Токлардаги асосий касалликларга карши кураш ва уларни аниклаш

1. Токлардаги асосий касалликлар
ва уларни аниқлаш
2015

2. Гаплашиладиган масалалар
• Кириш
• Фойдаланиш
• Кузатиш
• Ўхшаш белги ва симптомлар: Ун шудринг ва мильдю
• Ўхшамайдиган белги ва симптомлар
• Бир вақтда учрайдиган касалликлар
• Ҳар хил манбалардан етадиган зарарлар
• Ток касалликларини бошқариш
• Асосий ток касалликлари:
 Мильдю
 Ун шудринг
 Антракноз
 Кулранг чириш
 Қора чириш (чёрная гниль)
 Қорасон (илдиз раки)
• Ток навларининг касалликларга чидамлилиги
• Ток ўсиш даврлари (фенологик даврлар)
• Кузатишни қайд қилиш варағи

3. Фойдаланиш
Касаллик ривожланиши учун қулай шароитлар

4. Кузатиш
Кузатиш мобайнида учрайдиган чалкашлик:
• Баъзи касалликлар ўхшаш белги ва
симптомларга эга
• Узум навига қараб касаллик ҳар хил белги ва
кўринишга эга бўлиши мумкин
• Бир неча касалликлар бир вақтнинг ўзида
учраши мумкин
• Бир қанча факторлар (ҳаво шароити, озуқа
етишмовчилиги, пестицидлар) бир вақтнинг
ўзида учраши мумкин ва касалликларга ўхшаш
симптомларга эга бўлиши мумкин

5. Кузатиш мобайнида аҳамият бериш керак бўлган
жиҳатлар:
1. Блокнинг аниқ белгиланган бўлиши, узум навларининг
чидамлилиги, токнинг ўсиш даврлари
2. Касаллик белгиларининг кўринган санаси, кузатишдан
олдин ва кейинги ҳавонинг ҳолати
3. Зарарнинг даладаги тарқалиши (марказлашган: маълум
навларга хос ёки тупнинг маълум бир қисмига оид).
Даланинг барча жойларини қамраб олиш жуда муҳим
(рельеф, узум нави). Даладаги шамол йўналишини билиш
ҳам жуда муҳим (касаллик ёйилишини фаҳмлаш учун)
4. Зарарнинг тупдаги тарқалиши: барча япроқлар, ёш ёки катта
барглар, баргнинг устки ёки пастки сатҳи, узум доналар
5. Зарар ёки симптомнинг тавсифи: доғ, куйиш, чириш, сўлиш,
қовжираш. Шпалер сими ёки бошқа материалларнинг ток
тупига етказган зарарини текшириб туриш керак

6. Кузатиш
Кузатишни қайд қилиш варағи намунаси
(Мильдю мисолида):
Сана:
17/05/2012
Ўсиш даври:
Узум
доналарининг
каттайиши
Ҳавонинг
ҳолати:
Ёмғир, юқори
намлик, 22-240
С
Симптом ва зарарларнинг
тақсимоти
Симптом ва
зарарларнинг
тавсифиБлокда Ток тупида
Ток занги
яқинида,
депрессияда
(ўсишдан
тўхтаган), тупроқ
сатҳида сув
мавжуд,
Касаллик
қамрови: бир
неча туплар, 1%
дан кам
Асосан токнинг
уч қисмида (расм
1), баргнинг
пастки қисмида
оқ замбуруғлар
(спора), токнинг
25% дан кам
қисми
зарарланган
Зарарланган
токнинг уч қисми
оқ замбуруғлар
билан қопланган
(расм 2), оқ
замбуруғларни
бармоқ билан
олса бўлади
Блок: А1 Нав: Тойфи

7. Ўхшаш белги ва симптомлар
Оидиум–уншудринги
Мильдю

8. Ҳар хил белги ва симптомлар
Оидиум–уншудринги

9. Бир вақтда касалликларнинг учраши

10. Ҳар хил манбалардан етадиган зарарлар
Дўлуриши
Оидиум–
уншудринг
Гербицид-
Глифосат
Калий
танқислиги
Совуқ
уриши
Мильдю

11. Ток касалликларини бошқариш
Олдини олиш (профилактика):
• Касалликка чидамли навларни танлаш
• Экишда шамол йўналишини тўғри танлаш
• Ток кесинтиларини даладан йўқотиб ёқиб юбориш
• Кеч кузда ва эрта баҳорда тупроққа ишлов бериш
• Кесиш ва ҳомток қилишни мавсум мобайнида тўғри
олиб бори
• Далани мавсум мобайнида систематик равишда
кузатиб бориш тавсия этилади
• Ҳосилда ва мавсум охирида касалликлар
мавжудлигини баҳолаш (кейинги йил ҳосили учун)

