1. Соёл судлалын профессорын баг
Соёл судлал 2-р курс
Б. Буянхишиг
Монгол улсын соёл урлагийн их сургууль
Соёл иргэншлийн сургууль
Соён гэгээрvvлэх vзэл
дэлгэрсэн нь
Франц, Англи, Герман, Орос,

2. Агуулга
Ι. Соён гэгээрvvлэгчдийн vзэл гарч ирэх гол
нөхцөл, Соён гэгээрлийн үеийн гол үзэл сургаал
ΙΙ. Франц, Англи, Герман, Орост соён гэгээрvvлэх
vзэл дэлгэрсэн нь :

3. Соѐн гэгээрүүлэх үзэл нь цаг хугацааны хувьд :
17-р зууны 2-р хагас 18-р зуунд нийгмийн
хөгжлийн шаардлагаар гарч ирсэн үзэл юм .
Соѐн гэгээрэл гэдэг нь нийгмийн баазын хувьд
хөрөнгөтний ардчилсан шинжтэй өргөн хөдөлгөөн
юм.
Соѐн гэгээрүүлэгчдийн үеийг:
 Гэгээрлийн эрин үе
Ι. Соён гэгээрлvvэгчдийн vзэл гарч ирэх гол
нөхцөл, Соён гэгээрлийн vеийн гол үзэл сургаал

4. Энэ хөдөлгөөн нь Европын бүх орныг хамарсан.
Соѐн гэгээрүүлэх хөдөлгөөн нь Англи, Франц, Герман
зэрэг орнуудад голлон дэлгэрч байсан.

5. Европын хөгжилтэй орнуудад шинэ хөрөнгөтнүүд
гарч ирснээр нийгэм эдийн засгийн амьдарлын бүтцэд
өөрчлөлтүүд бий болсон.
Үүний зэрэгцээ хуучин нийгмийг тогтоох
эрмэлзэл ихээхэн өрнөсөн. Энэ бүх байдлууд соѐн
гэгээрүүлэгчдийн үзэл гарч ирэх гол нөхцөл болсон.

6. Соѐн гэгээрүүлэгчид нь улс төр, нийгмийн
тогтоцыг зүй зохистой өөрчилснөөр хүнийг сайн
тийш нь өөрчлөх бололцоог өөртөө багтаасан.
Нийгмийг төгс ардчилахын тулд улс төр, ѐс
суртахууны хувьд төгөлдөржсөн хүмүүсийг бий
болгох хэрэгтэй. Учир нь төгөлдөржсөн хүмүүс
нийгмийг шударга ѐсоор өөрчилж чадна. Үүний
тулд хүмүүсийг урлаг соѐлоор гэгээрүүлэх нь
хамгийн чухал гэж соѐн гэгээрүүлэгчид үзсэн.
ΙΙ. Франц, Англи, Герман, Орост соён гэгээрvvлэх vзэл
дэлгэрсэн нь :

7. Соѐн гэгээрүүлэгчид нь нийгэм хүн хоѐрын
хооронд зөрчил үүсч болно. Зөрчлийг шийдвэрлэх гол
арга зам нь гэгээрүүлэх, хүмүүжүүлэх явдал юм
хэмээн үзсэн. Хувь хүмүүсийн төлөвшил хэдий чинээ
төлөвшиж хүмүүжинэ, нийгмийн харилцаа төдий
чинээ сайхан болно хэмээсэн.
Ийм хүмүүжлийг төлөвшүүлэхэд нөлөөлөх хоѐр гол
хүчин зүйл байдаг. Үүнд :
1.Ёс суртахууны хүмүүжил
2. Гоо сайхны хүмүүжил

8. Энэ үед соѐл судлалын томоохон
урсгал гарч ирсэн нь Сентиментализм
юм.
Сентиментализм нь:
Нийгмийн “байгалиас эхтэй байдал”
алдагдан хүн байгалаас холдохын хамт
бас алдагдсан хүний намба төрхийн
цэвэр ариун, цагаан цайлган чанарын
тухай соѐн гэгээрүүлэхийн төсөөллийг
бүрэн дүүрэн тусгасан.

