในต่อมไร้ท่อ บางชนิดพบมีส่วนของเปลือกหุ้ม ยื่นเข้าไป แบ่งเนื้อต่อม ออกเป็นส่วน เรียกว่า Trabaeculae ภาพแสดงลักษณะของเนื้อต่อม ที่มา : http://www. punnravipa.blogspot.com 221 × 152 (10 มีนาคม 2555)
พี่ ๆ รู้หรือไม่ ต่อมไร้ท่อแบ่งได้อย่างไรบ้าง และมีโครงสร้างอย่างไร อยากรู้เชิญทางนี้ครับ

23
การแบ่งชนิดของต่อมไร้ท่อ
ต่อมไร้ท่อแบ่งตามแหล่งที่พบออกเป็น 2 ชนิด คือ 1. ต่อมที่พบอยู่เดี่ยว ได้แก่ 1.1 ต่อมใต้สมอง (Pituitary gland หรือ Hypophysis) มีเปลือกหุ้มที่ ประกอบด้วย เนื้อประสาน เนื้อต่อมแบ่งย่อยออกเป็น 4 ส่วน คือ 1) Pars Anterior (Pars distalis) ส่วนนี้มีลักษณะคล้ายต่อม ประกอบด้วย เซลล์ 2 ชนิดคือ a) Chromophils เป็นเซลล์ที่ชอบติดสี แบ่งย่อยออกเป็น 2 ชนิด คือ Acidophils เซลล์ชนิดนี้ cytoplasm ติดสีชมพู พบส่วนใหญ่บริเวณ - ส่วนกลางของ pars distalis และ Basophils เป็นเซลล์ที่ cytoplasm ติดสีน้าเงินเข้มและมีขนาด ใหญ่กว่าเซลล์ชนิดแรก พบบ่อยบริเวณรอบนอกของ pars distalis b) Chromophobe เป็นเซลล์ที่ไม่ชอบติดสี มีขนาดเล็กที่สุด ภายใน cytoplasm ไม่บรรจุ granules มักพบเป็นกลุ่มเห็นแต่เฉพาะนิวเคลียส 2) Pars Intermedia มีลักษณะเป็นกลุ่มของถุงน้า (colloid-filled follicles) เปลือกของถุงน้าคาดด้วยเซลล์ชั้นเดียวขนาดเล็กติดสีน้าเงินเข้ม 3) Pars Nervosa and Infundibular Stalk ส่วนนี้มีลักษณะเหมือนเนื้อประสาท เซลล์ที่พบใน pars nervosa คือ pituicytes มีลักษณะคล้าย neuroglial cells (เซลล์พยุง ของเซลล์ประสาท) นอกจากนั้นพบ unmyelinated nerve fibers ที่มีบริเวณส่วนปลาย ขยายออกและบรรจุ neurosecretions ที่เรียกว่า Herring bodies 4) Pars Tuberalis ส่วนนี้ประกอบด้วยเซลล์ทรงลูกเต๋าที่เรียงตัว ม้วนเป็นขด อาจจะพบมีลักษณะเป็นถุงน้าที่บรรจุ colloid 1.2 ต่อมไทรอยด์ (Thyroid gland) มีเปลือกหุ้มและยื่นให้เป็น septa แทรกเข้าไป ในเนื้อต่อม เซลล์ของเนื้อต่อมมีลักษณะเป็น colloid-filled follicles โดยเปลือกหุ้มถุงน้า ประกอบด้วยเซลล์ 2 ชนิด คือ 1) Follicular cells เป็น simple cuboidal epithelium (ส่วนใหญ่) สร้างและหลั่ง iodine-containing hormone T3 และ T4 2) Parafollicular cells (clear cells) แทรกอยู่กับ follicular cells สร้างและหลั่ง Calcitonin