12. Назорат:
1. Жадвал асосида ва аниқлик билан керакли
кимёвий дорилардан фойдаланиш
2. Касалик ва ҳашаротларга қарши
курашишнинг самарали дастури асосида
назоратни олиб бориш

13. Асосий ток касалликлари
Мильдю Оидиум – ун
шудринг
Кулранг
чириш
Антракноз Қора чириш Қорасон –
илдиз раки

14. Мильдю
Замбуруғ: Plasmopara
viticola (Mildiou)Cимптомлари:
Барг:
Новда:
Гуллаш: Узум
донаси:

15. Мильдю
Замбуруғ: Plasmopara viticola (Mildiou)
Эпидемиологияси:
Ўлик баргларда урғочи спора сифатида
қишлайди
Етилган урғочи спораларнинг баҳордаги сони
келаётган куздаги ёғингарчилик миқдорига
боғлиқ
Замбуруғ ривожланиши учун минимум 110 С
етарли
Ривожланганда урғочи споралар янги споралар
чиқаради
Ёмғир касаллик ривожланиши учун асосий
фактор ҳисобланади
Кучли ёмғир ёққанда барг ва мевага сув билан
бирга ўтади ва ток тўқимасини зарарлайдиган
янги спора чиқаради

16. Токнинг ёш тўқималари мильдюга кўпроқ
чалинувчан ҳисобланади
Барг тўла каттайиб олгандан кейин деярли
касаликка чалинмайди
Мевалар фақат гуллаш пайти ва гуллашдан
кейин 4 ҳафтагача чалиниши мумкин
Янги барг бутун мавсум давомида етилиб
тургани учун давомли кузатилиб турилиши
керак

17. Мильдю
Замбуруғ: Plasmopara viticola (Mildiou)
Кузатиш:
Узум навлари: Дастлаб чалинувчан навлар кузатилади
Қачон: Биринчи барг очилишидан (5-7 даврлар), асосан
ёмғирли об-ҳаво, кучли шудринг ва давомли туман
бўлганда, ҳарорат 110 С дан ошганда
Қаерда: Даланинг кўпроқ намли бўлган жойларидан
бошлаш керак: оғир тупроқ, сув сизиши қийин
бўлган, депрессияга учраган ва барг ғовлаб ўсган
жойлар. Чунки мильдю энг соя жойда
ривожланади
Қандай: Баргнинг устки қисмидаги ёғли доғларни кузатинг.
Баргнинг пастки қисмидаги бармоқ билан тозаласа
бўладиган оқ мильдю спораларини текширинг.
Токнинг новда учларини оқ споралар қоплаганини
ва “илмоқ” шаклига келиб ўсишдан тўхтаганини
кузатинг

18. Оидиум – ун шудринг
Замбуруғ: Erysiphe necator; (Uncinula necator) (Blanc, Oidium)
Cимптомлари:
Барг:
Новда:
Узум
донаси:

19. Эпидемиологияси:
Ун шудринг токларнинг ажралмас паразити
ҳисобланади ва фақат яшаётган тўқималарда
ривожланади
Урғочи споралари унсимон ҳолатда қишлайди
Баҳор келганда етилиб танага яқин баргларни
зарарлайди
Инфекция тушгандан сўнг ҳосил бўлган доғлар эркак
споралар билан қопланади ва баргда ривожланади
Эркак спораларга зарарлаш учун сув ёки нам шароит
керакмайди
Лекин юқори намлик зарарлаш жараёнини кучайтиради
Оидиум ҳарорат 20-250 С бўлган қуруқ шароитда ҳам
ривожланаверади
Оидиум – ун шудринг
Замбуруғ: Erysiphe necator; (Uncinula necator) (Blanc, Oidium)

20. Кузатиш:
Узум навлари: Чалинувчан навларни кўздан кечиринг
Қачон: 3-5 барглардан кукунларни ахтариб бошлаб бутун
мавсум мобайнида кузатиб боринг
Қаерда: Бутун далаларни монитор қилинг
Қандай: Баргнинг устки ва пастки қисмидаги оқиш
доғларнинг пайдо бўлишини кузатинг. Кимёвий
дориларнинг қолдиқлари билан чалкаштирмаслик
керак. Текшириб кўрганингизда, баргни 300
бурчакдан кузатганингизда унсимон оқ доғлар кўзга
ташланади. Токларнинг қалин бўлган ички
томонидаги барглар асосан кузатилиши керак чунки
касаллик сояда ривожланишни ёқтиради.
Оидиум – ун шудринг
Замбуруғ: Erysiphe necator; (Uncinula necator) (Blanc,
Oidium)