9. Хүний бие сэтгэлийн сэрэл, цэнгэлийг
уран сайхны арга хэрэгслээр дүрслэн
үзүүлэхэд хандсан нь гэгээрлийн эрин
үеийн соѐлын бас нэг чухал тал байлаа.

10. Францид соён
гэгээрvvлэх
vзэл дэлгэрсэн нь

11. 1. Францын соён гэгээрлийн vеийн vзэл
баримтлал, тvvний онцлог
Францын соѐн гэгээрүүлэлтийн үзэл нь
ертөнцийг үзэх үзлийн хувьд 2 хуваагдсан.
Соѐн гэгээрүүлэлтийн үйл явц Францид анх
эхэлсэн байна.

12. 1.Ертөнцийг бурхан тэнгэр бүтээсэн бөгөөд х
түүнээс хойшхи байгалийн ба нийгмийн үйл
хэрэгт бурхан тэнгэр оролцоогүй гэх үзэл
Гол төлөөлөгч : Ф.М Аруэ Вольтер юм.
2. Материализмийн үзэл: Хөдөлгөөн бол
материйн салшгүй шинж бөгөөд материгүй
хөдөлгөөн, Хөдөлгөөнгүй матери гэж
байдаггүй.
Матери бол цаг хугацаа, орон зайн дотор
хөдөлж байдаг бөгөөд энэ хоѐр бол материйн
оршихуйн объектив хэлбэрүүд юм.

13. Ф.Вольтерийн vзэл баримтлал :
Хүний сэтгэл ба ухамсар
материаллаг шинжтэй.
Хүн байгалийн
хуулиудад захирагдаж
байдаг нь түүний хувь
заяа эрх чөлөөт биш
байдал мөн.
Хүн бол нийгмийн
амьтан мөн.
М.Вольтер
/ 1694-1778/

14. Францын соѐн гэгээрлийн үед ихээхэн хувь нэмэрээ
оруулсан олон эрдэмтэн сэтгэгчид байдаг.
Ж.Ж. Руссо
Ж.Ламетри
Д.Дидро
К.Гельвици нар болно.

15. Англид соён гэгээрvvлэх
vзэл дэлгэрсэн нь

16. 2. Английн соён гэгээрvvлэгчдийн vзэл баримтлал,
тvvний онцлог
1.Шинэ хөрөнгөтөнгүүдийн эрх ашгийг хамгаалж гарч ирсэн. Өөрөөр
хэлбэл тухайн цаг үеийнхээ тэргүүний үзэгдлийг дэмжиж гарч ирсэн.
.
1689 оныг ерөнхийд нь английн соѐн гэгээрлийн үе эхэлсэн гэж
үздэг.
Английн соѐн гэгээрүүлэгчидэд 3 гол онцлог бий.
2.Пуритан шашны эсрэг идэвхитэй тэмцэл явуулж урлагийг
шашны нөлөөллөөс гаргахыг эрмэлзэж байсан. Тухайн үед
англид пуритан шашин дэлгэрэн гарч ирснээр урлагийг өөртөө
ашигласан. Урлаг бол шинэ амьдарлыг тусгах ѐстой гэж үзэж
байв.
3. Урлаг ѐс суртахуун хоѐрын хоорондын холбооны асуудалд
онцгой анхаарал тавьсан. Урлаг ѐс суртахуун хоѐр хоорондоо
гүнзгий холбоотой хэмээн үзсэн.

17. Английн соѐн гэгээрлийн үеийн гол
төлөөлөгчид болох
Ф.Бэкон, Т.Гоббс, А.Смит, Ф.Хатчесон гэх
мэт олон эрдэмтэд байдаг. Тэд урлаг соѐлын
үзлээрээ английн соѐн гэгээрлийн үед ихээхэн
хувь нэмэр оруулсан юм.
Зарим эрдэмтдийн үзлээс дурдвал :

18. Ф.Бэкон хүний оюун ухаанд 3 гол
чадвар байдаг хэмээн үзсэн.
1.Түүхийн шинжлэх ухаанд
тулгуурласан ой ухаан
2.Яруу найрагт тулгуурласан төсөөлөл
/ урлаг /
3. Философид тулгуурласан бодомж
Соён гэгээрvvлэгч Ф.Бэконы үзэл
( 1561-1626 )