24
1.3 ต่อมพาราไทรอยด์ (Parathyroid gland) มีเปลือกหุ้มและ septa ลักษณะของเซลล์เรียงตัวเป็นแผ่น ประกอบด้วยเซลล์ 2 ชนิด 1) Chief cells พบจานวนมาก พวกเซลล์มีขนาดเล็กแต่มีนิวเคลียส ค่อนข้างใหญ่ 2) Oxyphils พบจานวนน้อย พวกเซลล์มีขนาดใหญ่ cytoplasm ติดสีกรด (ชมพู) และ มักอยู่กันเป็นกลุ่มๆ 1.4 ต่อมหมวกไต (Suprarenal หรือ Adrenal gland) มีเปลือกหุ้มเนื้อต่อม แบ่งออกเป็น 2 ส่วน เพราะมีแหล่งกาเนิดที่แตกต่างกัน คือ 1) Cortex เนื้อต่อมส่วนนอกกาเนิดมาจาก mesodermal cells แบ่งย่อย ออกเป็น 3 บริเวณตามลักษณะของขนาด รูปร่าง และการเรียงตัวของพวกเซลล์ โดยมีเส้นเลือดฝอยชนิด sinusoidal capillaries แทรกได้แก่ a) Zona Glomerulosa พบอยู่ใต้เปลือกที่หุ้มการเรียงตัวของเซลล์ มีลักษณะขดเป็นกลุ่ม คล้าย glomerulus ของเนื้อไต b) Zona Fasciculata พบอยู่ถัดลงมา เนื้อต่อมส่วนนี้หนาที่สุด เซลล์เรียงตัวเป็นแท่ง และมีลักษณะรูปทรงลูกเต๋า ภายในเซลล์ใสบางครั้งเรียกเซลล์ชนิดนี้ว่า spongiocyte c) Zona Reticularis พบอยู่ด้านในสุดของเนื้อต่อมส่วนนอก ประกอบด้วย เซลล์ขนาดเล็ก ติดสีเข้ม และต่อเนื่องกันคล้ายร่างแห 2) Medulla เนื้อต่อมส่วนในสุดมีแหล่งกาเนิดมาจาก neural crest cells ประกอบด้วยเซลล์ขนาดใหญ่ ภายใน cytoplasm บรรจุ granules เรียกเซลล์ชนิดนี้ว่า chromaffin cells นอกจากนั้นยังพบ autonomic ganglion cells ขนาดใหญ่ ลักษณะสาคัญของเนื้อต่อมส่วนนี้คือพบว่ามี เส้นเลือดดาขนาดใหญ่บรรจุอยู่ 1.5 ต่อมไพเนียล (Pineal gland) เปลือกที่หุ้มมาจาก piamater มี septa แทรกในเนื้อต่อม ประกอบด้วยเซลล์ 2 ชนิด คือ 1) Pinealocytes เป็นเซลล์ที่มีนิวเคลียสขนาดใหญ่ 2) Neuroglial cells เป็นเซลล์ขนาดเล็กมีนิวเคลียสติดสีเข้มกว่า

25
15ต่อมไพเนียล (Pineal gland) เปลือกที่หุ้มมาจาก pia mater มี septa แทรก ใน 2. พวกเซลล์ต่อมไร้ท่อที่กระจัดกระจายหรือเป็นกลุ่ม โดยพบอยู่ร่วมกับพวกเซลล์ต่อมมีท่อ หรือร่วมกับอวัยวะอื่นของร่างกาย เช่น 1. Islets of Langerhans of pancreas 2. Interstitial cells of Leydig in testis 3. APUD cells (Amine Precursor Uptake and Decarboxylation) ซึ่งกลุ่มเซลล์ชนิดหลังสุดประกอบด้วย hormone-secreting cells สร้างและหลั่ง สารเคมีที่มีโครงสร้างคล้าย peptides และ active amines สารเหล่านี้ทาหน้าที่เป็นฮอร์โมนหรือ สารสื่อประสาท (Neurotransmitters) พบเซลล์เหล่านี้ กระจัดกระจายแทรกในเนื้อผิวที่ด้านในของท่อทางเดินอาหาร ทางเดินลมหายใจ ในระบบไตและทางเดินปัสสาวะ เป็นต้น
ตาแหน่งของต่อมไร้ท่อ
ภาพแสดงตาแหน่งของต่อมไร้ท่อ ที่มา : http://www. hattaya-t.blogspot.com 300 × 449 (10 มีนาคม 2555)