21. Антракноз
Замбуруғ: Elsinoe ampelina (Anthracnose)
Cимптомлари:
Барг:
Новда:
Узум
донаси:
Гуллаш:

22. Эпидемиологияси:
Касаллик асосан новдаларда шаклланган ракларда, токда қолиб
кетган ёки ерга тушган зарарланган узум доналарида қишлайди
Баҳорда кичик мевалайдиган таналари зарарлайдиган спораларни
шакллантиради ва ишлаб чиқаради
Споралар инфекция жойига ёпишишини таъминлайдиган махсус
модда билан қопланади
Асосан ёмғир орқали тарқалади
Барг ва занглар қанча узоқ нам бўлиб қолса (>12 соат) зарар
даражаси шунчалик юқори бўлади
Касаллик ҳарорат 10-350 Сда ривожланади. Оптимал ҳарорат 20-
260 С.
Белгилари зарарлангандан кейин 4-12 кундан кейин намоён
бўлади.
Антракноз
Замбуруғ: Elsinoe ampelina (Anthracnose)

23. Кузатиш:
Узум
навлари:
Чалинувчан навларни кўздан кечиринг
Қачон: Биринчи барг чиқариш (7) давридан 4-6 та барг
чиқариш ва гуллаш бошланиши (12) давригача
бўлган пайтда кўздан кечирилиши керак.
Ҳосилгача кузатишда давом қилиш керак
(асосан, ёмғир ва кучли шамолдан кейин токлар
12 соатдан ортиқ нам бўлиб қолиб кетганда)
Қаерда: Бутун далаларни монитор қилинг
Қандай: Кичик қора доғлар борлигини асосан ёш
баргларда текширинг.
Антракноз
Замбуруғ: Elsinoe ampelina (Anthracnose)

24. Кулранг чириш
Замбуруғ: Botrytis cinerea (Botryotinia fuckeliana) (Pourriture grise)
Cимптомлари:
Барг:
Узум
донаси:
Гуллаш:

25. Эпидемиологияси:
Замбуруғи токнинг кесинтиларида қишлайди
Баҳорда споралар токнинг ёш сувли (сочный) тўқималарини
зарарлайди. Замбуруғ тўқимани зарарлаши учун эркин ҳолатдаги
намли шароит етарлидир
Янги споралар токнинг зарарланган жойларида ҳосил бўлади ва
шамол ёрдамида бутун дала бўйлаб тарқалади
Токнинг меваси гуллашдан кейиноқ зарарланиши мумкин лекин
ҳали ғўра каттаймагунча белгиси кузатилмайди
Ток меваси каттайиб ширага кириб боргани сайин касалликка
мойиллиги ошиб боради
Споралар сони кам бўлганда иқтисодий зарар кузатилмаслиги
мумкин. Лекин мавсум иссиқ ва нам келганда (оптимал ҳарорат
15-250 С) ва узум қурти капалаги мавжуд бўлганда инфекция
тарқалиш эҳтимоли жуда юқори.
Кулранг чириш
Замбуруғ: Botrytis cinerea (Botryotinia fuckeliana)
(Pourriture grise)

26. Кузатиш:
Узум
навлари:
Асосан чалинувчан, зич вошли ва узум
меваси юпқа терили бўлган навларга
эътибор беринг
Қачон: Гуллаш бошлангандан (19-21 даврлар) то
узум пипшиб рангга кириб бошлангунча (35
ва ундан кейинги даврлар)
Кулранг чириш
Замбуруғ: Botrytis cinerea (Botryotinia fuckeliana)
(Pourriture grise)

27. Қора чириш
Замбуруғ: Guignardia bidwelli (Pourriture noire)
Cимптомлари:
• Ўсимликнинг барча қисми бу касаллик билан бир хил
зарарланиши мумкин. Агар касаллик тўғри назорат
қилинмаса, ҳосилга жиддий зарар етказиши мумкин
• Новдалар: касаллик кучли бўлганда новдаларда жигар
рангдан тортиб қора ранггача узун чириш аломатлари
кузатилади

28. • Барг: атрофи қора халқасимон бўлган жигар ранг кичик
чиришларнинг (2-10 мм диаметрли) мавжудлиги (а)
• Узум донаси: дастлаб узум доналари оқиш бўлиб кейин
сиёҳ рангдан қора рангга ўзгаради (b). Узум доналари
қурий бошлайди ва мумияланган ҳолга келади, лекин
узум бошидан тўкилмайди. Мавсум охирига бориб узум
доналари қора чириклар билан қопланади (с).