19. Тэрээр англид нэр хүндтэй болсон хоѐр
сэтгүүлийг гаргаж байсан.
1. “Хэнгэрэг” сэтгүүл
2. “Үзэгч” сэтгүүл
Энэ сэтгүүлүүддээ тухайн үеийн
зохиолчдын романуудыг болон урлаг
гоо сайхны онолын холбогдолтой
өгүүллүүдийг хэвлэсэн.
“ Сайхны үндсэн шинжид өв тэгш
зохицол, зөв хэлбэр, зөв хэмжээ гэсэн
ойлголтыг хамааруулж авч үзсэн.
Соён гэгээрvvлэгч Ж.Аддисоны үзэл
(1672-1729)

20. Тэрээр “ѐс зүйчид” гэдэг бүтээл туурвисан.
Энэ бүтээлдээ ѐс суртахууны сайн гэдэг
ойлголт , гоо зүйн сайхан гэдэг ойлголт
хоѐр салшгүй холбоотой.
Учир нь сайнгүйгээр
сайхан, сайхангүйгээр сайн байж чадахгүй.
Сайн байхгүйгээр гоо сайхны таашаал бий
болохгүй гэж үзсэн.
Үүнээс гадна гоо сайхны илрэх байдлыг ѐс
суртахууны олон янзын ойлголтуудтай
холбож үзсэн. Урлагийн гол үүрэг нь
хүмүүст ѐс суртахууны итгэл үнэмшилтэй
хүмүүжил олгох явдал юм.
Ёс суртахууны нөлөөгүй бүтээлийг
урлагийн бүтээл гэж болохгүй” гэж үзсэн.
Соён гэгээрvvлэгч К.Шефтсберигийн үзэл
(1671-1723 )

21. Түүний философи үзэлд хүн
бол бүхний анхдагч юм гэж
үзсэн байдаг. Энэ байр
суурины үндсэн дээр өөрийн
урлаг гоо сайхны үзлээ гаргаж
ирсэн.
Тэрээр “Хүмүүст соѐл,
боловсрол, хүмүүжил олгох
гол зүйл бол урлаг” гэж үзсэн.
Соён гэгээрvvлэгч Д.Юмын үзэл
(1711-1776)

22. Германд соён гэгээрvvлэх
vзэл дэлгэрсэн нь

23. 3. Германы соён гэгээрvvлэх үеийн vзэл
баримтлал, тvvний онцлог
Хүн төрөлхтний дэвшлийн гол нь ѐс
суртахууны дэвшил гэж үзсэн.
Германы соѐн гэгээрүүлэлт францыг бодвол
нийгмийн өөрчлөн байгуулалт христос
шашныг өөрчлөх асуудал нилээд аядуу байж
гол нь герман үндэстний нэгдэл германд
төвлөрсөн гэгээрсэн төр байгуулах асуудалд
анхаарлаа илүү төвлөрүүлсэн.
18-р зууны сүүл үеийг ерөнхийд нь германы соѐн
гэгээрлийн үе эхэлсэн гэж үздэг.

24. Германы соён гэгээрлийн үеийн гол
төлөөлөгчид :
И.Г.Гердер
1744-1803Г.Э.Лессинг
1729-1781

25. Г.Э.Лессингийн үзэл баримтлал:
Нийгмийн төгөлдөржилт - шашны албадлагын
аливаа хэлбэрийг даван туулж, нийтээрээ
гэгээрэхтэй холбоотой.
Хүн төрөлхтнийг бодгаль хүнтэй адилтган
жишээд түүний хөгжлийн 3 насыг онцолсон.
Хүүхэд насанд:Хуучин гэрээ
Залуу насанд : шинэ гэрээ
Бие нас гүйцсэн хүнд: мөнх ариун судар гэж
онцолсон.

26. И.Г.Гердерийн vзэл баримтлал :
И.Г.Гердер нь Лессингээс арай өөрөөр
төгөлдөржилтийн шалтгааныг өөрөөр
тайлбарласан байна.
Түүний үзэл:
Төгөлдөржилтийн шалтгаан нь :
Урлаг , хэл, сэтгэхүй 3-ын тасралтгүй
хөгжил мөн.
Чухамхүү соѐл гэгээрэл 2 бол хүн ба
түүний оюуны төрх ямар байх вэ гэдгийг
тодорхойлсон.