26
ต่อมไร้ท่อแบ่งตามความสาคัญ
ต่อมไร้ท่อเป็นที่ผลิตฮอร์โมนที่ใหญ่ที่สุด ซึ่งมีทั้งต่อมไร้ท่อที่จาเป็น
และต่อมไร้ท่อที่ไม่จาเป็น
1. ต่อมไร้ท่อที่จาเป็น หมายถึงต่อมที่ผลิตฮอร์โมนที่สาคัญต่อร่างกาย
ซึ่งถ้าร่างกายขาดฮอร์โมนเหล่านี้ จะทาให้ถึงแก่ชีวิตได้ ได้แก่ ต่อมอะดรีนัลคอร์เท็กซ์
ต่อมพาราไทรอยด์ ต่อมใต้สมอง ต่อมในตับอ่อน เป็นต้น
2. ต่อมไร้ท่อที่ไม่จาเป็น หมายถึงต่อมที่ผลิตฮอร์โมนที่ร่างกายขาดฮอร์โมน
ร่างกายยังสามารถดารงอยู่ได้ แต่จะมีความผิดปกติตามหน้าที่ของฮอร์โมนที่ขาดไป ได้แก่ ต่อมไพเนียล ต่อมไทมัส รังไข่ และอัณฑะ เป็นต้น
ต่อมไร้ท่อแบ่งตามผลที่มีต่อเซลล์
ต่อมไร้ท่อแบ่งตามการหลั่งของฮอร์โมนที่มีผลต่อเซลล์ต่างๆ แบ่งได้ดังนี้
1. โอโตคริน (autocrine) เป็นเซลล์ต่อมไร้ท่อที่ผลิตฮอร์โมนแล้วมีผล
ต่อเซลล์ต่อมเอง
2. พาราคริน (paracrine : para : รอบๆ) เป็นเซลล์ต่อมไร้ท่อที่ผลิตฮอร์โมน
แล้วมีผลต่อเซลล์ข้างเคียง
3. เอนโดคริน (endocrine) เป็นเซลล์ต่อมไร้ท่อที่ผลิตฮอร์โมนแล้วมีผลต่อ
อวัยวะที่ห่างออกไป

27
คาชี้แจง ให้นักเรียนเลือกคาตอบที่ถูกต้องที่สุดเพียงข้อเดียวแล้วเขียนคาตอบ ก ข ค ง
ลงในสมุด (คะแนนเต็ม 5 คะแนน ตอบถูกได้ 1 คะแนน ตอบผิดได้ 0 คะแนน)
ก. Adrenal gland
ค. Thyroid gland
ก. Adrenal gland

28
บัตรเฉลยคาถามที่ 1.3
1.ค
2.ข
3.ง
4.ง
5.ง
ตอบถูกหมดเลยใช่ไหม เก่งมากครับ

29
ฮอร์โมนคืออะไร

30
ความหมายของฮอร์โมน
ฮอร์โมน (hormone) คือ สารเคมีจากที่สิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ (multicellular organism) ทั้งมนุษย์ สัตว์และพืชสร้างขึ้นมาจากต่อมไร้ท่อ (endocrine gland) และเนื้อเยื่อต่าง ๆ ของร่างกาย แล้วไหลเข้าสู่กระแสเลือด
ไปยังอวัยวะเป้าหมาย มีหน้าที่ดังนี้
1. กระตุ้นหรือยับยั้งการเจริญเติบโต
2. กระตุ้นหรือยับยั้งโปรแกรมการสลายตัวของเซลล์
3. กระตุ้นหรือยับยั้งระบบภูมิคุ้มกัน
4. ควบคุม กระบวนการสร้างและสลาย (metabolism)
และเตรียมพร้อมสาหรับบทบาทใหม่ๆ เช่น การต่อสู้ หนี
หรือ กาหนดช่วงเวลาของชีวิต เช่น วัยรุ่น วัยมีครอบครัว
มีลูกหลานไว้สืบสกุล และวัยทอง
พี่ ๆ รู้หรือไม่ ว่าฮอร์โมนคืออะไร มีกี่ประเภท อะไรบ้าง อยากรู้ตามผมมาทางนี้ครับ