29. Эпидемиологияси:
Касаллик мумияланган узум доналари ёки ток илгакларида
ёки бўлмаса тупроқда таркибида урғочи споралари мавжуд
бўлган мева қолдиқларида қишлайди
Баҳорда ушбу споралар ёмғир ёрдамида учади ва токнинг
янги яшил новдаларини зарарлайди
Чириш белгилари баргида зарарлангандан (ёмғирдан) кейин
2-3 ҳафтада намоён бўлади, узум доналарида эса 10-14
кунда...
Касаллик спорадари чириган жойида ривожланади ва мавсум
охирига қадар токнинг бутун аъзоларига тарқалади
Инфекция ривожланиши учун ҳаво намлиги камда 6 соатни
ва ҳаво ҳарорати 9-320 С (оптимал ҳарорат 20-250 С)
бўлиши етарли.
Қора чириш
Замбуруғ: Guignardia bidwelli (Pourriture noire)

30. Кузатиш:
Узум навлари: Чалинувчан навларни кўздан кечиринг
Қачон: Қора чириш касаллиги мильдю ва оидиум
касалликларидан кейин пайдо бўлади ва
кузатишни 2-3 ёки 4-5 барглар тўла очилгандан
бошлаш керак. Асосан ёмғирли пайтларда ва
ҳарорат 90 С дан ошганда кузатувни янада
кучайтириш керак. Узум доналарининг
инфекцияга чалиниш даври гуллашнинг
охиридан узум доналарининг юмшаш пайтига
тўғри келади
Қаерда: Бутун далаларни монитор қилинг
Қандай: Барг ва узум доналарида кичик жигар ранг
чирикларнинг мавжудлигин кузатинг.
Қора чириш
Замбуруғ: Guignardia bidwelli (Pourriture noire)

31. Қорасон (илдиз раки)
Bacteria: Agrobacterium vitis (Tumeur du collet)
Cимптомлари:
Бир неча винобоп узум регионларида кўпроқ учрайди.
Назорат қилиш жуда қийин, керак бўлса бутун токзорни
нобуд қилиши мумкин
Бутун ток бадани: барг ва новдалар кучсизланиб қолади.
Бутун бошли ток ёки маълум бир новдалар (нардлар)
ўлиши мумкин (а).
Занг ва новдалар: Сафро раксимон бўлади (b). Бошида
сафро оқиш ковакчалик бўлиб қорайиб ёриқли бўлиб
боради. Сафронинг ўлчами ҳар хил бўлиши мумкин. Бу
касалликнинг юзаси нотекис бўлади (c, d, e).

32. • Асосан пайвандланган жойларда ҳосил бўлади,
лекин ҳамма жойида ҳам учраши мумкин.
Касаллик токнинг сувга бўлган талаби юқори
бўлган даврда кучли ривожланади

33. Эпидемиологияси:
Сабаб бўладиган бактерия асосан кўчат билан бирга
кириб келади
Бу касаллик қиши қаттиқ бўладиган минтақаларда кенг
тарқалади
Бу бактерия узум танасида бир неча йил белги
бермасдан яшаши мумкин. Ток совуқдан зарарлангандан
кейин бактерия ҳаракатга келиб инфекция ҳосил қилади
Касаллик ривожланиши учун энг яхши ҳаво ҳарорати
20-320 С (150 Сдан паст бўлганда секин ривожланади)
Зарарланган новда олиб ташлангандан кейин ҳам
бактерия ток илдизида 5 йилгача яшаши мумкин.
Қорасон (илдиз раки)
Bacteria: Agrobacterium vitis (Tumeur du collet)

34. Кузатиш:
Узум навлари: Барча навларни кўздан кечиринг
Қачон: Қора чириш касаллиги мильдю ва оидиум
касалликларидан кейин пайдо бўлади ва
кузатишни 2-3 ёки 4-5 барглар тўла
очилгандан бошлаш керак. Асосан
ёмғирли пайтларда ва ҳарорат 90 С дан
ошганда кузатувни янада кучайтириш
керак. Узум доналарининг инфекцияга
чалиниш даври гуллашнинг охиридан
узум доналарининг юмшаш пайтига тўғри
келади
Қаерда: Бутун далаларни монитор қилинг
Қорасон (илдиз раки)
Bacteria: Agrobacterium vitis (Tumeur du collet)