27. Оросд соён гэгээрvvлэх
vзэл дэлгэрсэн нь

28. 4. Оросын соён гэгээрлийн vеийн
онцлог
1. Хаант засаг, хамжлагат ѐсны эсрэг тариачин олон
түмэн тэмцэж байсныг урлаг, философи, нийгэм улс
төрийн нийтлэгээр зөвтгөн илэрхийлсэн.
18-р зууны 60-аад оныг ерөнхийд нь оросын
соѐн гэгээрлийн үе эхэлсэн гэж үздэг.
Оросын соѐн гэгээрлийн үеийн гол онцлог нь :
2. Сүм хийд шашныг шүүмжилсэн байдал нь
францийн соѐн гэгээрүүлэлтээс хожим
байсан.

29. Соён гэгээрлийн үеийн гол төлөөлөгчид :
Н.И Новиков
1774-1818
Д.С Аничков
1713-1788
А.М Брянцев
1749-1821
А.Н Радищев
1749-1802

30. Соён гэгээрлийн үеийн төлөөлөгчдийн гол үзэл
баримтлал
Н.И Новиковийн үзэл баримтлал :
(1774-1818)
Хүн ѐс суртахууны хувьд
төгөлдөржих, мэдлэг олж авах, шинжлэх
ухааныг эзэмшихтэй холбоотой. Сайн
үйлд гагцхүү гэгээрсэн оюун ухаан
хүргэдэг. Эх орноо хайрлах уламжлал
сайн үйлдлээр чухалчлан хүндэлдэг байх
ѐстой хэмээн үзсэн.

31. А.М Брянцевийн үзэл баримтлал :
(1749-1821)
Байгаль бол зохицолдоотой, бүхэллэг
шинжтэй бөгөөд түүнд илүү ч юм, дутуу ч юм
байдаггүй хэмээн үзсэн.
Н.И Новиковийн үзэл :
(1774-1818)
Танин мэдэхүйн дээд хэсэг нь: оюун ухааны танин мэдэхүй
доод хэсэг нь : мэдэрч танин мэдэхүй юм
гэж үзсэн.

32. А.Н Радищевийн үзэл баримтлал
1749-1802
Хүн бол хүрээлэн байгаа байгальтайгаа нэгдэлтэй.
Тиймээс хүн дэх байгаль ѐсны зарчмуудыг хэт шулбал маш
буруу гажигтай байдаг.
Оюуны хүч, босоо явдаг чадвар , яриагаараа ярилцдаг
хөдөлмөрийн үйл ажиллагаа нь багаж зэвсэг хэрэглэдэг ши
бол хүний гоц шинжүүд мөн.

33. Дүгнэлт
Соѐн гэгээрлийн үе нь анх Францид үүссэн.
Европын орнуудад соѐн гэгээрүүлэх
хөдөлгөөн өрнөх болсны гол шалтгаан нь
тухайн үед шинэ хөрөнгөтнүүд гарч ирснээр
нийгэмд зохисгүй зүйлс гарах болсон.
Үүнийг шийдвэрлэх гол арга зам нь
хүмүүсийг төгөлдөржүүлэх, хүмүүжүүлэх
ѐстой гэж үзсэн.
Тэрхүү төгөлдөржсөн хүмүүс л нийгмийг
өөрчилж чадна гэж үзсэн бөгөөд
төгөлдөржсөн хүмүүсийг бий болгохын
тулд хүмүүсийг урлаг соѐлоор хүмүүжүүлэх
ѐстой гэж үзсэн нь гол онцлог юм.

34. Ашигласан материал
А.Радугин. “Соѐл судлал” УБ., 2000.
Д.Наранцацрал. “Гоо зүй” сурах бичиг
УБ.,2009.
Ц.Гомбосүрэн “ Философи” сурах бичиг
УБ.,2008
Б.Дэлгэрмаа .“Гоо зүй” сурах бичиг. УБ.,2011.
www.google.mn
www.wekipedia.com

35. Анхаарал хандуулсанд
баярлалаа