31
สมบัติทางเคมีของฮอร์โมน
ฮอร์โมนของสัตว์มีกระดูกสันหลังแบ่งออกเป็น 4 กลุ่มดังนี้
1. ฮอร์โมน อนุพันธ์ของอะมีน (Amine-derived hormone) เป็นอนุพันธ์
ของ กรดอะมิโน ไทโรซีน และ ทริปโตแฟน (tryptophan) ตัวอย่าง เช่น แคทีคอลามีน (catecholamine) อะดรีนาลีน (adrenaline or epinephrine) มีลาโทนิน (melatonin) นอร์อะดรีนาลีน (noradrenaline or norepinephrine) และ ไทโรซีน (thyroxine)
2. เพปไทด์ฮอร์โมน (Peptide hormone) ประกอบด้วยโซ่ของ กรดอะมิโน ตัวอย่าง เช่น เพปไทด์ฮอร์โมน เล็กอย่าง TRH และ วาโซเพรสซิน เพปไทด์ประกอบด้วย
โซ่กรดอะมิโน ที่ต่อกันเป็นโมเลกุลของ โปรตีนตัวอย่าง โปรตีนฮอร์โมน ได้แก่ อินซูลิน (insulin) แอนตี้ไดยูรีติก ฮอร์โมน (ADH, vasopressin) แคลซิโทนิน (calcitonin)
แกสตริน (gastrin) กลูคากอน (glucagon) และโกรทฮอร์โมน (GH )
3. สเตอรอยด์ฮอร์โมน (Steroid hormone) เป็นอนุพันธ์จาก คอเลสเตอรอล (cholesterol) แหล่งผลิตในร่างกายได้แก่ เปลือกต่อมหมวกไต (adrenal cortex)
และ ต่อมเพศ (gonad) ตัวอย่างเช่น
1) สเตอรอยด์ฮอร์โมน คือ เทสโตสเตอโรน (testosterone)
แอนโดรเจน (Androgen) เอสโทรเจน (Estrogen) และ อัลโดสเตอโรน (aldosterone)
2) สเตอรอลฮอร์โมน (Sterol hormone) เช่น แคลซิตริออล
4. ลิพิด และ ฟอสโฟลิพิด มีฮอร์โมน ดังนี้
1) ลิพิดเช่น กรดไลโนเลนิก (linoleic acid)
2) ฟอสโฟลิพิด เช่น กรดอาแรคคิโดนิก (arachidonic acid)
3) อีไอโคซานอยด์ (eicosanoid) เช่น โปรสตาแกลนดิน (prostaglandin)
ภาพแสดงการลาเลียงฮอร์โมน ที่มา : http://www. skinrelax.com 806 × 532 (10 มีนาคม 2555)

32
ประเภทของฮอร์โมน
ฮอร์โมนของคนแบ่งตามชนิดของเนื้อเยื่อและอวัยวะที่สร้าง ได้ 3 ประเภท ดังนี้
1. ฮอร์โมนที่สร้างจากต่อมไร้ท่อ (glandular hormone) เป็นฮอร์โมน
ส่วนใหญ่ที่พบในร่างกาย เช่น แคลซิโทนิน (calcitonin) กลูคากอน (glucagon)
แอนโดรเจน (Androgen) เอสโทรเจน (Estrogen) และ อัลโดสเตอโรน (aldosterone) และโกรทฮอร์โมน (GH ) เป็นต้น
2. ฮอร์โมนที่สร้างจากเซลล์หรือเนื้อเยื่อของอวัยวะต่าง ๆ ที่ไม่ใช่ต่อมไร้ท่อ
ฮอร์โมนกลุ่มนี้ เรียกว่า Tissue hormone เช่น ซีครีติน (Secretin) และแกสตริน
(Gastrin)
3. ฮอร์โมนที่สร้างจากเนื้อเยื่อเซลล์ประสาทหรือเซลล์ในไฮโพทาลามัส
( Neurohormone) เช่น ออกซิโทซิน (Oxytosin) และ แอนตี้ไดยูเรติกฮอร์โมน
หรือ วาโซเพรสซิน (ADH, Vasopressin)
ภาพแสดงการทางานของไฮโพทาลามัส
ที่มา : http://www. vcharkarn.com 580 × 334 (10 มีนาคม 2555)

33
อัตราการผลิตฮอร์โมนจะถูกควบคุมโดยระบบ ภาวะธารงดุล (Homeostasis) ซึ่งจะเป็นแบบผลป้อนกลับทางลบ (negative feedback) ระบบควบคุม ภาวะธารงดุล ของฮอร์โมนจะมีส่วนของการผลิตที่ขึ้นกับกระบวนการสร้างและสลาย (metabolism) ของฮอร์โมนเป็นตัวกาหนดที่สาคัญ การหลั่งฮอร์โมน ถูกกระตุ้นหรือยับยั้ง โดย 1. ฮอร์โมน อื่น (กระตุ้น หรือ ปล่อย ฮอร์โมน) 2. ความเข็มข้นของไออนในพลาสมา หรือสารอาหาร และการเชื่อมต่อกับ กลอบูลิน (globulin) 3. นิวรอน (Neuron) และบทบาททางจิตใจ 4. การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม เช่น แสงและอุณหภูมิ
ภาพแสดงการหลั่งฮอร์โมนอีสโทรเจนและโพรเจสเทอโรน
ที่มา : http://www. il.mahidol.ac.th 540 × 576 (10 มีนาคม 2555)
การหลั่งฮอร์โมน

34
ฮอร์โมนกลุ่มพิเศษได้แก่ โทรฟิกฮอร์โมน (trophic hormone) มีบทบาทกระตุ้น การผลิตฮอร์โมนในต่อมไร้ท่ออื่น เช่น ไทรอยด์ - สติมูเลติ่ง ฮอร์โมน (thyroid-stimulating hormone (TSH)) มีบทบาทเกี่ยวกับการเจริญเติบโต และกระตุ้นฮอร์โมนอื่นของต่อมไทรอยด์ ล่าสุดพบกลุ่มฮอร์โมนใหม่ ชื่อ "ฮอร์โมนหิว" (Hunger Hormones) ซึ่งประกอบด้วย 1. กรีลิน (ghrelin) 2. โอรีซิน (orexin ) 3. พีวายวาย 3-36 (PYY 3-36) 4. และ แอนตาโกนิสต์ ของมันชื่อ เลปติน (leptin)
ภาพแสดงการลาเลียงฮอร์โมนไปตามกระแสเลือด
ที่มา : http://www. ruksukaphab.com 665 × 454 (10 มีนาคม 2555)

35
คาชี้แจง ให้นักเรียนเลือกคาตอบที่ถูกต้องที่สุดเพียงข้อเดียวแล้วเขียนคาตอบ ก ข ค ง
ลงในสมุด (คะแนนเต็ม 5 คะแนน ตอบถูกได้ 1 คะแนน ตอบผิดได้ 0 คะแนน)
5. ข้อใดไม่ใช่หน้าที่ของฮอร์โมน

36
บัตรเฉลยคาถามที่ 1.4
1.ง
2.ก
3.ค
4.ง
5.ก
เก่งมาก ๆ
ตอบถูกหมดเลยใช่ไหม

37
แบบทดสอบหลังเรียน
คาชี้แจง ให้นักเรียนเลือกคาตอบที่ถูกต้องที่สุดเพียงข้อเดียว
ก. Adrenal gland
ค. Thyroid gland
ก. Adrenal gland

38
10. ข้อใดไม่ใช่หน้าที่ของฮอร์โมน

39
เฉลยแบบทดสอบหลังเรียน
ข้อที่
คาตอบ
1
ค
2
ข
3
ง
4
ง
5
ง
6
ง
7
ก
8
ค
9
ง
10
ก
เก่งมากครับ
ศึกษาชุดต่อไปได้เลยครับ

40
บรรณานุกรม
เกษม ศรีพงษ์ และคณะ. ชีววิทยา. กรุงเทพฯ : ชมรมบัณฑิตแนะแนว, 2540.
____________. คู่มือเตรียมสอบ ชีววิทยา เล่ม 1 ช่วงชั้นที่ 4 (ม.4- ม.6). กรุงเทพฯ :
ภูมิบัณฑิตการพิมพ์, 2537.
ธนะชัย ทองศรีนุช และคณะ. คู่มือชีววิทยา 6 ว 044. กรุงเทพ ฯ : สานักพิมพ์ประสานมิตร,
2533.
นันทิยา บุญเคลือบ และคณะ. พจนานุกรมวิทยาศาสตร์ ฉบับภาพประกอบ. กรุงเทพ ฯ :
โปรดัคทีฟ บุ๊ค จากัด, 2541.
ประพันธ์ พนธารา. สรุปเข้มชีววิทยาพื้นฐานและเพิ่มเติมใหม่ . กรุงเทพ ฯ :
ซีแอนด์เอ็นบุ๊ค. สานักพิมพ์แม็ค, 2552.
ปรีชา สุวรรณพินิจ และ นงลักษณ์ สุวรรณพินิจ. ชีววิทยา ม.6 เล่ม 5. กรุงเทพฯ:
เจริญดีการพิมพ์, 2536.
มูลนิธิ สอวน, โครงการตาราวิทยาศาสตร์และคณิตศาสตร์. ชีววิทยา สัตววิทยา 1.
กรุงเทพฯ : ด่านสุทธาการพิมพ์ จากัด, 2547.
สมาน แก้วไวยุทธ. คู่มือเตรียมสอบชีววิทยา ม.4 – 5 – 6 . กรุงเทพฯ : ไทเนรมิต
อินเตอร์โปรเกรสซีฟ. 2537.
สารานุกรมไทยสาหรับเยาวชน, โครงการ. สารานุกรมไทยสาหรับเยาวชน เล่ม 10.
กรุงเทพ ฯ : ไทยวัฒนาพานิช, 2531.
สมใจ รักษาศรี. ชีววิทยา Essential Atlas of Biology. กรุงเทพฯ : สุวีริยาสาส์น, 2547.
ส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี, สถาบัน. กระทรวงศึกษาธิการ .
หนังสือเรียนชีววิทยา เล่ม 3. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว, 2548
____________. คู่มือครูชีววิทยา เล่ม 3. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว, 2548.
____________. หนังสือเรียนวิชาชีววิทยา ว044 ชั้นมัธยมศึกษาตอนปลาย พุทธศักราช 2524 . กรุงเทพ ฯ : โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว, 2536.
http://www. nenfe.nfe.go.th 225 × 204 (10 มีนาคม 2555)
http://www. thaigoodview.com 534 × 401 (10 มีนาคม 2555)
http://www. nenfe.nfe.go.th 225 × 204 (10 มีนาคม 2555)
http://www. bknowledge.org 482 × 400 (10 มีนาคม 2555)
http://www. endocrinesyst.blogspot.com 482 × 400 (10 มีนาคม 2555)
http://www. 3.ipst.ac.th 380 × 456 (10 มีนาคม 2555)

41
http://www. watchawan.blogspot.com 428 × 325 (10 มีนาคม 2555)
http://www. hattaya-t.blogspot.com 300 × 449 (10 มีนาคม 2555)
http://www. skinrelax.com 806 × 532 (10 มีนาคม 2555)
http://www. vcharkarn.com 580 × 334 (10 มีนาคม 2555)
http://www. il.mahidol.ac.th 540 × 576 (10 มีนาคม 2555)
http://www. ruksukaphab.com 665 × 454 (10 มีนาคม 2555)

ชุดการสอนที่ 1ต่อมไร้ท่อ.ในร่างกาย

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (20)

Similar a ชุดการสอนที่ 1ต่อมไร้ท่อ.ในร่างกาย

Similar a ชุดการสอนที่ 1ต่อมไร้ท่อ.ในร่างกาย (20)

Más de วิเชียร กีรติศักดิ์กุล

Más de วิเชียร กีรติศักดิ์กุล (6)

ชุดการสอนที่ 1ต่อมไร้ท่อ.ในร่างกาย